მეცნიერთა და პედაგოგთა ხანგრძლივმა დაკვირვებამ ცხადყო, რომ სწრაფი კითხვა ხშირად არა მხოლოდ ხელს უწყობს, არამედ განაპირობებს კიდეც მოსწავლეთა წარმატებას.
„ადამიანები ვერც კი ხვდებიან რა შრომა და დრო სჭირდება კითხვის სწავლას. მე ამისთვის 80 წელი დამჭირდა და ვერ ვიტყვი, რომ მიზანს მივაღწიე“. ეს სიტყვები დიდ გერმანელ პოეტსა და მეცნიერს გოეთეს ეკუთვნის, რაც კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, თუ რა ძნელად გადასაჭრელია კითხვის პრობლემა.
დღეს ჩვენ ვისაუბრებთ სწრაფი კითხვის მეთოდებზე.
ადამიანები კითხულობდნენ საუკუნეების განმავლობაში, მაგრამ მხოლოდ 21-ე საუკუნეში დადგა საკითხი, თუ როგორ შევასწავლოთ მათ სწრაფი კითხვა.
სწრაფი კითხვის სწავლება დაიწყო ამერიკაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. სტუდენტმა ეველინ ნელსონ ვუდმა სტატია მიუტანა პროფესორ ლისს, რომელსაც ამ ნაშრომზე რეცენზია უნდა დაეწერა. სტუდენტი გაოცდა, როდესაც დაინახა, თუ რა სისწრაფით წაიკითხა მან სტატია და შენიშვნებიც მიაწერა. რეცენზია მზად იყო. ვუდმა დაიწყო თავისი დაკვირვებები და აი, რა დასკვნამდე მივიდა: ყველა ადამიანი, ვინც სწრაფად კითხულობს, იყენებს კითხვის ერთსა და იმავე მეთოდს, კერძოდ:
- კითხულობს ზემოდან ქვემოთ და არა მარცხნიდან მარჯვნივ, როგორც ჩვეულებრივი მკითხველი;
- ერთდროულად აღიქვამს სიტყვათა ჯგუფს და არა ერთ ან ორ სიტყვას, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდება;
- იშვიათად მიმართავს რეგრესიას, (ანუ ჩერდება, რათა ხელმეორედ წაიკითხოს სიტყვა, ან გაუგებარი სიტყვები).
ეს სამი თავისებურება დაედო საფუძვლად ეველინ ვუდის სისტემას, სახელწოდებით: „დინამიკური კითხვა“.
ამერიკელმა მეცნიერებმა რაციონალური კითხვის შესასწავლად სპეციალური ლაბორატორია შექმნეს. რაციონალურ კითხვაში მოიაზრება მაქსიმალურად სწრაფი კითხვა, მაქსიმალური ინფორმაციის მიღება და წაკითხულის ზედმიწევნით შეთვისება.
ამ ლაბორატორიის შექმნისას ისინი ითვალისწინებდნენ მოსწავლეების კითხვის სისწრაფესა და ათვისების ხარისხს.
ყოველი პედაგოგისათვის ნაცნობია ასეთი სიტუაცია: მოსწავლეთა ნაწილი, რომელმაც შეასრულა მიცემული დავალება, ელოდება დანარჩენ მოსწავლეებს, რომელთაც ეს სამუშაო ჯერ არ დაუმთავრებიათ. ეს იმით აიხსნება, რომ, ჩვეულებრივ, ტექსტები გათვლილია საშუალო შესაძლებლობის მოსწავლეებზე და მცდელობა იმისა, რომ მოსწავლე შეეჩვიოს ტემპს, რომელიც მისთვის ან ძალიან ნელია, ან ძალიან სწრაფი, ნაკლებეფექტურია. ამიტომ შემუშავდა ტესტი, რომელიც მკითხველს თავისი შესაძლებლობების შეფასების საშუალებას აძლევს.
ტესტი
ქულათა მაქსიმალური რაოდენობა-100
- კითხვის დაწყებამდე გაქვთ თუ არა ყოველთვის განსაზღვრული მისი მიზანი და მოტივი?
ა) მიზანი ყოველთვის განსაზღვრული და მოტივირებული მაქვს; 10
ბ) მიზანი დაახლოებით განსაზღვრული მაქვს, კითხვა მოტივირებულია; 6
გ) ზოგჯერ; 4
დ) იშვიათად; 2
ე) არასდროს. 0
2) ცვლით თუ არა კითხვის სისწრაფეს ?
ა) მუდმივად ვცვლი; 10
ბ) ზოგჯერ; 6
გ) სისწრაფეს კითხვის დაწყებამდე განვსაზღვრავ; 4
დ) ყოველთვის საშუალო სისწრაფით ვკითხულობ; 2
ე) ყოველთვის ნელა ვკითხულობ. 0
3) ახერხებთ თუ არა კითხვისას ყურადღების სრულ მობილიზებას?
ა) ყოველთვის; 10
ბ) ძირითადად ვახერხებ; 6
გ) ზოგჯერ, თუ მასალა საინტერესოა; 4
დ) იშვიათად; 2
ე) ვერ ვახერხებ. 0
4) შეგიძლიათ თუ არა ტექსტის სტრუქტურის სწრაფად გაგება?
ა) ყოველთვის; 10
ბ) სწრაფად შემიძლია განვსაზღვრო ჩემთვის საინტერესო მონაკვეთი; 6
გ) სტრუქტურას განვსაზღვრავ მცირე ნაწილის წაკითხვის შემდეგ; 4
დ) სტრუქტურას განვსაზღვრავ მთლიანი ტექსტის წაკითხვის შემდეგ; 2
ე) სტრუქტურას საერთოდ არ ვაქცევ ყურადღებას. 0
5) შეგიძლიათ თუ არა წაკითხვისთანავე გაიგოთ მთავარი (საკვანძო) წინადადების აზრი?
ა) ყოველთვის; 10
ბ) შემიძლია თუ ტექსტი ადვილია; 6
გ) ზოგჯერ; 4
დ) იშვიათად; 2
ე) არ შემიძლია. 0
6) უბრუნდებით თუ არა თვალით წაკითხულ ტექსტს?
ა) არასდროს; 10
ბ) თუ გაუგებარი ადგილებია, ვუბრუნდები; 6
გ) იშვიათად ვუბრუნდები, თუ სიტყვები არ მესმის; 4
დ) ზოგჯერ, როცა ტექსტის აზრი არ მესმის; 2
ე) სხვადასხვა მიზეზით ხშირად ვუბრუნდები. 0
7) ტექსტს თითს ან ფანქარს აყოლებთ თუ თავის მოძრაობით ადევნებთ თვალს?
ა) თავი და ხელები უმოძრაოდ მაქვს; 10
ბ) ზოგჯერ თავს ვამოძრავებ; 6
გ) მნიშვნელოვანი ადგილების კითხვისას თითს ვაყოლებ; 4
დ) ხშირად; 2
ე) ყოველთვის ასე ვიქცევი. 0
8) იმეორებთ თუ არა ხმამაღლა ან თქვენთვის იმას, რასაც კითხულობთ?
ა) ყოველთვის ჩუმად ვკითხულობ; 10
ბ) ზუსტად ვერ გიპასუხებთ; 6
გ) გამოვთქვამ ზოგიერთ რთულ სიტყვას; 4
დ) ხშირად ვიჭერ თავს, რომ ვიმეორებ წაკითხულს; 2
ე) ყოველთვის არტიკულაციით ვკითხულობ. 0
9) გაქვთ თუ არა წარმოსახვითი ასოციაციები იმ ტექსტთან დაკავშირებით, რომელსაც კითხულობთ?
ა) ყოველთვის; 10
ბ) ზოგჯერ; 6
გ) მიჭირს პასუხის გაცემა; 4
დ) იშვიათად; 2
ე) არასდროს. 0
10) როგორ მოძრაობს თქვენი თვალი კითხვისას?
ა) სწრაფად და ფურცლის შუაში; 10
ბ) ზიგზაგურად, ხაზიდან ხაზზე; 6
გ) დიაგონალურად; 4
დ) ყოველ ხაზზე შეჩერებით; 2
ე) ყოველ სიტყვაზე შეჩერებით. 0
ამ ტესტის შედეგები დაახლოებით ასეთია: პროფესიონალი მკითხველი აგროვებს 100 ქულას, სწრაფი კითხვის მეთოდებს დაუფლებული – 70-80 ქულას, ერუდირებული – 40-50 ქულას, ხოლო მკითხველთა უმეტესობა – 20-დან 30 ქულამდე.
შედეგების გადასამოწმებლად ეს ტესტი შევთავაზე მე-8, მე-9 და მე-10 კლასის მოსწავლეებს. აღმოჩნდა, რომ წარმატებულ მოსწავლეთა უმეტესობამ 60-დან 70-მდე ქულა მოაგროვა. შედეგებმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა სწრაფი კითხვის მეთოდების შესწავლის აუცილებლობაში.
შესაძლებელია თუ არა ამ მონაცემთა გაუმჯობესება?
ყოველ მკითხველს კითხვის თავისი ალგორითმი, თავისი წინაპროგრამა აქვს. მათგან ბევრი ნამდვილად არ არის ეფექტური. საკმაოდ ხშირად გვხდება არაორგანიზებული კითხვის შემთხვევები.
შესაძლებელია, თუ არა მოსწავლე მივაჩვიოთ წიგნთან ორგანიზებულ მუშაობას? მეცნიერები თვლიან, რომ შესაძლებელია.
სწრაფი კითხვის მეთოდების ასათვისებლად ადამიანს უნდა ჩამოუყალიბდეს რიგი ჩვევებისა. მათი ჩამოყალიბების ერთ-ერთ საშუალებად მეცნიერები ინტეგრალურ ალგორითმს მიიჩნევენ.
ალგორითმი – ეს არის იმ კონკრეტულ ოპერაციათა ერთობლიობა, რომელიც უნდა განხორციელდეს გარკვეული თანმიმდევრობით. ამ შემთხვევაში ეს არის ის გონებრივი ქმედებები, რომლებიც უნდა განვახორციელოთ კითხვისას.
ინტეგრალური – მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ალგორითმის მოქმედება მთელ ტექსტზე ვრცელდება.
რატომ უნდა ჩამოყალიბდეს ალგორითმის საშუალებით კითხვის უნარი?
1) ალგორითმის გამოყენება აწესრიგებს კითხვის პროცესს და უფრო
ორგანიზებულს ხდის მას;
2) დაკვირვებებმა ცხადყო, რომ ინტეგრალური ალგორითმით კითხვისას
ყალიბდება უნარი, რომელიც უზრუნველყოფს რაციონალურ ქმედებათა
განსაზღვრულ თანმიმდევრობას;
3) თანამედროვე ლინგვისტები ამტკიცებენ, რომ კონკრეტული მკითხველისათვის საინტერესო ტექსტის მხოლოდ 25%-ია. ინტეგრალური ალგორითმი ეხმარება მკითხველს სწორდ ამ ნაწილზე გაამახვილოს ყურადღება;
4 ) ალგორითმის გამოყენება მნიშვნელოვნად ამცირებს დროს, რომელიც
საჭიროა ინფორმაციის დახარისხებისათვის.
ი ნ ტ ე გ რ ა ლ უ რ ი ა ლ გ ო რ ი თ მ ი
სახელწოდება
ავტორი
წყარო და მისი მონაცემები
ძირითადი შინაარსი, თემა
ფაქტობრივი მონაცემები
ის საკითხები, რომლებიც საკამათოა
რაში მდგომარეობს მოცემული მასალის სიახლე და როგორ გამოვიყენოთ პრაქტიკაში
სწრაფი კითხვის დაუფლებისათვის ასევე აუცილებელია პერიფერიული მხედველობის განვითარება. რა არის პერიფერიული მხედველობა და როგორ უნდა განვითარდეს იგი?
კითხვისას ჩვეულებრივი მკითხველის თვალი მოძრაობს ერთი და იმავე ტრაექტორიით – მარცხნიდან მარჯვნივ, სტრიქონით ქვემოთ და ისევ მარცხნიდან მარჯვნივ.
მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ადამიანის თვალს სხვაგვარადაც შეუძლია ნაწერის აღქმა. მას შეუძლია ისე დაინახოს მთელი სტრიქონი, რომ მზერა კონცენტრირებული იყოს სტრიქონის ცენტრში და გადაადგილდეს მხოლოდ ზემოდან ქვემოთ, ანუ ვერტიკალურად.
ამ სირთულის დასაძლევად შექმნილია მრავალი რეკომენდაცია და სავარჯიშო. ერთ-ერთი მათგანია, ეგრეთ წოდებული, შულტეს ცხრილი, რომელიც პოპულარობით სარგებლობს მთელ მსოფლიოში.
| შულტეს ცხრილი |
| 01 16 |
| 03 08 |
| 15 05 |
| დისტანცია |
| 04 13 |
| 0 |
| 07 11 |
| F |
| 14 12 |
| 05 09 |
| 06 02 |
ცხადია, სწრაფი კითხვის დაუფლება შრომატევადი საქმეა, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ სტატისტიკას, რომელიც გვიჩვენებს, რომ წარმატების ერთ-ერთი საწინდარი სწრაფი კითხვაა და მოსწავლეთა 80%, ის ვინც მაღალი მოსწრებით გამოირჩევა, სწრაფად კითხულობს, მაშინ ღირს დავფიქრდეთ, საჭიროა თუ არა ამ მეთოდების შესწავლა. ეს მეთოდები დანერგილია მთელ მსოფლიოში და წარმატებით ხორციელდება, როგორც სწავლების დაწყებით საფეხურზე, ასევე ზრდასრულ ადამიანებშიც.
დასასრულ, მინდა შემოგთავაზოთ რეკომენდაციები, რომლებიც სასურველია გაითვალისწინოს ყველა მკითხველმა.
ს წ რ აფ ი კ ი თ ხ ვ ი ს 10 წ ე ს ი
№1 იკითხეთ რეგრესიის გარეშე. ყველანაირი სირთულის ტექსტი წაიკითხეთ მხოლოდ ერთხელ. ტექსტის დასრულებისა და წაკითხულის გააზრების შემდეგ, საჭიროების შემთხვევაში, წაიკითხეთ ხელმეორედ.
№2 კითხვისას ინფორმაცია განათავსეთ ინტეგრირებული ალგორითმის ბლოკებში. მუდმივად ეძებეთ პასუხები ალგორითმის ბლოკებში განთავსებულ შეკითხვებზე.
№3 იკითხეთ არტიკულაციის გარეშე. წარმოთქმა სწრაფი კითხვის ყველაზე დიდი მტერია.
№4 იკითხეთ თვალების ვერტიკალური მოძრაობით. განივითარეთ პერიფერიული მხედველობა. ამისათვის ჯერ წაიკითხეთ გაზეთის წვრილშრიფტიანი სვეტი, შემდეგ წიგნის ფურცელზე, შუაში, ჩამოუსვით ხაზი და ისე წაიკითხეთ.
№ 5 კითხვისას იყავით მაქსიმალურად ყურადღებით.
№6 შეეცადეთ კითხვის პროცესშივე გაიგოთ წაკითხულის აზრი. ამისათვის გამოყავით საკვანძო სიტყვები. გახსოვდეთ, რომ კითხვა არის ძიებისა და აზრის ჩამოყალიბების პროცესი.
№7 კითხვისას გამოიყენეთ დამახსოვრების სხვადასხვა მეთოდი. მაგალითად: ჯერ დაიმახსოვრეთ მხოლოდ ის, რაც გასაგებია, შემდეგ – ავტორის აზრები და იდეები. არ დაიმახსოვროთ ცალკეული სიტყვები და ფრაზები!
№8 ხშირად შეცვალეთ კითხვის სიჩქარე. ყოველ ჯერზე თქვენთვის სასურველი სისწრაფე შეარჩიეთ.
№ 9 დააწესეთ თქვენი დღიური ნორმა, ის რაც აუცილებლად უნდა წაიკითხოთ.
№ 10 მთავარი წესი – იკითხეთ ბევრი.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ლეზერი ფ. – „რაციონალური კითხვა“
- გეცოვი გ. – „წიგნზე მუშაობის რაციონალური მეთოდები“
- რუბიკინი ნ. – „რჩეული“
- კუზნეცოვი ო., ხრომოვი ლ., – „სწრაფი კითხვის ტექნიკა“
- სწრაფი კითხვის 35 საიდუმლო
ევროპული სკოლის“ ქართული ენისა და ლიტერატურის პედაგოგი რუსუდან ბრეგაძე
