ეთოსი, პათოსი და ლოგოსი – დარწმუნების ელემენტებია, რომლებიც ჯერ კიდევ ძველმა ელინებმა შემოგვთავაზეს საინტერესო და შინაარსიანი, კარგი დაწმუნებისათვის. ძვ. წ. 384-322 წლებში არისტოტელემ წარმატებულ დებატი, დისკუსია, კამათი – ზოგადად, რიტორიკული ხელოვნება – დარწმუნების მეთოდს მიაკუთვნა და განსაზღვრა, რომ „ადამიანისათვის აუცილებელია იმ საშუალებებისა და მეთოდების ცოდნა, რომლითაც დარწმუნება შეიძლება“. მისივე თქმით, რიტორიკის მეთოდი დარწმუნების მეთოდია, დარწმუნება კი ყოველთვის რაღაცის დასაბუთებაა.
დარწმუნებას სხვაგვარად არგუმენტაციას ვეძახით. არგუმენტი ის მნიშვნელოვანი ღერძია, რომელსაც მივყავართ ლოგიკურ აზროვნებამდე. კორექტულობა, ტოლერანტობა, პატივისცემა, ობიექტურობა – არგუმენტის ეთიკურ ელემენტს განსაზღვრავს; ემოცია, იუმორის გრძნობა, კონტაქტი, ჟესტიკულაცია – პათეტიკურ ელემენტს; ორგანიზაცია, მეხსიერება, მიზნობრიობა, ანალიზი, ორგანიზება, კრიტიკული აზროვნება – ლოგიკურ ელემენტს.
„დარწმუნება ჯანმრთელობაა, ის წმენდს ჰაერს“ – ასეც უთქვამთ არგუმენტირების შესახებ. თუმცა ამ ჯანმრთელობას სისუსტეებიც გააჩნია. მთავარია, შევძლოთ მათი დანახვა და სასარგებლოდ გამოყენება. როგორც წესი, არ არსებობს ისეთი არგუმენტი, რომლის უარყოფაც არ შეიძლება. არსებობს არგუმენტის სხვადასხვა სახე, რომლებიც მისი შინაარსობრივი მხარეა და სისუსტეები სწორედ ამ მხარეთა უკან იმალება. არგუმენტის სახეებად გამოიყოფა: 1. არგუმენტი მაგალითის, კონკრეტული ფაქტის გამოყენებით; 2.არგუმენტი ანალოგიის მოშველიებით; 3. არგუმენტი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირით; 4. არგუმენტი გარკვეული ნიშნის მიხედვით; 5. არგუმენტი ავტორიტეტული პირის გამონათქვამით.
ზეპირი თუ წერითი მეტყველების დროს მნიშვნელოვანია არგუმენტების მოშველიება ფაქტის გამოყენებით, იქნება ეს ისტორიული წყარო, სტატისტიკური მონაცემი თუ სამეცნიერო დანასკვი. ამგვარი დარწმუნება ძლიერ არგუმენტაციად განიხილება, თუმცა საფუძვლიანი კონტრარგუმენტი ასევე სხვადასხვა ფაქტით შეიძლება გამყარდეს და დაპირისპირება გააბათილოს. მაგალითად, თუ მსჯელობის თემა განათლების სისტემაში შეფასების საკითხია, საილუსტრაციოდ გამოგვადგება ტესტებით შეფასების ის მოდელი, რომელსაც ჩვენი ქვეყნის მსგავსად, ამერიკასა და ბევრი სხვა მოწინავე ქვეყნის სკოლებშიც აქვს ადგილი. ძლიერი ოპონენტი ამ არგუმენტს დაუპირისპირებს განათლების ფინურ მოდელს, სადაც სკოლაში მცირე დატვირთვის, დავალებების ნაკლებობისა თუ მოსწავლეთა შეფასების მიუხედავად, მოსწავლებები გაკვეთილზე არსებული კრეატიული და სახალისო გარემოს წყალობით მსოფლიოში საუკეთესო შედეგებს აჩვენებენ.
არგუმენტი ანალოგიის გამოყენებით მეორე ტიპის რწმუნებად მიიჩნევა. ასეთ დროს ხაზს უსვამენ მსგავსებებს ორ ან მეტ განსხვავებულს შორის. ლოგიკურ სტრუქტურას კი ამგვარად აყალიბებენ: A და B მსგავსია, მაშასადამე, თუ რაიმე A-ს შესახებ სიმართლეა, B-ს შესახებაც სიმართლე იქნება. მაგ., თუ კვლავ განათლების ფინური მოდელის უპირატესობაზე ვისაუბრებთ, მოდებატეს შეუძლია თქვას, რომ საქართველოში არსებული შეფასების სისტემა ისეთი წამყვანი ქვეყნის სისტემის მსგავსია, როგორიც არის ამერიკა (აქ მომხსენებელმა ნათლად უნდა დაგვანახოს ეს მსგავსება). თუ მსოფლიოს წამყვანი ქვეყანა შეფასების ტესტურ მოდელებს უჭერს მხარს, რატომ არ შეიძლება ეს მოხდეს საქართველოში, სადაც მოსწავლეთა და მშობელთა სამოქალაქო შეგნების დაბალი დონე, ასევე პედაგოგთა უმრავლესობის წინააღმდეგობა ყოველივე კრეატიული სიახლისადმი გვაფიქრებინებს, რომ ქულების გარეშე შეფასებას ჩვენში ექნება უკუეფექტი – მოსწავლეები აღარ ისწავლიან საგნებს, მასწავლებლებს კი არ ეყოფათ კომპეტენცია კრეატიულ თამაშებში მათი ჩაბმისა და შესაბამისად, განათლების პრობლემა ჩვენს საზოგადოებას სავალალო შედეგებამდე მიიყვანს.
ანალოგია არგუმენტის ყოველთვის ეფექტურ ტიპად მოიაზრება. მისი სისუსტე ის არის, რომ ყოველთვის არ ნიშნავს ძლიერ რწმუნებას. თუკი კონტრარგუმენტით დავასაბუთებთ, რომ ამ ორი საგანმანათლებლო სისტემის ანალოგიად გამოყენება შეცდომაა, მაშინ უპირატესობა მის მხარესაა.
არგუმენტი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირით ყველაზე ძლიერ ლოგიკურ მტკიცებად მოიაზრება და იგი გამომდინარეობს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირიდან. ეს კავშირი, პრობლემის მიზეზი და შედეგი კონკრეტულ მაგალითში კარგად გამოჩნდება: საქართველოს საჯარო სკოლებში დიდი ყურადღება არ ეთმობა ლაბორატორიების გამოყენებას. შესაბამისად, საბუნებისმეტყველო საგნებში – ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგია – კვლევები თითქმის არ ტარდება. სახელმწიფო პოლიტიკის გამო მოსწავლეთა დაინტერესებაც მეცნიერების ამ დარგებით ძალიან შემცირდა. საბოლოოდ კი ლაბორატორიაში მომუშავე ტექნიკურ სპეციალისტთა კადრები დღითი დღე მცირდება.
მიზეზ-შედეგობრივი კავშირით რწმუნების სქემა შემდეგია: გუშინ რა იყო? დღეს რა ვითარებაა? ხვალ რა შედეგი გვექნება? ამგვარ არგუმენტს ლოგიკური აზროვნების, წარსულის დღევანდელობასთან დაკავშირების, საკითხის ღრმა წვდომისა და ანალიზის უნარის გამო ყოველთვის ეფექტურად მიიჩნევენ.
ჩვენთვის სასურველი მიმართულების მისაცემად შესაძლებელია ერთი ტიპის რწმუნების სხვა არგუმენტად ქცევა, მაგ., მიზეზ-შედეგობრივი ტიპის ანალოგიის შემცველ რწმუნებად ან ფაქტის შემცველ არგუმენტად გადაკეთება. ამ ბოლო შემთხვევისათვის საჭირო გახდება დასახელება რამდენიმე ისეთი ქვეყნისა, სადაც ტექნიკურ საგნებზე ყურადრება გამახვილებულია და მოსახლეობას უფრო მეტი რაოდენობა ჰყავს ამ სფეროში მოღვაწე ადამიანებისა, ვიდრე ის ქვეყნები, სადაც სახელმწიფოს ინტერესი ამ სფეროში ნაკლებია და, შესაბამისად, ნაკლებია ამ დარგში მუშაობის გამოცდილებები.
ამგვარი არგუმენტის სისუსტედ შეიძლება დასახელდეს ის ფაქტი, რომ არაფერი თქმულა ეკონომიკურ ფაქტორზე, კონტრრწმუნებისას კი შეიძლება ჩვენება ამ პრობლემის მიზეზის ჩვენება და ეს არ იქნება რეალობას მოკლებული (ფირცხალავა, 2005). მოსწავლეთა ნაკლებობა იმით არის განპირობებული, რომ 20 წლის წინ ლაბორატორიებში მუშაობა იყო ყველაზე კარგად ანაზღაურებადი სამუშაო. დღეს კი, დავუშვათ, საბანკო სისტემაში უფრო კარგად უხდიან. მაშასადამე, განათლების სისტემის დადანაშაულება არ არის მართებული, მით უფრო, რომ ლაბორატორიებში კვლევა-ძიება კვლავაც მიმდინარეობს.
გარკვეული ნიშნის მიხედვით რწმუნების სისუსტედ არასწორი დასკვნები სახელდება. მაგ.,თუ X პოლიტიკოსი ძალიან ბევრ ფულს ხარჯავს, ეს არ გვაძლევს უფლებას, ვთქვათ, რომ იგი კორუმპირებულია.
ავტორიტეტული პირის გამოყენებით არგუმენტის ტიპის გამოყენებისას არ უნდა გაჩნდეს ეჭვები. აუცილებელია ფარო აუდიტორიისათვის აღიარებული პიროვნების ციტატის მოხმობა. მაგ., არისტოტელეს შემდეგ ფრაზაში განსჯას, ალბათ, არავინ შეიტანს: „აზრის კარგად გამოთქმის ცოდნა განსაკუთრებით საჭიროა ცუდად მოწყობილ სახელმწიფოში, სადაც იმარჯვებენ არა ისინი, რომელთა მხარეზეც სიმართლეა, არამედ ისინი, რომლებმაც მხოლოდ კარგი ლაპარაკი იციან“; ისევე, როგორც ფრანსის ბეკონის მიერ ნათქვამ ფრაზაში: „იმიტომ კი არ იკითხო, რომ წინააღმდეგობა გაუწიო, არც იმიტომ, რომ დაიჯერო და ეჭვიც არ შეგეპაროს, არამედ იმიტომ, რომ აწონ-დაწონო და გაითვალისწინო”.
ამ უკანასნელი აზრის კვალდაკვალ, ზეპირი თუ წერითი მეტყველებისას არგუმენტი, როგორც დარწმუნების ხერხი, გვივითარებს ლოგიკური კავშირების მოძებნისა და ანალიზის უნარებს, გვასწავლის დარწმუნების მეთოდებსა თუ კამათის ხელოვნებას, გვეხმარება საკითხის ღრმა წვდომასა და აზრების მართებულ ორგანიზებაში. შესაბამისად, ზედაპირული და არასაფუძვლიანი ცოდნის დასამარცხებლად მნიშვნელოვანია მოვუხმოთ ეთოსს, პათოსსა და ლოგოსს, რათა შევქმნათ მეტი ეთიკური, კორექტული, ობიექტური, ემოციური, მიზნობრივი და კარგად ორგანიზებული ზეპირი თუ წერითი ტექსტები, რომლებშიც იმაზე კი არ იქნება მსჯელობა, მარწყვის ნაყინი სჯობს თუ ჟოლოსი, არამედ არგუმენტთა სისუსტეების გათვალისწინებით საშუალებას მოგვცემს ჩვენი აზრები ყველასთვის გასაგებად ვაქციოთ. დასაბუთებული და დამაჯერებელი რწმუნება პოზიციაა, რომელიც პატივისცემასა და მოსმენას იმსახურებს. პატივისცემა და მოსმენა კი ყველა პედაგოგის მოღვაწეობის გამართლებაა.
სასარგებლო რესურსი:
- ნათია ფირცხალავა, არგუმენტაცია, არგუმენტის შექმნის გზები და სტრატეგიები, თბ., 2005.
- https://cdi.org.ge/main/wp-content/uploads/2012/04/pre-final-Finland-The-Best1.pdf
