* * *
ეს ამბავი ნამდვილია და გერმანიაში, ბავარიის მხარეში მოხდა გასული საუკუნის 90-იან წლებში. მოყოლითაც იქაურმა გერმანელმა მიამბო, ქართულად, სხვათა შორის და ქართველზე არანაკლებ ემოციურადაც. მსგავს ისტორიებს ჩვენ ვიცნობთ ყოფიდან თუ ლიტერატურიდან. ისინი ნებისმიერ ქვეყანაში, მხარეში, ქალაქსა თუ სოფელში მომხდარა, არ არის გამორიცხული, რომ ახლა, ამ წუთებში, ღამის 12 საათსა 35 წუთზეც ხდება სადმე, როცა მონაყოლი ფურცელზე გადამაქვს, და, სამწუხაროდ, ვერც იმისგან ვიქნებით ვერასოდეს დაზღვეული, რომ მომავალში აღარ მოხდება. შეიძლება ეს ისტორიაც იქცა უკვე გერმანული ლიტერატურის ნაწილად – რომელიმე მწერლის ნოველას, პიესას ან რომანსაც კი დაედო საფუძვლად, თუმცა ამის შესახებ მართლა არაფერი ვიცი. მით უმეტეს, რომ ჩემი მთხრობელი დიდი ხანია საქართველოში ცხოვრობს და ვეღარც მისგან შევიტყობ რაიმე სიახლეს. მე მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ამ ისტორიის არც გამხატვრულებას ვაპირებ და არც მისაკუთრებას; მე ის უბრალოდ ჩავიწერე, როგორც ერთი მასწავლებლის თავს დამტყდარი ტრაგედია და ჩავიწერე თითქმის სიტყვა-სიტყვით, ზუსტად ისე, როგორც მიამბეს. მხოლოდ რამდენიმე ადგილას მომიწია მთხრობელის ემოციის გამო გაკეთებული პაუზების შევსება, ერთი-ორი გერმანული სიტყვის ლექსიკონში მოძებნა და სინტაქსისთვის ხელის შევლება; და კიდევ, იმ გეოგრაფიული ადგილების Google maps-ით მონახულება, სადაც ეს ამბავი მოხდა.
* * *
მერიმეს „მატეო ფალკონესავით“ დაიწყე-მეთქი მოყოლა, – ღიმილით ვუთხარი პირველივე წინადადებების შემდეგ ჩემს მთხრობელს. ისე გულწრფელად მკითხა, მერიმე ვინ არისო, რომ მაშინვე ვინანე ნათქვამი, მივხვდი, მიბაძვა და თავმოწონება გამორიცხული იყო, რომ ის ბუნებრივად, ყოველგვარი შელამაზების გარეშე მიყვებოდა წლობით ნატარებ ამბავს – ისე, როგორც შეეძლო, როგორც ახსოვდა, როგორც განიცდიდა.
მაგრამ, ვფიქრობ, ტყუილი არ მითქვამს: მისი ამბის დასაწყისიც და თხრობაც, მართლა ჰგავდა მერიმეს ნოველის დასაწყისს და როგორც შემდეგ აღმოჩნდა, მისი „პროტაგონისტის“ – ვილჰელმ შტაინმეცის (მამის) ხვედრიც – მატეო ფალკონესას (მამის). თუმცა განსხვავებაც დიდი იყო: მატეომ, როგორც კაცმა და როგორც მამამ, თავისი მორალიდან და ცხოვრების წესიდან გამომდინარე, გაცნობიერებულად, მიზანმიმართულად აირჩია ეს გზა, ხოლო რაც ვილის დაემართა, როგორც იტყვიან ხოლმე, უფრო ბედისწერის ამბავი იყო – უნებლიე შეცდომა, თუმცა გაუფრთხილებლობით დაშვებული, რომლის თავიდან აცილება შეიძლებოდა, ისევე, როგორც – მატეოს შეცდომისა. ჩვენ ვერასოდეს გავიგებთ, რას გრძნობს შვილის მკვლელი მამა ან ვისთვის უფრო ძნელი სატარებელია ეს ტვირთი – ვინც შეგნებულად გადადგა ნაბიჯი თუ ვინც შემთხვევითობის გამო იქცა მკვლელადაც და მსხვერპლადაც. ურიგო არ იქნებოდა ამ თემის ვრცლად გაშლაც (და სხვა მსგავსი მაგალითების მოყვანაც), მაგრამ, სხვა დროს იყოს, რადგან ამჯერად ამბის ჩამწერად და გადმომცემად დარჩენას ვამჯობინებ.
შედარებისთვის, მაინც მინდა შეგახსენოთ „მატეო ფალკონეს“ დასაწყისი:
„ჩრდილო–დასავლეთით პორტოვეკიოდან გზა მთებისკენ მიდის და საკმაოა კაცმა სამი საათი იაროს მიხვეულ–მოხვეული ბილიკით, რომელსაც ალაგ–ალაგ კლდის ნაპრალები გადმოჰყურებს, ხოლო ალაგ–ალაგ თვალუწვდენელი ხრამები სჭრის, რომ ბოლოს ფართო ტევრს მიაღწიოს“... – ასე იწყებს თხრობას პროსპერ მერიმე.
ჩემი მთხრობელი კი მიყვება: ნიურნბერგიდან დასავლეთით დაახლოებით 30 კილომეტრი უნდა გაიარო მოასფალტებული გზით, რომელსაც მარჯვნივ ლაპლაპა რელსები მიუყვება, ზედ მუდმივად მოსრიალე სამგზავრო მატარებლებით; უკან უნდა მოიტოვო ხუთი-ექვსი ჩვეულბრივი გერმანული სოფელი, პატარ-პატარა ტბები, მომცრო და უფრო ფართოდ გაშლილი ველები და მიადგები დიტენჰოფენს, სოფელს, სადაც შრაიერშტრასეზე ვილჰელმ შტაინმეცი ცხოვრობდა.
* * *
თავის წითელსახურავიან სკოლასთან ახლოს ცხოვრობდა ვილი. მისი სახლის ნომერიც მახსოვს – 11. საყვარლად მსუქანი, დაბალი კაცი იყო. უმეტესად სპორტული, ბევრჯიბიანი სამხედრო ფერის ქურთუკები და შარვლები ეცვა. შემეჩხერებული ბანანისფერი თმა ჰქონდა და წითური სახე. დაწყებით კლასებში ასწავლიდა. გვარი უკვე გითხარი – შტაინმეცი. ამბის მოყოლას რომ დავასრულებ, თავის გვართან ვილის სიმბოლურ, ალბათ, საბედისწერო კავშირზეც მინდა გითხრა რაღაც, რაზეც ბევრჯერ მიფიქრია. ჰყავდა გამხდარი ცოლი, მოკლეთმიანი ბერბელი, რომელიც ძალიან ცოტას ლაპარაკობდა და ბევრს იღიმოდა. მათ ერთადერთ ბიჭს კი ვალტერი ერქვა. მაშინ, როცა ეს ტრაგედია დატრიალდა, ჯარში მსახურობდა და შინ შვებულებით იყო ჩამოსული.
მე ვალბურგსვინდენში ვცხოვრობდი, ჰოხშტრასეზე, დიტენჰოფენიდან 2 კილომეტრში. ჩვენს ნაძვნარში ჩაფლულ სახლში რესტორანი გვქონდა და ხან ფეხით, ხან მანქანით, პროდუქტების და სხვა ყოველდღიური ნივთების საყიდლად ხშირად მიწევდა დიტენჰოფენში ჩასვლა. უმეტესად იქ ვხვდებოდით მე და ვილი ერთმანეთს. ვილი ჩემი მასწავლებელი არ იყო, მაგრამ მაინც ვმეგობრობდით. ვილი ყველა თავის მოსწავლესთან მეგობრობდა. ზოგჯერ მანქანაზეც გვსვამდა ხოლმე ბავშვებს და გვატარებინებდა. რამდენჯერმე სოფლის შუაგულში მდგარი ლეონროდის მე-13 საუკუნის ციხესიმაგრეც დავლაშქრეთ ერთად. თან ვათვალიერებდით, თან ციხის აგების და მერე მისი დაწვის ისტორიას მიყვებოდა. ახლაც დგას ეს ნახევრადდანგრეული ციხე დიტენჰოფენში.
ძველი ვერცხლისფერი გოლფი ჰყავდა. პატიოსანი მასწავლებლის შესაფერისი. სოფლის მასწავლებელი უკეთესს ვერც იყიდიდა, თუმცა ვილის მეტი არც უნდოდა. ჰყოფნიდა. კეთილი იყო ვილი. ყველას ეხმარებოდა. 2 ძაღლი ჰყავდა და ბევრი ქათამი. ძაღლების სახელები არ მახსოვს. იცი, როგორ უყვარდა ხეები და ცხოველები, როგორც თავისი მოსწავლეები. საერთოდ ბუნების მოყვარული კაცი იყო. ბევრჯერ მოუყვანია ტყიდან დაჭრილი ცხოველი ან ფრინველი, მოურჩენია და გაუშვია. ერთხელ სახლში ირემიც გამოაზამთრა. უფრო ფაქიზი სულის ადამიანი იშვიათად შემხვედრია. მე მინახავს, როგორ მოჰქონდა ტყიდან ყვავილები ბერბელისთვის.
* * *
ახლაც მიკვირს მისი ბუნების კაცისგან, მაგრამ ასე იყო და ამან დაღუპა კიდეც – ვილის უნიკალური სანადირო თოფების კოლექცია ჰქონდა. სანადიროდაც დადიოდა, თუმცა ამ ნადირობას ტყეში გასეირნება და ცხოველების ან ხეების დასახმარებლად წასვლა უფრო ერქვა. თავის დიდ კაბინეტში ეწყო თოფებიც და ტყვია-წამალიც. 55 წლის იყო, ეს ამბავი რომ დაემართა.
იმ დღეს სკოლაში ხელფასი აიღო და რესტორანში დალიეს მამა-შვილმა. შვილიც თავისნაირი ჰყავდა – კარგი. ვალტერი, დაახლოებით, 20-22 წლის იქნებოდა. რესტორნიდან გვიან მისულან სახლში. ვილჰელმი თავის ახალ თოფს აჩვენებდა თურმე. არც ბერბელს სძინებია.
ლეონროდის ციხესიმაგრემ სოფელს ხმამაღალ ექოდ დაუბრუნა უკან თოფის ხმა. უფრო ამ ხმამ გააღვიძა სოფელი. გულში ჰქონდა ტყვია მოხვედრილი ვალტერს. თავისი ხელით დარეკა ვილიმ პოლიციაში. მისი სანადირო თოფების კოლექციაც იმ ღამესვე წაიღეს.
* * *
ვილის პროცესი ნიურნბერგში გაიმართა. ვილის მრავალწლიანი პატიმრობა ემუქრებოდა, მაგრამ ხელმოწერები შეაგროვა ხალხმა, მისთვის სასჯელი რომ შეემსუბუქებინათ. თითქმის მთელი სოფელი ესწრებოდა სასამართლოს – ორი, შეიძლება სამი ათასი კაციც. თქვენ რომ იტყვით, ჭიანჭველას ფეხს არ დაადგამსო, ასეთი კაცი იყო ვილი – ძალიან უყვარდა სოფელს. და მოხდა ის, რასაც მართლა არავინ ელოდა: ვილის მხოლოდ ცხრა თვე მიუსაჯეს.
ციხიდან რომ გამოვიდა, რამდენჯერმე დავურეკე, სახლშიც მივაკითხე, მაგრამ არავისთან აღარ უნდოდა ურთიერთობა. ვილიმ ორი ყველაზე ძვირფასი რამ დაკარგა – შვილი და თავისი პროფესია. „სოფელმა მოიგო, მაგრამ ვილიმ – ვერა“.
ვილის გვარზეც გეტყვი ახლა: შტაინმეცი გერმანულად ქვისმთლელს ნიშნავს. ვილის ქვაზე მუშაობის არაფერი გაეგებოდა, მაგრამ მთელი დარჩენილი სიცოცხლე – თავისი დანაშაულის შეგრძნებით, სინანულით, მარტოობაში ყოფნით (ბერბელი მალევე გარდაიცვალა ამ ტრაგედიის შემდეგ) – სწორედაც რომ ქვას თლიდა, იმ ქვას, რომელსაც ვილის დარდის, ვილის სინდისის ქენჯნის ქვა ერქვა, რომლის მსგავსიც არცერთ ქვისმთლელს არ გამოუთლია და მასზე მძიმეც, ალბათ, არცერთი მამის საფლავის ქვა არ იქნება.
ასე იყო ეს ამბავი. იცოცხლა ვილიმ, ვილჰელმმა, საუკეთესო ადამიანმა, მამამ და მასწავლებელმა, სანამ იცოცხლა, მაგრამ იცოცხლა მკვლელის სახელით…
მთხრობელის P.S. ერთსაც გეტყვი: მე სასმელის გემო არ ვიცი, არასოდეს დამილევია. არ მიზიდავს, არ მხიბლავს. აქ, თქვენს ქვეყანაში, ყველას უკვირს, რომ არ ვსვამ. ხშირად მეკითხებიან, შეიძლება არაყი და ღვინო არ დალიო, მაგრამ ბავარიიდან ხარ და ლუდს მაინც როგორ არ სვამ, ალბათ ახალგაზრდობაში იმდენი დალიე, რომ აღარ გინდაო. ვეუბნები, არ მიყვარს და არც არასდროს დამილევია-მეთქი, მაგრამ არ სჯერათ.
იმედი მაქვს, შენ მაინც დამიჯერებ. რასაც ახლა ვიტყვი, არასოდეს არავისთვის მითქვამს, არც საკუთარი თავისთვის, და საერთოდაც, პირველად ვამბობ ხმამაღლა: ქვეცნობიერად ყოველთვის ვიცოდი, რომ ეს ვილის გამო მოხდა, უფრო სწორად, ჩვენი მეგობრობის გამო. მე სხვა არაფრის გაკეთება არ შემეძლო მისთვის.
ამბის ჩამწერის P.S. ასე დაასრულა ჩემმა გერმანელმა მთხრობელმა ამბის მოყოლა. მე კი, როგორც მისი ჩამწერი და გადმომცემი, მხოლოდ ერთს დავამატებ: დარწმუნებული ვარ, სხვა ანალოგიური ისტორიების მსგავსად, არც ვილი შტაინმეცის ისტორიას განიხილავს მკითხველი ერთ კონკრეტულ ქვეყანაში მომხდარ ერთი კონკრეტული ადამიანის ტრაგედიად და მასზე, როგორც სულ სხვა ნიურნბერგის პროცესზე, ისე იფიქრებს – სწორი აქცენტების დასმით და მარადიულ კითხვაზე, რატომ უშვებენ ადამიანები გამოუსწორებელ შეცდომებს, პასუხის ძებნით.
