თუ ძლიერი ხარ, წარსულისკენ არ მიიხედო და წინ იარეო. თუ ძლიერი ხარ, მოგონებებს არ აჰყვეო. მე კი მგონია, წარსულმა უნდა გაგაძლიეროს წინ სიარულისთვის. ალბათ ამიტომ, ხშირად მიცოცხლდება უკვე კარგა ხნის წინათ ჩამოტოვებული ეპიზოდები.

აგერ ახლაც დედა მსაყვედურობს, რომ მორიგ არაფრისმაქნის ფანტასტიკურ ფილმს ვუყურებ, „უკან მომავალში“ ჰქვია და მთავარი გმირის „დროის მანქანას“ თოლიასებური ფრთები აქვს. მანქანა რეალურია და ჯონ დელორეინის მიერ არის კონსტრუირებული.

ჯონ დელორეინი დეტროიტში დაიბადა, ემიგრანტების ოჯახში. მას სამი ძმა ჰყავდა. გვარი რუმინული სიტყვის „დეალურისგან“ წარმოდგება, რაც „ბორცვებს“ ნიშნავს. მამა რუმინელი ჰყავდა, დედა უნგრელი. წერა-კითხვის უცოდინარი ხალხი იყო, მამა ლოთობდა კიდეც. საბოლოოდ, ოჯახიდან წავიდა და დედა ბავშვებიანად ჯონის კისერზე დარჩა. სწავლა უნდოდა და გამოსდიოდა კიდეც. სკოლა წარჩინებით დაასრულა და ლოურენსის უნივერსიტეტში სწავლის გასაგრძელებლად სტიპენდიაც მიიღო. შემდეგ მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო. 1941 წელს ჯონი 16 წლის იყო, 18 წლისა ჯარში გაიწვიეს, სამი წლის შემდეგ დაბრუნდა, დედა და ძმები უკიდურეს გაჭირვებაში დახვდა. ამიტომ, სწავლას მოგვიანებით დაუბრუნდა, მანამდე მუშაობა იყო საჭირო. ინჟინრის დიპლომი 1948 წელს მიიღო. მანამდეც და სწავლის დროსაც ავტომობილების სახელოსნოებში მუშაობდა. მანქანები იცოდა და უყვარდა კიდეც. კოლეჯის დასრულების შემდეგ კრაისლერის ქარხანაში დაიწყო მუშაობა. იქვე, კრაისლერის საინჟინრო სკოლაც დაამთავრა და მაგისტრის ხარისხი მიიღო, „მანქანათმშენებლობის“ სპეციალობით. ძალიან მალე პაკარდმა კრაისლერიდან თავისთან წაიყვანა. მისი პირველი ხელფასი წელიწადში 14000 დოლარს შეადგენდა, რაც ახლანდელი 153000 დოლარის ეკვივალენტია.

რა პერიოდია, იცით? ამერიკული საშუალო ფენა მდიდრდება. ჩნდება ამერიკული ოცნება, სახლით, დიასახლისი ცოლით და ორი მანქანით (ერთი ცოლისთვის). მანქანებზე მოთხოვნა იცვლება. სჭირდებათ სხარტი, მოდური, მცირე ზომის ბიუჯეტური მანქანები და არა ის ბორბლებზე მოსიარულე ხომალდები, რომლებსაც პაკარდი ჯერ კიდევ ჯიუტად აწარმოებდა. ბაზრის ათვისება დაიწყეს – ფორდმა, ჯენერალ მოტორსმა და კრაისლერმა.

1956 წელს ჯონი ჯენერალ მოტორსში გადავიდა. ეს ფირმა მთელ კორპორაციას აერთიანებდა. ის პონტიაკის ფილიალში ხელმძღვანელის თანაშემწედ დაინიშნა. სწორედ აქ გადაწყვიტა, შეექმნა ახალი მანქანა ახალი თაობის მომხმარებლებისთვის. ავიღოთ მცირეგაბარიტებიანი მანქანის მოდელის „ჩონჩხი“, ჩავუყენოთ ყველაზე მძლავრი ძრავა, რაც კი არსებობს და თუ ამ „წრუწუნას “ ძრავა შუაზე არ გაგლეჯს, მაშინ იდეალური მანქანა იქნება თავისუფალი, ახალგაზრდა, რისკიანი კაცებისთვისო. იგულისხმებოდა, რომ ამ კაცებს მართლაც მძლავრი სპორტული მანქანისთვის ბიუჯეტი არ ჰყოფნიდათ და რამე ბიუჯეტური ალტერნატივა იყო საჭირო. ასე დაიბადა PONTIAC GTO-პირველი Muscle car. ბიუჯეტური ორკარიანი მანქანა, რომელიც ბენზინს კი არ წვავდა, სვამდა… ოღონდ, საწვავი მაშინ იაფი ღირდა და პრობლემაც არ იყო. ძალიან დიდ სისწრაფეს ავითარებდა, ნელა ამუხრუჭებდა და უსაფრთხოც არ გახლდათ, მაგრამ იმხელა ადრენალინის მიღება შეგეძლო… ამიტომ, გაყიდვების ჩემპიონად იქცა. მართალია, არ ვიცი, რამდენი ახალგაზრდის სიცოცხლე შეეწირა ამ ადრენალინს, მაგრამ დელოურენი მთელი განყოფილების უფროსად დანიშნეს. პონტიაკს სხვებმაც მიბაძეს და ბაზარზე დაუყოვნებლივ გამოჩნდა ისეთი მოდელები, როგორიც იყო, მაგ. „ფორდ მუსტანგი“ და ა.შ.

დელოურენმა თავი არა მხოლოდ კარგ ინჟინრად აჩვენა, არამედ საოცრად ნიჭიერი მარკეტოლოგი და სტრატეგიც აღმოჩნდა, რომელმაც თავის თაობას ახალი პროდუქტი შეუქმნა. ამ ამბიდან ოთხი წლის შემდეგ მას ჯენერალ მოტორსის შევროლეტის (Chevrolet) მიმართულების მთავარი ხელმძღვანელობაც ჩააბარეს. შევროლეტს იმ ხანად უჭირდა და ჯონმა ესეც გამოასწორა.

1973 წელს მოულოდნელად სამსახურიდან წავიდა და თავისი ფირმა დააარსა, DeLorean Motor Company, სადაც იმას გააკეთებდა, რასაც მოისურვებდა. სწორედ აქ გადაწყვიტა შეექმნა მომავლის მანქანა, ეკოლოგიური, ეკონომიური, უსაფრთხო. სხვათა შორის, უსაფრთხოების ბალიში სწორედ დე ლოურენის მიერ იყო პირველად ჩაფიქრებული. გასაბერი უსაფრთხოების ბალიშის სისტემა NaN₃ ნატრიუმის აზიდს და კალიუმის ნიტრატის ნარევს შეიცავს. დარტყმის შედეგად მიმდინარეობს რეაქცია, გამოიყოფა გაზი, რომელიც ეგზოთერმული რეაქციის პირობებში ბალიშს ბერავს.

ჯონის მანქანის ორივე კარი თოლიასავით გაშლილი ფრთებივით ზემოთ ადიოდა, კორპუსი კი უჟანგავი ფოლადისგან იყო დამზადებული. მოდელის პროტოტიპი 1976 წელს იყო მზად და DMC 12 დაარქვეს. თუმცა, რჩებოდა ერთი დეტალი, საჭირო იყო მცირე ქარხანა, სადაც მოდელს მასობრივად გამოუშვებდნენ. დე ლოურენს ამდენი კაპიტალი არ ჰქონდა. ამიტომ, გადაწყვიტა სახელმწიფოსგან სესხის დახმარებით ქარხანა იმ ადგილას აეშენებინა, სადაც უმუშევრობა და გასაჭირი იყო. უამრავი ადგილის განხილვის შემდეგ არჩევანი ჩრდილოეთ ირლანდიაზე, ბელფოსტზე შეაჩერა. კი ბატონო, იმ ხანად იქ გაქანებული სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა. ინგლისის მთავრობამ დე ლოურენს 100 მილიონი ფუნტი სტერლინგი გადაუხადა, ოღონდაც ირლანდიელები დასაქმებულიყვნენ და დაწყნარებულიყვნენ. 2000 სამუშაო ადგილი კი შეიქმნა, და პროტესტანტები და კათოლიკეები კი მეგობრულად ერთად კი მუშაობდნენ, მაგრამ აი, მანქანათმშენებლობა არავინ იცოდა. დე ლოურენს ეგონა აქაც გამოსავალი ვიპოვე და პროექტი წარმატებით დავასრულეო…

პირველი DMC ბაზარზე 1981 წელს გამოჩნდა. მის ყიდვაზე ისეთი ბუმი გაჩაღდა… მაგრამ, მალევე შეწყდა და კრიტიკის ქარ-ცეცხლში გაატარეს. ამას ჯონისგან არავინ ელოდა. მანქანას არც ბალიში ეყენა, ძრავა V-6-ის (ვოლვო) ჰქონდა, ზოგან კარები არ იხსნებოდა, ზოგან ფანჯარა. სიჩქარეს ვერ კრეფდა.

რას ჰგავს ეს, ჯონ?

ჰო, კიდევ საწვავს ეკონომიურად კი არა, მტერივით ხაპავდა. არადა, ნავთობი ნელ-ნელა ძვირდებოდა და „შავი ოქროს “ სტატუსს იძენდა.

ნავთობი 1000-მდე ცალკეული ნივთიერების ნარევია. ძირითადად კი ნაჯერი, არომატული და ციკლური ნახშირწყალბადებისგან შედგება. ის შეიცავს, როგორც თხევად, ისე მასში გახსნილ აირად და მყარ ნახშირწყალბადებს. მის შემადგენლობაში გვხვდება ასევე, აზოტის, გოგირდის, აზოტის შემცველი ორგანული ნაერთებიც.

ნავთობის გადამუშავება ფრაქციული გამოხდით მიმდინარეობს. ეს კი ნავთობის სხვადასხვა ფრაქციის დუღილის განსხვავებულ ტემპერატურას
ეფუძნება. ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებში გამოხდას სარექტიფიკაციო სვეტებში აწარმოებენ, ლაბორატორიაში – სპეციალურად აწყობილ ხელსაწყოში. 300⁰C-ზე მაღალ ტემპერატურაზე გამოხდით ნავთობის პროდუქტები იშლება. ამიტომ ამ პროცესს შემცირებული წნევის პირობებში აწარმოებენ. ასეთი გამოხდით მაზუთისგან სხვა პროდუქტებთან ერთად მიიღება ვაზელინი – მყარი და თხევადი ნახშირწყალბადების ნარევი. ასევე, მიიღება პარაფინი – მყარი ნახშირწყალბადების ნარევი.

მაზუთიდან ყველა ზემოხსენებული პროდუქტის
გამოხდის შემდეგ რჩება გუდრონი, რომელიც ჰაერზე დაჟანგვის შედეგად ასფალტად გადაიქცევა.

ნავთობის გადამუშავების პროდუქტებიდან ყველაზე მეტი მოთხოვნა ბენზინზეა. პირდაპირი გამოხდით დაახლოებით 15-20% ბენზინი მიიღება, რაც, ცხადია, ვერ აკმაყოფილებს მისი გამოყენების მასშტაბს. ამიტომ, შემუშავდა ნავთობის გადამუშავების მეთოდები, რომლებიც 80%-მდე ბენზინის მიღების საშუალებას იძლევა. ერთ-ერთი მათგანი ნავთობის კრეკინგია.

„კრეკინგი” ინგლისური სიტყვაა და მსხვრევას, გახლეჩას ნიშნავს. ბენზინი C₁₀-C₂₀ ნახშირწყალბადების ნარევია, ნავთი და მაზუთი კი C_10-ს და უფრო მაღალი
რიგის ნახშირწყალბადებისა. მათი გახლეჩით მიიღება უფრო დაბალი რიგის ნახშირწყალბადები, ანუ ბენზინის ფრაქცია.

რა ბრძანეთ? დე ლოურენს რა დაემართა?

მის ახლად დაარსებულ ფირმას დიდი ვალი დაუგროვდა. გადაწყვიტა გამოესწორებინა, თუმცა ფული სჭირდებოდა, ასე 6 მილიონი, რომელსაც ვერსად შოულობდა, რადგან ინვესტიციის ჩადებას მასთან უკვე ერიდებოდნენ. სწორედ ასეთ უიმედო მდგომარეობაში გაება ფბრ-ის მიერ დაგეგმილ ნარკოტიკების გადაყიდვის „თეთრი ძაფით“ ნაკერ მახეში. მალევე დამტკიცდა მისი უდანაშაულობა, მაგრამ რეპუტაცია შეელახა, ფირმა გაუკოტრდა, მომავლის მანქანა კი ბაზრიდან გაქრა.

1980 წელს სცენარისტმა ბობ გეილმა და რეჟისორმა რობერტ ზემეკისმა ისეთი ფილმის გადაღება გადაწყვიტეს, რომელიც ფანტასტიკურიც იქნებოდა და მხიარულიც. ეს ფილმი „უკან მომავალშია“. აი, ის მე რომ ვუყურებდი, დედა კი მსაყვედურობდა, დროს რაში ხარჯავო. მომავლის ავტომობილად სწორედ დელორენის მანქანა შეარჩიეს. 1985 წელს, გადაღებების დაწყებისას კოლექციონერებთან ძლივს იშოვეს. ფილმი ძალიან შემოსავლიანი აღმოჩნდა, ოსკარი და კიდევ რამდენიმე პრემია მიიღო. საერთოდაც, ეს ფილმი საკულტო ფილმად ჩამოყალიბდა და დელოურენმაც გულთბილი წერილით მადლობა გადაუხადა ფილმის შემქმნელებს მისი „თოლია-მანქანის“ უკვდავყოფისთვის.

სტატია ეძღვნება ვიკინგებს, მათ უნიკალურ და მდიდარ კულტურას. ვიკინგებს, არა როგორც მძარცველებს, რომლებიც აშინებდნენ ევროპის, აზიისა და ჩრდილოეთ აფრიკის მცხოვრებლებს, არამედ როგორც ახალი მიწების აღმომჩენებსა და უნიკალური ცივილიზაციის შემქმნელებს.

სკანდინავიის მკვიდრმა ვიკინგებმა დაარბიეს ბრიტანეთის კუნძულებისა და ჩრდილო-დასავლეთი ევროპის სანაპიროები. დასავლეთ ევროპაში მათ ნორმანებს უწოდებდნენ, ხოლო რუსეთში – ვარანგებს.

ვიკინგები (ნორმანები) ზღვის მძარცველები, ეს გაბედული და უშიშარი ხალხი აღმოსავლეთით სპარსეთის საზღვრებს აღწევდნენ, დასავლეთით კი – ახალ სამყაროს. ვიკინგები იყვნენ ოჯახში მეორე და მესამე ვაჟები, რომლებსაც მამის ქონება მემკვიდრეობით არ ეკუთვნოდათ და იძულებულნი იყვნენ, დაეტოვებინათ სკანდინავიის ნაპირები და ზღვაში ეძებნათ ბედნიერება. სიტყვა „ვიკინგი“ მომდინარეობს ძველსკანდინავიური „ვიკინგრიდან“. მის წარმოშობასთან დაკავშირებით არაერთი ჰიპოთეზა არსებობს, რომელთაგან ყველაზე დამაჯერებელია „ვიკ“ – ფიორდი, ყურე. სიტყვა „ვიკინგი“ (ლიტ. „კაცი ფიორდიდან“) გამოიყენებოდა ყაჩაღების აღსანიშნავად, რომლებიც სანაპირო წყლებში მოქმედებდნენ და ყურეებში იმალებოდნენ. არის ვერსია, რომ ტერმინი ვიკინგი შეიძლება მოდიოდეს სიტყვიდან Vik – გეოგრაფიული სახელწოდება ნორვეგიის ერთ-ერთი ნაწილისა, ან Vig – ბრძოლა. სკანდინავიურ ხელნაწერებში Viking მეკობრეობას ან მეკობრულ თავდასხმას ნიშნავს, ხოლო ადამიანი, ვინც ასეთ რეიდში მონაწილეობს – Vikingr.

სადაც არ უნდა წასულიყვნენ ვიკინგები – ბრიტანეთის კუნძულებზე, საფრანგეთში, ესპანეთში, იტალიასა თუ ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისინი უმოწყალოდ ძარცვავდნენ და იპყრობდნენ უცხო მიწებს. ზოგიერთ შემთხვევაში ისინი დაპყრობილ ქვეყნებში სახლდებოდნენ და მათი მმართველი ხდებოდნენ.

ვიკინგები უნდა დაიყოს სამ ჯგუფად: დანიელები, შვედები, ნორვეგიელები. თითოეულ ამ ჯგუფს ჰქონდა საზღვაო მოგზაურობის საკუთარი მარშრუტი.

დანიელმა ვიკინგებმა გარკვეული დროით დაიპყრეს ინგლისი, დასახლდნენ შოტლანდიასა და ირლანდიაში, საფრანგეთის ნაწილში, რომელიც ნორმანდიის სახელით არის ცნობილი.

ნორვეგიელმა ვიკინგებმა და მათმა შთამომავლებმა შექმნეს კოლონიები ჩრდილოატლანტიკური ისლანდიისა და გრენლანდიის კუნძულებზე და დააარსეს დასახლება ჩრდილოეთ ამერიკაში ნიუფაუნდლენდის სანაპიროზე. შვედმა ვიკინგებმა დაიწყეს მმართველობა აღმოსავლეთ ბალტიისპირეთში. ისინი ფართოდ განსახლდნენ რუსეთის ტერიტორიაზე და კონსტანტინოპოლსა და სპარსეთის ზოგიერთ რეგიონსაც კი ემუქრებოდნენ.

საზღვარებს გარეთ ვიკინგები მოქმედებდნენ როგორც მძარცველები, დამპყრობლები და ვაჭრები, მაგრამ სამშობლოში ისინი ძირითადად მიწას ამუშავებდნენ, ნადირობდნენ, თევზაობდნენ და პირუტყვს ზრდიდნენ. ვიკინგების ეპოქის სოციალური სტრუქტურა ყველას თანაბარ შესაძლებლობებს არ აძლევდა. საზოგადოების ყველაზე დაბალი ფენა მონები (Thralls) იყვნენ. მათ ევალებოდათ ციხე-სიმაგრეების, ფორტიფიკაციების (სხვადასხვა სამხედრო-საინჟინრო ნაგებობა) მაგისტრალების, არხების, ბორცვების, გზებისა და სხვა პროექტების მშენებლობა. ტყვეები, მონების ვაჟები და ასულები, ყველაზე ბინძურ საქმეს აკეთებდნენ. მათ ყიდულობდნენ და ყიდდნენ. თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში, მონას შეეძლო თავისუფლების მოპოვება. შემდეგი დონე კარლებს ან თავისუფალ გლეხებს ეკავათ. სწორედ მათ ჩაუყარეს საფუძველი სკანდინავიურ საზოგადოებას. შემდეგ მოდიოდნენ იარლები ან მთავრები. არისტოკრატები და მათი უმცროსი შვილები იყვნენ ნამდვილი ვიკინგები. იარლები დაკავებულნი იყვნენ პოლიტიკით, მმართველობით, ნადირობით, სპორტითა და სხვა იარლებთან სტუმრობით. არქეოლოგიური გათხრების მიხედვით, როცა იარლი მოკვდებოდა და მარხავდნენ, მისი მონები ზოგჯერ მსხვერპლშეწირვის მიზნით უნდა დაეხოცათ და მასთან ერთად დაემარხათ.

ქალები ოჯახში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ. ისინი ფლობდნენ ქონებას და შეეძლოთ დამოუკიდებლად გადაეწყვიტათ ქორწინება-განქორწინების საკითხი. მართალია, ოჯახური კერის მიღმა, ქალების მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში უმნიშვნელო იყო. არქეოლოგებმა დაადასტურეს, რომ ქალი ვიკინგი მებრძოლები კაცების მხარდამხარ იბრძოდნენ. არსებობს ვარაუდი, რომ მათ ქალი მმართველიც კი ჰყავდათ – სახელად თირა. დედოფალი თირას მმართველობისას განივრცო დანევირკეს საფორტიფიკაციო ნაგებობები, რამაც წარმატებით შეაკავა გერმანელთა შემოჭრა. მისი ისტორია იდუმალებით არის მოცული. ჯერჯერობით უცნობია, ვინ იყვნენ მისი ოჯახის წევრები, საიდან მოვიდნენ.

დანიური ტრადიციის მიხედვით, რუნულ ქვებს კაშკაშა ფერებში ღებავდნენ და ცენტრალურ ადგილებში აღმართავდნენ, მაგალითად, საფლავის ბორცვებზე, გზაჯვარედინებზე ან გემების მსგავს სამარხებზე. როგორც წესი, ინდივიდის აღსანიშნად მხოლოდ ერთი რუნული ქვა იდგმებოდა და უფრო ხშირად, ეს პიროვნება მამაკაცი იყო. დღემდე ქალებისადმი მიძღვნილი მხოლოდ ათამდე რუნული ქვაა აღმოჩენილი, რომელთაგან ოთხი თირას ეძღვნება.

გლეხთა საცხოვრებლები, როგორც წესი, უბრალო ერთოთახიანი სახლები იყო. მდიდარი ხალხი ჩვეულებრივ ცხოვრობდა დიდ მართკუთხა სახლში, სადაც უამრავი ნათესავი იყო. ძლიერ ტყიან სკანდინავიაში ასეთ სახლებს ხისგან აშენებდნენ, ხშირად თიხასთან ერთად, ხოლო ისლანდიასა და გრენლანდიაში, ხის დეფიციტის პირობებში ფართოდ გამოიყენებოდა ადგილობრივი ქვა. სახურავები, როგორც წესი, ტორფით იყო მოპირკეთებული. სახლის ცენტრალური მისაღები ოთახი დაბალი და ბნელი იყო, შუაში გრძელი ბუხრით. იქ ამზადებდნენ, ჭამდნენ და ეძინათ. ზოგჯერ სახლის შიგნით, კედლების გასწვრივ ზედიზედ დგამდნენ საყრდენებს სახურავის დასამაგრებლად, ხოლო ამ გზით შემოღობილი გვერდითი ოთახები საძინებლად გამოიყენებოდა.

ვიკინგები აფასებდნენ ბრძოლაში ოსტატობას, მაგრამ ასევე პატივს სცემდნენ ლიტერატურას, ისტორიასა და ხელოვნებას. ვიკინგების ლიტერატურა არსებობდა ზეპირი ფორმით. მხოლოდ ვიკინგების ხანის დასრულებიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ გამოჩნდა პირველი წერილობითი ჩანაწერები. რუნული ანბანი მაშინ მხოლოდ საფლავის ქვებზე წარწერებისთვის, ჯადოსნური შელოცვებისთვის და მოკლე შეტყობინებებისთვის გამოიყენებოდა. ისლანდიური ლიტერატურის საგანძურს შორის არის გრძელი პროზაული ნარატივები, რომლებიც ცნობილია, როგორც საგები.

თავიდან ვიკინგები თაყვანს სცემდნენ წარმართ ღმერთებსა და ქალღმერთებს. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო თორი, ოდინი, ფრეი და ქალღმერთი ფრეია; Njord, Ull, Balder და რამდენიმე სხვა საყოფაცხოვრებო ღმერთი ნაკლები მნიშვნელობის იყვნენ. ღმერთებს თაყვანს სცემდნენ ტაძრებში ან წმინდა ტყეებში, კორომებსა და წყაროებში.

ბრძოლაში სიკვდილი საპატიოდ ითვლებოდა არა მხოლოდ რიგითი ვიკინგებისთვის, არამედ ლიდერებისთვისაც.

ვიკინგების იარაღი იყო მშვილდი და ისრები, ასევე სხვადასხვა სახის ხმლები, შუბები და საბრძოლო ცული. ხმლები, შუბისპირები და ისრისპირები ჩვეულებრივ მზადდებოდა რკინის ან ფოლადისგან. ვიკინგები ჩუქურთმებით ამშვენებდნენ ხმლების სახელურებს, ჩაფხუტებს, ჯოხებს და ა.შ. ყველაზე ხშირია ცხოველების გამოსახულებები: ლომები, გველები, მტაცებელი ფრინველები. ვიკინგების ფარებს ჰქონდა მრგვალი ან ოვალური ფორმა. როგორც წესი, ფარებს ამზადებდნენ ცაცხვის ხის მსუბუქი ნაჭრებისგან. დაცვის მიზნით მეომრებს ასევე ეცვათ ლითონის ან ტყავის ჩაფხუტი, ხოლო თავადაზნაურობის მეომრები ხშირად ატარებდნენ ჯაჭვის პერანგს.

რქიანი ჩაფხუტი

ვიკინგებს ხშირად გამოსახავდნენ თავზე რქიანი ჩაფხუტით. სინამდვილეში, სკანდინავიურ გარდერობში მსგავსი არაფერი იყო. აღჭურვილობის ეს ნაწილი არარეალურია. მითი „რქიანი“ ჩრდილოელების შესახებ კათოლიკურ ეკლესიაში წარმოიშვა, რომელიც მათ ეშმაკებთან აიგივებდა. ვიკინგები ხშირად თავს ესხმოდნენ ეკლესია-მონასტრებს და ძარცვავდნენ მას. სავსებით ბუნებრივია, რომ ისინი ეშმაკებად გამოაცხადეს და მეტი ავთენტურობისთვის რქიანი ჩაფხუტებით „აღჭურვეს“. სინამდვილეში, ასეთი არტეფაქტი ვიკინგების ხანის არცერთ სამარხში არ არის ნაპოვნი.

საზღვაო მოგზაურობის მიზეზები არ ეფუძნებოდა მხოლოდ ზღვისპირა ტერიტორიების ძარცვით გამდიდრების სურვილს. საზღვაო მოგზაურობის ძირითად მიზეზად სკანდინავიის კუნძულებზე შიმშილობა და მოსახლეობის მკვეთრი მატება მიიჩნევა. ამ მხრივ, ისედაც ღარიბ სკანდინავიურ მიწაზე საკვების დეფიციტი გაჩნდა და საჭირო გახდა საკვების ალტერნატიული წყაროების ძიება.

გარდა ამისა, სკანდინავიელებს შორის ძალაუფლებისა და მემკვიდრეობისთვის ომი ყოველთვის მძვინვარებდა. აღარ ჰქონდათ არაფერი მშობლიურ მიწაზე, რაც იმას ნიშნავდა, რომ საჭირო იყო ახალი მიწების დალაშქვრა.

ვიკინგებმა გამოიგონეს შესანიშნავი ხომალდები, რომლებსაც შეეძლოთ ცურვა არა მხოლოდ სანაპიროზე და მდინარეების გასწვრივ, არამედ ღია ოკეანეშიც. ამ გემებს დრაკარები უწოდეს. ეს იყო პატარა გემი იალქნებით და მცირე რაოდენობის ნიჩბოსნებით.

ნორმანები საიმედო საზღვაო გემების გარეშე საზღვაო თავდასხმებსა და ხანგრძლივ მოგზაურობებში ვერასოდეს მიაღწევდნენ წარმატებას. ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის ვიკინგებს სჭირდებოდათ საიმედო გემები. ვიკინგები ევროპაში საუკეთესო გემთმშენებლები იყვნენ. მეკობრეების დასარბევად მათ ვიწრო გრძელი გემები ააგეს, რომლებზედაც შეეძლოთ ნაპირზე ბურჯის გარეშე დაშვება.

ვიკინგები უნიკალურ გემებს მშვიდობიანი დანიშნულებებისთვისაც აგებდნენ. მათ დაამზადეს სწრაფი და ადვილად სამართავი ხომალდები – knorrs, რომლებიც 30-მდე ადამიანს იტევდა. ეს იყო სავაჭრო გემი. მას იყენებდნენ დიდი რაოდენობით ტვირთის გადასატანად. მას უფრო ფართო და ღრმა კორპუსი და ცოტა ნიჩაბი ჰქონდა, რომლებიც ძირითადად პორტებში მანევრირებისთვის ან მსგავსი სიტუაციებისთვის გამოიყენებოდა. ცხოველები და საქონელი მათ ქვედა ნაწილში ჰყავდათ. გემები დიდი კვადრატული აფრების ქვეშ მოძრაობდნენ, თუმცა ზოგჯერ ნიჩბებსაც იყენებდნენ. ამ გემების მინუსი ის იყო, რომ ისინი არ იყვნენ შესაფერისი ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის. ეკიპაჟის წევრებსა და მგზავრებს გემბანზე ტყავის ჩანთებით ეძინათ, ანუ თანამედროვე საძილე ტომრები ვიკინგების გამოგონებაა.

„მზის ხომალდი“ – ძეგლი ვიკინგ დრაკარებისთვის, რომლებმაც დაიპყრეს ისლანდია.

დრაკარების („დრაკონების“) კონსტრუქციის საიდუმლო – ნორმანული გრძივი გემები – დიდი ხნის განმავლობაში დაკარგულად ითვლებოდა. მხოლოდ უძველესი ნახატებიდან და გობელენებიდან ვიცით, რომ გრძელ ხომალდებს ჰქონდათ ბასრი, მაღლა აწეული მშვილდი და ერთი ანძა სწორი აფრით. 1880 წელს ნორვეგიის ფიორდის ნაპირზე, ქალაქ გოკსტადიდან არცთუ ისე შორს ფერმაში, არქეოლოგებმა გათხარეს სამარხი, რომელშიც ვიკინგების ერთ-ერთი უდიდესი გრძივი გემი აღმოაჩინეს. მისი სიგრძეა დაახლოებით 23 მ. და სიგანე 5,1 მ.

დრაკარის მუზეუმი ოსლო, ნორვეგია.

ასეთი გემებით ვიკინგებს შეეძლოთ, წამოეწყოთ ხანგრძლივი ლაშქრობები და ეწარმოებინათ ახლად აღმოჩენილი მიწების კოლონიზაცია. სწორედ ხომალდები იყო ვიკინგთა მთავარი იარაღი ლაშქრობების პერიოდში. მათ მნიშვნელოვანი რელიგიური დატვირთვაც ჰქონდათ. ჩვეულებრივი იყო ბრძოლაში მოკლული ან დაღუპული იარლის დაკრძალვა (როგორც ვიკინგების ლიდერს ეძახდნენ) თავის გრძელ გემთან ერთად.

შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ვიკინგები ნავიგაციის ისტორიის შემქმნელები არიან.

ვიკინგებზე ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ინტერნეტგვერდებზე: https://www.history.co.uk/shows/vikings/articles/the-history-of-the-viking-age ; https://www.britannica.com/topic/Viking-people ; https://indigoirk.ru/ka/erik-ryzhii-kratkaya-biografiya-eirik-ryzhii-skandinavskii/

სასწავლო პროცესში მშობელთა ჩართულობას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლის განვითარებისათვის. თანამედროვე ეპოქაში მშობელი ნაკლებად არის ჩართული სასწავლო პროცესში. ამის სხვადასხვა მიზეზი არსებობს. სასურველია, პედაგოგებმა გადავდგათ მნიშვნელოვანი და პოზიტიური ნაბიჯები მშობლების სასკოლო ცხოვრებაში ჩართულობის გასაზრდელად. სწორედ ამ მიზნით, შეიძლება დაიგეგმოს საინტერესო ღონისძიება. გიზიარებთ, უკვე განხორციელებულ აქტივობებს, რომელთა გამოყენებაც შეგიძლიათ. წარმოდგენილი აქტივობები დაიგეგმა დედის დღის აღსანიშნად.

აქტივობების დასახელება/აღწერა

• ამოიცანი საკუთარი შვილი

მოსწავლეები წინასწარ ავსებენ ბარათებს საკუთარი დედის შესახებ. მასწავლებელი კითხულობს, მშობელმა უნდა ამოიცნოს ვისი ნააზრევია.

• მოირგე მოსწავლის როლი – „ბუშტებზე ხატვა“

მშობელი მოსწავლის როლს ირგებს და ასრულებს დავალებას, ბუშტებზე ხატავენ და წერენ სურვილებს. მუშაობა მიმდინარეობს ჯგუფურად.

• დაასრულე ფრაზა

ყუთში მოთავსებულია ბარათები, რომლებზეც დაუსრულებელი ფრაზაა. მშობელი იღებს ბარათს და ასრულებს ფრაზას.

მადლობის ბარათის გადაცემა

პოზიტიური დამოკიდებულების გამყარების მიზნით მშობლებს მათთვის დამზადებული მადლობის ბარათები გადაეცემათ.

აქტივობების მიზანი

• მშობლებთან პოზიტიური დამოკიდებულების დამყარება;
• მშობლების ჩართულობის გაზრდის ხელშეწყობა;
• სასიამოვნო ემოციების ურთიერთგაზიარება;
• მოსწავლეებში პატივისცემის გრძნობის გაღვივება;

უნდა აღინიშნოს, რომ

• აქტივობების გამოყენება განსაკუთრებულ რესურსებსა და დიდ ძალისხმევას არ მოითხოვს. მოსწავლეები და მშობლები ერთობლივად გეგმავენ გასართობ, სახალისო აქტივობებს, თამაშებს.

გამოიკვეთა რამდენიმე საინტერესო მიგნება:

• მოსწავლეებმა ემოციურად აღიქვეს მშობლების მიერ მოსწავლის როლი მორგება;
• მშობლებში პასუხისმგებლობა გაზარდა აქტივობაში უშუალოდ მონაწილეობის/ჩართულობის აუცილებლობამ, რაც გამოიხატა იმით, რომ უკლებლივ ყველა მშობელი მოვიდა და იყო შვილის გვერდით, სხვა შემთხვევაში შესაძლოა, ვერ ან არ მოსულიყვნენ;
• პროცესი იყო სახალისო და სასიამოვნო.

შედეგი:

• პროცესმა მშობლებში დადებითი ემოციები გამოიწვია. მათ გამოხატეს შემდგომი თანამშრომლობის მზაობა;
• სხვადასხვა კუთხიდან დაინახეს საკუთარი შვილები;
• მოსწავლეებში გაღვივდა მშობლის მიმართ პატივისცემის გრძნობა;
• მშობლებმა საკუთარი თავი წარმოიდგინეს შვილის როლში და უკეთ გაიაზრეს სწავლასთან დაკავშირებული სირთულეები;
• გაიაზრეს, რომ მშობლის ჩართულობა მნიშვნელოვანია.

 დანართები:

მოსწავლეების წინასწარ შესავსები ბარათები

(აღნიშნული ბარათები აღებულია საგანმანათლებლო მიზნით შექმნილი ერთ-ერთი სოციალური ქსელიდან)

მშობლები – ბუშტებზე ხატვა

დავასრულოთ ფრაზები

მიხარია, როცა……

შვილს ვუბრაზდები, როცა…

არ მომწონს, როცა

მასწავლებელი…..

მომწონს, როცა ჩემი შვილი….

არ მომწონს, როცა ჩემი შვილი…

ვბრაზდები, როცა…

მწყინს, როცა…

მიყვარს, როცა…

არ მიყვარს, როცა…

მომწონს, როცა მასწავლებელი…

არ ვიზიარებ…

ჩემი შვილის კარგი თვისებაა…

ბედნიერი ვარ, რადგან…

ჩემმა შვილმა არ უნდა დაივიწყოს…

მადლობის ბარათი მშობლებისთვის

მიხო მოსულიშვილის შემოქმედება პირველად სტუდენტობაში გავიცანი, როცა მისი რომანი-ბესტსელერი „უჟამო ჟამის რაინდი“ ჩამივარდა ხელში. სულმოუთქმელად წავიკითხე, დიდხანს გამყვა მისი რაინდულ-რომანტიკული სურნელი და რაღაცნაირად უცხო, აქამდე უცნობი სევდა – ამ წიგნის პერსონაჟთა განწირული ბედისწერა…

მას შემდეგ ამ მწერლის მიმართ მუდმივი ინტერესითა და მოლოდინით დავიყურსე. ბევრი დრო გავიდა და ამ დროში მიხო მოსულიშვილმაც არაერთი წიგნი დაწერა – ზოგი რომანი, ზოგიც მოთხრობები და პიესები. აგერ, სულ ცოტა ხნის წინ, პირველი პოეტური კრებულიც გამოსცა და დიდადაც გაახარ-გააოცა ერთგული მკითხველი, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ მისი პროზა პოეტური ალუზიებით ისედაც დამუხტულია, მაინც ყველასთვის სიურპრიზი აღმოჩნდა ის, რომ თურმე მთელი ეს წლები, მიხო მოსულიშვილი ლექსებსაც წერდა – კარგ, სევდიან, სალაღობო-სასიმღერო ლექსებს და ბოლოს ადგა და მათაც ერთ წიგნში მოუყარა თავი. „სიჩუმეს ვხედავ“ – ასე ჰქვია ამ პოეტურ კრებულს და მე ასე ვიტყოდი, რომ ის ერთგვარი „თანამოსასმენია“ თავად მწერლის პროზაული შემოქმედებისთვის, გნებავთ – თქვენი პირადი მკითხველური განწყობებისთვის, რადგან ესაა ის „სიმღერები“, რომლებსაც მწერალი მთელი ცხოვრება, ტექსტსა და ტექსტს, ტკივილსა და ტკივილს, ლხენასა და ბედნიერებას შორის ამოიძახებდა ზოგჯერ ბლუზის, ზოგჯერ ჯაზის, როკის ანდაც ეთნოროკის მოტივზე…

თუმცა მე ახლა ისევ პროზაულ კრებულზე მინდა ლაპარაკი. ისიც არცთუ ისე დიდი ხნის წინ (2023-ში) დასტამბა გამომცემლობა „ბაკმმა“ და სხვადასხვა დროს დაწერილ მოთხრობებს, მინიატიურებს, კინოსცენარებს თუ ესეებს აერთიანებს. „დარდისას გეტყვი“ ჰქვია მიხო მოსულიშვილის ამ კრებულს, რომელიც შეუმჩნევლად არაფრით არ უნდა ჩაიკარგოს ამ ჩვენს ზედოზირებულად ინფორმაციულ ჟამში, რადგან ეს არათუ მწერლის, არამედ ბოლო დროის პროზაულ კრებულებს შორის ერთ-ერთი საუკეთესო და ღონიერი კრებულია.

მწერალს დარდს რა გამოულევს და თუ რამე სათქმელი აქვს, ისედაც ხომ დარდში უნდა ამოაწოს, ამაში ჩანს მისი ჰუმანიზმიც, მისი მხატვრული ამოცანაც და ამ ამოცანის ამოხსნის ოსტატობაც, თუმცა მიხო მოსულიშვილის წიგნის შემთხვევაში კიდევ სხვა ამბავთანაც გვაქვს საქმე – ეს მოთხრობები და სცენარები, წერილები და მინიატიურები დარდის ძარღვით რომ შეკრა, მკითხველის ყურადღებაც და განწყობაც ბუნებრივად მიაბა ერთ კონკრეტულ სივრცეს, ერთ კონკრეტულ მხატვრულ-იდეურ სამყაროს (რომელიც, თავის მხრივ, შესაძლოა უსივრცო და უსაზღვროცაა!) – მიხო მოსულიშვილის დარდი ქართული დარდია, თუკი ვიტყვით, რომ დარდს წარმოშობა და ხასიათი აქვს; თუკი ვიტყვით, რომ ამ ქართულ დარდსაც თავისი დიდი ტრადიცია აქვს და ვინ იცის, ეგებ მის შუქზეც ჩამოიქნა და მოინიშნა ეს ჩვენი ეთნო-ეროვნული მენტალური და კულტურული სხეული… ამ დარდის სათავეებთან ის პირველი მექართულე დგას, რომელმაც ამ ენაზე სამყაროს ხედვა ამოკაწრა, ღვთისა და კაცის წინაშე დიალოგი წარმართა, ვინც მოკვდავთა სამყოფელს „წუთისოფელი“ დაარქვა და ამ ხორბლისფერ სიტყვაში ჩაწურა მთელი კაცობრიული სევდა წარმავალისა…

ამ დარდის ტრადიციაში დგანან შოთაც და ვაჟა-ფშაველაც, აქეთ კიდევ – გოდერძი ჩოხელი, რეზო ინანიშვილი, ჯარჯი ფხოველი… ვაჟამ საერთოდაც მწვერვალზე აიყვანა ეს სულისკვეთება – „ნუ დამასვენებ ნურასდროს, მამყოფე შეძრწუნებული, მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, როცა ვარ შეწუხებულიო“, რომ თქვა, ეს წუხილია – ქრისტეს შენგრეული ფერდიდან ნაჟური სისხლით ნაპოხი და მოყვასისთვის ბრძოლის ველზე გაშლილი, როგორც მეწამული ნიავი, სულიწმიდის საცისკრო ჩამოქროლება!.. მიხო მოსულიშვილიც ამ წუხილის მემკვიდრეა, ამ ტრადიციაში დგას, ამიტომაც აირჩია დარდი მხატვრულ საზრისად, ან შესაძლოა პირიქითაც იყოს – დარდმა აირჩია და ატარებს თავის ნებაზე, ატარებს და აწერინებს.

ამიტომაცაა მისთვის ვაჟა-ფშაველა უმთავრესი ღმერთი. მკითხველმა კარგად იცის მიხო მოსულიშვილის შესანიშნავი მონოგრაფია ვაჟაზე და ამ კრებულშიც არაერთი წერილი და მინიატიურა ვაჟას ეძღვნება, მის შემოქმედებასაც და ბიოგრაფიასაც. ამ რეფლექსიას კი „ვაჟას ფორმულა“ აგვირგვინებს, „გამოყვანილი მისი სამი შედევრიდან: „სტუმარ-მასპინძელი“, „ალუდა ქეთელაური“ და „გველისმჭამელი“: ადამიანი რომ დაიბადება, ამ ერთი ბეწო დედამიწაზე რომ მოვა, უკვე სტუმარია, როგორც ზვიადაური; იმავდროულად მასპინძელიცაა, როგორც ჯოყოლა ალხასტაისძე ანდა უმშვენიერესი აღაზა; და კაცობრიობის წინ წასაწევად ალუდა ქეთელაურის ნაბიჯის გადადგმა ევალება მაღლით – უფლისაგან, რომ შეიყვაროს მტერი თავისი და არა გველისმჭამელი მინდიასი, ბუნების გაგების ნიჭის დამკარგავისა თავისივე ყოფითი პრობლემების გადასაწყვეტად და ამის გამო თავისმკვლელისა…“.

მიხო მოსულიშვილის დარდებში (გოდერძი ჩოხელის „ადამიანთა სევდაც“ გაიხსენე, მკითხველო!) ერთი ღონიერი დარდი საქართველოს ოკუპაციაა, ომი და დაკარგული მხარეები. 2008 წლის აგვისტოს ომს ორი მოთხრობა ეძღვნება – „ზეცას ვიყავ, ზეცა ვნახე“ და „ომის ფარდაგები“. გიორგი ანწუხელიძის შარავანდედიანი აჩრდილი გაკრთება მოთხრობაში „ზეცას ვიყავ, ზეცა ვნახე“ – სოსიპატრე მარიამიძეს, მეფუტკრე ფილიმონას ბიჭს ომში ვაჟი მოუკვდება – ლევანი. შვილმკვდარი და თავადაც სამუდამოდ დახეიბრებული მამა შვილის სახელზე მცირე ჰესს ააგებს და ამ ჰესით მოპოვებულ შუქზე ნათდება ერთი დედათა მონასტერი, ერთი მტკაველი მიწა, ერთი სოფლის ჩამონაჭერი… ასე გარდაისახებიან გმირები სინათლის გამჩენებად, ურწყულის დამრწყულებლებად და სიცოცხლის გამღვივებლებად – ეს მწერლის დაუეჭვებელი რწმენაა და მოთხრობაც ამ შუქითაა განათებული.

„ომის ფარდაგებში“ სტუმარ-მასპინძლობის ამბავია – მოხუცი თეკლა, რომელიც ორიოდე მოხუცთან ერთად შემორჩა დაბომბილ და მიტოვებულ სოფელში, ოდესღაც მისი უბნის ბავშვთა სახლში გაზრდილ და ახლა მტრად მოვლენილ რუს ტყვეს შეიფარებს. ამ ტყვეს არც მაშინ გაწირავს, როცა ბრძოლაში მოკლულ შვილიშვილს მოუსვენებენ და მისი მარტოს დაკრძალვა უწევს, რადგან მიწის მიმყრელიც აღარ დარჩენილა გარშემო… თეკლა გასაოცარ ფარდაგებს ქსოვს. კუბოს რომ ვერ შეკრავს, შვილიშვილს ერთ ფარდაგში გამოახვევს და ისე დაკრძალავს… ამ სახე-ხატში ქრისტიანული მეტაფორაცაა – ხორბლის მარცვალი რომ ჯერ მიწაში უნდა დაიმარხოს, შთაიფლას, რათა მისგან მორჩი გაღივდეს და ბალახად (ახალ სიცოცხლედ) ამოვიდეს/აღდგეს; ხოლო კუბოს ფიცრების ნაცვლად ხელით ნაქსოვი ფარდაგით მიცვალებულის იმქვეყნად გაცილება ადამიანური შემოქმედების უკიდურეს განწირულებასაც ნიშნავს და სიკვდილ-სიცოცხლის ზეიმურ შერწყმასაც – ეს ყველაფერი შემოქმედებას შეუძლია, ამ საკრალურ აქტებს შემოქმედება სწვდება და ალამაზებს!

ომის და საზღვრების თემა მიხო მოსულიშვილისთვის მნიშვნელოვანია, ხშირად უტრიალებს მას აღმოსავლეთითაც და დასავლეთითაც – საზღვრები, როგორც კონფლიქტის ინსპირაციაც და როგორც ეგზისტენციალური სანიშნები. ამ ტრაექტორიაში კი საქართველოს რელიეფი იკვეთება – მთებისა და ზღვის უკიდურესი სამანებით გადატიხრული. ამიტომაცაა, რომ ამ ტექსტებში ორივე ლანდშაფტი თანაბრად საინტერესოდ იშლება. „ტურის ქორწილი, ანუ მზე პირს იბანს“ – ზღვის სანაპიროზე მდებარე ერთ საზღვრისპირა სოფელში მომხდარ ამბავს გვიყვება. მთავარი გმირი მეომარი აბიკა გიგაურია (სამხედრო მეტსახელით „კენვუდი“), რომელიც სპეცოპერაცია „ლარაკვაკვას“ შემდეგ ძებნაშია. სპეცდანიშნულების რაზმის ძებნილი ჯარისკაცის ხიფათითა და ბედისწერით ჯვარდასმული ამბავი ლაზური ატმოსფეროს ფონზე ვითარდება. ლაზური ეთნოგრაფია, ლანდშაფტი, ტოპონიმები, ფელუკების შემქმნელი ბექირიშები და მეთევზე ვანილიშები, საზღვრის გადაღმა ჩამავალი მზის სევდა და სისტემის ბორბალქვეშ მოყოლილი ადამიანის ტრაგიზმი… ეს მოთხრობა, ისევე როგორც მიხო მოსულიშვილის დანარჩენი მოთხრობები (მათ შორის მცირე ნოველებიც კი) შთამბეჭდავი მასალაა კინოსათვის. ასეც იკითხება – კინოკადრებივით მიუყვები და გგონია, რომ შენ წინ თამაშდება კიდეც ის, რაც ტექსტშია.

ამ საკინოე ტემპორიტმს ის მსუბუქი დეტექტივიც ამძაფრებს, გამჭოლ ატმოსფეროდ რომ გასდევს მათ. „მდოგვის მარცვლისა და ანგელოზებისთვის“ ასეთი მოდეტექტივო მოთხრობაა ვაჟა-ფშაველას თონეთის სკოლაში მასწავლებლობის ეპიზოდზე. ქართული ვენდეტა კი მოთხრობაში „le Detective Paysan” (ფრანგულად გლეხურ დეტექტივს ნიშნავს) თამაშდება. ეს ძალიან საინტერესო ტექსტი პედოფილიის თემას ეხება და სულმოუთქმელად წაგაკითხებთ ამბავს ერთი ქართველი გლეხისა, რომელიც საფრანგეთში, თავისი ოჯახის გამამწარებლის საპოვნელად და შურის საძიებლად ჩადის.

ცალკე აღსანიშნავია მინიატიურების ციკლი, რომელიც შთამბეჭდავ მოზაიკას ქმნის ამ პროზაულ კრებულში. აქაა ბრწყინვალე, გულისმომწურავი პორტრეტები მიხო მოსულიშვილის კოლეგებზე, კალმისა და სიტყვის კაცებზე, სამყაროს მეორე მხარეს გარდასულთა მოსაგონარი და მათი საქმის სამადლობელი… „თავისი თავის სტუმარი და თავისივე თავის მასპინძელი“ – ასე დაარქვა მწერალმა ჯარჯი ფხოველს, „გვირილად დანიშნული“ – ომარ თურმანაულს ნიშნავს, „გიგაშა – რომელიღაც მარტოხელა დიდი კატა“ – ეს კი ვაჟა გიგაშვილს ეძღვნება, უმაგრეს მწერალსა და ასეთივე კაცს, კაი ყმას – როგორც მიხო მოსულიშვილის უძვირფასეს მთაში იტყოდნენ… სოსო პაიჭაძე და გურამ დოჩანაშვილი, ერლომ ახვლედიანი და ტატა თვალჭრელიძე – მათი ოსტატურად ჩამოქნილი პორტრეტების გალერეაში დარდიც მანათობელია!

ვის და რას არ გადასწვდება მწერლის ხმა და სიტყვა, ვის და რას არ გაიხსენებს და ხელახლა გაივლებს ფიქრის ხნულში – თუმცა ამ მინიატიურების ციკლში, ამ ერთი ციცქნა ტექსტებში მაინც მთელი თავისი დიდებულებით ამომართულა საქართველოს მთა – მწვერვალებით ცას მიბჯენილი, პირით კი წყალუხვ მდინარეებს დაწაფებული. მთა მიხო მოსულიშვილისთვის ერთგვარი ინიციაციის სივრცეა: „მთაში რომ ავალ, ძალიან ლაღად ვარ, – ეტყობა, იქ მივხვდები ხოლმე, რომ მე მართლა მე ვარ და არა ვიღაცა სხვა…“. ესეც ბუნებრივია, მთა ხომ ყველა ჩვენი ამსოფლიური საწუხარ-საზრუნავის შესაკრებელია, ჩვენი საფიქრალის გვირგვინი, მთაში ლხენაც სხვაგვარია და დარდიც, ამიტომაც აქვს ამ კრებულს აღმავალი ამპლიტუდა – აღდგომას შეგებებული სასაფლაოდან იწყება და მთის შარავანდით მთავრდება – ამ გზას მკითხველიც ისე მიუყვება, როგორც კარგი ფილმის გმირი.

ეს უბრალოდ გმირობა კი არაა, სამუდამო სახსოვარია საკუთარი თავის წინაშე – გაივლი ომებსა და სიხარულებს, დაეცემი და კვლავ წამოდგები, აღტაცება შეგიპყრობს და გეტკინება, იტირებ და გაგეღიმება კიდეც და, რაც მთავარია, ამ გრძნობებს, ამ წამებს, ამ შთაბეჭდილებებს, ზედმიწევნით დაიმახსოვრებ.

და მერე შენც სხვას მიუბრუნდები:

– დარდისას გეტყვი!..

მარტის ბოლოს, ლიტერატურის მუზეუმში, ახლად გამოცემული წიგნი – ივანე მაჩაბლის მიმოწერა და დღიურები მაჩუქეს. ცივი, წვიმიანი დღე იყო, მე კი, მოულოდნელი საჩუქრით გახარებული, მიწას ფეხს არ ვაკარებდი. თითქოს მონატრებული მეგობრის ნახვა მომეხერხებინოს და შეხვედრების, ხანგრძლივი საუბრების შესაძლებლობაც უბრალო რამ გამხდარიყოს.

როგორც კი წიგნის კითხვა დავიწყე, ძველი შეკითხვა გამახსენდა: სწორია იმ წერილების გამოქვეყნება, რომლებიც მხოლოდ დისთვის, ძმისთვის, მეგობრისთვის, ცოლისა თუ შეყვარებულისთვის იწერებოდა? სწორია, ჩემი თვალი რომ თავხედურად დარბის სტრიქონებზე და იმაზე მეტს ხედავს, ვიდრე ავტორს ენდომებოდა? მეორე მხრივ, რა ძალა უნდა იყოს, რომ საკითხავს მომწყვიტოს, თავბრუდამხვევ ხეტიალზე ხელი ამაღებინოს?

ერთი სიამოვნებაა იმაზე დაკვირვება, როგორ განსხვავდება თუნდაც დისთვის, დარია მაჩაბელ-ამირეჯიბისთვის მიწერილი წერილები ძმისთვის, ვასილ მაჩაბლისთვის მიწერილისაგან, როგორ იცვლება საუბრის თემები, მგრძნობელობის ხარისხი, სიტყვების სარკეში მეტ-ნაკლები სიმკვეთრით დასანახი გამოსახულებები, განუწყვეტლივ რომ მოძრაობენ, ნიშანს გვაძლევენ.

1876 წელი. 22 წლის ივანე მაჩაბელი ჰოჰენჰაიმის უნივერსიტეტიდან ძმას სწერს: „ცოტ-ცოტათი ამოვიდგი ენა ნემენცურად. საკვირველია, რომ პროფესორების ენა და ლექციები უფრო კარგად მესმის, სანამ სტუდენტების ერთმანეთში ლაპარაკი. ეს იმისაგან წარმოსდგება, რომ წინაწინ ტეორეტიკულად შესწავლილი მქონდა ნემენცური ენა. მხოლოდ ერთი გარემოება მიშლის ნემენცური ენის სწავლას: სტუდენტებთან ლაპარაკი თითქმის მხოლოდ სადილის დროს შემხვდება ხოლმე. ლექციების დროს სადილზედ ჩემს სტოლზედ სხედან ორი იტალიელი, ერთი ფრანცუზი და მხოლოდ ერთი ნემენცი, ასე რომ, ჩვენი ლაპარაკი სადილათ ნემენცურით, ფრანციცულით და იტალიანურით აჭრელებულია“.

ერთი თვით ადრე დისთვის მიწერილი წერილის ნაწყვეტი: „ვერ წარმოიდგენ, საყვარელო დაო, რა ძნელი ყოფილა ესე უცხო ქვეყანას ჩამოვარდნა, სადაც ერთს სიტყვას ვერ გაიგონებს კაცი, რომელმაც პატარა გული მოულბოს, სადაც სახე და ყოველი სიტყვა უცნობია და ვერაფერი ვერა მოაგონებს რა კაცს თავის სამშობლო ქვეყანას. თუმცა მე აქაც არაფერი მაკლია და ყველანი კარგად მეკიდებიან, მაგრამ მაინც სხვა ყოფილა კაცისთვის სამშობლო ცის ქვეშ ყოფნა და უცხო ქვეყანას გადაკარგვა. ეხლა პატარა გულზედ დარდი მომეშვა, რომ შევიძელ შენთან ქართულად გამოლაპარაკება. ასე მგონია, კიდევ თამარაშენში ვარ და კიდევ შენ გელაპარაკები-მეთქი“.

ენა, რომლითაც ეს წერილები და დღიურებია დაწერილი, ჩემთვის, შიდა ქართლში დაბადებულისთვის, განსაკუთრებით ამაღელვებელია. რამდენი სიტყვა თუ გამოთქმაა, რომელიც მხოლოდ ბებიაჩემის პირიდან გამიგია. დაწუნებული, შეცდომად მიჩნეული ფორმები. უსამართლოდ დავიწყებული ანდაზები. ბარბარიზმებიც, ყურის შეჩვევა რომ უკვე მოვასწარი.

ცხადია, დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ წიგნის გამოცემას ივანე მაჩაბლის შემოქმედების მკვლევრებისთვის, მათთვის, ვისაც ეპოქის უფრო მკაფიო სურათის დანახვა სურთ, ან მათთვის, ვისაც მეცხრამეტე საუკუნე შთაგონების წყაროდ გაუხდიათ და ძველი კლიტისთვის ახალ-ახალი გასაღებების მორგებით არ იღლებიან. მასწავლებლებისთვისაც საინტერესო საკითხავი უნდა იყოს – სულ ცოტა, სხვა ივანე მაჩაბელს დაინახავენ, ახალგაზრდობისას „შკოლის კედლებში“ ბავშვებზე მზრუნველსა თუ წლების შემდეგ წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დღის წესრიგის განმსაზღვრელს. „მალე განხორციელდეს ქალების სკოლის დაარსება“, – ჩაიწერს უბის წიგნაკში 1894 წლის 12 მარტს, მოგვიანებით კი – 9 აპრილს – ასეთ ჩანაწერსაც გააკეთებს: „სასკოლო საზოგადოების აზრის მოუსმენლად ბანკმა არც ერთი გროში არ გაიღოს სწავლისათვის მომავალში“.

ლიტერატურის მუზეუმის ეს გამოცემა ოთხას გვერდამდეა. ჩემი ხარბი თვალი ისევ სიხარულით დარბის სტრიქონებზე და გულმოდგინედ აგროვებს მინიშნებებს – სამშენებლო მასალას, ვინ იცის, რა დრამატული კონსტრუქციის ასაგებად.