დიახ, ნამდვილად ეპატიება საქმეში ჩაუხედავ ადამიანს, როცა იტყვის, ნაცარქექია ზარმაცი პერსონაჟია და ბავშვმა მას არ უნდა მიბაძოსო. აბა, რომელ მშობელს უხარია, თუკი მისი შვილი, წიგნებთან ჯდომის ნაცვლად, მთელ დღეებს ბუხართან გაატარებს?! ახლა არ დამიწყოთ, ზაფხულის ხვატში ბუხართან ვინ ზისო… კი ბატონო, ცხელ დღეებში ბუხარი ჰამაკით შევცვალოთ და ეგ იქნება!
დიახ, მართალია საქმეში ჩახედული ქვეყნის გულშემატკივარი ადამიანიც, როცა კრიტიკული თვალით შეხედავს გაზარმაცებულ გარშემომყოფებს და მათ ნაცარქექიას შეადარებს, მერე კი, რა მისი ბრალი იქნება, თუკი სიტყვა „ნაცარქექიას“ მეტაფორად გადააქცევენ და ლამის მთელი ერის დასახასიათებლად გამოიყენებენ. აბა, რომელ მოაზროვნე მამულიშვილს უხარია, მისი ქვეყნის შვილები პირდაფჩენილები სხვას როცა შეჰყურებენ ხელებში, მეზობლებს, ნათესავებს, ნაცნობ-მეგობრებს უთვლიან ლუკმას და თავად ხელ-ფეხის განძრევაც არ უნდათ?! ახლა ამაზეც არ დამიწყოთ, ამ ოცდამეერთე საუკუნეში რა დროს ხელ-ფეხის განძრევააო… კი ბატონო, ხელ-ფეხის განძრევა ტვინის განძრევით შევცვალოთ და ეგ იქნება!
დიახ, ყველა ის ადამიანი მართალია, როდესაც ნაცარქექიას კრიტიკულად შეხედავს. რა ჯობია ისეთ კრიტიკას, თუკი ამ კრიტიკას მერე საქმის გამოსწორება მოჰყვება! ან უფრო უკეთესი: მითხარით, რა ჯობია თვითკრიტიკას?! აღმოვაჩინოთ ჩვენს გვერდით, ანდა საკუთარ თავში ნაცარქექია (აქ ამ აბზაცში სიტყვა „ნაცარქექიას“ მეტაფორულად ვიყენებ და სიზარმაცეს ვგულისხმობ), დაუნდობელი ბრძოლა გამოვუცხადოთ მას და ვეცადოთ, გამარჯვება მოვიპოვოთ მასზე. ქვეყანას, რაც ნაკლები ნაცარქექია ეყოლება სარჩენი, მით უკეთესი მისთვის. ოღონდ არ მითხრათ ახლა, ნაცარქექია ხომ მოხერხებული აღმოჩნდა, ნაცრის საჩხრეკი ჩხირით შეიარაღებულმა უსაქმურმა ნაცარში ქექიამ ხომ ყველას დაუმტკიცა, რომ ხერხი ღონეს სჯობიაო? ეგ მეც ვიცი, მაგრამ, თუკი ვინმე რამეს ერჩის ამ საცოდავ ზღაპრის პერსონაჟს ზღაპარშიც და რეალურ ცხოვრებაშიც, ეს მხოლოდ ოჯახში რძლის შემოსვლამდე მისი ამა თუ იმ უნარის ჯეროვნად ვერ წარმოჩენის გამო. თორემ ნაცარქექიას ოჯახში რძლის შემოსვლა რომ გარდამტეხი მომენტი აღმოჩნდება, ეს ვინ აღარ იცის. დიახ, ყველამ იცის, მაგრამ ყველას არ მოეთხოვება, რომ ზღაპარი განსხვავებული პერსპექტივიდან წაიკითხოს და ზღაპრის პროტაგონისტსაც და ანტაგონისტსაც განსხვავებული კუთხიდან შეხედოს. ეს მხოლოდ ზღაპრის მკვლევარს მოეთხოვება. ბავშვები გაიზრდებიან და რომელიღაც აუცილებლად გადაწყვეტს, მეცნიერულად გამოიკვლიოს ზღაპარი. ჯერ სამეცნიერო ლიტერატურას წაიკითხავს და აღმოაჩენს, რომ ხანდახან ზღაპრები იმაზე ბევრს ინახავენ ჩვენი წარსულის შესახებ, ვიდრე წარმოგვიდგენია. ზღაპრის ერთი წაკითხვით არც არაფერი გამოჩნდება, ზღაპარი ბერჯერ და ყველა ასაკში უნდა წავიკითხოთ. ზღაპარს, ისეთივე წაკითხვა უნდა, როგორც სერიოზულ წყაროს. ხშირად ზღაპარი ხომ მრავალი შრისგან შედგება და ამ შრეებში უძველესი შრეების გამოვლენა ისეთივე პროფესიონალურ მიდგომას მოითხოვს, როგორც სხვა ინტელექტუალური ტიპის სამუშაო.
„ნაცარქექიაც“, სხვა ზღაპრების მსგავსად, საკმაოდ ძველ პლასტებს შეიცავს. და სწორედ მთავარი პერსონაჟის მიერ ნაცრის ქექვა პირველი გამაფრთხილებელი სიგნალია, რომ ამ ზღაპარში რაღაც სხვასთან გვაქვს საქმე. მეორე სიგნალი კი ანჩხლი და კაპასი რძლის შეუგუებლობაა ოჯახის, ერთი შეხედვით, უსაქმურ წევრთან. როგორც კი ამ ორ გამაფრთხილებელ სიგნალს მიაქცევენ ყურადღებას, მკვლევრები ბევრ საინტერესოს აღმოაჩენენ.
მიუხედავად იმისა, რომ პოპულარული გამომცემლობები ზღაპრებს ქვეყნების მიხედვით აჯგუფებენ და მკითხველთა ფართო წრე იცნობს ქართულ, გერმანულ, ლატვიურ და სხვა ერების ზღაპრებს, როგორც ვიცით, ფოლკლორისტები უპირატესობას ზღაპრების სხვაგვარ კლასიფიკაცირებას ანიჭებენ. ისინი ზღაპრებს მოტივების მიხედვით აჯგუფებენ, შემდეგ თითოეულ დანაყოფს ქვედანაყოფებად ყოფენ. ზღაპრები ბევრ, თუმცა არა ყველა ერს აქვს. ჩვენ, ქართველები, იმ ბედნიერი მცირე ქვეყნების რიცხვს მივეკუთვნებით, რომლებსაც ზღაპრები აქვთ, მაგრამ ზღაპრების მოტივებად კლასიფიკაციის შემდეგ ვრწმუნდებით, რომ თითქმის ყველა ზღაპრის სიუჟეტი „მოხეტიალეა“ და პერსონაჟები, მანამდე ჩვენი საკუთრება რომ გვეგონა, სხვა ქვეყნების ზღაპრებშიც პოპულარულები არიან. კონკია ჩინურ ზღაპარშიც გვხვდება და იტალიურშიც, ბერძნულშიც და ფრანგულშიც, იმიტომ რომ აქ მთავარი გერ-დედინაცვლის მოტივია და არა ის განსხვავებული ელემენტები, სხვადასხვა ერი რომ ამატებს იმისდა მიხედვით, თუ როგორია გეოგრაფიული გარემო, როგორია ქვეყნის ძირითადი მოსახლეობის გარეგნობის ძირითადი მახასიათებლები, როგორია მათი ჩაცმულობა… აი გერ-დედინაცვლის ქიშპობის ამსხაველი ზღაპრები კი მართლაც ბევრ ქვეყანაში მოიძებნება. გერ-დედინაცვლის მოტივი კი ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ ყველა დედინაცვალი ბოროტია, რომ ყველა დედინაცვალი ჩაგრავს გერს, განსაკუთრებით, თუკი მასაც ქალიშვილები ჰყავს და უპირატესობას თავის ქალიშვილებს ანიჭებს. გერ-დედინაცვლის მოტივზე აგებული ზღაპრების ნაწილი გერად მარტო ქალიშვილს არ იცნობს. ხშირად დედინაცვლის მსხვერპლი ბიჭიც ხდება. ამ მოტივის ასახსნელად სხვა რაკურსიდან უნდა შევხედოთ პრობლემას.
კონკიას სახელი, სინდარელა, რომლითაც მას მსოფლიო იცნობს დისნეის მულტფილმების წყალობით, სიტყვა „ნაცარი“-დან მომდინარეობს. ჰოდა, ეს ნიშნავს, რომ ამ ზღაპარშიც პირველი გამაფრთხილებელი სიგნალი ესაა. არ გაგახსენდათ ის პირველი სიგნალი, ზღაპარ „ნაცარქექიაში“ რომ იყო? გახსოვთ მეორე სიგნალი როდის გაისმა „ნაცარქექიაში“? დიახ, კონკიას, ისევე როგორც ქართველ ნაცარქექიას, გარედან შემოსული ქალი ჩაგრავს. დედინაცვალი კონკიასთვისაა დედინაცვალი, თორემ სხვაგვარი წაკითხვით, ოჯახისთვის ის რძალიცაა, უფრო სწორად, რძალიც და დედინაცვალიც გარედან მოსულები არიან. ჰოდა, რა ხდება ასეთ დროს? გარედან მოსული, მით უმეტეს, თუკი გარედან მოსული ქალი შორიდანაა მოსული, სხვა ტრადიციების მატარებელი იქნებოდა კიდეც. ზღაპარი ხომ არც ქვეყნების სახელებს ასახელებს, არც რელიგიებს. ზღაპრისთვის ქვეყანა ხან მეზობელი სახელმწიფოა, ხანაც ცხრა მთისა და ცხრა ზღვის იქით მდებარეობს. რა ვიცით, რომ ცხრა ზღვისა და ცხრა მთის იქიდან თუ არა, უბრალოდ ცოტა შორეული ადგილიდან არ მოვიდნენ ნაცარქექიას რძალიც და კონკიას დედინაცვალიც მათ ოჯახებში? რა ვიცით, რომ მათ სხვა რწმენა-წარმოდგენები არ ჰქონდათ, სხვა ღმერთებს არ ემსახურებოდნენ? მოვიდნენ ახალ ოჯახში და დახვდათ მათთვის უცხო კულტი, მათთვის უცხო ტრადიციები, მათთვის უცხო წესები. დღესაც უჭირთ ახალ ქვეყანაში ჩასულებს ადგილობრივ ტრადიციებთან შეგუება და ცდილობენ, თავიანთი ტრადიციები გააგრძელონ. მაშ რატომ უნდა დავძრახოთ, რატომ უნდა გვიკვირდეს იმ ქალების, რომელთაც სახელითაც არ იხსენიებს ზღაპარი და ხან რძალს, ხანაც დედინაცვალს უწოდებს? თანაც ზღაპარი უფრო შორს მიდის და ამ რძალსაც და დედინაცვალს უარყოფითი ეპითეტებითაც ამკობს. ალბათ, რაც უფრო ენაწყლიანი იქნებოდა მთქმელი, ანუ ის ადამიანი, ვინც ზღაპარს ყვებოდა, მით უფრო მეტ და მრავალფეროვან ეპითეტს მოუგონებდა შორიდან მოსულ ქალს. ასე გახდა რძალიც და დედინაცვალიც ბოროტი, ავი, ანჩხლი, კაპასი. ვისთან ექნებოდა ყველაზე მეტი კონფლიქტი ადგილობრივებისთვის უცხო ტრადიციებზე გაზრდილ ქალს? ცხადია, ტრადიციების ერთგულ მიმდევართან, იმასთან, ვინც ტრადიციებს ოჯახის სხვა წევრებზე მეტად მისდევდა და იცავდა. ამ ორ ზღაპარში კი, ასეთები არიან ნაცარქექია და კონკია, ორივეს სახელიც რომ ნაცარს უკავშირდება, თანაც ორივე რაღაც მიზეზით და ფორმით ნაცარს რომ ქექავს. უბრალოდ ნაცარქექია ზღაპარში მართლაც ქექავს ნაცარს, კონკია კი სულ რომ ცეცხლთან ტრიალებს, იმიტომაც უხდება ნაცრის ქექვა და მერე ნაცარში ამოგანგლვა. აი სწორედ აქ უნდა დავუბრუნდეთ პირველ გამაფრთხილებელ სიგნალს და დროებით მაინც დავივიწყოთ ზღაპრების ილუსტრაციები, ზღაპრის გვიანი შრეები და კონკიაც და ნაცარქექიაც ბუხართან ჩამომჯდარი ან წამოგორებული, ქვაბშემოდგმულ ღუმელთან მოფუსფუსე კი არ უნდა წარმოვიდგინოთ, არამედ შუაცეცხლის მოდარაჯედ, ცენტრის პატრონად, კერიის ღვთაების მსახურად.
ახლა კი შევაჯამოთ ზემოთქმული. გამოდის, რომ ოდესღაც, უძველეს ხანაში არსებობდა პერსონაჟი, რომელიც ემსახურებოდა ისეთ ღმერთს, რომელიც მოითხოვდა მასთან ასოცირებული ადგილის მუდმივ მოვლას. ეს პერსონაჟი თავის საქმეს მშვენივრად ასრულებდა და, ცხადია, ოჯახის წევრებიც პატივით ეპყრობოდნენ მას, არ მოითხოვდნენ მისგან დამატებითი საქმეების შესრულებას, რათა არ მოეცდინათ და არ გაენაწყენებინათ ღვთაება. მაგრამ შემოვიდა ოჯახში უცხო. ეს უცხო, რა თქმა უნდა, ქალია, რადგან გავრცელებული წესი ასეთი იყო, ქალი რომ თხოვდებოდა, ის მიდიოდა ხოლმე, მამაკაცი კი ოჯახში რჩებოდა. უცხო ქალს, რომელსაც ზღაპარი რძალს ან დედინაცვალს უწოდებს და რომელიც, სავარაუდოდ, თავის სამშობლოში და თავის ოჯახში სულაც არ იქნებოდა არც ავი და არც კაპასი, არც ბოროტი და ანჩხლი, ახალ ოჯახში ახალი და განსხვავებული ტრადიციები, განსხვავებული წესები ხვდება. ისიც ცდილობს, მისთვის ნაცნობი წესების დამკვიდრებას, არსებულის ჩანაცვლებას იმით, რაც მას უფრო სწორი ჰგონია. აქედან იწყება კონფლიქტი ხან რძალსა და მაზლს, ხან დედინაცვალსა და გერს შორის. ამ კონფლიქტის გაფორმებასაც ყველა მთქმელი თავისებურად ახდენს: ზღაპრისთვის მნიშვნელობა აღარა აქვს, ვისთან შედის კონფლიქტში მოსული ქალი, რომელი სქესისაა მისი კონკურენტი. კონკურენტის სქესი ქვეყნიდან ქვეყანაში იცვლებოდა. ბოლოს კი კონფლიქტის რეალური მიზეზიც დავიწყებას მიეცა და მთქმელის ფანტაზიასაც მეტი გასაქანი მიეცა. ნაცარქექია ერთ უსაქმურ კაცად იქცა, კონკია კი მუხლჩაუხრელად მშრომელ გოგონად. ხომ წარმოგიდგენიათ, რა დღეში უნდა ჰქონოდა ამ გოგოს ხელები, უფლისწულს რომ მისი ხელებისთვის დაეხედა, შესაძლოა, გულიც აცრუებოდა საცოლეზე. მაგრამ არა, ეს ზღაპარს არ აინტერესებს. არ აინტერესებს განა იმიტომ, რომ ბანალურად ბოროტსა სძლიოს კეთილმა, არამედ იმიტომ რომ ის ფარავს, ინახავს უძველეს ჭეშმარიტებას: ურთულესია ძველი ტრადიციის გადაგდება, ახალი რწმენა-წარმოდგენების შემოტანა ნებისმიერ მხარეში, სულ რომ გადასარევი იყოს ეს სიახლე და ამ მისიას მხოლოდ ერთი ადამიანი არ ეყოფა. ძირძველი ტრადიცია იმარჯვებს და ეს, როგორც ჩანს, გასახარი ამბავია ადგილობრივებისთვის.
საქმე ისაა, რომ ზღაპრის მსგავსად, ხშირად მითებიც ამ მოტივებზეა აგებული. უფრო სწორად, როგორც ზოგიერთი მკვლევარი ამბობს, ჯერ მითი იყო და მერე მითები „გახალხურდა“ და მივიღეთ ზღაპრები. თუკი ეს სიმართლეს შეესაბამება, მაშინ გარედან მოსული ქალის შესახებ ზღაპრების ფესვები მითებშიც უნდა გვხვდებოდეს. მე პასიფაეს და მინოსის მითი მახსენდება ბევრად უფრო დაუნდობელი ელემენტებით (აი, ჰელიოსის ქალიშვილი და კოლხეთის მეფე აიეტის და რომ იყო, ზღვის ღვთაება პოსეიდონს რომ არ მიაგო ჯეროვანი პატივი, ალბათ მზის კულტი იყო მისთვის უფრო ღირებული და ამისთვის დაისაჯა კიდეც, დაუოკებელი ვნება გაუჩნდა ხარის მიმართ, დედალოსის დახმარებით ვნებაც დაიკმაყოფილა და საზარელი მინოტავროსიც გააჩინა). თქვენ?
