თოვლი, მარხილში შებმული ძაღლები და ინდიელები, – რამდენიმე სიტყვით ასე გადმოვცემდი ჯეკ ლონდონის მოთხრობებისგან გამოყოლილ, ბავშვობისდროინდელ მოგონებებს. იისფერი წიგნი „საბჭოთა საქართველოს“ გამოცემული „მსოფლიო ლიტერატურის ბიბლიოთეკის“ ერთერთი ტომი გახლდათ. სწორედ მისგან დავიწყე ჯეკ ლონდონის სამყაროში მოგზაურობა. ეს წიგნი დღემდე გამორჩეულად მიყვარს და ვერც ერთი თანამედროვე ფერადი გამოცემით ვერ ჩავანაცვლე… მაშინ წავიკითხე, როდესაც სქელტანიანი წიგნები ბუნების ვრცელი აღწერებით არ გვაფრთხობდა, როდესაც ბიბლიოთეკების სურნელს ვცნობდით და სასაუბრო თემების ნახევარს წაკითხულს ვუთმობდით.

დრომ წიგნებთან დამოკიდებულებაში ბევრი რამ შეცვალა. რა თქმა უნდა გულდასაწყვეტია, მოზარდები ჟიულ ვერნის, დანიელ დეფოს, ჯონათან სვიფტის, დიუმას, შარლოტა ბრონტეს თუ სხვა კლასიკოსი ავტორების ნაწარმოებებს იშვიათად რომ კითხულობენ. ისიც სამწუხაროა,  უფროსი თაობისთვის საყვარელი წიგნების წაკითხვ-არწაკითხვის საკითხი დღის წესრიგში რომ დადგა. თუმცა არაერთი მნიშვნელოვანი თანამედროვე ავტორიც ითარგმნა და თაყვანისმცემლები გაუჩნდა ახალგაზრდებში.

და მაინც, „ძველ“ წიგნებს იოლად არ უნდა შეველიოთ – მოსწავლეებს საინტერესო თემებზე თუ გავუმახვილებთ ყურადღებას და ახლებურად შევუფუთავთ, იქნებ, მოვაწონოთ კიდეც ისინი. ექსპერიმენტი მეც ჩავატარე – „თეთრი მდუმარებისა“ და „გზების გასაყარის“ მაგალითზე გავარკვიე არწაკითხვის საფრთხე სამართლიანად ემუქრებოდა თუ არა ჯეკ ლონდონის მოთხრობებს.

***

– „დიდი-დიდი კარმენმა ორი დღე კიდევ იცოცხლოს,“ – დავიწყე…

– კარმენი ვინაა მას, რა სჭირს? – ზოგიერთი მართლა დაინტერესდა, ზოგიერთმა მექანიკურად, სიტყვის მასალად წამოიყვირა.

მალე აღმოაჩინეს, რომ კარმენი ძაღლია, მის გვერდით თუ კვალდაკვალ სხვა ძაღლების ჰაერში გაელვებული თეთრი კბილებიც დააფიქსირეს. თვალებში სხივი ჩაუდგათ და დააზუსტეს, ამბავი მართლა ძაღლებზე იქნებოდა თუ არა. ეს ხომ ჯეკ ლონდონია, – გავფიქრე და დავაიმედე, –  არა მხოლოდ ძაღლებზე, მათ მარეკებზეც! – რამდენიმე წინადადებაში კი ნამდვილი ვაჟკაცი, მელმუტ კიდსიც წარვუდგინე. სწორედ ის მელმუტ კიდსი, ერთი დარტყმით ხარს რომ აქცევდა, ზოგჯერ ძალზე უხეში რომ იყო, მაგრამ საბრალო პირუტყვის ცემას ვერაფრით იტანდა. „იშვიათად შეხვდებოდა კაცი ჩრდილოეთში ასეთ ლმობიერ ძაღლების მარეკს. ხანდახან ცრემლებით აევსებოდა ხოლმე თვალები მათი საცოდაობის შემყურეს.“

– ძაღლის ცემა, მასწ?.. ეგ რა საშინელებაა, არ შეიძლება! – აპროტესტებენ და უამრავი ნანახი თუ გაგონილი მაგალითი მოჰყავთ.

მე კი ჩრდილოეთის მკაცრ წესებზე ვუამბობ, ვუხსნი, რომ ვიდრე პირუტყვს ნაბიჯის გადადგმა შეუძლია, მოსაკლავად არავინ გაიმეტებს; რომ ჩრდილოეთში მოგზაურობა მომაკვდინებელ შრომაზე უარესია; რომ იქ ბუნება ათასგვარ ხერხს მიმართავს, რათა დაარწმუნოს ადამანი, მოკვდავი ხარო; რომ საზარელი და თავზარდამცემია უდრტვინელი თეთრი მდუმარება!

– რას ნიშნავს თეთრი მდუმარება?

– როდესაც „ირგვლივ არაფერი იძვრის, ცა სპილენძივით კრიალებს, დაჩურჩულებაც კი მკრეხელობაა. როდესაც ადამიანს საკუთარი ხმაც კი აშინებს.“

კლასთან ერთად ვინაცვლებ ჯეკ ლონდონის სამყაროში. ბავშვობისას გაკვალულ ბილიკებს ადვილად ვცნობ, ამ ბილიკებზე კი „მკვდარი სამყაროს იდუმალ სივრცეებში სიცოცხლის ერთადერთი ნიშანწყალი,“ უმწეო მეგზური მოჩანს, რომელიც შიშისგან ცახცახებს და გრძნობს, როგორი „მატლივით პატარა და უსუსურია ადამიანი უსასრულო მდუმარებაში…“ თუმცა ავტორი უიმედოდ არ გვტოვებს და უმწეო მეგზურს ისეთ მეგობარს ამოუყენებს გვერდში, „ერთად რომ  გაიარეს არა ერთი და ორი მდინარე თუ ბილიკი, ერთად რომ ათევდნენ ღამეებს სადგომებზე და სარეწებში, ერთად რომ დახვედრიან სიკვდილს მინდვრად თუ წყალდდობისას…“ იმაშიც კიდევ ერთხელ და საფუძვლიანად დაგვარწმუნებს, რომ ძაღლი ადამიანის საუკეთესო მეგობარია; რომ ადამიანმა მართალია ბევრი ცხოველი მოაშინაურა, მაგრამ მხოლოდ ერთგულებით გამორჩეული დაიმეგობრა.

თვალის დახამხამებაში „გზების გასაყარზე“ გადავდივართ. ამჯერად პირველყოფილ ზნე-ჩვეულებებზე აღზრდილი ინდიელი გოგონა სიპსუ გვაოცებს. სიპსუ ველური წესების ტყვეა და ადამიანის მსხვერპლად შეწირვა ბუნებრივ აუცილებლობად მიაჩნია, ამიტომ საოცარ სიმშვიდეს ინარჩუნებს, ტომის ბელადები განგების ძალებისთვის მის შეწირვას რომ დააპირებენ. ახალგაზრდა ვაჟი გვარად ჰიჩკოკი კი „ახალი დროის პირმშო გახლავთ“ და მსგავს დამოკიდებულებებს ვერ ეგუება. ჰიჩკოკისა და ოქროს ციებ-ცხელებით შეპყრობილი მისი მეგზურების არჩეული გზები მოსწავლეებისთვის სერიოზული განსჯის საგნად იქცევა (ერთი გაკვეთილს ნამდვილად ვერ ვიკმარებთ).

– კიდევ წავიკითხოთ ჯეკ ლონდონის მოთხრობები? – ვკითხულობ ღიმილით.

პასუხი ერთმნიშვნელოვანია, – აინტერესებთ დარჩენილი მოთხრობებიდან რომელი რაზეა, სარჩევს ათვალიერებენ და აზუსტებენ, კიდევ თუ შეხვდებათ ამბები ძაღლებზე.

ეს ხომ ჯეკ ლონდონია! – ამჯერად ხმამაღლა ვამბობ და მოსწავლეებს ავტორის შესახებ ვუამბობ – როგორ შრომობდა პატარაობიდან, ხან დილის გაზეთებს ყიდდა, ხან ლუდხანებს ალაგებდა, ხან კი კეგლის მოედნებს ემსახურებოდა. სკოლის დამთავრების შემდეგ საკონსერვო ქარხანაში მუშად მოეწყო, რესტორნებს ამარაგებდა, ფაბრიკაში მუშაობდა, თეთრეულს აუთოვებდა, ცეცხლფარეშიც იყო. 1893 წლის 12 ნოემბერს კი პირველი მოთხრობა გამოაქვეყნა და სან-ფრანცისკოს ერთერთი გაზეთის პრემია დაიმსახურა. ასე დაიწყო მისი ლიტერატურული კარიერა.

ვთანხმდებით, რომ აუცილებელი საკითხავის სიაში უნდა შევიტანოთ „წყურვილი სიცოცხლისა“ – მოთხრობა ადამიანზე, კანადის ტუნდრაში რომ მიიკვლევდა ხიფათით სავსე გზას და შიმშილს ებრძოდა. არც რომანები უგულვებელვყოთ, მითუმეტეს, რომ „თეთრი ეშვი,“ იმ ძაღლის ხვედრზეა, რომლის  ძარღვებშიც მგლის სისხლიც ჩქეფდა; „წინაპართა ძახილი“ კი – იმ ლეკვის უმძიმეს ცხოვრებაზე, იძულებით რომ დაივიწყა თბილი ხალიჩა,  საკვები,  მოსიყვარულე პატრონი და ველურ მონადირედ იქცა.

იისფერი წიგნი გაცრეცილ-გახუნებული ფურცლებით კიდევ ერთხელ უძლებს გამოცდას. კიდევ ერთხელ ვრწმუნდები, რომ იშვიათია, მწერალი ჯეკ ლონდონივით შეუმჩნევლად რომ მოგწყვეტს მყუდრო ბინას და გაუსაძლის სიცივეში აღმაფრენით გაგატარებს ასობით მილს ისეთ ადგილებში, სადაც ადამიანს არაფერი ესქმება. მისი გმირები ბუნებისგან სწავლობენ ფიზიკას, მხნეობით ხვდებიან განსაცდელს, პათეტიკური ფრაზებისა და უთავბოლო მსჯელობების გარეშე, თავიანთი საქციელითა და ფიქრებით გვახვედრებენ ცხოვრების არსს და ჩვენს უმთავრეს დანიშნულებას.

ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების შესწავლა შეუძლებელია ტერმინებისა და ცნებების შესწავლის გარეშე, რაც საკმაოდ რთული პროცესია. მასწავლებელს  მოცემული სირთულის დაძლევა სასწავლო პროცესის სწორი ორგანიზების შემთხვევაში შეუძლია: ტერმინების შესწავლა/დასწავლა რეპროდუქციული ხასიათის მეთოდებს მიეკუთვნება, ამიტომ შედეგის მისაღწევად საჭიროა  სამუშაო პროცესში მასალის ახსნაზე, დამახსოვრებასა და ცოდნის კონტროლ/შემოწმებისკენ მიმართული აქტივობების გამოყენება.

მრავალფეროვანი აქტივობებიდან, რომლებსაც მასწავლებელი მოსწავლეებისთვის ტერმინებისა და ცნებების შესასწავლად იყენებს, ეფექტურია რამდენიმე მიდგომა:

ა) ე.წ. ბარათების სისტემა – მასწავლებელი კლასში დაარიგებს საინფორმაციო ბარათებს, რომლებზედაც დაწერილია განსაზღვრებები და მოცემულია სტრუქტურული სქემები. მაგალითად, მითითებულია ცნება “ლეგიტიმაცია“  და დახაზულია სქემა. მოსწავლეს ევალება მისი შევსება (იხ. სქემა 1):

ასეთი საინფორმაციო ბარათები მოსწავლეს ინფორმაციის სტრუქტურირებისა და შედარებით ადვილად ფიქსაციის საშუალებას აძლევს, მასწავლებელს კი ეხმარება დროის სწორად ორგანიზებასა და ეკონომიაში (ზედმეტი დრო აღარ იკარგება  ცნებების კარნახზე).

ბ) მიმდინარე მასალის შემოწმებისთვის და ტერმინილოგიის ათვისებისთვის გამოიყენება ასეთი აქტივობაც: ორი მოსწავლე დაფაზე წერს ახალი სიტყვების განმარტებას, დანარჩენები კი რვეულებში ჩაწერენ შესაბამის ტერმინებსა და ცნებებს, რომლებიც უკავშირდება დაფაზე მითითებულ ცნებას. მაგალითად, დაფაზე იწერება: „ხალხის ძალაუფლება“,  „მოსწავლეები შეუსაბამებენ ცნებას და რვეულებში ჩაწერენ – „დემოკრატია“; „განიარაღება“ ანუ  „დემილიტარიზაცია“, „წარსულის შესახებ თხრობა“ ანუ „ისტორია“ და სხვ.  ცნებები შეიძლება იყოს როგორც მიმდინარე მასალიდან, ისე მთლიანად განვლილი თემიდან და ა.შ.

გ) მასწავლებელი დაფაზე წერს ცნებებს, მოსწავლეები კი რვეულებში განმარტებას წერენ: „არქოლოგია“, „ფაქტი“, „ისტორიული წყარო“, „ქრონოლოგია“, „ისტორიულ რუკა“, „ლეგენდა“, „მითოლოგია“, „ნუმიზმატიკა“ და ა.შ.

ცხადია, ტერმინოლოგიურ კარნახს სწავლებასთან ერთად აქვს კონტროლის ფუნქციაც, ამიტომ ტერმინებისა და ცნებების რაოდენობის მიხედვით მასწავლებელს შეფასების სისტემის შემუშავებაც შეუძლია. შეფასების დროს მნიშნელოვანია ინფორმაციის სიზუსტე და ლოგიკა, სინონიმების მოძებნა და ა.შ.  მაგალითად, თუ თემის შემოწმებისას განიხილება 8 ტერმინი,  შეფასების კრიტერიუმები შეიძლება გადანაწილდეს შემდეგნაირად:

10 ქულა –  10 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

9 ქულა – 8-9 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

8 ქულა –  6-7 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

7 ქულა –  4-5 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

6 ქულა –  თუ სწორად განმარტა 3 ტერმინი მაინც;

5 ქულა – თუ მოსწავლეს 1-2 ტერმინზე მეტის განმარტება არ შეუძლია.

განვიხილოთ შემაჯამაბელი ტერმინოლოგიური კარნახის მაგალითი მე-10 კლასის „ისტორიის შესავლის“ კურსიდან: მასწავლებელი წინასწარ განსაზღვრავს შესასწავლ ტერმინებს. საკონტროლო სამუშაოს შესრულებისას მოსწავლეებს დაურიგდებათ ბარათები, სადაც მითითებული იქნება დავალებები – ტერმინები, რომლებსაც უნდა  მიუწერონ განსაზღვრებები. ასეთი ცნებები ბევრი დაგროვდება შესწავლილი თემის მიხედვით, შეუძლებელია მათი ცალ-ცალკე ამოწერა. ამიტომ დროის ეკონომიისა  და  ეფექტურობისათვის შედგება ტერმინების ერთიანი ჩამონათვალი რიგობითი ნომრების მიხედვით. ბარათებზე კი, რომლებიც დაურიგდება მოსწავლეს, მითითებული იქნება, რომელი ნომრით მოცემული ტერმინების განსაზღვრება ევალება (მაგალითად, იხ. სქემა 2):

ბარათების  სტრუქტურა  ძირითადი  ცნებებისა  და  ტერმინების მიხედვით   VII  კლასის  ისტორიის შესწავლის  კურსიდან რიგობითი ნომრის მიხედვით:

სქემა 2.

ასეთი დავალების შესრულებისას სასურველია, სავარჯიშოს დაძლევა ყველა მოსწავლეს თანაბრად შეეძლოს, ამიტომ მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლეებს საშუალო სირთულის საკონტროლო შეუდგინოს.  სავარჯიშოს შედეგების მიხედვით ცხადი გახდება, რომ მოსწავლეებს გაუღრმავდათ თეორიული ცოდნა მოცემულ საკითხებზე და განუვითარდათ ლოგიკური აზროვნების უნარი.

დ) განსაკუთრებით საინტერესოა ტერმინოლოგიური კარნახის შედეგები, როდესაც მოსწავლეები წინასწარ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით თავად ადგენენ სავარჯიშოებს თეორიული და ვიზუალური მასალის გათვალისწინებით და „გამოკითხავენ“ თანაკლასელებს. მასწავლებელი კი მათ აქტივობას განსაზღვრული ქულით აფასებს. შესაძლებელია ასეთი დავალება შესრულდეს ჯგუფურადაც.

მოვიყვანოთ კონკრეტული გაკვეთილის მაგალითი:

კლასი – VII

გაკვეთილის თემა   – „ბიზანტია ადრე შუა საუკუნეებში“

მიზანი: მოსწავლის მიერ ცნებითი და ტერმინოლოგიური ლექსიკონის შედგენის უნარ-ჩვევისა და ცოდნის დემონსტრირება;  სივრცითი წარმოდგენებისა   და ვიზუალურ მასალასთან მუშაობის უნარ-ჩვევების ფორმირება; სმენითი, მოტორული, ანალიზის, სინთეზის და, ზოგადად,  ლოგიკური აზროვნების, განვითარება.

აქტუალობა: ტერმინოლოგიური უწიგნურობა ხელს უშლის საგნის შესწავლას და,  ზოგადად, წარმოშობს სხვა ტიპის „უხერხულობასაც“:  ვერ ხორციელდება ცოდნის ტრანსფერი; ვერ ვითარდება აბსტრაქტული აზროვნება. სისტმატური ვარჯიშის შემთხვევაში კი მსგავსი ტიპის პრობლემების დაძლევა და მიზნის მიღწევა შესაძლებელია. იზრდება საგნობრივი კომპეტენციის დონე და მაღლდება სწავლის შედეგები.

რესურსები: კომპიუტერი, მულტიპროექტორი, ეკრანი, მოსწავლის მიერ მომზადებული სლაიდშოუ.

მოსწავლეები რიგ-რიგობით წარმოადგენენ თავიანთ პროდუქტს – სლაიდებს ცნებებისა და ვიზუალური მასალის თანხლებით. თანაკლასელების ამოცანაა, შეუსაბამონ მოცემული ცნებები და ტერმინები ვიზუალურ მასალას, ხოლო ზოგიერთ მათგანზე, ამოცანის პირობის მიხედვით, გააკეთონ ზეპირი განმარტება.

მოსწავლეთა პრეზენტაციის მაგალითი:

ასეთი დავალებების შემთხვევაში გაკვეთილი გამოირჩევა მაღალი მოტივაციით,  მოსწავლეები დამოუკიდებლად იღებენ ცოდნას, იყენებენ სახელმძღვანელოსა და სხვადასხვა ლექსიკონს;  უვითარდებათ წიგნთან მუშაობის, ანალიზის, ანალოგიის, კომუნიკაციის, შემოქმედებითი და ლოგიკური აზროვნების უნარები; წარმატებით ეუფლებიან სასწავლო მასალას, ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების ძირითად ცნებებსა და ტერმინებს. ამიტომ მსგავსი აქტივობების  გამოყენება სასარგებლოა სასკოლო  პრაქტიკისთვის.

სწავლა-სწავლების პროცესში არაერთი პრობლემა იჩენს თავს და ეს ბუნებრივიცაა, იმდენად რთული, მრავალმხრივი, დინამიკური და შექცევადია მასთან დაკავშირებული თემები და საკითხები. მიუხედავად ამისა,  შეძლებისდაგვარად ვცდილობთ, დავძლიოთ ბევრი წინააღმდეგობა, რომლებიც ყოველდღიურად გვხვდება. და მაინც ყველაზე მეტად უმართავი, დაუძლეველი და რთულად გასახორციელებელი შეფასების სისტემაა, კონკრეტულად კი განმავითარებელი ფორმატი.

არანაკლებ რთულია, ახალი და განსაკუთრებული თქვა ამ საკითხთან მიმართებაში, რადგან მედიასივრცეში თეორიული თუ პრაქტიკული უამრავი რეკომენდაცია არსებობს.  ერთი შეხედვით, შესაძლებელია, ვინმეს იოლიც კი მოეჩვენოს აღნიშნული პრობლემის მოგვარება,  სინამდვილეში კი  ასე ნამდვილად არ არის.

არადა, სასწავლო პროცესის ეფექტურობა პირდაპირ არის დაკავშირებული ობიექტურ, კომპეტენტურ განმავითარებელ შეფასებასთან, ურთიერთშეფასებასა და თვითშეფასებასთან.

პრობლემათა ჩამონათვალი პრიორიტეტების მიხედვით და მათი მოგვარების ვარაუდები და გზები

1. პრობლემათა სათავე, რომლიდანაც დანარჩენი პრობლემები მომდინარეობს, გახლავთ ის, რომ სკოლებში შეფასების სისტემა და მასთან დაკავშირებული საკითხები არ აღიქმება სასკოლო კულტურის ნაწილად და, ზოგადად, დღევანდელ პედსაზოგადოებას არც აქვს გაცნობიერებული, რა არის სასკოლო კულტურა.

სასკოლო კულტურა, როგორც ესგ-ის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიმართულება, რა თქმა უნდა, უპირველესად გულისხმობს მასწავლებლის, მოსწავლისა და მშობლის დამოკიდებულებას სასკოლო ღირებულებებისადმი. რა უნდა გააკეთოს სკოლამ ამ პრობლემის გადასაჭრელად? ერთჯერადად ვერაფერი. მიზნობრივი, სისტემატური მუშაობა ამ მხრივ,  სწორად წარმოებული მონიტორინგი, განმავითარებელი შეფასების მნიშვნელობის გაცნობიერება, თანამშრომლობა, მშობლის ჩართულობა ხელს შეუწყობს სასკოლო კულტურის ჩამოყალიბებასა და მის განვითარებას. უცვლელი და მარადიული არაფერია. მათ შორის არც ჩვენი დამოკიდებულებები ამა თუ იმ საკითხის მიმართ.

1. საგაკვეთილო პროცესში განმავითარებელ შეფასებას, ფაქტობრივად, არ ეთმობა დრო. თვით სამოდელო და საჩვენებელ გაკვეთილებზეც კი შეფასება მიფუჩეჩებულია. უკეთეს შემთხვევაში, მასწავლებელი სულ 1 წუთში ,,ასწრებს“ შეფასებასაც და ურთიერთშეფასებასაც… რატომ ხდება ასე? განა ასე რთულია სწორი  განმავითარებელი შეფასება მივცეთ მოსწავლეებს? რასაკვირველია, შეუძლებელი არ არის, მაგრამ მიუჩვეველი მოსწავლე და მასწავლებელი ფორმალურად უდგება ამ პროცესს. ერთმა ძალიან კარგმა მასწავლებელმა ამას წინათ მითხრა,  როდესაც გეგმას განვიხილავდით, – 4 წუთი როგორ დავკარგო შეფასებისათვის?  დიახ, დაკარგული ჰგონია ეს წუთები, რადგან საგაკვეთილო პროცესში არ არის დანერგილი სისტემატური განმავითარებელი შეფასება.

მე არ ვფიქრობ, რომ ყოველ გაკვეთილზე შესაძლებელია რამდენიმე მოსწავლის განმავითარებელი კომენტარით შეფასება. თუნდაც 1 მოსწავლის სრულფასოვანი და  ობიექტური, სწორი შეფასება ყურადსაღები და გასათვალისწინებელი ხომ იქნება სხვა მოსწავლეთათვის?

2. მე, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, შევეხები იმ სამ მიმართულებას, რომლებიც სხვა საგნებისათვისაც არ არის უცხო – კითხვა, ზეპირმეტყველება, წერა. მასწავლებლისათვის ურთულესია ამ პროცესების შეფასება განმავითარებელი ფორმით.

თუ კლასებში მოსწავლეთა თვითშეფასებასა და ურთიერთშეფსებას დავნერგავთ, მას აქტივობების განხორციელების განუყოფელ ნაწილად ვაქცევთ, შეფასების რუბრიკებს მზამზარეულს არ მივაწოდებთ მოსწავლეებს, ჩავრთავთ მათაც შეფასების კრიტერიუმების შედგენის პროცესში –  რა თქმა უნდა, მათ აღარ გაუჭირდებათ ერთმანეთის წარმატების აღიარება, ერთმანეთისთვის რეკომენდაციების მიცემა. ასე მეტაკოგნიტური უნარები ჩამოუყალიბდებათ და უკეთ გაუძღვებიან სწავლის სწავლას;

3. განმავითარებელი შეფასების კულტურის არქონის გამო მოსწავლეები და მშობლები აღიარებენ განმსაზღვრელ შეფასებას, განმავითარებელს კი ნაკლებ ყურადღებას აქცევენ.

ნიშნის კულტი მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის განმავითარებელ შეფასებას. ამიტომაც მიმაჩნია, რომ განმსაზღვრელი შეფასება საერთოდაც უნდა გაუქმდეს და უცხოეთის ბევრი ქვეყნის მსგავსად, მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება სემესტრული გამოცდებით ან ალტერნატიული გზებით მოხდეს.

ათი წელია მასწავლებელი ვარ, კარგად ვიცნობ არა მხოლოდ იმ სივრცეს, სადაც ვასწავლი, არამედ უამრავი ჩემი კოლეგის გამოცდილება და ხედვაც ვიცი ამ საკითხთან მიმართებაში. მშობლებისა და მოსწავლეების ძალზე დიდი ნაწილისათვის  განმავითარებელი შეფასება არაფერს ნიშნავს, ძირითადი ორიენტირი მაღალი ქულაა. ნაკლებად ფიქრობენ იმაზე, რაში და როგორ გამოიყენებენ მას, თუკი სათანადო საგნობრივი კომპეტენცია არ ექნებათ

მშობლების პედაგოგებთან თანამშრომლობა მუდამ უმნიშვნელოვანესი იყო,  დღეისათვის კი სწავლა-სწავლების წარმატების ერთი ძირითადი რგოლი უნდა გახდეს. სკოლის კულტურაში ეს სფეროც უნდა მოიაზრებოდეს. ის არ უნდა შემოიფარგლებოდეს მშობლებთან ერთჯერადი შეხვედრით. მართალია, მშობელთა ერთ ნაწილს სკოლაში მოსვლაც კი ძალიან უჭირს, ვერ ახერხებს ან ინდიფერენტულია, მაგრამ  ყველა კლასშია მშობელთა აქტივი, რომლებსაც შეუძლია სხვებზე გავლენის მოხდენა. რას და როგორ სწავლობს მათი შვილი, როგორ და რა ფორმატით ფასდება – მათი უფლებაა ამის ცოდნა. ამის შემდეგ აღარ დაუპირისპირდება მშობელი მასწავლებელს თუნდაც იმის გამო, რომ მან გაკვეთილი სახლში ,,ჩაიბარა“… და უსამართლოდ ეჩვენება მისი შვილის დაბალი შეფასება.

4. განმავითარებელი კომენტარების წერილობითი ფორმით გაკეთება ურთულესია, განსაკუთრებით, მრავალრიცხოვან კლასებში. გასაგებია, რომ ეს არ ხდება ყოველდღიურად, მაგრამ პერიოდულად, მასწავლებლისაგან მოითხოვს დიდ ძალისხმევასა და დაკვირვებას. როგორც წესი, მასწავლებელს სამუშაო სახლში მუდამ მიჰყვება. ამიტომაც უჭირს საშინაო და სასკოლო საქმის გაძღოლა, მით უმეტეს, თუ მასწავლებელი რეპეტიტორია. მას არასოდეს დარჩება დრო საფუძვლიანი და ეფექტური განმავითარებელი შეფასების წერილობით საწარმოებლად. კარგი მასწავლებელი შეეცდება, მოსწავლეს, ე.წ. დაკვირვების დღიურის წარმოებაში მაინც დაეხმაროს.. ჩამოუყალიბოს მეტაკოგნიტური უნარები და დროდადრო მაინც ადევნოს თვალ-ყური მოსწავლის მიერ მიღწეულ შედეგებს.

რეპეტიტორობის ინსტიტუტი კი დღემდე რჩება სკოლის უსერიოზულეს კონკურენტად.  ამის ობიექტური და სუბიექტური მიზეზები ყველას კარგად მოეხსენება.

5. კიდევ ერთი მასშტაბური პრობლემაა მასწავლებელთა თვითგანვითარებისა და თანამშრომლობის დეფიციტი. მხოლოდ რამდენიმე მასწავლებელს ძალიან გაუჭირდება მოსწავლის ეფექტურად შეფასება, თუ სასკოლო სივრცეში არ არსებობს გამოცდილების გაზიარების კულტურა და პროფესიული განვითარების ბაზა. მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ათეული წელია მოქმედებს პროფესული განვითარებისა და წინსვლის სქემა,  კარგად მოგეხსენებათ ის შედეგები, რომლებიც ამ დროის განმავლობაში   პედაგოგთა პროფესიული განვითარების მიმართულებით დაიდო. სახელმწიფოებრივმა მიდგომამ ამ კუთხით ბევრი ვერაფერი შეცვალა. ამაზე ჩვენი და ჩვენი მოსწავლეთა შედეგები მეტყველებს. რაღაც უნდა შევცვალოთ, რა და როგორ? ამ კითხვებზე კომპეტენტური პასუხი, ვფიქრობ, ყველაზე მეტად კომპეტენტურ მასწავლებლებს შეუძლიათ. არადა, ხშირად მათი ხმა არის ,,ხმა მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა“. ვერც აქ გავიმართლებთ თავს. მეტი აქტიურობა და მოქალაქეობრივი კულტურა გვმართებს, მასწავლებლობა არ არის პროფესია, რომლითაც მხოლოდ თავი  უნდა ირჩინო… ჩვენი ინდიფერენტულობა, უპასუხისმგებლობა, არაკოლეგიალურობა, ურთიერთთანამშრომლობის კულტურის არქონა, ,,რა ჩემი საქმეა“-თი გულის  გაკეთება ბუმერანგივით გვიბრუნდება უკან. გვეშველება თუ არა? ამ რიტორიკულ კითხვას ჩვენვე უნდა გავცეთ პასუხი.

ამ სტატიის წერა რომ დავიწყე, თენგიზ ჩანტლაძის ცნობილი სკეტჩი გამახსენდა, პერსონაჟს ხახვისა და ლეღვის მყნობის საფუძველზე ექსპერიმენტული ჯიშის ხილი რომ გამოჰყავდა. რატომაც არა! არის ამაში რაღაც კრეატიული და შემოქმედებითი! (ეს ისე, ხუმრობით!)

მინდა, ჩემი მოსწავლეების ნაშრომები გაგაცნოთ და მერე აგიხსნათ, რატომ დავავალე მათ ამ თემაზე ესეების შექმნა.

• სამწერტილი

“სამწერტილი… ეს იქნება დღევანდელი ესეის სათაური, – თქვა მასწავლებელმა, მე კი თავზარი დამეცა:

 – რა დავწერო?! როგორ დავწერო?! რა შეიძლება ვიგულისხმო?.!.. მეცინება ჩემთვის! ხან თითქოს მუზა მომივა, მაგრამ ვერაფერს ვწერ. 
მოდი, მოკლედ ვიტყვი: სამწერტილი ზოგისთვის სამი წერტილია, ზოგისთვის კი – მთელი აზრი. ზოგიერთი ადამიანის ცხოვრება ჰგავს სამწერტილს, რადგან არის დაუსრულებელი, ზოგიერთის კი – დასრულებული, ანუ წერტილდასმული. წერტილი წარსულია, სამწერტილი კი მომავალი, ჩემი მომავალი…“.

• სამწერტილი

“მე ვინ ვარ?! სასვენი ნიშანი! ჩემზე ამბობენ, განსაკუთრებულიაო. დიდი არაფერი, როგორც ყველა სასვენი ნიშანი, ისეთივე ვარ მეც. დაუსრულებელ წინადადებასთან მსვამენ, მაგრამ მაინც დასრულებული აზრი გამოდის. მოსწავლე თემაში რომ გამომიყენებს, ასე აღმნიშნავს “…“ და ამის გამო მასწავლებელი აქებს. არ ვიცი, რატომ! ალბათ, იმიტომ, რომ განსხვავებულად   ამბობს სათქმელს. ხანდახან, თუ წინადადების შინაარსი მოითხოვს, ჩემ წინ ძახილის ან კითხვით ნიშანსაც სვამენ. აი, მაშინ უნდა ნახოთ, როგორი გრძნობების გამოხატვა შემიძლია! “

• სამწერტილი
  “ერთი, ორი, სამი! – დავსვი ეს შავი, პაწია ძმები და ამით დავასრულე წერა. მათ ხშირად ვიყენებ, არ გიცდიათ ამ ძმების საშუალებით, ამ პაწია წერტილებით შეწყვეტილი აზრის გაგრძელება? ეს სამი წერტილი სადაც არის, ისეა აზრი დამალული, ისე არის ჩაქსოვილი, რომ უნდა გაანგრიო, გაარღვიო და ამოიღო მნიშვნელოვანი ამბავი თუ აზრები. ეს სამი წერტილი ოჯახია, აი ისეთი, როგორიც ყველა ადამიანს აქვს: პირველი დედაა, მეორე – მამა, და მესამე – შვილი, ერთ ოჯახად შეკრული სამი წერტილი“.
• რისხვითი სახელი
  “- 1-ლი, მე-2, მე-3… – ითვლის ხალხი.
  – და რა ხდება?! 
  – რა და, რაღაც კარგი ამბავია! 
  – მაინც რა?! 
  – ცნობილი მუსიკოსის კონცერტია. ზოგი ამბობს: თქვენი ადგილი 1-ლი რიგის მე-15 სკამია, თქვენი კი – 21-ე რიგის 25-ე და 26-ე. ყველა გაიძახის: აბა, როდის დაიწყება კონცერტი? უკვე ხომ 4 საათიაო! 
  გვეყო ახლა ამაზე საუბარი. ალბათ მიხვდით, რამდენად საჭირო მეტყველების ნაწილი ვარ მე, რიცხვითი სახელი! როდესაც ადამიანები მახსენებენ, ზოგს სწყინს, ზოგს – უხარია. მაგალითად, სწყინთ, როდესაც იგებენ, რომ ორი ადამიანი გარდაიცვალა ავტოკატასტროფაში. უხარიათ მაშინ, როდესაც ამბობენ: 1000 ლარი ავიღე. მაგრამ მაინც ვწუხვართ, რადგანაც ამ ფულის უმეტესობას ვიხდით სხვადასხვა ვალებში და გვრჩება მხოლოდ 10 ლარი, ზოგჯერ ისიც არა. მე რომ არ ვყოფილიყავი, იქნებოდა ქაოსი. ადამიანები ერთმანეთს ვერ შეატყობინებდნენ, რომელი საათია. ვერ გავაგებინებდით ხალხს საქართველოს ისტორიას, იმას, თუ რომელი მოვლენა რომელ წელს მოხდა. აღარც წლები არ იარსებებდა, აღარც – საუკუნეები, არც – დრო და არც ჩვენ ვიქნებოდით მე-6 კლასში. ასეთია ჩემი ცხოვრება და კარგია, რომ ვარსებობ“.
• წერტილი
  “გათენდა. მზე ამოვიდა. თითქოს ზღვის პირას იჯდა ვიღაცა. თითქოს კი არა, ეს მე ვიყავი. ვიღაც ფანჯრიდან მიცქერდა, როგორ ვიჯექი და ვწერდი. დიდი დრო გავიდა. იმ ქალმა ისევ გადმოიხედა, მე თითქოს რაღაც ვიგრძენი და უკან მივიხედე შეშფოთებულმა. ის ქალი ისევ იყურებოდა. ვიფიქრე, ალბათ ცნობისმოყვარობამ სძლია–მეთქი. მივბუნდი. ჩავრგე თავი რვეულში და განვაგრძე წერა. ისევ დიდი დრო გავიდა. მე მაინც იქ ვიჯექი. ეს ზღვის ტალღები მაძლევდნენ მუზას წერისთვის. ხმა მომესმა: “წამოდი, წამომყევი! ჰე, მიდი!” ავდექი და გავყევი ამ ხმას. შევედი წყალში, წყალმა უფრო და უფრო შემიტყუა. ჩავყვინთე, ვერ ვმოძრაობდი. კინაღამ დავიხრჩვე. უცებ გამოჩნდა რაღაც შავი ბურთი, მე წერტილი მქვიაო. ჩავჭიდე ხელი და გადამარჩინა. ისევ ზღვის ნაპირას დავჯექი და წერა განვაგრძე. გავიფიქრე: არა, კარგ დროს მოვიდა ეს წერტილი–მეთქი. სანაპიროს გავუყევი. გამოვბრუნდი უკან. ახლა იმ ქალის ნაცვლად წერტილი მიყურებდა. ღიმილით მომაძახა: კარგია, თუ მიხვდი ჩემს გამოყენებასო!“
• წერტილ-მძიმე
  “- გამარჯობა, რა გქვია? 
  – მძიმე. 
  – მძიმე?! რატომ? მძიმე ტვირთს ატარებ? (სიცილი)
  – და შენ რა გქვია ? 
  – ძახილის ნიშანი. 
  – ო, რა კარგი სახელია! ალბათ კარგი მნიშვნელობა აქვს? 
  – კი. ხან მხიარული ვარ, ხან – მოწყენილი,ზოგჯერ კი – ბოროტი. 
  –აუ, არ მჯერა! 
  ამ სიტყვების გაგონებაზე მძიმე ძახილის ნიშანზე უნდა გაბრაზებულიყო, მაგრამ რატომღაც შეეშინდა მისი სიმაღლის და ჯავრი პატარა წერტილზე იყარა:
  – ოხ, შენ, შავო წერტილო, პატარა ხარ. შენ უჩემოდ ვერც კი იარსებებ, სულ ჩემს შემდეგ ხარ. მე ვარ პირველი! აბა, გადახედე, სად ხარ შენ და სად – მე.
  წერტილმა ამოყო თავი ფურცლიდან, დახედა და თქვა: ის მართალია! გულდაწყვეტილი წავიდა, მაგრამ მძიმე მივიდა მასთან და ჩაეხუტა, სიცილით უთხრა:
  – გეხუმრე, ბოდიშს გიხდი! 
  ………….

ჯერ იყო მძიმე, შემდეგ – წერტილი. ხოლო ჩახუტების შედეგად გაჩნდა წერტილ–მძიმე“.

• წერტილი “წკაპ! – დაისვა წერტილი.
  წკაპ! – გაფუჭდა კალამი და ჩემნაირი ლამაზი დედოფალი დააბინძურა. წერტილს კი არა, უკვე რაღაც გველს ვგავარ.
  ფხრიწ! – დაიხა ფურცელი.
  დაიწყო წერა თავიდან ბავშვმა.
  წკაპ! – დასვა წერტილი.
  უკვე ძალიან ლამაზი ვარ. წერტილი გამოუსადეგარი არაა. ხომ საჭირო ვარ? სხვებივით ხომ არ ვარ? მე ყოველთვის ვარსებობდი და ვარსებობ, არ გადავშენებულვარ დინოზავრებივით. ერთხელ მშვენიერი ბიჭი დავინახე, მწერალი იყო. ვუყურებდი, რა კარგ ნაწარმოებებს წერდა. ამ ადამიანის სახელს არ ვიტყვი, რადგან სხვებს ეწყინებათ (ყველა არსებამ უნდა იზრუნოს სხვაზე.). ერთი საუკეთესო მეგობარი მყავს, კითხვითი ნიშანი, მას ისეთი კილო აქვს!.. ძახილის ნიშანიც ჩემი მეგობარია, კითხვით–ძახილისაც, წერტილ–მძიმეც, ორწერტილიცა და სამწერტილიც. ცოტა ტირე დგას განცალკევებით.
  მე დავიბადე დედამიწაზე, გავიზარდე ფურცლებზე. თავიდან, I კლასში, რომ იცოდეთ, უფრო დიდი ვიყავი, რადგანაც პატარა ბავშვებს არ შეეძლოთ, გაეკეთბინათ პატარა წერტილი. შემდეგ და შემდეგ ხანებში კი… თქვენც მიხვდებით.
  წარმოვიდგინოთ, არ არის წერტილი, ანუ ხალხი არ იქნებოდა განათლებული, რადგანაც არ დამთავრდებოდა აზრები წიგნებში და ვერაფერს გაიგებდნენ.
  დავასრულოთ ახლა და დავსვათ წერტილი“.

• კითხვით-ძახილის ნიშანი

„ძველ დროში, როცა ხალხმა სასვენი ნიშნების წერა არ იცოდა, იყო ერთი გამომგონებელი, სახელად ბაინშტაინი. სწორედ მან შექმნა სასვენი ნიშნები და აუხსნა ყველას, სად და როგორ გამოეყენებინათ. ხალხს მოეწონა. აზრს უფრო გასაგებად გადმოსცემდნენ.
სასვენ ნიშნებსაც მოსწონდათ თავიანთი საქმე, ოღონდ მეცნიერმა კითხვითი და ძახილის ნიშნები ცალკ–ცალკე რომ დაწერა, ისინი ახმაურდნენ, გაბრაზდნენ, რატომ ერთად არ დაგვსვესო. მაგრამ ეს ნიშანი ხომ ჯერ არ გამოუგონიათ?! რას ბრაზობ?! (აი, სწორედ ასეთ წინადადებაშია საჭირო ორივე ნიშანი ერთად).
– შენ ჩემ გვერდით გადმოხტი! – დაუძახა კითხვითმა ძახილის ნიშანს. ისიც ახტა და მის გვერდით დახტა. მიხვდა ბაინშტაინი, რომ კითხვითი და ძახილის ნიშნების მერე კითხვით–ძახილის ნიშანიც უნდა მოეგონებინა“.

• კითხვითი ნიშანი
  “ეჰ, მასწავლებელმა უკვე მოგვაწყინა თავი სასვენი ნიშნებით! ნეტა ახლა რას მოგვცემს? კითხვითი ნიშანიოო? ეს რაღაც საინტერესოა! გააჩნია, რას დავწერთ, რომელ სტილს ავირჩევთ და, რაც მთავარია, როგორ მოვაწონებთ თავს მასწავლებელს .
  – თემის წერა უკვე დაიწყეთ? – გვკითხა მასწავლებელმა.
  (ნეტა ის კითხვითი ინტონაცია რატომ გამოხატა? )

– დავიწყეთ, აბა რა! ჩემთვის მალევე გასაგები გახდა, რა უნდა დამეწერა.
დღეს, როცა სახლიდან გამოვედი, დედას ვკითხე:
– გარეთ როგორი ამინდია?
– კარგიო! – მიპასუხა.
გზაში შემხვდნენ ბავშვები.
– დღეს ნეტა რუსულში რთული წერა იქნება?
უი, დღევანდელ თემაში ბევრი კითხვითი ნიშანი გამოვიყენე. ალბათ, იმიტომ რომ ზუსტად დღევანდელი თემა ამ ნიშანს ეხება“.

მიზეზების კვლევამ შემდეგ საკითხებზე დამაფიქრა:

1. რამდენად სწორად მაქვს შერჩეული მეთოდები წერის სწავლებისთვის?
2. რამდენად ვითვალისწინებ მოსწავლეთა მზაობასა და მათ შესაძლებლობებს წერის უნარ-ჩვევების განვითარებისათვის?
3. რამდენად ვითვალისწინებ მოსწავლეთა აზრს სასწავლო პროცესის დაგეგმვისას?

ვფიქრობ, ეფექტურ სასწავლო საშუალებათა გამოყენებამ, მოსწავლე-მასწავლებელს შორის კონსტრუქციული ურთიერთობის ჩამოყალიბებამ, უკუკავშირის ხარისხის ამაღლებამ, გართობით სწავლებამ შედეგი გამოიღო:

მოსწავლეებს გაუღვივდათ შემეცნებითი ინტერესი, აუმაღლდათ მოტივაცია, შეძლეს გრამატიკული მოვლენების ახსნა, გრამატიკული ცნებების გააზრება, რამაც ხელი შეუწყო და დააჩქარა მართლწერის უნარების შეძენა-განვითარება; განუვითარდათ ინდივიდუალური შემოქმედებითი უნარები, დაეუფლნენ აზრებისა და დამოკიდებულებების გამოხატვის ენობრივ-სტილისტურ საშუალებებს, “შავი” ხელნაწერის გასწორება-რედაქტირების, აზრის წერილობით ჩამოყალიბების უნარ-ჩვევებს, მართლწერისა და პუნქტუაციის სავალდებულო ნორმებს.

საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში  უკვე დაიწყო გარე დაკვირვების პროცესი.  რეგისტრაცია გარე დაკვირვებაზე  2300 მეტმა უფროსმა მასწავლებელმა გაიარა. მათთვის უკვე ცნობილია, პედაგოგის ცხრილის გათვალისწინებით დაგეგმილი გარე დაკვირვებების ვადები.  გარე დაკვირვების პროცესსა და წესებზე გვესაუბრება მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის დირექტორის მოადგილე მანანა რატიანი.

– პედაგოგებისათვის ცნობილია, რომ ამ პროცესმა ჯერ პილოტირება  გაიარა და წინა სასწავლო წლის მეორე სემესტრში უკვე მთელი საქართველოს მასშტაბით განხორციელდა. ამიტომაც  ამ ეტაპის მონაწილე მასწავლებლებს მეტი ინფორმაცია აქვთ გარე დაკვირვებაზე და შესაბამისად, ნერვიულობის ფაქტორი უფრო შემცირებულია. ამაზე მეტყველებს დარეგისტრირებულთა მაღალი მაჩვენებელიც. მთავარია, წესების გათვალისწინება: მასწავლებელმა სისტემაში უნდა ატვირთოს ხუთი თანმიმდევრული გაკვეთილის გეგმა. ცენტრი იტოვებს უფლებას,  ამ ხუთი გაკვეთილიდან არჩევანი გააკეთოს ერთზე. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ თუ სხვა აქტივობებისას მასწავლებლებს აქვთ საშუალება, თავად  გადაწყვეტონ, რომელი  ფორმატით  წარმოადგენენ გეგმებს, გარე დაკვირვების გაკვეთილისთვის გეგმის ფორმა არის განსაზღვრული და აუცილებელია, გეგმის ამ ფორმით წარმოდგენა.

– ცენტრმა გარე დაკვირვების გეგმისთვის ახალი ფორმატი დაამტკიცა. რა ცვლილებას გულისხმობს ახალი გეგმა?

– ახალ  გეგმაში მცირე ცვლილებები შევიდა: ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან კავშირის გამოკვეთა, თემატურ გეგმებთან კავშირი; ასევე, ყურადღება გამახვილებულია გაკვეთილისა  და აქტივობების მიზნებზე,  რომლებიც უნდა იყოს განსაზღვრული და გეგმაში უნდა დასაბუთდეს შინაარსობრივი რესურსების მიზნებთან შესაბამისობა. კლასში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლის არსებობის შემთხვევაში, დაგეგმილი აქტივობა მოდიფიცირებული უნდა იყოს ამ მოსწავლის საჭიროებების შესაბამისადაც. ეს ის ძირითადი ცვლილებებია, რომლებიც წელს გეგმაში შევიდა. ყველაფერი დანარჩენი წარიმართება მოქმედი წესის მიხედვით, ისე, როგორც მანამდე იყო.

– იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებლის მიერ გარე დაკვირვებისთვის ატვირთული გაკვეთილის გეგმა ვერ აკმაყოფილებს მოთხოვნებს, კრიტერიუმებს,  გარე დაკვირვების პროცესი  ამ ეტაპზევე შეჩერდება?

– თუკი გარე დაკვირვებისთვის წარმოდგენილი გეგმები ვერ აკმაყოფილებს მოთხოვნებს და ყველაფერი სათანადოდ არ არის შევსებული, ამ შემთხვევაში, შესაძლებელია გეგმა ხარვეზიანად ჩაითვალოს და გარე დაკვირვება აღარ ჩატარდეს. ეს გარე დაკვირვების წესშიც არის განსაზღვრული, რომ, მაგალითისათვის, თუ არის რესურსის დასაბუთების მოთხოვნა და გეგმას აკლია რესურსის დასაბუთება, ასეთ მასწავლებელთან გარე დამკვირვებელი არ მივა, იმიტომ, რომ გეგმა ფორმატთან შეუსაბამო იქნება. ამიტომ გეგმის ფორმატი ყველა სკოლაშია გადაგზავნილი, ჩვენს შეხვედრებზეც მოხდა ამის განმარტება და გეგმის მომზადების პროცესი მეტ ყურადღებას მოითხოვს.

– რაც შეეხება მოთხოვნას თემატურ გეგმასთან შესაბამისობაზე, მასწავლებლები ხშირად კითხულობენ, შესაძლებელია თუ არა გარე დაკვირვების გაკვეთილისთვის თემების გადაადგილება?

– მასწავლებელს ამ ცვლილების საშუალებას, რა თქმა უნდა, ვაძლევთ. თუმცა, როცა ის ამ ცვლილებას ახდენს, უნდა ახსნას, რამდენად შედიოდა ეს მოსწავლეთა ინტერესებში. ამავე დროს, გათვალისწინებული უნდა იყოს საგნის ლოგიკა. მაგალითად მოვიყვან გეოგრაფიის სწავლებას. რადგან მაისში დაიგეგმა  გარე დაკვირვება, არ შეიძლება, ცვლილება შეიტანო და რუკის კითხვა ასწავლო მაისში,  როცა მთელი წელი გეოგრაფიაში რუკა ინსტრუმენტად გამოიყენება. ამიტომ ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც მასწავლებელს შეაქვს, უნდა მოხდეს მოსწავლის ინტერესიდან გამომდინარე და უნდა იძლეოდეს შედეგის გაუმჯობესების საშუალებას.  თემატურ გეგმაში არის ჩანაწერი, რომ ცვლილება უნდა იყოს დასაბუთებული.

– განსხვავებით შარშანდელი წლისაგან, მომავალ სემესტრში გარე დაკვირვებაზე რეგისტრაცია აღარ გამოცხადდება?

– წელს, შარშანდელისგან განსხვავებით, დარეგისტრირებულ მასწავლებელთა რაოდენობა საგრძნობლად დიდია. ამიტომ მათთან გარე დაკვირვების წარმართვის გრაფიკი მთელ სასწავლო წელზე გადანაწილდება, რათა პროცესი წარიმართოს მშვიდად და გამართულად. მომდევნო სასწავლო წელს მასწავლებლებს, რომელთაც 13 კრედიტქულა აქვთ, მიეცემათ შესაძლებლობა, დარეგისტრირდნენ გარე დაკვირვებაზე.უკვე დაწყებულია გარე დაკვირვების პროცესი. ყველას მინდა, წარმატება ვუსურვო. სამომავლოდ ჩვენ მათ სწორედ წამყვანი მასწავლებლის სტატუსით ვხედავთ.

– თუ მასწავლებელი გარე დაკვირვებას წარმატებით ვერ გაივლის, სტატუსის შესანარჩუნებლად საჭირო გახდება თუ არა სხვა აქტივობების განხორციელება?

– სტატუსის შენარჩუნებასთან დაკავშირებით ცვლილებებზე ინფორმაციას ამ სემესტრის ბოლოს განვაცხადებთ. ის წესი, რომ მასწავლებლებს სტატუსის შესანარჩუნებლად უნდა დაეგროვებინათ კრედიტქულები, შეიცვლება. ნაკლები ყურადღება მიექცევა იმას, თუ რამდენ კრედიტქულას აგროვებს მასწავლებელი. შესანარჩუნებლად ყურადღება მიექცევა უშუალოდ სასწავლო პროცესს, ანუ იმას,  როგორ ატარებს მასწავლებელი გაკვეთილს და როგორია მისი მოსწავლეების  შედეგები. ეს ცვლილებები არ გულისხმობს, რომ მასწავლებელს, რომელსაც 13 კრედიტქულა უკვე ჰქონდა, დამატებით  ექნება აქტივობები ჩასატარებელი, რადგან მათ უკვე სამოდელო გაკვეთილი ჩატარებული აქვთ და ეს ჩაეთვლებათ. ხოლო მასწავლებლებს, რომლებსაც ეს აქტივობები არ ჰქონდათ ჩატარებული, სრულ და დაზუსტებულ ინფორმაციას იმის შესახებ, რომელი გაკვეთილის (ჩვეულებრივის თუ სამოდელოს) ჩატარება მოუწევთ, დეკემბერში მივაწვდით. გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ წერილობითაც და ვიდეოგაიდის სახითაც ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდება ინფორმაცია ცვლილებებზე. ეს ცვლილებები იქნება, რადგან  უფროსი და წამყვანი მასწავლებლები, რომლებიც პირველ წელს ჩაერთნენ სქემაში, შესაძლებელია სტატუსის ჩამოქვეითების საშიშროების ქვეშ აღმოჩნდნენ. ამიტომ ეს შეიცვლება.

– სქემის ოპონენტები გარე დაკვირვებას ,,დადგმულ  გაკვეთილებს“ უწოდებენ…

–  ეს არ არის ერთი გაკვეთილის გეგმა, ეს არის ხუთი გაკვეთილის გეგმა და თუ მასწავლებელი ასეთ ,,რეპეტიციებს“ 5 გაკვეთილისთვის ატარებს, ეს საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესი იქნება, რაც  სკოლისთვის შეუმჩნეველი არ უნდა დარჩეს  და  სკოლამ ამაზე რეაგირება უნდა მოახდინოს.  კრიტერიუმებშიც დევს ის კომპონენტები, რომ დადგმული გაკვეთილი ადეკვატურად შეფასდეს. გარე დამკვირვებლსაც არ გაუჭირდება, ერთმანეთისაგან გაარჩიოს ბუნებრივი და დადგმული  გაკვეთილი. მაგალითისათვის, მოსწავლეების მოტივაცია ვერანაირად ვერ იქნება მაღალი დადგმული გაკვეთილის შემთხვევაში და ეს აუცილებლად იჩენს თავს. იყო ასეთი შემთხვევები და ასეთმა გაკვეთილებმა ვერ გადალახა შესაბამისი ბარიერი. ამიტომაც მასწავლებლებს ვურჩევთ, არ მიმართონ ამ არასწორ მიდგომას. მოსწავლის დაშვებულ შეცდომაში საგანგაშო და უცნაური არაფერია, რადგან  მოსწავლეები შეცდომებზეც სწავლობენ, რაც  მასწავლებლის სწორი უკუკავშირით მიიღწევა. ასე ხდება  მოსწავლის პროგრესი და განვითარება. თუ გაკვეთილი მოდიფიცირდება, თუ მოსწავლისთვის რაღაც გაუგებარი დარჩა და დამატებითი განმარტებები გახდა საჭირო, მასწავლებელს ჩვეულებრივ აქვს საშუალება, რომ ამის შესახებ რეფლექსიაში დაწეროს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, დავინახოთ, რომ მასწავლებელს აქვს უნარები, ჩაატაროს კარგი გაკვეთილი, რაც არამც და არამც არ ნიშნავს ,,დადგმულ“ ნარეპეტიციებ გაკვეთილს.

ფინეთის სკოლებსა და განათლების ფინურ სისტემაზე ბევრს წერენ, მის თავისებურებებზე ბევრ მოსაზრებას გამოთქვამენ და ზოგიერთს ის მსოფლიოში საუკეთესოდ მიაჩნია. ვფიქრობ, საინტერესო იქნება იმის გაგება, რას ფიქრობენ ფინეთის სასკოლო განათლების შესახებ თვითონ ფინელები. გთავაზობთ რამდენიმე ფინელი ბლოგერის მოსაზრებებს. ისინი სხვადასხვა სპეციალობისანი არიან და აქტიურად წერენ განათლების საკითხებზე Quora-ს ფორუმზე (www.quora.com), რომელიც დღეს ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სოციალური ფორუმია ინტერნეტში.

რიიკა პასანენი, სასკოლო სწავლების ენთუზიასტი ფინეთიდან:

„როგორია სინამდვილეში სკოლა და სასკოლო განათლება ფინეთში?

ამ კითხვაზე ჩემი პირველი პასუხია: ნორმალური. მე, აქ (ფინეთში, – ლ.ა) გაზრდილი, ვამბობ, რომ არაფერი განსაკუთრებული [სკოლაში სწავლისას] არ ხდებოდა. დილაობით გაჭირვებით ადგომა, ხანდახან სახლში დარჩენილი საშინაო დავალებები… მოკლედ, იგივე, რაც ბავშვების უმეტესობასთან.

განათლების „ფინურ სისტემაზე“ არავინ საუბრობდა, სანამ ეს „თემა“ გაზეთებში არ გამოჩნდა. მყვირალა სათაურები „ფინეთის განათლების სისტემაზე“, მის შესანიშნაობაზე და PISA-ს შედეგებზე (PISA – Programme for International Student Assessment, მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო სისტემა, – ლ.ა.), რომლებიც მოსალოდნელს  აღემატებოდა… სწორედ ამის შემდეგ დაიწყო ფინეთის განათლების სისტემის ქება-დიდება.

არ გეგონოთ, რომ PISA-ს შედეგებამდე ფინეთის სკოლები არ ვარგოდა. PISA-მდე ეს უბრალოდ ჩვეულებრივი ამბავი იყო, რადგან არავინ დადის ტრანსპარანტით, რომელზეც ეწერება: „ჩვენ ფუნქციონალური სასკოლო სისტემა გვაქვს“; ეს სისტემა მართლაც ძალიან კარგი და საერთაშორისო დონეზე აღიარებული უნდა იყოს, რომ საშუალოსტატისიკურმა ფინელმა ამ თემაზე ტრაბახი გაბედოს.

რა თქმა უნდა, გადასარევია, როდესაც შენს სასკოლო სისტემას საერთაშორისო აღიარება ხვდება წილად! თანაც ისეთ მნიშვნელოვან თემაზე, როგორიც განათლებაა. ასეთი წარმატება ბოლო ხანს არც Nokia-ს ჰქონია (მობილური ქსელებისა და ტექნოლოგიების გლობალური კორპორაცია ფინეთიდან, – ლ.ა.) და არც ფინური ქაღალდის მწარმოებლებს. განათლების კარგი სისტემა მომავლის კარგ გეგმასავით არის – ჩვენ შეგვიძლია ადაპტაცია, ე.ი. გადავრჩებით! რა მაგრად ჟღერს, არა? მეც ასე ვფიქრობ.

სკოლაში შვიდი წლისა მიმიყვანეს. ეს ნორმალური ასაკია სკოლისთვის. სკოლამდე ერთი წელი ბაღში (ე.წ. პრესქული) დავდიოდი. გაკვეთილები ორმოცდახუთ წუთს გრძელდებოდა და გაკვეთილებს შორის თხუთმეტწუთიანი შესვენებები გვქონდა. ამ დროს ყველა გარეთ უნდა გასულიყო და დერეფნებიც მალე იცლებოდა. გარეთ ბავშვები, ჩვეულებრივ, ფეხბურთს ან კალათბურთს ვთამაშობდით ხოლმე, თუმცა ხშირად იყო ბაგირის გადაწევა, ხტომა-სირბილი, საუბარი მეგობართან და ყველაფერი ის, რასაც ბავშვები აკეთებენ მეგობრებთან ერთდ.

ფინელებს ასეთი ხუმრობა გვაქვს: „რომელია შენი საყვარელი საათები სკოლაში? – შესვენების და სადილის“.

ციტატა The Atlantic-იდან (გავლენიანი ამერიკული ჟურნალი, დაარსებული 1875 წელს):

„ფინელების წარმოდგენით, როგორც სალბერგი (Pasi Sahlberg, ფინელი მკვლევარი, განმანათლებელი, ფინეთის განათლების სისტემის ექსპერტი, – ლ.ა.) აღწერს, სკოლა უნდა იყოს ჯანმრთელი, ბავშვებისთვის უსაფრთხო გარემო. ის იწყება საბაზისო ერთეულებით. ფინეთი ყოველ მოსწავლეს სთავაზობს უფასო სადილს, ჯანრთელობის დაცვას, ფსიქოლოგიურ დახმარებას და მოსწავლეთა სწავლებისადმი ინდივიდუალურ მიდგომას“.
ეს ყველაფერი სწორია. მახსენდება ინგლისურის გაკვეთილები, რომელთა დროსაც გავიგეთ, რომ ინგლისში ბავშვები სასკოლო კვებაში ფულს იხდიან. ამ ინფორმაციამ სახტად დაგვტოვა. ალბათ ამან კიდევ უფრო მეტად დაგვაფასებინა ის პირობები, რომლებშიც ჩვენ ვსწავლობდით… მაგრამ ეს მთლად სიმართლე არ გახლავთ. არიან ისეთებიც, რომლებსაც არ მოსწონთ სასკოლო სადილები და ტოვებენ მათ (ვგულისხმობ უფროსკლასელებს და არა პატარებს). თავად მე ათასობით სასკოლო სადილი მაქვს ნაჭამი.

ისე მოხდა, რომ დამამთავრებელ კლასებში ერთი წელი მიჩიგანში ვსწავლობდი. შევამჩნიე, რომ მათ ფერადოვანი და პერსონალიზირებული საკლასო ოთახები ჰქონდათ. ეს ძალიან მომეწონა. ფინეთში, მაგალითად, დაბალ კლასებში საკლასო ოთახის გაფორმება, როგორც წესი, ანბანის ასოებით ხდება. შესაძლოა, იქვე სავარძლებიც იდგეს, მაგრამ არა ისეთი დეკორაციები, როგორებიც აშშ-ში მინახავს.

ვფიქრობ, იმიტომაა ასე, რომ მეექვსე კლასამდე მოსწავლეები მთელ დღეს ერთ საკლასო ოთახში ატარებენ, ხოლო მასწავლებლები ოთახებს იცვლიან (გარდა სპორტული, ხელოვნების და ხანდახან ინგლისურის გაკვეთილებისა).
მეშვიდე კლასიდან მოსწავლეებს უკვე უწევთ საკლასო ოთახის ცვლა და სასკოლო ჩანთების ერთი ოთახიდან მეორეში ტარება.
ფიზიკური კულტურისა და სპორტის გაკვეთილები მრავალნაირია: ბეისბოლი (ფინური ვერსია), კალათბურთი, ფეხბურთი, სირბილი, ტანვარჯიში, ცეკვები, ბადმინტონი…
ცურვაც სასკოლო პროგრამის აუცილებელი ნაწილია. „ათასი ტბის ქვეყანაში“ (ფინეთის ხატოვანი სახელწოდება, – ლ.ა.) ცურვამ გაუთვალისწინებელ შემთხვევაში შეიძლება დახრჩობას გადაგარჩინოთ. აშშ-ში წყალში დახრჩობა თორმეტ წლამდე ასაკის ბავშვების სიკვდილიანობის მეორე მიზეზია საავტომობილო ავარიების შემდეგ. ფინეთში, როგორც წესი, ბავშვების უმეტესობა ცურვას ადრეულ ასაკში სწავლობს.
ფინეთის სკოლები ბავშვებს მეშვიდე კლასიდან სამზარეულო კლასებს სთავაზობენ. ხელსაქმე მესამედან მეშვიდე კლასამდე შეისწავლება და მოიცავს როგორც სახელოსნო საქმეს (ხეზე, ლითონზე მუშაობა), ისე ქსოვასა და კერვას. მოსწავლე თვითონ ირჩევს, რა საქმიანობის შესწავლა სურს მომდევნო ოთხი წლის განმავლობაში.
მერვე კლასში გადასვლისას მოსწავლეებს თვითონ უწევთ რამდენიმე საგნის არჩევა და მათში შედის ხელოსნობა, ხელსაქმე და მზარეულობა („საშინაო განათლება“). როგორც წესი, ბიჭები – ხელოსნობა, ხოლო გოგონები ხელსაქმეს ირჩევენ, თუმცა არცთუ იშვიათია, რომ მოსწავლემ არატრადიციული არჩევანი გააკეთოს. მე, მაგალითად, ექვსი წელი (4-9 კლასები) სახელოსნო საქმეს ვსწავლობდი და სახელოსნო კლასში ოთხი გოგონა და თორმეტი ბიჭი ვიყავით.
სასწავლო პროგრამაში, როგორც წესი, არის რელიგიური განათლებაც. ბავშვების უმეტესობა ფინეთში ევანგელისტი ლუთერანია და მათ ამ მოძღვრებას ასწავლიან. ეს საინტერესო მოვლენაა, რადგან საშუალო ფინელი, როგორც წესი, ეკლესიაში მხოლოდ შობას, ქორწილის დღეს და დასაფლავების ცერემონიაზე დადის. არალუთერანი მშობლები შვილებისთვის რელიგიური განათლების კლასს ირჩევენ ხოლმე. ხანდახან, როდესაც კლასში რამდენიმე მართლმადიდებელი მოსწავლეა, მათთვის რელიგიური სწავლება მართლმადიდებლური წიგნებით მიმდინარეობს.
მასწავლებლი ფინური განათლების სიტემის ხერხემალია. მას უზარმაზარი პასუხისმგებლობა აკისრია, რომელიც მოიცავს მასწავლეთა განათლებას, სწავლების პროცესის ყველა დეტალს და სისუსტეების ნაბიჯ-ნაბიჯ გამოსწორებას, თუ რამე არასწორად მიდის. ვფიქრობ, ჩვენ ძალიან კარგი, მხარდამჭერი სასკოლო სისტემა გვაქვს, სპეციალური განათლების მასწავლებლების ჩათვლით. თუმცა მგონია, რომ ფინური განათლების სისტემა წააგავს ნებისმიერი სხვა ქვეყნისას და მასში, უნდა ითქვას, უამრავი საკითხია, რომლებიც შეიძლება უკეთ მუშაობდეს.
ახლა ამ საკითხებს არ ჩამოვთვლი, თუმცა მერწმუნეთ, ასეთი [პრობლემური] სფეროები არსებობს.
ფინეთის სასკოლო სიტემა ნამდვილად არ არის სამოთხე, თუმცა იგი ჰუმანურია, თავისი შეცდომებით და საკითხებით, რომლებიც დასახვეწია… მაგრამ უნდა ითქვას, რომ სისტემა კარგად მუშაობს. ის ბავშვებს სთავაზობს უსაფრთხო და კომფორტულ გარემოს, რომელიც ბავშვების სწავლებისთვის არის შექმნილი.
ფინური განათლების სისტემა ხელს უწყობს სწავლის პროცესს და აღიარებს კარგ ნიშნებს, თუმცა მათზე მთავარი აქცენტი არ დაისმის. ყოველი სემესტრის ბოლოს მოსწავლეს ნიშანს (შეფასებას) უწერენ საქციელში (ყოფა-ქცევაში), რაც იმისთვის კეთდება, რომ მომავალ სემესტრში ბავშვმა დახვეწოს თავისი მანერები და ქცევა.
მე, პირადად, არასდროს მიმიღია 10-იანი (4-დან 10-მდე სკალით), მაგრამ არც 6-იანი დამიმსახურებია.
იმედია, მოგაწოდეთ რაღაც ისეთი, რაც ფინური სასკოლო სისტემის წარმოდგენაში დაგეხმარებათ. ამ ტიპის შეკითხვები – როგორია სინამდვილეში (ფინეთის, იტალიის, თუ სხვა ქვეყნის) სკოლა? – როგორც წესი, უამრავ ახალ კითხვას წარმოშობს“.
 
იუჰა ლოუკოლა, ციფრული ფოტოგრაფი:
„გთავაზობთ რამდენიმე პრაქტიკულ დეტალს ფინეთის სკოლებზე, რომლებიც შესაძლოა უცნაური და საინტერსო აღმოჩნდეს მათთვის, ვისაც სკოლა სხვა ქვეყანაში აქვს დამთავრებული.
ფინეთის სკოლაში არ არის დროშის მისალმების ვალდებულება.
დაწყებით კლასებში დილა მასწავლებლის მისალმებთ იწყება: „დილა მშვიდობისა“, -ერთხმად ამბობენ მოსწავლეები. საშუალო და მაღალ კლასებში – უფრო არაფორმალურად, ჯგუფური მისალმების გარეშე. სახელმწიფო დროშის ოფიციალურ დღეს სკოლის დროშას სკოლის დამლაგებელი აღმართავს და ამაში მოსწავლეები არ ერევიან.
ყველგან მიღებულია ქვეყნისა და მისი სოციალური საქმიანობის დაფასება. დისკრიმინაციული პატრიოტიზმი თუ ნებისმიერი სახის სუპრემაცია/უპირატესობის ხაზგასმა გმობას იმსახურებს.

მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთმანეთს სახელებით მიმართავენ – საპატიო წოდებები არ გამოიყენება. ერთადერთი, ვისაც სახელის გარეშე, ტიტულით მიმართავენ, სკოლის დირექტორია.

სკოლების გარშემო არ არის ღობე ან კედელი. ერთადერთი, თუ სკოლა და საბავშვო ბაღი საერთო საბაღე ნაკვეთით სარგებლობენ, მათ შორის შესაძლოა ბადის ღობე იყოს გავლებული, რათა მცირეწლოვნები შემთხვევით საავტომობილო გზაზე არ გადავიდნენ.

როგორც წესი, დაწყებით კლასებში მოსწავლეების საშინაო დავალებები მცირე მოცულობისაა. პირველი ოთხი წლის განმავლობაში საშინაო დავალებებისთვის საჭირო დრო 30 წუთს არ აღემატება. პარასკევობით ბავშვებს საშინაო დავალებებს არ აძლევენ.

ბავშვები სკოლაში თავისით (ფეხით, ველოსიპედით, თხილამურებით) დადიან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სკოლა შორს მდებარეობს. იმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც სკოლიდან 5 კმ-ზე შორს ცხოვრობენ (ეს მანძილი შეიძლება სხვადასხვა ქალაქში სხვადასხვა იყოს) სკოლებს შეუძლიათ ავტობუსის ბილეთების დარიგება ან ავტომობილის დანიშვნა (ხშირად – ადგილობრივი ტაქსის მძღოლის)..

სკოლებს არ ჰყავთ საკუთარი ავტომობილები, ავტობუსები თუ მძღოლები. რა თქმა უნდა, მშობლებს შეუძლიათ ბავშვების მიყვანა/წამოყვანა სკოლებიდან, თუ ამის სურვილი აქვთ.

ისტორიის გაკვეთილებზე, აქცენტი მხოლოდ ფინეთის ისტორიაზე არ დაისმის. როგორც წესი, სკოლაში ისტორიას კვირაში ორი საათი ეთმობა მეოთხე და მეხუთე კლასებიდან. რა თქმა უნდა, ფინეთის ისტორია უფრო სრულყოფილად ისწავლება, თუმცა სხვა ქვეყნების ისტორიასაც სწავლობენ. საზოგადოდ, ისტორიის გაკვეთილები მოიცავს უფრო მეტ საკითხს, ვიდრე მხოლოდ ფინეთის ისტორიაა.

რეგულარული კომუნიკაცია სკოლასა და მასწავლებელს შორის ძირითადად ონლაინ რეჟიმში მიმდინარეობს. სკოლა ყველა მშობელს სთავაზობს ვებგვერდზე განთავსებულ პორტალს, რომლითაც სარგებლობენ მასწავლებლები და სკოლის სხვა პერსონალი მათთვის შეტყობინებების გასაგზავნად. მათი დანიშნულებაა მასწავლებლისა და მშობლის შეხვედრებზე შეთანხმება, გაცდენების საკითხის გარკვევა, გამოცდების გრაფიკის, სასკოლო ექსკურსიების და სხვა ღონისძიებების დაგეგმვა. მასწავლებლებთან (და სხვა პერსონალთან) კავშირი შესაძლებელია ტელეფონით და პირადი შეხვედრების საშუალებითაც.

სკოლებს არ ენიჭებათ რანგები. ზოგიერთ სკოლას შესაძლოა ჰქონდეს მშობლებს შორის უკეთესი ან უარესი რეპუტაცია სხვადასხვა მიზეზის გამო, რომლებიც ცვალებადია: სკოლის ისტორია, ზომა, კეთილმოწყობა, გეოგრაფიული მდებარეობა/წვდომა, მანძილი სახლიდან და სხვა.

საზოგადოდ, ყველა მოსწავლე დადის მისთვის ყველაზე ახლომდებარე სკოლაში და უმრავლესობა ამას ჩვეულებრივ ამბად მიიჩნევს. სპეციალური მოთხოვნის საფუძველზე მოსწავლე შესაძლოა მიიღონ სხვა სკოლაშიც.

სასკოლო განათლება ფინეთში უფასოა. ასევე უფასოა სასკოლო სადილი. სადილი კარგია, სრულფასოვანი და არა მცირე ხემსი ან მიკროტალღოვან ღუმელში გაცხელებული ცომეული.

დაწყებით კლასებში (პირველიდან მეექვსემდე), მოსწავლეებს საკლასო ოთახი ფეხსაცმელი არ აცვიათ. ფეხსაცმელებსა და ქურთუკებს, როგორც წესი, სკოლის დერეფანში ტოვებენ.

სკოლების დერეფნებში არ არის პირადი კარადები წიგნებისა და პირადი ნივთებისათვის. წიგნებს, რომლებიც იმ დღეს არ სჭირდებათ, მოსწავლეები სახლში ტოვებენ, ხოლო საჭირო ნივთები და სახელმძღვანელოები ჩანთით დააქვთ.

ყოველი გაკვეთილის შემდეგ მოსწავლეებს შესვენება აქვთ. გაკვეთილი ჩვეულებრივ, 45 წუთი გრძელდება და მას 15-წუთიანი შესვენება მოჰყვება. შესაძლებელია ორი გაკვეთილის გაერთიანებაც (სპორტი, ხელოვნება) – ამ დროს შესვენება არ იქნება, მაგრამ 90-წუთიანი გაკვეთილის შემდეგ მოსწავლეებს უფრო ხანგრძლივ შესვენებას სავაზობენ. სადილის შესვენება, როგორც წესი, 30-წუთიანი ან უფრო ხანგრძლივია. მას ემატება სადილის შემდგომი 15-წუთიანი შესვენება, რომლის დროსაც ბავშვები გარეთ გადიან სათამაშოდ.

სასკოლო დღის ხანგრძლივობა სხვადასხვაა. დაწყებითი სკოლის პირველი სამი წლის განმავლობაში გაკვეთილების ხანგრძლივობა 3-4 საათია (ხანდახან – ხუთიც). ზოგიერთ სამუშაო დღეს სკოლის გაკვეთილები შეიძლება ჩვეულებრივზე ადრე ან გვიან დაიწყოს. მოსწავლეთა სხვადასხვა ჯგუფს შესაძლოა განსხვავებული სასწავლო გრაფიკი ჰქონდეს. ყოველი სკოლა თვითონ წყვეტს, როდის დაიწყოს გაკვეთილები. ეს შეიძლება იყოს 9:00, 8:00, 8:30, 8:45 ან სხვა დრო. ერთი ქალაქის სკოლებს, ჩვეულებრივ, ერთნაირი გრაფიკი აქვთ.

გაკვეთილების განრიგი არ არის უცვლელი და ქვაზე ამოკვეთილი. ეს განსაკუთრებით ეხება დაწყებით კლასებს, რომელთა გაკვეთილების ცხრილი ცვალებადია. მასწავლებელს შეუძლია შეცვალოს ყოველდღიური ან კვირის განმავლობაში ჩასატარებელი გაკვეთილების მიმდევრობა.

მას ასევე შეუძლია გამოყოს „სპეციალური პროექტების“ დღეები სემესტრის განმავლობაში – რომელიმე კვირა აქცენტირებული იყოს მათემატიკაზე, ხელოვნებაზე და/ან სხვა საგნებზე.

როგორც წესი, ბავშვებს აქვთ ველოსიპედი, ციგურები ან თხილამურები. შესაძლებელია, სკოლა დაეხმაროს მოსწავლეს, რომლის მშობლებსაც არ შეუძლიათ მათი შეძეძენა და დაუქირავოს ისინი.

სკოლებში არ არის უნიფორმები. პირველ მაისს და სხვა განსაკუთრებულ დღეებში უნივერსიტეტის სტუდენტები იცვამენ ქალაქის ან სპეციალობის ფერებით გაწყობილ მოსასხამებს, მაგრამ ეს არ არის სავალდებულო და, როგორც წესი, სტუდენტური კავშირების ტრადიციებს უკავშირდება“.

კითხვები:

რატომ ვერ შეძლო აღზრდის შესახებ თანამედროვე მიდგომებმა „ანგელოზების“ თაობის აღზრდა“?

„რატომ ვერ მოხერხდა თანამედროვე მიდგომების გამოყენების ფონზე უფრო ცივილიზებული თაობის აღზრდა“?

ვისაუბროთ აღზრდის თანამედროვე მიდგომების მითებზე, კერძოდ, ბავშვების აგრესიის ირგვლივ გავრცელებულ მითებზე. ყველას შესანიშნავად მოეხსენება, რომ აგრესიას აქვს მრავალი გამოვლინება: კინკლაობები, დაშინება და ფიზიკური ძალადობა…

მცირე ასაკის ბავშვების აგრესიული ქცევა ძალიან ადვილად შეგვიძლია ავხსნათ ოჯახში  არაჯანსაღი ატმოსფეროს არსებობით. ანუ – თუ ოჯახში ყველაფერი კარგად არის, მაშინ პატარა არ გაიზრდება აგრესიული. მაგრამ საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ახლა გარშემო იმდენად ბევრი აგრესიაა, რომ მსგავსი არგუმენტი კარგავს დამაჯერებლობას; თანაც გამოდის, რომ პრაქტიკულად ვერცერთი მშობელი ვერ ართმევს თავს საკუთარ მოვალეობებს.

აგრესიული ქცევა ტრადიციულად მიიჩნეოდა, რაღაც თანდაყოლილ ანომალიად, ფსიქიკური გადახრის ნაირსახეობად. ის აღიქმებოდა საზოგადოებაში თანაცხოვრების უნარის არქონად. თუ ბავშვს ადრეული ასაკიდანვე გამოაჩნდებოდა აგრესიული ქცევა, ითვლებოდა, რომ მას მომავალშიც პრობლემები შეექმნებოდა. აგრესიული ქცევის განმაპირობებელ ფაქტორებად, ითვლებოდა: სახლში კონფლიქტური სიტუაციები, ფიზიკური დასჯა, ტელევიზიით იმგვარი გადაცემების ყურება, რომლებშიც მრავლად იყო ძალადობის სცენები, თანატოლების მხრიდან დევნა, ჩაგვრა. ეს ყველაფერი ნამდვილად მნიშვნელოვანია, მაგრამ საქმე ასე მარტივადაც არ არის.

მარკ კამინგსი – ნოტრ-დამის უნივერსიტეტის მკვლევარი, რომელიც ათ წელიწადზე მეტია იკვლევს ყოფითი, საოჯახო კონფლიქტების გავლენას ბავშვების ფსიქიკაზე, ამბობს, რომ ყველა ბავშვს უნახავს ოჯახის წევრების კამათი. მშობლები შესაძლებელია, ცდილობენ, აარიდონ შვილებს მსგავსი სცენები, მაგრამ ხშირად ეს შეუძლებელია. კამინგსი ერთ-ერთ ნაშრომში წერს, რომ ბავშვების უსაფრთხოება და მათი ემოციური კეთილდღეობა დიდწილად დამოკიდებულია მშობლებს შორის ურთიერთობებზე, ვიდრე ბავშვებსა და მშობლებს შორის ურთიერთდამოკიდებულებაზე. „მაშინაც კი, როდესაც ექსპერიმენტის დროს ბავშვებს ვაყურებინებდით მშობლებს შორის ბობოქარი კონფლიქტის სცენას – იხსენებს მარკ კამინგსი – პატარები მაშინ მშვიდდებოდნენ, როცა კონფლიქტის მშვიდობიან დასასრულს ხედავდნენ“. ანუ აუცილებელია ბავშვებმა შეიტყონ, რომ უფროსების კამათი შერიგებით დასრულდა. უფრო მეტიც,  მაშინაც  კი, როდესაც მშობლები ჩხუბობენ ბავშვების თანდასწრების გარეშე, პატარები მაინც გრძნობენ უფროსებს შორის განვითარებულ კონფლიქტს. მეცნიერი დასძენს, რომ: „კონფლიქტის დასრულება უნდა იყოს გულწრფელი და არა ხელოვნურად გათამაშებული, რადგან ბავშვები შესანიშნავად გრძნობენ სიყალბეს“. შედეგად, ბავშვები შეიძენენ კონფლიქტური სიტუაციებიდან გამოსვლის უნარს.

საინტერესოა, რომ ფიზიკური დასჯა ბავშვებს უფრო აგრესიულს ხდის.

ცნობილია, რომ ამერიკელი მშობლების 90 პროცენტი ცხოვრების მანძილზე თუნდაც ერთხელ აუცილებლად სჯის საკუთარ შვილს ფიზიკური მეთოდების გამოყენებით. კენეტ დოჟი – დიუკის უნივერსიტეტის მკვლევარი, ბავშვთა განვითარების საკითხებში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მეცნიერია. მისი კვლევების მნიშვნელოვანი ნაწილი ეძღვნება ბავშვების ფიზიკური დასჯის საკითხებს. მკვლევარმა შეისწავლა, როგორც საკუთარი თანაშემწეების ექსპერიმენტული მონაცემები, ასევე ამ საკითხის გარშემო არსებული საერთაშორისო კვლევები.

„აუცილებელია, გავიგოთ, როგორ იქცევიან მშობლები, როდესაც შვილებს ფიზიკურად სჯიან და რა ემართებათ ამ დროს ბავშვებს. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ დასავლურ კულტურაში ფიზიკური დასჯა არ არის მიღებული და თუ მშობლები მაინც სჯიან შვილებს, ეს ხდება უკიდურეს სიტუაციებში. ანუ მშობელი ამბობს: „შენ იმდენად ცუდად მოიქეცი, რომ იძულებული ვართ განსაკუთრებულად მკაცრად დაგსაჯოთ, ანუ „ტაკოზე მოგცხოთ“. გვინდა ვთქვათ, რომ ხანდახან, მიუხედავად მშობლების მცდელობებისა, რომ ბავშვებს კარგად მოექცნენ, მათი საქციელი ცუდად აღიქმება.  მშობლების რეაქცია შვილების საქციელზე ბავშვებისათვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თუნდაც თავად ფიზიკური სასჯელი.

გამოდის, რომ ჩვენ ვადასტურებთ ერთ უცნაურ გარემოებას: ბავშვებსა და მშობლებს შორის კონფლიქტი გარკვეულწილად შესაძლებელია მომავალში პოზიტიური შედეგის მომტანი აღმოჩნდეს. ანუ მითი აღზრდის თანამედროვე მეთოდების აბსოლუტურ სისწორეზე, რბილად რომ ვთქვათ, შეირყა.

ახლა მოდით, განვიხილოთ ბავშვების ურთიერთობები თანატოლებთან. დავსვათ საკითხი: როგორ გავლენას ახდენენ ბავშვებზე კონფლიქტური სიტუაციები და მათი დამოუკიდებლად, მშობლების ჩარევის გარეშე გადაჭრის უნარი.

ვირჯინიის უნივერსიტეტის პროფესორი ჯოზეფ ალენი, მიიჩნევს, რომ ბევრი მშობელი იმყოფება, ეგრეთ წოდებული, აღზრდის პარადოქსის სიტუაციაში. „ბავშვების დაცვა – მშობლების თანდაყოლილი მისწრაფებაა“.  შვილების დაცვა, გაკონტროლება თავისთავად არ არის ცუდი და დასაგმობი, მაგრამ, სამწუხაროდ, მშობლები უმეტეს  შემთხვევაში ყველა ზღვარს გადადიან – ფიქრობს პროფესორი.

მშობლები ყველაზე მეტად წუხან იმის გამო, რომ ვერ იღებენ სწორ გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, უნდა ჩაერიონ თუ არა, როდესაც მათ პატარას, მაგალითად, სათამაშო წაართვეს.

მეცნიერები თანხმდებიან იმაზე, რომ ბულინგი საშიში მოვლენაა და აუცილებელია მისი  შეჩერება. ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაცია აფრთხილებს უფროსებს, რომ ბულინგი დაკავშირებულია სიტუაციის არასწორ შეფასებასთან და საბოლოოდ გამოწვეულია არასათანადო ფსიქოლოგიური განვითარებით. მარტივად რომ ვთქვათ, ბავშვები შეცდომებს უშვებენ იმიტომ, რომ ისინი ჯერ ძალიან პატარები არიან. ფსიქიატრები ფიქრობენ, რომ დასჯის სერიოზული მეთოდები უფროსების ავტორიტეტს მნიშვნელოვნად აზიანებს. ანუ: „ბავშვებს ეშინიათ არა სხვა ბავშვების\ადამიანების, არამედ, იმ დადგენილი წესების, რომლებიც შესაძლებელია უნებურად დაარღვიონ“. ამით იმის თქმა გვინდა, რომ ბულინგის მიმართ აბსოლუტურად სრული შეუწყნარებლობის პოლიტიკამ საქმე იქამდე მიიყვანა, რომ ბავშვები გაცილებით მეტს ნერვიულობენ წესების დარღვევის გამო. ამერიკაში  სკოლებიდან მათი გარიცხვების 95 პროცენტი დაკავშირებულია არა ბულინგთან, არამედ სასკოლო ნორმების დარღვევასთან.

ამერიკელი მშობლების 68 პროცენტი ეთანხმება ბულინგის მიმართ სრული შეუწყნარებლობის პოლიტიკას. თანდათან იზრდება ჩამონათვალი, თუ რას ვეძახით ჩვენ ბულინგს: სისასტიკეს, დევნას, განდევნას, შეურაცხყოფას, აგრესიის ფიზიკურ გამოვლინებას. არის ერთი პრობლემა: მსგავსი ქმედებების უდიდეს ნაწილს სჩადიან არა, ე.წ. ხულიგანი ბავშვები, არამედ ყველაზე პოპულარული და ყველასათვის საყვარელი პატარები და მოზარდები. პოპულარობასა და დაუნდობლობას შორის კავშირი, სავარაუდოდ, უცხო არ უნდა იყოს მასწავლებლებისთვისაც. ისინი უხვად შეხვედრიან ისეთ მოსწავლეებს, რომლებიც ძალიან პოლულარული არიან და თან ძალიან მოსწონთ თანატოლების დაჩაგვრა.

მეცნიერებმა გადაწყვიტეს, ეკვლიათ პოპულარობასა და აგრესიას შორის კავშირი.  კონექტიკუტის უნივერსიტეტის პროფესორი ანტონიუს სილესენი განმარტავს, რომ აგრესია ხშირად სჭირდებათ ბავშვებს თანატოლებზე კონტროლის მოსაპოვებლად და სტატუსის განსამტკიცებლად. გარკვეული ტიპის აგრესიული საქციელის განსახორციელებლად საჭიროა ძალიან განვითარებული სოციალური უნარ-ჩვევები. ფიზიკური აგრესიაც კი ხშირად სოციალიზაციის ნიშანია და არა პირიქით. აგრესიული ბავშვები სულაც არ არიან უემოციოები და უგრძნობლები. პირიქით, ანტონიუს სილესენის აზრით, რელაციური აგრესიის (ამ ტიპის აგრესიის განმასხვავებელი ნიშანია შერჩეული „მსხვერპლის“ სოციალური ადგილის ჩამოშლა. ამისათვის ხშირად აგრესორი მეგობრულ ურთიერთობებს იყენებს. რელაციური აგრესია არ არის პირდაპირი ფიზიკური აგრესია, ის მსხვერპლს სოციალური იზოლაციით სჯის, ავრცელებს ჭორებს და იყენებს მსგავს ფაქიზ მანიპულაციებს) გამოსახატავად უნდა იყო ემოციური, რადგან უნდა გრძნობდე საკუთარ გარემოცვას და უნდა იცოდე ასევე ის სუსტი წერტილები, რომლებზედაც ზემოქმედება უნდა მოახდინო, რომ შედეგს მიაღწიო და მოწინააღმდეგეს ნერვები აუშალო.

ბავშვებმა შესანიშნავად იციან, რომ მსგავსი ქცევა არ არის კარგი – ამბობს მეცნიერი – მშობლები ხომ გამუდმებით ამას ჩასჩიჩინებენ. მაგრამ რთულია ზოგიერთი ქცევისგან თავის დაღწევა, რადგან ისინი ბავშვს თანატოლებში პატივისცემას უმკვიდრებენ. რატომ ხდება, რომ აგრესიულ ბავშვებს კი არ გაურბიან, პირიქით – პატივისცემით ექცევიან?

აგრესიული ქცევა ისევე, როგორც სხვა ნებისმიერი კანონდარღვევა, თანატოლების მხრიდან აღიქმება, როგორც უფროსების მიმართ პროტესტი. სწორედ ამიტომ აგრესიული ბავშვი ასაკთან შედარებით უფროსად  და თანაც უფრო დამოუკიდებლად გამოიყურება.

სტატიის დასაწყისში დასმულ შეკითხვას თუ მივუბრუნდებით, გამოდის, რომ აღზრდის თანამედროვე მიდგომების გარკვეული ნაწილი კონტრპროდუქტიული აღმოჩნდა. ჩვენ გადავურთეთ ბავშვებს ტელევიზორი აგრესიული ფილმებიდან მშვიდ საგანმანათლებლო ტელეპროგრამებზე, ბავშვებმა კი ამ დროს დაჯგუფებების შექმნა ისწავლეს, რომლებშიც არ იღებენ მათთვის არასასურველ თანატოლებს; ისწავლეს, როგორ მოახერხონ და უკეთესად დაჩაგრონ სხვები. ჩვენ არ ვაძლევდით საშუალებას შვილებს თვალყური ედევნებინათ უფროსების კინკლაობებისათვის და თავადაც ესწავლათ, როგორ ვახერხებთ კამათის შემდეგ შერიგებას და ერთმანეთის მიმართ კეთილი გრძნობების გამოხატვას, პრობლემების მშვიდად და მშვიდობიანად გადაჭრას. ჩვენ ვფიქრობდით, რომ აგრესია – ეს არის რეაქცია თანატოლების ქცევაზე. სინამდვილეში არსებობს ბავშვებს შორის ურთიერთობების რთული სისტემა. ჩვენ გვსურდა, რომ ჩვენს შვილებს უფრო მეტი ეთამაშათ. მიუხედავად ამისა, ბავშვების თავისუფალ დროს გამუდმებით ვავსებდით სხვადასხვა დამატებითი აქტივობით. ამ და სხვა შეუმჩნეველი შეცდომებით ჩვენ შევქმენით იდეალური ატმოსფერო ისეთი აგრესიულობის განვითარებისათვის, რომელსაც კვებავს ერთმანეთის მიმართ მიუღებლობა და მაღალი სოციალური სტატუსის მიღწევის სურვილი. რაც უფრო მეტ დროს ატარებენ ბავშვები და მოზარდები ერთმანეთის გარემოცვაში, მით უფრო ძლიერდება ეს მისწრაფებები და კონკურენცია.

კიდევ ერთი მითი აღზრდის შესახებ: მამების როლი ძალიან მნიშვნელოვანია და ის ხელს უწყობს ბავშვებში აგრესიის ნაკლებად განვითარებას.

მკვლევრებმა გამოჰყვეს მამების სამი კატეგორია: ტრადიციულები, პროგრესული და ისეთები, რომლებიც არაფერში ერევიან. მიხვდებით, რომ პროგრესული მამიკოები, ყველა პუნქტის მიხედვით ლიდერობენ, ისინი სამაგალითო ქცევებით გამოირჩევიან, როგორც სახლში, ასევე გარეთ. მაგრამ როგორც გაირკვა ასეთი მამიკოების შვილებიც ისეთივე აგრესიულობით გამოირჩევიან, როგორც ტრადიციული აღზრდის სტილის მქონენი და მით უფრო, ისეთების შვილები, რომლებიც საერთოდ არ ერევიან შვილების აღზრდაში.

დაბოლოს, ბავშვები – ეს ხომ მუდმივი წინააღმდეგობრიობაა. ისეთმა ფაქტორებმაც კი, როგორებიცაა: დედმამიშვილებს შორის დამოკიდებულება, თანატოლების მიერ ურთიერთგავლენები, მშობლებსა და შვილებს შორის დამოკიდებულება და თქვენ წარმოიდგინეთ მადლიერების განცდაც კი, შესაძლებელია იქონიოს ბავშვზე როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური გავლენა. მიუხედავად ამ და სხვა მრავალი წინააღმდეგობისა მაინც ძალიან მნიშვნელოვანია, რაც შესაძლებელია უკეთ გავუგოთ ბავშვებს, მხოლოდ ასე შევძლებთ უფროსები მათ შესახებ რაღაც სიახლის გაგებას.

ამონარიდები ამერიკელი ავტორების პო ბრონსონისა და ეშლი მერიმენის წიგნიდან: „მითები აღზრდის შესახებ. მეცნიერება ინტუიციის წინააღმდეგ“.

მსოფლიოში სულ რამდენიმე ასეული ათასი იეზიდი ცხოვრობს. ყველაზე ოპტიმისტური დათვლით იეზიდთა საერთო რაოდენობა დაახლოებით მილიონ-ნახევარს უტოლდება. იეზიდები, ძირითადად, ერაყის ჩრდილოეთით და სირიის აღმოსავლეთით არიან განსახლებულნი. მათ დემოგრაფები ეთნო-რელიგიურ ჯგუფად განიხილავენ. იეზიდები ეროვნებით ქურთულ თემს მიეკუთვნებიან, მათი უმრავლესობა ქურთული ენის დიალექტზე, კურმანჯიზე საუბრობს. ისინი ქურთებისგან უმთავრესად რელიგიური შეხედულებებით განსხვავდებიან. იეზიდიზმი გამორჩეული და თვითმყოფადი რელიგიაა, რომელიც ზოროასტრიზმის, იუდაიზმის, ქრისტიანობისა და ისლამის ნიშნებს აერთიანებს. იეზიდთა გარდა, აღნიშნულ რელიგიას სხვა ეთნოსები ფაქტობრივად არ მისდევენ.

ერაყის ჩრდილოეთით მცხოვრებმა მცირერიცხოვანმა ეთნო-რელიგიურმა ჯგუფმა უკანასკნელ წლებში უამრავი განსაცდელი გამოიარა. წარსულში ყველა რეგიონალური აქტორი მათ ასიმილაციას ან განადგურებას ცდილობდა. სადამ ჰუსეინი იეზიდების არაბებად ძალადობრივი რეგისტრაციის იდეის ერთგული იყო. ადგილობრივი ქურთები კი იეზიდთა განსაკუთრებულ რელიგიურ მახასიათებლებს არაფრად აგდებდნენ და მათ დამოუკიდებელ ეთნოსად აღიარებას სასტიკად ეწინააღმდეგებოდნენ. იეზიდებს ყველაზე მეტად 2014 წლის შემდეგ გაუჭირდათ. მრავალ ომში გამოწრთობილ და ნატანჯ ხალხს თავს „ისლამური სახელმწიფოს“ რისხვა დაატყდა. „დაეშის“ წინააღმდეგ ბრძოლას ათასობით იეზიდის სიცოცხლე შეეწირა. ტრადიციულად, მსოფლიომ ამ შემთხვევაშიც დაიგვიანა და კატასტროფის თავიდან აცილება ვერ მოახერხა.

საუბედუროდ, ხანდახან ომის მთავარი სისასტიკე მხოლოდ ადამიანთათვის სიცოცხლის მოსწრაფებაში არ ვლინდება. დაუნდობელი ომების მიმდინარეობისას ხშირად მოქალაქეები წამებით აღსავსე სიცოცხლეს სიკვდილს ამჯობინებენ. წამებას მხოლოდ ერთეულები უძლებენ.

2014 წლის აგვისტოში ტერორისტული გაერთიანება „ისლამური სახელმწიფო“ სინჯარის პროვინციის პატარა სოფელ კოჩოშიც შევიდა. მამაკაცები და მოხუცები საჯაროდ დახვრიტეს. 21 წლის ნადია მურადს დედა და ძმები თვალწინ მოუკლეს. კოსმეტიკოსობაზე მეოცნებე გოგონა კი გაყიდეს. „ისლამური სახელმწიფოს“ კონტროლირებად ტერიტორიებზე ადამიანებით ვაჭრობა ჩვეულებრივი მოვლენა იყო. ბუნებრივია, ბაზარზე ყველაზე დიდი მოთხოვნა ახალგაზრდა ქალებზე მოდიოდა. მონად გაყიდული ქალები მყიდველთა სექსუალურ ქვეშევრდომებად იქცეოდნენ ხოლმე. ნადია მურადი ტყვეობაში ჩავარდნის შემდეგ რამდენჯერმე გაყიდეს. ყოველი ახალი ბატონი იეზიდ ახალგაზრდაზე სექსუალურად ძალადობდა. ყოველი ახალი ბატონი არშემდგარ კოსმეტიკოსს აწამებდა. რამდენიმეთვიანი პატიმრობის შემდეგ სოფელ კოჩოს ყოფილმა მკვიდრმა მონობიდან გაქცევა მოახერხა და თავი გერმანიას შეაფარა.

წამებისა და მრავალგზის გაუპატიურების შემდეგ ტრავმირებულ ადამიანებს ბრძოლის გაგრძელების თავი აღარ აქვთ. აღმოსავლური კულტურის წარმომადგენელი ქალებისთვის ორმაგად რთული, მძიმე და სასირცხვილოა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლად საკუთარი თავის ღიად გამოცხადება. ალბათ, დამეთანხმებით, რომ ძალიან მტკივნეულია თითქმის ყოველდღიურად, სხვათა თანდასწრებით თავს გადახდენილი ყველაზე მძიმე ტრაგედიის შესახებ დაწვრილებით მოყოლაც.

ნადია მურადმა ფარ-ხმლის დაყრაზე უარი თქვა. მან ტყვეობიდან დახსნისთანავე ყველას გასაგონად დაიწყო საუბარი ადამიანებით ვაჭრობაზე, სექსუალურ ძალადობასა და იეზიდების გენოციდზე. მურადმა ოცდამეერთე საუკუნეში გავრცელებული მონობის უახლესი ფორმები თავის წიგნში აღწერა და მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრებ რიგით მოქალაქეებს ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე მოვლენები თვითმხილველის პერსპეტივიდან დაანახა. ჩრდილოეთ ერაყიდან გამოდევნილმა ქალმა თავისი საქმიანობის შედეგად ასობით გოგონას მონობიდან გათავისუფლება მოახერხა.

წიგნების გამოცემის, საქველმოქმედო მოღვაწეობის, იეზიდთა გენოციდის შესახებ პოლიტიკური ღონისძიებების ორგანიზების შემდეგ გაერო-მ 24 წლის გოგო ადამიანებით ვაჭრობის მსხვრეპლთა უფლებების დაცვის საგანგებო ელჩად დანიშნა. გაერო-ის ოფიციალური სტატუსის მიღების შემდეგ მონობიდან გათავისუფლებული ქალის საქმიანობა კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახდა.

2018 წელს ნობელის კომიტეტმა მშვიდობის პრემიაზე წარდგენის ასობით განაცხადი მიიღო. კომიტეტის წევრებს თავისუფლად შეეძლოთ გლობალური ჩრდილოეთისათვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების კიდევ ერთხელ მიღება. ისინი ხომ ხშირად აბსოლუტურად გაუგებარი მიზეზების გამო, პოლიტიკური კონიუნქტურის მიხედვით აჯილდოებენ პირებს. ბარაკ ობამა სულ რამდენიმე თვის არჩეული იყო სახელმწიფოს მეთაურის თანამდებობაზე, როდესაც კომიტეტმა მას პლანეტის ყველაზე პრესტიჟული პრიზი გადასცა. ანალიტიკოსებს დღემდე ვერ გაურკვევიათ, რით დაიმსახურა ამხელა პატივი შეერთებული შტატების გამორჩეულმა პრეზიდენტმა. წელს ნახევარსაუკუნოვანი შესვენების შემდეგ კორეის ლიდერები პირველად შეხვდნენ ერთმანეთს, დონალდ ტრამპმა დიქტატორ ინთან დაიწყო მოლაპარაკებები. მაშასადამე, ბევრს ეგონა, რომ პრემიას ისედაც ყველაზე გავლენიანი ადამიანები დაისაკუთრებდნენ.

თუმცა, ნობელის კომიტეტმა ამჯერად განსხვავებული ნაბიჯი გადადგა. 2018 წელს მშვიდობის პრემია ნადია მურადს გადაეცა. ნადია მურადის დაჯილდოებით კომიტეტმა მთელი მსოფლიოს ყურადღება კიდევ ერთხელ მიაპყრო მესამე სამყაროს ქვეყნებში გამეფებულ უსამართლობაზე, მცირერიცხოვანი ხალხების მასობრივ დევნასა და განადგურებაზე, ადამიანებით ვაჭრობისა და სექსუალური ძალადობის ათასობით რეაგირების გარეშე დარჩენილ სასტიკ შემთხვევაზე.