პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი სამოდელო გაკვეთილის ერთ-ერთი ტიპია, რომლის ჩატარებაც მასწავლებელს მოეთხოვება. გეოგრაფიის გაკვეთილზე არაერთი პრობლემის დასმა და გადაჭრაა შეასაძლებელი. პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილზე ხდება კრიტიკული აზროვნების განვითარება, რაც ამა თუ იმ საკითხისადმი გონივრულ მიდგომას გულისხმობს.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. იგი აქტიურ სწავლაშია ჩართული და რეალური პრობლემების გადაჭრაზე მუშაობს, რის შედეგადაც სწავლა მისთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის დროს მოსწავლე გამოიმუშავებს კოგნიტიურ უნარებს, რომლებიც მას უჩვეულო და მოულოდნელი სიტუაციის ანალიზში ეხმარება.
გთავაზობთ მასალას და აქტივობებს პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილისთვის.
კლასი იყოფა ჯგუფებად. ტექსტი – „ატმოსფერო და კლიმატური ცვლილებები“ – დაყოფილია ნაწილებად. თითოეული ნაწილი ცალკე ფურცელზეა დაწერილი. ფურცლები არეულია და კონვერტებშია ჩაწყობილი (კონვერტების რაოდენობა განისაზღვრება ჯგუფების რაოდენობის მიხედვით).
თითოეულ ჯგუფს ურიგდება კონვერტები ბარათებით. ჯგუფებმა უნდა ააწყონ ტექსტი ისე, რომ დააკავშირონ მოსაზრებები მიზეზისა და შედეგის შინაარსობრივი ურთიერთდამოკიდებულების მიხედვით, დააწებონ ბარათები ფორმატის ქაღალდზე და ისრებით მიუთითონ მათი თანმიმდევრობა.
ტექსტის აწყობის შემდეგ მოსწავლეებმა უნდა შეასრულონ შემდეგი დავალებები:
- ატმოსფეროს შემადგენლობა გამოსახონ სქემის სახით;
- ააგონ ატმოსფეროს შემადგენლობის წრიული დიაგრამა;
- შეავსონ მიზეზშედეგობრივი კავშირების სქემა, რომელიც გამოსახავს ატმოსფეროს დაბინძურების გავლენას კლიმატის ცვლილებებზე (ფიშბოუნი);
- მოვლენათა ჯაჭვის სქემის სახით წარმოადგინონ ჰაერის დაბინძურების ძირითადი შედეგები და იმსჯელონ მის დაცვაზე (მოვლენათა ჯაჭვი);
- წარმოადგინონ პრობლემის მოგვარებუის მათეული ხედვა.
სქემა 1.
ტექსტი: ატმოსფერო და კლიმატის ცვლილებები
დედამიწა გარშემორტყმულია ჰაერის გარსით – ატმოსფეროთი. იგი გვაწვდის ჟანგბადს და გვიცავს მზის სხივების საზიანო ეფექტისგან, ამასთან, ერთგვარ ფარად გვევლინება მეტეორების ცვენის დროს.
ატმოსფერო 10 სხვადასხვა აირისგან შედგება, რომელთა შორის ძირითადია აზოტი (78%) და ჟანგბადი (21%).
ატმოსფერო 4 ძირითადი შრისგან შედგება. ესენია ტროპოსფერო, სტრატოსფერო, მეზოსფერო და თერმოსფერო. ტროპოსფერო ყველაზე თხელი შრეა და დედამიწიდან დაახლოებით 12 კმ-ზეა გადაჭიმული. ის ყველზე ცხელიცაა, რადგან მზის სხივები დედაწის ზედაპირს ეცემა და ჰაერს ათბობს. რაც უფრო ვშორდებით დედამიწას, მით უფრო იკლებს ტემპერატურა.
ამინდი ტროპოსფეროში წარმოიქმნება. ამინდის ცვალებადობას ჰაერის წნევის ცვლილება განაპირობებს. ორ წერტილში არსებულ წნევათა სხვაობა აიძულებს ჰაერს, იმოძრაოს მაღალი წნევიდან დაბალისკენ. ჰაერის მოძრაობას ჩვენ ქარის სახით შევიგრძნობთ.
ატმოსფერო ასიათასობით წელია იცავს ბუნებრივ ბალანს, მაგრამ ახლა ადამიანის დაუდევრობის წყალობით გარემოს დაბინძურების გამო სიცოცხლის დამცავი შრე სერიოზული საფრთხის წინაშეა. დედამიწას ემუქრება: ე.წ. სათბურის ეფექტი, გლობალური დათბობა, ჰაერის დაბინძურება, ოზონის ფენის გათხელება და მჟავა წვიმები.
ცნობილია, რომ მილიარდობით ადამიანი სუნთქავს მომწამვლელი აირებით დაბინძურებული ჰაერით. ამის შედეგად იმატა გულისა და ფილტვების დაავადებებმა, განსაკუთრებით – ბავშვებსა და მოზარდებთან. გაიზარდა კანის კიბოთი დაავადებულთა რიცხვიც.
გარემოს, განსაკუთრებით – ჰაერის, დაბინძურების პრობლემის აქტუალობა დღითი დღე იზრდება, ამიტომ მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის მთავრობები მთელ რიგ ღონისძიებებს ატარებენ. მათ შორისაა ენერგოშეზღუდვა და ალტერნატიული წყაროების გამოყენება, ტყეების გაჩეხვის მასშტაბების შემცირება და სხვა.
საზოგადოდ, ატმოსფეროს დაბინძურება არის ატმოსფერული ჰაერის შემადგენლობის ცვლილება მასში დამბინძურებელ ნივთიერებათა მოხვედრის შედეგად. ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებას განაპირობებს დაბინძურების როგორც ტექნოგენური, ისე ბუნებრივი წყაროების არსებობა, მაგრამ უმთავრესი დამბინძურებლები ანთროპოგენური წყაროებია: ტრანსპორტი, სამრეწველო საწარმოები, ენერგეტიკული ობიექტები და სოფლის მეურნეობა. დედამიწის მოსახლეობის ზრდამ, სამეცნიერო-ტექნიკურმა პროგრესმა, ურბანიზაციისა და ინდუსტრიალიზაციის პროცესების სწრაფმა განვითარებამ გაზარდა მოთხოვნა ენერგო–, საკვებ და სხვა რესურსებზე. იზრდება მსოფლიოს ენერგეტიკული სიმძლავრეებისა და წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა, რაც მრავალ გარემოსდაცვით პრობლემას უქმნის მსოფლიოს ურბანულ ცენტრებს. ენერგეტიკული სექტორის სიმძლავრე – საშუალოდ ყოველ 12 წელიწადში, ხოლო სამრეწველო სექტორისა ყოველ 15 წელიწადში ორმაგდება. ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ხარჯვა და არასრულყოფილი ტექნოლოგიების გამოყენება საგრძნობლად ზრდის გარემოზე ანთროპოგენურ დატვირთვას და ეკოსისტემების უარყოფით ცვლილებას იწვევს.
კაცობრიობამ მხოლოდ მე-20 საუკუნეში უფრო მეტი წიაღისეული საწვავი მოიხმარა (ქვანახშირი, ტორფი, ბუნებრივი აირი, ნავთობი სხვადასხვა ნავთობპროდუქტის სახით), ვიდრე მთელი დანარჩენი ისტორიის განმავლობაში. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ეკონომიკური კომისიის მონაცემებით, გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში კაცობრიობას ჰყოფნიდა 3 მილიარდი ტონა ნავთობი, ხოლო ყველა სახის ენერგორესურსის ხარჯი შეადგენდა 8 მილიარდ ტონას; სადღეისოდ ყველა სახის ენერგორესურსის მოხმარება გასამმაგდა და წელიწადში 25 მილიარდ ტონას შეადგენს. ატმოსფერული ჰაერი უმთავრესად წვის პროცესების შედეგად ბინძურდება ისეთი მავნე ნივთიერებებით, როგორებიცაა: ნახშირბადის მონოოქსიდი, აზოტისა და გოგირდის ოქსიდები, მყარი ნაწილაკები, არამეთანური აქროლადი ორგანული ნაერთები (ააონ), ბენზ(ა)პირენი, დიოქსინ/ფურანები და სხვა. ისინი ჰაერში დაგროვებისას ცვლიან ჰაერის ბუნებრივ ფიზიკურ-ქიმიურ შემადგენლობას და კონცენტრაციის გარკვეულ დონემდე მიღწევის შემდეგ უარყოფითად მოქმედებენ ადამიანის ჯანმრთელობაზე, ეკოსისტემებსა და მატერიალურ ფასეულობებზე.
გაკვეთილის რეფლექსიის ფაზა: მოსწავლეები აჯამებენ აქტივობებს SWOT–ის დახმარებით, მერე კი პრიორიტეტების მიხედვით ალაგებენ პრობლემის მოგვარების გზებს.
ეს ერთი იმ პრობლემათაგანია, რომლებიც შეიძლება წამოიჭრას გეოგრაფიის გაკვეთილზე. შეიძლება უამრავი სხვა საკითხის დასმაც. მაგალითად, გლობალიზაცია – პერსპექტივა თუ საფრთხე? ტურიზმი – საფრთხე და პერსპექტივა და ა.შ.
გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:
