მასწავლებლობა და, ზოგადად, გაკვეთილი, თუნდაც კერძო პრაქტიკა ბევრი ისეთი მიგნების თუ აზრის დაბადების მაპროვოცირებელი ხდება, როგორზეც არც სკოლაში ჰქონიათ საუბარი და არც უნივერსიტეტში უსწავლებია ვინმეს. ხშირია შემთხვევა, როცა მოსწავლის ნებსით თუ უნებლიეთ ნათქვამ რეპლიკას სხვანაირად წაუკითხინებია ესა თუ ის ტექსტი. დღევანდელი ჩემი სათქმელი და ფიქრი სწორედ მეოთხეკლასელი მოსწავლის ერთმა შეკითხვამ განაპირობა…
ჰქონდათ დავალება, გადაეკითხათ განვლილი ტექსტები, გაეერთიანებინათ რაიმე ნიშნით და შემდეგ აეხსნათ დაჯგუფების მიზეზი. მოვიდნენ მომზადებულები, თან ერთმანეთის რვეულებში იყურებიან, ამოწმებენ თავიანთი მიგნებების ორიგინალურობას. იქნევენ ხელს, დასმულ შეკითხვაზე პირველი პასუხის გაცემაც საქმეა მათთვის. ვიძახებ ერთს, მეორეს, ვმსჯელობთ, ვასწორებთ, ვიცინით, ვაფრქვევთ სიბრძნეებს და, აი, ის შეკითხვაც გაისმა
– „მას, მაჰმადანები ჩვენი მტრები არიან?“.
– „რატომ გაგიჩნდა ეს შეკითხვა ?“
– „აი, მას, დავაჯგუფე და ეგრე გამომივიდა.“ ჩავხედე შერჩეულ ნაწარმოებებს – „თავდადებული მღვდელი თევდორე“, „კრწანისის ყაყაჩოები“, „იოთამ ზედგენიძე“, „ცხრა ძმა ხერხეულიძე“, „სამასი თავდადებული ქართველი“ და ამ სულისკვეთების კიდევ ერთი-ორი ლექსი. აქ აღარ მოვყვები, რა ვიღონე, რომ ელენეს ამ საკითხისათვის სხვაგვარად შეეხედა, მაგრამ ფიქრი, რომელიც გამიჩნდა, მინდა თქვენც გაგიზიაროთ.
წინა ბლოგში რამდენადმე შევეხე ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების მნიშვნელობას და მის როლს განათლების პოლიტიკის კონტექსტში. შესაბამისად, ამაზე საუბრით აღარ შეგაწყენთ თავს და პირდაპირ ამონარიდს გაახლებთ – „განათლების სისტემა … მოსწავლეებს უყალიბებს ლიბერალურ და დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებულ სამოქალაქო ცნობიერებას და ეხმარება მათ ოჯახის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს წინაშე საკუთარი უფლება-მოვალეობების გაცნობიერებაში.“ და კიდევ ერთი ციტატა – „დღევანდელ დინამიკურ, ეთნიკურად და კულტურულად მრავალფეროვან სამყაროში საზოგადოების ფუნქციონირებისათვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ურთიერთპატივისცემის, ურთიერთგაგებისა და ურთიერთშემეცნების ჩვევები. სკოლამ უნდა გამოუმუშაოს მოზარდს ადამიანის უფლებების დაცვისა და პიროვნების პატივისცემის უნარი, რომელსაც იგი გამოიყენებს საკუთარი და სხვისი თვითმყოფადობის შესანარჩუნებლად.“
ასეთი ადამიანის ჩამოსაყალიბებლად იქმნება ესგ-მა და იწერება ერთ-ერთი მთავარი სასწავლო რესურსი, ჩვენს შემთხვევაში, ქართულის სახელმძღვანელო. რა თქმა უნდა, ზემოჩამოთვლილი ნაწარმოებების გაცნობისა და სწავლის საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს, მაგრამ დაწყებითი და საბაზო საფეხურის სასკოლო სახელმძღვანელოების ზედაპირული გადათვალიერებაც კი ცხადად გვაჩვენებს სურათს, რომლის მიხედვითაც რთულია არაქრისტიანი დადებითი პერსონაჟის დაძებნა. არც ერთი ნაწარმოები არ ამახვილებს ყურადღებას საქართველოს ისტორიისა თუ კულტურის შექმნაში თუნდაც მაჰმადიანი ქართველების ღვაწლზე. სწორედ ეს გახდა მიზეზი, რის გამოც მტრად, სიძულვილის ობიექტად დასახა მეოთხეკლასელმა მაჰმადიანები. სამწუხაროდ, აქედან მოყოლებული თითქმის მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე (ვგულისხმობთ მემედ აბაშიძესა და აჭარელი მაჰმადიანი ქართველების ღვაწლს.) ისტორიის სახელმძღვანელოში მოყვანილი წყაროებიც იმავე სულისკვეთებისაა. მე, ქართულის მასწავლებელს, სახელმძღვანელოში მჭირდება მაჰმადიანი, კათოლიკე თუ სხვა აღმსარებლობის მქონე დადებითი პერსონაჟები. ჩემს მოსწავლეებს კი მათზე მსჯელობა, გმირის ხასიათზე დაკვირვება, მოქმედებათა ანალიტიკური კვლევა. მხოლოდ ასე თუ შევასრულებ სახელმწიფოს მიერ ჩემთვის დაკისრებულ ვალდებულებას. სწორედ ზემოაღნიშნული დანაკლისია მიზეზი, როცა იაკობ გოგებაშვილის ანდერძზე ველაპარაკებით ბავშვებს, კლასში დიდი შეცხადება რომ მოჰყვება ხოლმე მის მიერ მაჰმადიანთა და სომეხთა საზოგადოებებისათვის გადაცემულ 10-10 თუმანს.
თანამედროვე სამყაროში განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება სამოქალაქო განათლებასა და ადამიანის უფლებების დაცვის საჭიროებებზე, განსხვავებული ხედვებისა და შესაძლებლობების პატივისცემაზე. ამ მიმართულებით განხორციელებული მიზნობრივი მოქმედებების არეალად, რა თქმა უნდა, სკოლა უნდა დავსახოთ. ორგანიზებული გარემო, რომელიც „ლიბერალურ და დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებულ სამოქალაქო ცნობიერებას“ უნდა უღვივებდეს ბავშვს. სახელმძღვანელო კი სწორედ ერთ-ერთი საშუალებაა მიზანდასახული სააღმზრდელო პროცესის წარსამართავად. ჩვენ რეკლამებით, ლოზუნგებით, ბანერებითა თუ სხვა მრავალი საშუალებით ვესწრაფვით საზოგადოების, მათ შორის ბავშვების, ყურადღება გავამახვილოთ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საჭიროებებზე, თუმცა არც ერთი გრიფირებული ქართულის სახელმძღვანელო არ გვაცნობს ასეთ პერსონაჟებს. ჩანს სამწერლო ფანტაზიას უჭირს ეტლით მოსარგებლე ხუჭუჭთმიანი ბიჭუნას ან გოგონას სახის შექმნა, რომელიც სოციუმის ისეთივე სრულუფლებიანი წევრია, როგორც ბურთს დადევნებული ნებისმიერი ბავშვი. რა თქმა უნდა, მე შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ თანამედროვე საზოგადოებაში ისევ გრძელდება განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვების გადამალვა და შინაპატიმრობა, მაგრამ რეალობაა ის, რომ არც ერთ სახელმძღვანელოს ავტორს არ მოსდის თავში ასეთი ნაწარმოების შეტანა საკუთარ სახელმძღვანელოში. ოპონენტები მეტყვიან, რომ ისტორიული რეალობიდან გამომდინარე, ასეთი ნაწარმოებები არ იქმნებოდა ქართულ ლიტერატურაში და საიდან მოვიტანოთო, თუმცა დედა ენის შექმნისას არც იაკობ გოგებაშვილს დახვედრია განვითარებული ქართული საყმაწვილო ლიტერატურა. ამას უწყებს მისი ანდერძის ეს ფრაგმენტიც – „წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება ყოველწლიურად აძლევს აკაკი როსტომის ძე წერეთელს ას მანეთს, როგორც ჰონორარს იმ საბავშვო ლექსებისთვის, რომლებიც იბეჭდება ,,დედა-ენაში” და რომლებიც ჩემის თხოვნით სპეციალურად დაწერილია ამ ჩემი გამოცემისათვის.“
რა თქმა უნდა, ამ ტიპის მსჯელობა სხვადასხვა დეტალზე აქცენტირებით დიდხანს შეიძლება, ზოგადადაც, კიდევ ბევრია სალაპარაკო, მაგრამ არც ფორმატია ხელსაყრელი და არც საჭიროებაა ამისა. ძირითადი სათქმელი, მგონია, ვთქვი და გამგები გაიგებს – საბავშვო ლიტერატურამ უნდა შექმნას ახალი პერსონაჟები, სახელმძღვანელოს ავტორებმა უნდა დაუკვეთონ თანამედროვე მწერლებსა თუ პოეტებს ის ტექსტები, რომლებიც უკეთ უპასუხებს თანამედროვე საზოგადოების დაკვეთას დაა რომლებზეც ჩვენ საკლასო ოთახში ვისაუბრებთ მოსწავლეებთან.
