მასარუ იბუკა- „სამი წლის შემდეგ უკვე გვიანია“
„მასარუ იბუკას ეს წიგნი არის ყველაზე მნიშვნელოვანი წიგნი, რომელიც აქამდე ამ თემაზე დაწერილა.
ვფიქრობ, ის უნდა წაიკითხოს ყველა მშობელმა“.
გლენ დომანი.
უმთავრესია გარემო და არა გენები
ჩემი აზრით, ბავშვის განვითარებაში მთავარ როლს თამაშობს განათლება და გარემო და არა გენეტიკა.
იაპონიაში მრავალი ექსპერიმენტი ჩატარდა ტყუპ ბავშვებზე, რომლებიც დაბადებისთანავე იზრდებოდნენ სხვადასხვა ოჯახებში. კვლევებმა აჩვენეს, რომ განსხვავებულ გარემო პირობებში აღზრდილი ტყუპები განსხვავებულები არიან ხასიათისა და უნარ-ჩვევების მიხედვით.
როგორი გარემოა ბავშვის პოტენციური შესაძლებლობების განვითარებისათვის უმჯობესი? ამ კითხვაზე პასუხი, რაღა თქმა უნდა, იმ შედეგის მიხედვით გაიცემა, რომლებსაც სხვადასხვა მეცნიერები, განსხვავებულ სიტუაციებში და განსხვავებული მეთოდებით ატარებდნენ. გარდა ამისა, არსებობს მრავალი მაგალითი, როდესაც სასკოლო განათლებით უკმაყოფილო მშობლები, თავად ცდილობდნენ შვილებისათვის განათლების მიცემას. სწორედ მსგავსი ექსპერიმენტების განხილვას ვაპირებ ახლა.
ბავშვი, რომლის მამა მეცნიერია, აუცილებლად თავადაც მეცნიერი გამოვა?
მე ხშირად მსმენია, როგორ საუბრობენ დედები: „როგორც ჩანს ჩემი შვილი მამას დაემსგავსა, რადგან მასაც არ აქვს მუსიკალური სმენა“; ან „ჩემი ქმარი მწერალია და ეტყობა ამიტომ ჩვენი შვილიც შესანიშნავ თხზულებებს წერს“.
„დედა ნახე მამა ნახე, შვილი ისე გამონახე“ ყველა ხალხს აქვს მსგავსი შინაარსის ანდაზა და იაპონელებიც არ არიან გამონაკლისნი.
და მართლაც, არის შემთხვევები, როდესაც ექიმის შვილი ექიმი ხდება, მასწავლებლის შვილი მასწავლებელი და მეცნიერის ოჯახში, ისევ მეცნიერები იზრდებიან. მაგრამ ეს მაგალითები სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ აღნიშნული პროფესიული უნარები გენეტიკურად გადაეცემა შემდეგ თაობებს. ჩემი აზრით, მსგავს ოჯახებში ბავშვების აღზრდა მიმდინარეობს ისეთი სულისკვეთებით, რომელიც უნერგავს შვილებს მშობლების პროფესიის გაგრძელების სურვილს. სწორედ გარემო, სადაც ბავშვი იზრდება, განაპირობებს მამის პროფესიისადმი შვილის ინტერესს.
ადამიანების უნარების ფორმირებაში წარმოშობა გადამწყვეტი რომ იყოს, მაშინ აუცილებლად თაობიდან თაობაში შვილებს მამების პროფესია გადაეცემოდა. მაგრამ ცხოვრება გაცილებით საინტერესო და მრავალფეროვანია და სწორედ ამიტომ ხშირია შემთხვევები, როდესაც ექიმის შვილი მეცნიერი ხდება, ხოლო მუსიკოსის შვილი- მწერალი. საკმარისია ჩვენს გარშემო მცხოვრებ ოჯახებს გადავხედოთ, რომ ვნახავთ, რამდენ ნიჭიერ ოჯახს ჰყავს არასათანადოდ ნიჭიერი შვილი და პირიქით.
სწორედ გარემო პირობების და ცხოვრებისეული გამოცდილების წყალობით, დაბადებისას მსგავსი ბავშვები, ზრდასრულობაში ყალიბდებიან სრულიად განსხვავებული უნარების და ხასიათის მქონე პიროვნებებად. მშობლების პროფესია და უნარები, პირდაპირ გავლენას არ ახდენენ შვილების ხასიათსა და უნარ-ჩვევებზე.
„ერთ კოვზ კუპრს შეუძლია მთელი კასრი თაფლის გაფუჭება“.
ერთ ამბავს მოგიყვებით, რათა მიგახვედროთ, რისი თქმა მინდა. ახალგაზრდა მამაკაცი ერთი წლით სამუშაოდ უცხოეთში გაუშვეს. მისი მეუღლე ახალშობილ ბავშვთან ერთად მშობლებთან პროვინციაში გადავიდა საცხოვრებლად. ბებიას და ბაბუას ძალიან უყვარდათ შვილიშვილი, ისინი მთელ დროს ბავშვთან ატარებდნენ და პატარას პროვინციულ დიალექტზე ესაუბრებოდნენ. ერთი წლის შემდეგ ოჯახი საცხოვრებლად კვლავ ტოკიოში დაბრუნდა. როდესაც პატარა გოგონამ ლაპარაკი დაიწყო, აღმოჩნდა, რომ ის პროვინციულ დიალექტზე საუბრობდა, დედ-მამის სალიტერატურო ენით მეტყველების მიუხედავად. რამდენიმე წლის შემდეგაც კი, როდესაც ბავშვი სკოლაში მივიდა, ბოლომდე ვერ გათავისუფლდა დიალექტისგან. აღმოჩნდა, რომ იქამდე სანამ გოგონა საუბარს დაიწყებდა, მის თავის ტვინში ჩაიბეჭდა დიალექტისათვის დამახასიათებელი სიტყვები. ძალიან ძნელია ძველი კვალის წაშლა და ახალი გზის გაყვანა.
ადრეულ ბავშვობაში პატარაზე მომხდარმა შთაბეჭდილებამ შესაძლებელია წარუშლელი კვალი დაამჩნიოს მთელს მის შემდგომ ცხოვრებას. „ ერთი კოვზი კუპრი თაფლიან კასრში“ სწორედ ამას ნიშნავს. ამიტომ მშობლებმა უნდა იზრუნონ, რომ მათი შვილების ადრეული ბავშვობა დაცული იყოს გარემოს მავნე გავლენებისგან.
ოთახი, სადაც პატარები იზრდებიან, უღიმღამო არ უნდა იყოს.
წარმოიდგინეთ ერთგვაროვან ფერში შეღებილი ბავშვის საცხოვრებელი ოთახი, რომელიც ამავე დროს სრულიად იზოლირებულია გარე ხმაურებისაგან. შესაძლებელია რომელიმე დედა ფიქრობდეს, რომ ასეთი გარემო იდეალურია პატარისათვის. სინამდვილეში კი, ისეთი ოთახი, რომელიც ყოველგვარი ატრიბუტებისაგან დაცლილია, არა მხოლოდ უსარგებლოა, არამედ მავნებელიცაა ბავშვის სრულფასოვანი განვითარებისათვის.
ამერიკელი პროფესორის ჯერომ ბრუნერის მიერ ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენეს, რომ ბავშვის ინტელექტის განვითარებაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ის გარემო, რომელშიაც იმყოფება პატარა. ბრუნერმა ეს მოსაზრება განამტკიცა შემდეგი ექსპერიმენტით: ახალშობილი ბავშვები გაყვეს ორ ჯგუფად. ერთი ჯგუფი მოათავსეს ოთახში, სადაც არანაირი გარემო სტიმულატორები არ იყო. მეორე ჯგუფის ბავშვები განათავსეს მკაფიო, კაშკაშა ფერებით მოხატულ ოთახში. მათი საწოლების გადასაფარებლებიც მკვეთრი ფერების გახლდათ. ფანჯრებიდან მოფუსფუსე მედ-პერსონალი ჩანდა და მუსიკის ხმები ისმოდა. განსხვავებულ პირობებში ბავშვები რამდენიმე თვის განმავლობაში იზრდებოდნენ, რის შემდეგაც მათ ჩაუტარეს ინტელექტის განვითარების დასადგენი ტესტი. თითოეულ პატარას აჩვენებდნენ კაშკაშა საგანს და ზომავდნენ იმ დროს, რომელიც სჭირდებოდა მას საგნამდე მისაღწევად. ამით იზომებოდა ბავშვის განვითარების დონე. შედეგებმა მკაფიო განსხვავება აჩვენა: ბავშვები, რომლებიც სრულიად „სუფთა“, გარემო სტიმულებისაგან დაცლილ ოთახში ცხოვრობდნენ, ინტელექტუალური განვითარებით სამი თვით ჩამორჩნენ მეორე, ფერადი ოთახის ბავშვებს.
ბავშვის განვითარების ამ ეტაპზე სამთვიანი ჩამორჩენა საკმაოდ მნიშვნელოვანია. ითვლება, რომ პატარას გონებრივი განვითარება დაბადებიდან სამ წლამდე, განვითარების მაშტაბით ოთხიდან ჩვიდმეტ წლამდე პერიოდის ანალოგიურია. მეცნიერებს მიაჩნით, რომ სწორი აღზრდის პირობებში მსგავსი ჩამორჩენა სრულად აღმოიფხვრება, მაგრამ ეს პროცესი დიდ ძალისხმევას და ბავშვზე სერიოზულ ზეწოლას საჭიროებს.
ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორი უაითი, რომელიც ადრეული განვითარების საკითხებს იკვლევს, მიიჩნევს, რომ თუ დაბადებიდანვე ბავშვს შევუქმნით მრავალფეროვან გარემოს, ეს მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს პატარას ინტელექტუალურ განვითარებაში.
ბავშვზე გავლენას ახდენენ უნებლიე შემთხვევები.
მეცხრამეტე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი მათემატიკოსი, კარლ ფრიდრიხ გაუსი, მხოლოდ რვა წლის იყო, როდესაც აღმოაჩინა არითმეტიკული მწკრივების ჯამის ფორმულა. მისი მამა უბრალო ქვის მთლელი გახლდათ. კედლების, ღობეების და ღუმელების შეკეთებით ირჩენდა თავს. მას შვილი სამუშაოზე ხშირად მიჰყავდა. პატარა აგურებს ითვლიდა და სავარაუდოდ, მათემატიკური უნარები სწორედ ამ დროს ჩამოუყალიბდა.
ადრეული ბავშვობა – ყველაზე მგრძნობიარე პერიოდია ადამიანის ცხოვრებაში. ის, რასაც მშობლები ხანდახან უმნიშვნელო და უაზრო შემთხვევად მიიჩნევენ, შესაძლოა ბავშვისათვის იმდენად სერიოზული და მრავალმნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს, რომ განსაზღვროს მთელი მისი შემდგომი ცხოვრება.
ადრეული ბავშვობის შთაბეჭდილებები განსაზღვრავს შემდგომში ბავშვის აზროვნებას და მის ქმედებებს.
როდესაც თქვენ ადრეული ბავშობის დროინდელი რაიმე ამბის გახსენებას მოგთხოვენ, დიდად გაოცებით, როდესაც აღმოაჩენთ, რომ თითქმის არაფერი გახსოვთ, გარდა იმ ამბისა, რომელიც სრულიად განსხვავებული, ყველაზე გამორჩეული და ყველა ნორმის დარღვევით მიმდინარე იყო. და მაინც, თუ შეძლებთ თქვენი 2-3 წლის ასაკიდან რაიმე ამბის გახსენებას, ის აუცილებლად იქნება მოვლენა, რომელსაც დედა ან რომელიმე სხვა უფროსი გიყვებოდათ ხოლმე.
ის ფაქტი, რომ ადამიანს საკუთარი ადრეული ბავშვობის პერიოდიდან ცოტა რამ ახსოვს, სულაც არ ნიშნავს მეხსიერების სრულ დაბინდვას. სამ წლამდე ასაკში მიღებული ნებისმიერი შთაბეჭდილება და გამოცდილება ხდება ზრდასრული ადამიანის პიროვნების ჩამოყალიბების ძირითადი განმსაზღვრელი. ამბობენ, რომ ჰიპნოზის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ნებისმიერ ადამიანს თუ შთავაგონებთ, რომ ის მხოლოდ ერთი წლისაა, ერთი წლის ბავშვივით დაიწყებს ლაპარაკს. ეს ნიშნავს, რომ ადრეული ბავშვობის დროინდელი ნებისმიერი შთაბეჭდილება სამუდამოდ ინახება ადამიანის ცნობიერებაში.
იაპონიის ერთ-ერთი სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის პრეზიდენტი, მირიატსუ მინატო, დაიბადა ჩინეთში, სადაც ადრეული ბავშვობა გაატარა. როცა მისი ოჯახი იაპონიაში დაბრუნდა, მას არასოდეს დასჭირვებია ჩინური ენა და თვლიდა, რომ ეს ენა სრულიად დაავიწყდა. მრავალი წლის შემდეგ, როცა მირიატსუ მინატო საქმიანი შეხვედრით ეწვია ჩინეთს, აღმოაჩინა, რომ ჩინური ენა იმდენად კარგად ახსოვდა, რომ თავისუფლად შეეძლო ამ ენაზე საუბარი.
ეს შემთხვევა იმიტომ მოგიყევით, რომ კიდევ ერთხელ შეგახსენოთ, თუ რამდენად ძლიერად იბეჭდება ადამიანის თავის ტვინში ადრეული ბავშვობის დროინდელი გამოცდილებები. შენობის აშენება წარმოუდგენელია, თუ დასაწყისშივე არ ჩაიყრება მყარი ფუნდამენტი. რაც არ უნდა ლამაზი შენობა ააგოთ, მყარი საფუძვლის გარეშე ის მაინც დაინგრევა ძლიერი ქარის ან მიწისძვრის შედეგად.
ადრეული განვითარება არის ის მყარი ფუნდამენტი, რომელიც შემდგომი ცხოვრების მდგრადობას განაპირობებს. დასაწყისიდანვე უნდა ვიზრუნოთ მის საიმედოობაზე, რადგან შეუძლებელია შენობის აშენების შემდეგ დაიწყო ფუნდამენტის ამოყვანა.
