პრობლემაზე ორიენტირებულ მეთოდებს განეკუთვნება ქეისებით სწავლება, ანუ შემთხვევის ანალიზი. რომელიც რეალურიც ცხოვრებიდან, პრაქტიკული საქმიანობიდან აღებული სიტუაციებისგან ხილვისა და ანალიზის საფუძველზე ახალი გამოცდილების მიღებას გულისხმობს.
პედაგოგის მიერ ამ მეთოდის გამოყენებას ეფექტური შედეგი აქვს არამარტო საკლასო სივრცეში, არამედ საკუთარი პროფესიული ცოდნისა და უნარების განვითარებისთვისაც. პედაგოგიური პროცესი ხომ ურთიერთდაკავშირებული, ერთმანეთისგან გამომდინარე პედაგოგიური სიტუაციების უწყვეტი ჯაჭვია. ზოგჯერ ეს სიტუაციები გამორჩეულია, ხშირად კი მეორდება, ჰგავს ერთმანეთს. მათი ანალიზი ეფექტურ ინსტრუმენტად არის მიჩნეული პედაგოგიური განათლების მიღების ან განვითარების დროს.
პედაგოგიური სიტუაციების სტრუქტურა, ერთი შეხედვით, მარტივად გამოიყურება. მას ქმნის მოსწავლე და მასწავლებელი და მათი ემოციურ-ინტელექტუალური ურთიერთქმედება. მაგრამ ამგვარმა აღქმამ ადვილად შეიძლება შეცდომაში შეგვიყვანოს და გამოგვრჩეს ორი რთული შინაგანი სამყაროს (პედაგოგისა და მოსწავლის/მოსწავლეების) ერთობლივ მოქმედებაში გადასალახი საფრთხეები.
პედაგოგიური პრობლემები შეიძლება შეიქმნას მიზანმიმართულად ან წარმოიშვას სტიქიურად. ნებისმიერ შემთხვევაში, ისინი უნდა გადაწყდეს ფრთხილად, გონივრულად, წინასწარ დაგეგმილი თანმიმდევრობით.
ნებისმიერი პედაგოგიური პრობლემა, გამოკვეთილი პედაგოგიურ თეორიასა თუ პრაქტიკაში, უკავშირდება სწავლა-აღზრდის პროცესს. ეს პრობლემები ითხოვს გადაწყვეტას, რისთვისაც პრობლემის ანალიზისთვის შემოთავაზებულია შემდეგი ნაბიჯები:
- პრობლემური სიტუაციის წინასწარი აღწერა;
- პრობლემური სიტუაციიდან კონკრეტული ამოცანის გამოყოფა;
- კონკრეტული ამოცანის აბსტრაქტული მოდელის აგება, წინააღმდეგობების ფორმულირება;
- ამოცანის გადაწყვეტის აბსტრაქტული მოდელის აგება, სასურველი შედეგის წარდგენა;
- რესურსების გამოვლენა და კონკრეტულ შედეგზე გასვლა;
- ქვეამოცანების ჩამოყალიბება, რომელთა გადაწყვეტაც აუცილებელია შემოთავაზებული გადაწყვეტილების რეალიზაციისათვის;
- თითოეული ქვეამოცანის გადასაწყვეტად მოქმედებათა ჯაჭვის გამეორება;
- რეფლექსია.
გთავაზობთ ფსიქოლოგების განხილულ რამდენიმე გავრცელებულ სიტუაციას:
სიტუაცია 1
კოლეგის ავადმყოფობის გამო მასწავლებელს მოუწია ახალ კლასში შესვლა. მოსწავლეები ცუდად იქცევიან: ხმაურობენ, ისვრიან ქაღალდის თვითმფრინავებს. განსაკუთრებით გამოირჩევა ერთი ბიჭი.
მასწავლებლის მოქმედება
მასწავლებელი ცდილობს, არ მიაქციოს ყურადღება, გაკვეთილს აგრძელებს, შიგადაშიგ იმუქრება ცუდი ნიშნებით, დირექტორით, მშობლებით… შემდეგ ყველაზე ხმაურიან მოსწავლეს სთხოვს გაკვეთილის მოყოლას. ის უარობს, მაგრამ როცა მასწავლებელი უარყოფითი ნიშნის დაწერით ემუქრება, მაშინვე ცვლის გადაწყვეტილებას და გამოთქვამს პასუხის სურვილს. მასწავლებელი ამ შესაძლებლობას აღარ აძლევს. კამათი რამდენიმე წუთს გრძელდება, საბოლოოდ პედაგოგი უარყოფით შეფასებას წერს. მოსწავლე უხეში გამოთქმებით გაიჯახუნებს კლასის კარს. მასწავლებელი უკომენტაროდ აგრძელებს გაკვეთილს.
მოსალოდნელი შედეგი
მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ნეგატიური განწყობა უფრო გაძლიერდება. ასეთი სიტუაციები შემდგომშიც განმეორდება. პედაგოგის მიმართ პატივისცემა არ ექნება არც კონკრეტულ მოსწავლეს და არც – კლასს. ბიჭი კლასს ტოვებს დამცირების, უსამართლობის განცდით, საკუთარი უძლურებით გაბრაზებული. ის გულის სიღრმეში ვერ იტანს მასწავლებელს.
რა გაკვეთილი მიიღო კლასმა? შურისძიება მისაღებია და ამისთვის ყველა საშუალების გამოყენება შეიძლება.
სასურველი მიდგომა
მოცემულ სიტუაციაში მასწავლებელმა დაუფარავად გაამჟღავნა თავისი ბრაზი. მისი ქცევის უსამართლობა იმაში გამოიხატება, რომ მან ქცევაში უარყოფითი შეფასების (რაც სწორი იქნებოდა) ნაცვლად, ეს შეფასება ცოდნაში დაწერა, თან ისე, რომ მოსწავლეს პასუხის საშუალება არ მისცა.
სასჯელი სამართლიანია მხოლოდ მაშინ, როცა რეალურ დანაშაულს შეესაბამება. მასწავლებელმა მოსწავლეს და მთელ კლასს დაანახა, რომ თუ მას რაღაცის ძალა არ ჰყოფნის, მის ხელთ არსებული ბერკეტის უსამართლოდ გამოყენება შეუძლია. მას მოსწავლისათვის უნდა მიეცა მოყოლის საშუალება. ნებისმიერ სიტუაციაშიც, გაკვეთილის „ამრევის“ დასამშვიდებლად მისთვის საპასუხისმგებლო დავალების მიცემა და შედეგის შეფასებაა მიჩნეული.
სიტუაცია 2
გაკვეთილზე, მოსწავლეები ბოლო რიგიდან წერილს აწვდიან ერთმანეთს. ბავშვები კითხულობენ, ჭერში იყურებიან და ხითხითებენ, მერე სხვას აწვდიან წერილს, თან მაინცდამაინც არ ცდილობენ, ეს მასწავლებლის შეუმჩნევლად გააკეთონ.
მასწავლებლის მიდგომა
მასწავლებელი ართმევს წერილს, გახსნის, კითხულობს „აიხედე ჭერში“, იხედება მაღლა … კლასი ხარხარებს. მასწავლებელი თავს ვეღარ აკონტროლებს. ცდილობს გაარკვიოს, ვინ იყო ამ ამბის წამომწყები, იმუქრება ცუდი ნიშნებით, მშობლების დაბარებით.
მოსალოდნელი შედეგი
ამ სიტუაციაში მოსწავლეები ცდილობენ ტესტირება ჩაუტარონ მასწავლებელს, როგორი იქნება მისი ემოციები, რას მოიმოქმედებს. თუ მასწავლებელი ჩავარდება პანიკაში, იყვირებს, დირექტორით დაემუქრება, ეს გამოიწვევს პროტესტს და უარყოფით განწყობას მოსწავლეთა მხრიდან. მასწავლებელი დაკარგავს ნდობას და პატივისცემას მოსწავლეებისაგან, რადგანაც ის წამოეგო პროვოკაციას და ბავშვები გაუცნობიერებლად იგრძნობენ, რომ ადვილია მისი პროვოცირება და ასეც გააგრძელებენ.
სასურველი მიდგომა
მასწავლებელს შეეძლო ეს ყველაფერი იუმორით მიეღო, გაეღიმა და გამოეხატა თავისი დამოკიდებულება სიტუაციისადმი, შეჩერებულიყო დადებით და უარყოფით მომენტებზე. დასაშვები ფრაზები: „ამ სიტუაციამ დამანახა, რომ თქვენ, როგორც კლასი ხართ შეკრული, საერთო იდეების ერთგული, გაქვთ გამახვილებული იუმორის გრძნობა“; ან: „არ გკითხავთ, არ დავიწყებ ძიებას, ვინ მოიგონა ეს. რაც მოხდა, მოხდა. მოდით ამ ყველაფრიდან გამოვიტანოთ სასარგებლო დასკვნები – შევეცადოთ არ ავყვეთ „ბრბოს თვისებებს“, არამედ ყველამ თავი ვაკონტროლოთ“.
ან კიდევ (თუ გაკვეთილის სიტუაცია ამის საშუალებას იძლევა) შეიძლება განვიხილოთ სიტუაციის ამგვარი გაგრძელება: მასწავლებელმა საპასუხოდ შეიძლება უმტკივნეულოდ იხუმროს მოსწავლეებზე და გაიცინოს მათთან ერთად. ეს განამტკიცებს მათ ურთიერთობებს.
სიტუაცია 3
ინგლისურის მასწავლებელი შედის მე-9 კლასში და ხედავს, რომ მოსწავლე გოგონებს გრამატიკული წესების ამსახველი სქემის ყველა პლაკატი თავდაყირა დაუკიდიათ. მათ ეშმაკობა გადაწყვიტეს იმ მიზნით, რომ მასწავლებელს გაკვეთილის რამდენიმე წუთი პლაკატების ამობრუნებაზე დააკარგვინონ.
მასწავლებლის მოქმედება
მასწავლებელი ეჩხუბა მოსწავლეებს, დაადანაშაულა საკუთარ უპატივცემულობაში, აიძულა ისინი ამოებრუნებინათ პლაკატები. შედეგად გოგონებმა ჩანაფიქრი აისრულეს – დრო დაიკარგა.
მოსალოდნელი შედეგი
ჩხუბითა და მუქარით მასწავლებელი ვერ მოიპოვებს გოგონების პატივისცემას. ის მხოლოდ ავტორიტეტს დაკარგავს. რადგანაც, როცა ბავშვები ასე იქცევიან, მასწავლებლისაგან სწორედ ამგვარ რეაქციას ელიან. ასეთი მოქმედება მხოლოდ წააქეზებს მათ, შემდგომშიც გააგრძელონ ეშმაკობები. საბოლოოდ, მასწავლებელს ემუქრება ნერვული აფეთქება, თუ ის ამ ხერხებით გააგრძელებს რეაგირებას.
სასურველი მიდგომა
გაკვეთილის ჩატარების ვარიანტი: თითქოს არაფერი შეუნიშნავს, მასწავლებელი იწყებს გაკვეთილს და გადადის ახალი მასალის ახსნაზე. წესები საკმაოდ რთულია, წიგნში ისინი არ წერია, ჩაწერა მოუხერხებელია. ბევრი მოსწავლე ვერ ასწრებს რვეულში წესების ჩაწერას. გაკვეთილის ბოლოს მასწავლებელი აძლევს ათწუთიან შესამოწმებელ სამუშაოს ახლად შესწავლილი თემის განსამტკიცებლად. თან ხსნის სქემის ტაბულებს. პედაგოგის რეაქცია არის მოულოდნელი, თუმცა ამავდროულად საფუძვლიანი და ლოგიკური. პირველ რიგში, გოგონებმა თავად შექმნეს დაძაბულობა, რის გამოც დაიძაბნენ გაკვეთილის ახსნის და ჩაწერის დროს, ასევე ვერ შეძლეს ტაბულების გამოყენება დავალების შესრულებისას. მეორეც, მასწავლებელმა ძალიან ცივილურად მოახდინა იმის დემონსტრირება, ვინ არის გაკვეთილზე მთავარი და ვისი სცენარით იცვლება მოქმედება სასწავლო პროცესში. მას არ დაუწყია ყვირილი, ჩხუბი, არამედ უსიტყვოდ შეარცხვინა გოგონები და საკუთარი საქციელი გონიერი და მშვიდი ადამიანის თვალით დაანახა.
საინტერესოა თქვენი მოსაზრებები ამ სიტუაციებთან დაკავშირებით.
