ლანდშაფტი ჩვენ გარშემო ყველგანაა. მაგრამ რას წარმოადგენს ის? რა მნიშვნელობა აქვს მას? როდესაც გარემოს გავცქერით, აღვწერთ და ვაფასებთ, მაშინ ლანდშაფტს უბრალოდ სივრცის „ნაჭრად“ აღვიქვამთ. არადა, მასზე ყოველი საზოგადოება ტოვებს ნაკვალევს, რითაც საკუთარ ლანდშაფტს ქმნის. ამიტომ პედაგოგის ხელში მას, როგორც ისტორიის, საზოგადოების, გეოგრაფიის შესწავლის წყაროს განუზომლად დიდი მნიშვნელობა აქვს. სხვა სიტყვებით, ლანდშაფტი შეგვიძლია აღვიქვათ, როგორც სარკე, რომელშიც ადამიანის ქმედებები, ბუნებაზე მისი უარყოფითი გავლენა აისახება. ის საუკეთესო რესურსია პედაგოგის ხელში, ერთგვარი მემატიანეა, რომელსაც შემოუნახავს ის ცალკეული მოვლენები, რომლებმაც მის სტრუქტურაზე მოახდინეს გავლენა.
მაგრამ იმისათვის, რომ ლანდშაფტი რეალურად გახდეს იმ ადგილის, ქვეყნის, ქალაქისა თუ სოფლის მეისტორიე, სადაც ვცხოვრობთ, ვსაქმიანობთ და ჩვენსავე ისტორიას ვქმნით, ამისთვის აუცილებელია ისტორიული და თანამედროვე ნარატიული და ვიზუალური მასალების – სურათების, ნახატების, ფოტოგრაფიებს, რუკების – მოშველიება, განსაკუთრებით მათი, რომლებიც ერთსა და იმავე ადგილს აღწერენ და ასახავენ. ამგვარ წყაროთა სწორი ინტერპრეტაციით შესაძლებელია წარსული სურათებს აღდგენა-წარმოსახვა. მთავარია, მოსწავლეებმა მოახერხონ გაანალიზება, გამოიტანონ დასკვნები, შეადარონ ავტორთა პოზიციები, თავი აარიდონ სუბიექტივიზმს და თავადაც აღიქვან გარემო, ჩამოუყალიბდეთ მის მიმართ საკუთარი დამოკიდებულება და გარემოს მიმართ საკუთარი ქმედებებიც შეაფასონ.
ლანდშაფტთან მუშაობის დიდაქტიკური მიზნებია:
- ისტორიული კონტექსტის აღქმა (მაგალითად, გაარკვიონ, როგორ შეიცვალა ქალაქი, რომელშიც ცხოვრობენ; რა მოვლენები მოხდა, რა ახდენს მასზე ზემოქმედებას და ა.შ);
- მოტივაციის ამაღლება შემოქმედებითი მიგნებებისთვის, კრიტიკული აზროვნების გააქტიურებისთვის (მაგალითად, ილუსტრაციების გზით წარმოადგინონ „ლანდშაფტური ისტორია“, რითაც მოხდება მათი იდეების პროვოცირება და ისინი გარკვეული დროით წიგნებით და სურათებით დატვირთული ივლიან. ამგვარი გზით მოსწავლეები არამარტო ლანდშაფტის ინტერპრეტაციას მოახდენენ, არამედ კონკრეტულ ცოდნასაც შეიძენენ და მნიშვნელოვნ გამოცდილებასაც მიიღებენ საგნობრივი კომპეტენციების დაუფლების გზაზე);
- ისტორიული პროცესების შემეცნების გაზრდა ისტორიული ფაქტების მოდელირების გზით;
- გარემოს მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების ფორმირება („პატარა გამომძიებლებს“ საშუალება მიეცემათ, ითანამშრომლონ მუზეუმებთან, ბიბლიოთეკის ფონდებთან, დაწესებულებებთან თუ კერძო პირებთან და დაიცვან ლანდშაფტი „ისტორიული ცვლილებებისგან“);
- ახალი ცოდნის აგება (მაგალითად, შეუძლიათ სახლიდან მოიტანონ ბავშვობის დროინდელი საყვარელი წიგნები, სადაც აღწერილია გარემო, ლანდშაფტი და პატარა ნაწყვეტები წაუკითხონ თანაკლასელებს, შემდეგ კი განიხილონ, რა მოეწონათ ბუნების აღწერაში ყველაზე მეტად; როგორ აღიქვამს გარემოს მთავარი მოქმედი პირი; როგორი დამოკიდებულება აქვს ბუნებასთან და ა.შ);
- სხვადასხვა შემეცნებითი ხასიათის ღონისძიებების დაგეგმვა და განხორციელება, მაგალითად:
ა) შეადარონ გარემო ადგილების ტოპოგრაფიული დასახელებები ისტორიულ გადმოცემებს, რუკებს და თანამედროვე დასახელებებს; გაარკვიონ, რას გვაუწყებენ ისინი წარსულისა და თანამედროვეობის შესახებ.
ბ) მოაწყონ ექსკურსია საცხოვრებელი რეგიონის გასაცნობად (არის თუ არა ახლომახლო ღირსშესანიშნაობები? რა ნიშნით გამოირჩევიან ისინი? გამოკითხონ ახლობლები, ნაცნობები, რა ახსოვთ, რა იციან ამ ადგილების შესახებ?);
გ) შეადარონ თანამედროვე ლანდშაფტი წარსულში არსებულ სიტუაციას და მიღებული პასუხების მიხედვით გამართონ დისკუსია ლანდშაფტის ტრანსფორმაციის მიზეზებზე.
მოსწავლისათვის „ლანდშაფტურ ისტორიაზე“ მუშაობა სწავლის ყველა საფეხურზე სახალისო და საინტერესოა. მაგალითად, X კლასის ისტორიის სწავლების კურსში (ისტ.X.2) შეგვიძლია საგაკვეთილო საქმიანობად მოსწავლეებს დავავალოთ საკუთარი საცხოვრებელი ადგილის, მაგალითად, თბილისის „ლანდშაფტური ისტორიის“ ინტერპრეტაცია და კვლევა, რომელსაც ისინი მიაღწევენ ჩანახატების და ფოტოგრაფიების გამოყენების გზით, ხოლო შემდეგ გამართავენ დისკუსიას ლანდშაფტის ცვლილებების მიზეზებზე. ასეთ შემთხვევაში სავარაუდო ვიზუალური მასალა შეიძლება ასეთი იყოს:
ა) თბილისი ფრანგი მოგზაური ჟან შარდენის მიხედვით, 1671 წ.
ბ) ხედი ისტორიულ თბილისზე, სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან.
გ) მეტეხის უბანი, ნ. ჩერნეცოვი, 1839 წ.
დ) ტფილისი, ძველი აბანოთუბანი.
ე) აბანოთუბანი — თბილისის უძველესი უბანი.
ვ) ტფილისადან თბილისამდე, ძველი აბანოთუბანი. ფოტოკოლაჟი.
სავარაუდო სადისკუსიო კითხვები:
- ბუნებრივი წარმოშობისაა თუ არა თბილისის ლანდშაფტი?
- ეწინააღმდეგებიან თუ არა ერთმანეთს ცნებები „ქალაქი“ და „ლანდშაფტი“? აქვს თუ არა ამ ცნებას – „ქალაქური ლანდაშფტს“ – არსებობის უფლება თბილისთან მიმართებაში?
- აქვს თუ არა თბილისურ ლანდშაფტს რაიმე განსაკუთრებული თვისება? მიეკუთვნება თუ არა ამ ქალაქის ლანდშაფტი „კულტურულ ლანდშაფტებს“?
- რა თავისებურებით ხასიათდება თბილისური ლანდშაფტი?
- შეადარეთ ძველი ფოტოგრაფიების ლანდშაფტი თანამედროვეს. რა შეიცვალა? როგორი შეიძლება იყოს ამ ქალაქის მომავალი? როგორი პიროვნული დამოკიდებულება გაგიჩნდათ ქალაქ თბილისის მიმართ?
- რა ისტორიული დასკვნების გაკეთების საშუალებას მოგვცა წყაროთა ინტერპრეტაციამ?
- როგორ შეფასებას მისცემდით ფოტოკოლაჟს?
- რა გავიგეთ ზოგადად თბილისის და, კერძოდ, მისი უძველესი და შესაძლოა პირველი უბნის – აბანოთუბნის შესახებ?
- როგორ წარმოგიდგენიათ ამ უბნის ხვალინდელი დღე?
ლანდშაფტის გამოყენება სასწავლო რესურსად ზრდის სწავლის მიმართ პოზიტიურ დამოკიდებულებას, კომუნიკაციურ კულტურას, საგნობრივ ინტერესს, პიროვნულ პასუხისმგებლობას. ამიტომ მისი საგაკვეთილო საქმიანობაში გამოყენება ეფექტური და მისასალმებელია.
