სიცხე, კილომეტრებზე გადაჭიმული ქვიშა, ქვები და პეიზაჟი, რომელიც მთვარის ლანდშაფტს წააგავს – ყველა ეს სცენა ჩვენთან უდაბნოსთან ასოცირდება. ბევრ ადამიანს მიაჩნია, რომ უდაბნო არაფრით საინტერესო და გამორჩეული არაა, თუმცა სულ ტყუილად. მაგრამ ჩვენი სამყარო ხომ მეტად მრავალფეროვანია და დედამიწის უდაბნოებიც არაა ერთნაირი. ეს ქვიშის, თიხის, ქვების თუ ყინულის უზარმაზარი ტერიტორიებიც კი გამორჩევიან თავისი უნიკალური თვისებებით და მრავალ მოგზაურსა თუ თავგადასავლის მაძიებელს იზიდავენ.
ალბათ რთული დასაჯერებელია, მაგრამ ლენსიოს-მარანენსის უდაბნო, რომელიც ბრაზილიაში, მარანიონის შტატში ეროვნულ პარკში მდებარეობს სავსეა ლაგუნებით. თეთრი დიუნებისა და ცისფერი ლაგუნების მონაცვლეობა მეტად შთამბეჭდავ სანახაობას ქმნის. ლაგუნებში, რომლებიც აქ წვიმის შედეგად ჩნდებიან, საოცრად გამჭვირვალე წყალია. მათში თევზები, კუები და მოლუსკები ბინადრობენ, თუმცა მათი დანახვა მხოლოდ ზამთრის მიწურულს და ზაფხულის დადგომამდეა შესაძლებელი.
ფერადი უდაბნო აშშ-ში, არეგონის შტატში მდებარეობს და ვრცელი ბორცვებისგან, ზეგნებისა და ციცაბოფერდობებიანი ცალკეული მაღლობებისგან შედგება. ესაა მშრალი ტერიტორია მეტად მწირი მცენარეულობით, სადაც აქტიურად მიმდინარეობდა ეროზიული პროცესები. სახელი „ფერადი უდაბნო” მას აქ გავრცელებული სხვადასხვა ფერის დანალექი ქანების გამო ეწოდა, რომლებიც მკაცრი პეიზაჟის ფონზე კარგად მოჩანს. ფერადი უდაბნოს რელიეფს ხშირად ადარებენ ტორტს სხვადასხვა ფერად შეფერილ ფენებს. ფენების ფერთა გამა დანალექ ქანებში სხვადასხვა მინერალური ნივთიერებების შემცველებისა და მათი დალექვის სიჩქარის შედეგია.
2.6 კვ. კმ ფართობის უდაბნო კარკროსი ჩვენი პლანეტის ყველაზე პატარა უდაბნოა და კანადაში, იუკონის შტატში მდებარეობს. მშრალი კლიმატისა და ქარების შედეგად აქ ქვიშიანი დიუნები და გარემოსთან ადაპტირებული მეტად იშვიათი მცენარეულობა წარმოიქმნა. წინა საუკუნის 90-იან წლებში ადგილობრივ ხელისუფლებას სურდა უდაბნოდან ნაკრძალი შეექმნა, მაგრამ ადგილობრივი მოსახლეობისგან წინააღმდეგობას წააწყდა და განზრახვაზე ხელი აიღო.
მსოფლიოში ყველაზე დიდი თაბაშირის უდაბნო აშშ-ში ნიუ-მეხიკოს შტატში მდებარეობს. თაბაშირის დიუნებს აქ დაახლოებით 712 კვ.კმ. ფართობი უკავია. სხვა უდაბნოებისგან განსხვავებით აქ ქვიშა მართლაც შედარებით გრილია ზედაპირიდან დიდი აორთქლებისა და ტენიანობის გამო.
ეგვიპტეში მდებარე დაუსახლებელ შავ უდაბნოში ვულკანური წარმოშობის ბორცვები დიდი რაოდენობით წვრილი შავი კენჭებითაა დაფარული. თუ ერთ-ერთ რომელიმე ბორცვზე მაინც ახვალთ, თქვენ წინ განუმეორებელი პეიზაჟი გადაიშლება – ირგვლივ მთლიანად შავი ფერის ლანდშაფტია.
ბოლივიაში მდებარე უდაბნო სოლონჩაკ იუნიმ სრულიად შეიძლება შეცვალოს თქვენი წარმოდგენა უდაბნოს შესახებ. სინამდვილეში ის დამშრალი მარილიანი ტბაა, რომლის რელიეფი აბსოლუტურად ბრტყელია და ამასთან ისეთი დიდი და გამჭვირვალეა, რომ გეჩვენება თითქოს ცა ირეკლება და ცისფერის სხვადასხვა გამას ქმნის. ამ უდაბნოს მეორე მიმზიდველი ასპექტი სხვდასხვა ფერის მრავალი ტბაა, რომელთაც ეს ფერები მრავალფეროვანი მინერალების წყალობით მიიღეს.
სოლონჩაკ იუნის – დედამიწაზე ყველაზე დიდი მარილიანი უდაბნოს ფართობი 10 582 კვ.კმ-ია. აქაური მარილი დიდი რაოდენობით შეიცავს ნატრიუმს, კალიუმს, ლითიუმსა და მაგნიუმს. ზოგიერთი მეცნიერის მოსაზრებით უდაბნოში დაახლოებით 10 მლრდ. ტონა მარილია, დაახლოებით 25 ათასი ტონას კი ყოველწლიურად მოიპოვებენ.
ნასას მონაცემებით ჩილეში მდებარე უდაბნო ატაკამა ყველაზე მშრალი ადგილია მსოფლიოში. იგი 50-ჯერ უფრო მშრალია, ვიდრე სიკვდილის ხეობა (კალიფორნია, აშშ). უდაბნოს ფართობი 105 ათასი კვ. კმ-ია და ძირითადად მარილისგან, ქვიშისგან და ლავური ნაკადებისგან შედგება. რეგიონში ნალექების საშუალო რაოდენობა წელიწადში 1 მმ-ია. ზოგიერთ მეტეოსადგურზე არასდროს დაფიქსირებულა არანაირი ნალექი. უდაბნოში ისეთი მშრალი ჰავაა, რომ ისეთ მაღალ მთებშიც კი, რომელთა სიმაღლე 6500 მ-ს აღწევს მყინვარები არ გვხდება.
თაკლა-მაკანი მსოფლიოში ერთ-ერთი უმსხვილესი ქვიშიანი უდაბნოა. იგი მდინარე ტარიმის აუზში 270 ათას კვ. კმ-ზეა გადაჭიმული, მისი სიგრძე 1000 კმ-ია, ხოლო სიგანე – 400 კმ. უდაბნოს ჩრდილო და სამხრეთ ნაწილებს კვეთს აბრეშუმის გზის ორი ტოტი. 2008 წელს ჩინეთის ყველაზე დიდ უდაბნოში აღინიშნა დიდთოვლობა და ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირდა.
სიმპსონის, იგივე წითელი ქვიშის უდაბნო ავსტრალიაშია და მნახველს თავისი წითელი ფერის დიუნებით აოცებს. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ სწორედ აქ მდებარეობს პარალელურად გადაჭიმული ყველაზე გრძელი დიუნები. მათ შორის ყველაზე ცნობილი დიუნაა Big Red, რომლის სიმაღლე 40 მ-ია. დიუნები ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენაა გადაჭიმული და მათი რიცხვი უდაბნოში 1100-ია. მიუხედავად მკაცრი კლიმატისა, აქ ხარობს მცენარე სპინიფექსი, რომელიც ამაგრებს ქვიშას და 180-მდე სახეობის ფრინველის, ასევე ხვლიკებისა და ჩანთოსნების საარსებო გარემოა. უდაბნო ეროვნული პარკის სტატუსს ატარებს და აქ ყოვეწლიურად ათასობით ტურისტი ჩამოდის. მათ არ აშინებთ აუტანელი სიცხე (ზაფხულში ტემპერატურა 50 გრადუსია), ქვიშიანი ქარიშხალი და გაუვალი გზები, თუმცა რამდენიმე ფატალური შემთხვევის შემდეგ ავსტრალიის მთავრობის გადაწყვეტილებით სიმპსონის უდაბნო განსაკურებით ცხელ პერიოდში დროებით იკეტება.
აფრიკის უდაბნო ნამიბია ყველაზე ძველი უდაბნოა დედამიწაზე. ატაკამის მსგავსად ისიც მშრალია. წელიწადში აქ 10 მმ ნალექი მოდის. ამიტომ მისი უზარმაზარი სივრცეები უნაყოფო და უდაბურია. მისი სახელი ადგილობრივი ნამას ხალხის ენიდან წარმოსდგება და ნიშნავს ”ადგილს, სადაც არაფერია”. სამაგიეროდ აქ შეიძლება ნახოთ მსოფლიოში ყველაზე მაღალი დიუნები, რომელთა სიმაღლეც 300 მ-ს აღწევს. უდაბნოში აღმოჩენილია ურანის, ვოლფრამისა და ალმასის საბადოები.
უზბეკეთისა და ყაზახეთისა ტერიტორიებზე მდებარე უდაბნო არალკუმი კი ყველაზე ახალგაზრდაა დედამიწაზე. არალის ზღვამ, რომელიც ფართობით ჯერ კიდევ ცოტა ხნის წინ მეოთხე ადგილზე იყო მსოფლიოს მლაშე ტბებს შორის, გასული საუკუნის 60-იანი წლებიდან თავისი ტერიტორიის 90% დაკარგა. ამის მიზეზი საბჭოთა კავშირის დროს განხორციელებული ირიგაციული პროექტები იყო, რის შედეგადაც არალკუმუს ფართობი გაიზარდა. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ არალკუმუ ჩვენს პლანეტაზე ყველაზე შხამიანი უდაბნოა. პესტიციდები და სასუქები, რომლებითაც ოდესღაც ბამბის მოსავლიანობის გაზრდას და მავნებლებთან ბრძოლას აწარმოებდნენ, მდინარეების სირდარიასა და ამურდარის წყლების საშუალებით ტბაში ხვდებოდა. ახლა კი დამშრალი ტბის ადგილას დაგროვილი ეს შხამები მტვრის სახით ქარს საკმაოდ შორ მანძილზე გადააქვს, თვით უდაბნოს ფარგლებს გარეთაც კი. ეს ტოქსიკური ნივთიერებები თვით ანტარქტიდის პინგვინების სისხლშიც კი იქნა აღმოჩენილი.
ფართობით ყველაზე დიდი უდაბნო საჰარა ჩრდილოეთ აფრიკაშია და თავისი ტერიტორიის სიდიდით შეიძლება ევროპას ან აშშ-ს შევადაროთ. მისი ფართობი 9 მლნ კვ. კმ-ია და აფრიკის 11 ქვეყნის ტერიტორიაზე ვრცელდება. აქვე იქნა დაფიქსირებული დედამიწაზე ყველაზე მაღალი ტემპერატურაც +57,8 გრადუსი ცელსიუსი. საჰარაში ყოველწლიურად დაახლოებით 160 მირაჟი შეინიშნება. მოგზაურებისთვის სპეციალური რუკაც კი არის შედგენილი, რომლის დახმარებითაც შესაძლებელია გავიგოთ, რომელ ადგილას შეიძლება დიდი ალბათობით დავინახოთ ჭის, პალმების ხეივნის, ოაზისების ან ქედების მირაჟები.
ანტარქტიდა ყველაზე ცივი უდაბნოა დედამიწაზე. 1983 წელს სწორედ აქ აღინიშნა ყველაზე დაბალი ტემპერატურა-89°С, რაც რეკორდული მაჩვენებელია. უდაბნო ტენიანია, თუმცა არა ატმოსფერული ნალექების გამო. მის ტენიანობას აქ არსებული ყინულის საფარი განაპირობებს, რომელსაც კონტინენტის 98% უკავია. სიცივის გამო აქ ნალექი ცოტა მოდის, რის გამოც ანტარქტიდა სამართლიანად ითვლება ყველაზე ცივ უდაბნოდ.
