(ანგარიშში მითითებულია სათაური: ბავშვის უფლებები და ზრდასრულთა მიმართებები)

ყველგან, სადაც სასკოლო საზოგადოება იკრიბება, იქნება ეს რეალური თუ ვირტუალური სივრცე, და გაიჟღერებს ცნება „ბავშვის უფლება“, იწყება მსჯელობა „ბოლო დროს გაზრდილი უფლებების“ შესახებ. ერთნი ბრაზით ამბობენ, რომ „ბავშვებს მხოლოდ უფლებებს ვასწავლით და მოვალეობები გვავიწყდება“, მეორენი უფრო შორს მიდიან – „მასწავლებლებს უფლებები შეგვიზღუდეს და ბავშვებს მისცესო“. სხვები წარსულის დაბრუნებაზე ოცნებობენ – „დაგვიბრუნეთ ჩვენი უფლებები, რომ მასწავლებლის სიმაღლეზე დავდგეთო“.

სააღმზრდელო-საგანმანათლებლო დაწესებულებებში დასაქმებული ადამიანების ერთ ნაწილს დღემდე სჯერა, რომ ვიღაც ადგა, მშობლებს და მასწავლებელს უფლებები ჩამოაჭრა და ბავშვებს გადასცა. სჯერა, რომ მშობელი ან მასწავლებელი წყვეტს, რა უფლებები მისცეს შვილს და მოსწავლეს. სინამდვილეში, რა თქმა უნდა, არავის არავისთვის არაფერი წაურთმევია. ბავშვებიც, მშობლებიც და მასწავლებლებიც ერთი და იმავე უფლებებით ვსარგებლობთ.

ადამიანს უფლებები არც ასაკის, არც თანამდებობის და არც სტატუსის გამო არ ეძლევა. ბავშვიც ჩვეულებრივი ადამიანია, როცა იბადება, მას უკვე აქვს პოლიტიკური, სამოქალაქო, ეკონომიკური, კულტურული, სოციალური უფლებები, რაც ჩვენ ყველას გვიცავს, ძალაუფლების მქონე პირებისგან და სისტემებისგან.

განსხვავება ის არის, რომ უფლებების განხორციელებაზე, ბავშვების შემთხვევაში, ჩვენ, ზრდასრულები ვართ პასუხისმგებელნი. მაგალითისთვის, ბავშვებს აქვთ გამოხატვის თავისუფლება, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლება. ბავშვებმა სრულიად თავისუფლად უნდა გამოხატონ თავიანთი შეხედულებები ყველა იმ საკითხზე, რაც მათ ეხება. უფრო მეტიც, ბავშვის გამოხატვის თავისუფლებას უნდა ახლდეს ზრდასრულის ვალდებულება, მოუსმინოს ბავშვს, გაითვალისწინოს მისი აზრი, საჭიროების შემთხვევაში აუხსნას, რატომ არ არის კარგი მისი კეთილდღეობისთვის ეს არჩევანი ამ მომენტისთვის. ბავშვების აზრის უგულებელყოფა უფროსების მხრიდან ერთ-ერთი ხშირად დარღვეული უფლებაა. თუ ჩვენ არ მოვუსმინეთ ბავშვს – არ დავაკვირდით, რას გამოხატავს, რას გვეუბნება, როგორ ხედავს ცხოვრებას; როგორი ადამიანების გარემოშია; როგორ გრძნობს თავს სკოლაში; აინტერესებს თუ არა, რასაც სწავლობს; რა ძალისხმევად უჯდება საშინაო დავალებების შესრულება და ა.შ. – სხვა უფლებების განხორციელებას ვერ შევძლებთ. ბავშვის უფლებების დაცვისთვის, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და წამყვანი უფლებაა, მოვუსმინოთ ბავშვს – რომ მისი ყველა სხვა უფლება იყოს დაცული, როგორი ცხოვრება სურს, როგორი ურთიერთობა, როგორ უნდა დაიცვას თავი, ხომ არ არის ძალადობის მსხვერპლი და ა.შ. ამ ყველაფერს გავიგებთ, თუ ჩვენ ბავშვს მოვუსმენთ და მის აზრს საკმარის წონას მივანიჭებთ.

მასწავლებლები ზოგჯერ შიშობენ, რომ თუ ბავშვებს თავიანთ უფლებას გააცნობენ, შესაძლოა, მათ თვალში პატივისცემა დაკარგონ. მაგალითად, შეიძლება მიიღონ კრიტიკა მოსწავლეებისგან. ქართული და საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, რომ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის უფრო თანაბარი, ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული ურთიერთობების დამყარებისას, ბავშვები თავიანთ განწყობებს აგრესიულად არ გამოხატავენ. ამის ალბათობა გაიზრდება, თუ მოსწავლეები თავს შეურაცხყოფილად, უსამართლობის მსხვერპლად იგრძნობენ, თუ ბავშვებს თავს მეორეხარისხოვან პიროვნებებად ვაგრძნობინებთ.

ზოგჯერ მასწავლებლების შფოთვის მიზეზია იმაზე ფიქრი, რომ ბავშვებისთვის მხოლოდ უფლებების სწავლება მათ უპასუხისმგებლო ადამიანებად აქცევთ. თუ მოსწავლეებს ვეპყრობით, როგორც უცოდინარ და უპასუხისმგებლო სუბიექტებს, რომლებიც მადლიერნი უნდა იყვნენ იმისათვის, რასაც მოზრდილთა სამყარო მათთვის აკეთებს, ბავშვებისთვის მარტივი არ იქნება იმის გარკვევა, თუ რისი მოთხოვნა შეუძლიათ საკუთარი მასწავლებლებისაგან და რა შედის მათ საკუთარ პირად პასუხისმგებლობებში. მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენ ბავშვებს მუდმივად მივაწვდით ინფორმაციას და გულწრფელ დაინტერესებას გამოვხატავთ მათ მიერ გამოთქმული მოსაზრებებისადმი, მოსწავლეები მეტად იქნებიან მოწადინებულნი, იმოქმედონ გონივრულად. ისინი შეძლებენ უფლებებსა და პასუხისმგებლობებს შორის კავშირის აღქმას და გააცნობიერებენ იმას, რომ არ შეიძლება საკუთარი უფლებების დაცვა სხვათა უფლებების დარღვევის ხარჯზე.

სამწუხაროდ, ზოგიერთი პედაგოგი თავს დაუცველად გრძნობს. არ იცის, ვის უნდა მიმართოს, როცა მისი უფლება ირღვევა. რა თქმა უნდა, მასწავლებელსაც აქვს უფლებები, მაგრამ ბავშვები მის უფლებას ვერ დაიცავენ. მასთან ვალდებულია სახელმწიფო და ის ორგანიზაცია, რომელმაც ის დაიქირავა, გადაამზადა. მან უნდა შეუქმნას საუკეთესო პირობები, რომ პედაგოგმა ღირსეულად შეძლოს პროფესიული საქმიანობის განხორციელება. მაშასადამე, მასწავლებლის უფლებების დაცვის ვალდებულება აქვს სახელმწიფოსა და დამსაქმებელს. ხოლო ბავშვის უფლებების დაცვის ვალდებულება აქვს მასწავლებელსაც, სკოლასაც, სახელმწიფოსაც და ოჯახსაც.

ბავშვის უფლებების, უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელნი ზრდასრულები ვართ. თუ მოსწავლეებს პატივისცემით მოვეპყრობით, მათგანაც უფრო მეტ პატივისცემას დავიმსახურებთ. ჩვენი მოვალეობაა, ბავშვმა თავი იგრძნოს ღირსების მქონე, გადაწყვეტილების მიმღებ პირად. თუ ბავშვობის ასაკშივე ავუკრძალავთ თვითგამოხატვას, ის 18 წლის შემდეგ ვეღარ ისწავლის თავისუფლებას, რადგან სწორედ ბავშვობის ასაკში სწავლობს ადამიანი თავისუფალია თუ არა, უსმენენ თუ არა, იცავენ თუ არა, პატივს სცემენ თუ არა. თუ ჩვენ გვინდა, მომავალში ბავშვი იყოს დამოუკიდებელი, ინიციატივის მქონე მოქალაქე, ძალიან პატარა ასაკიდან უნდა შევუქმნათ ამის პირობები.

სტატიაში გამოყენებული რესურსები:

„პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის“ ხელმძღვანელის, იურისტ ანა არგანაშვილის მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მოსაზრებები, რომელიც გაჟღერებულია ვიდეორესურსებში:

https://www.facebook.com/mshoblebiganatlebistvis/videos/608797134349185

https://www.facebook.com/mshoblebiganatlebistvis/videos/3265747990354763

ძვირფასო მკითხველებო, განვაგრძობ საინტერესო ახალი ავტორების წარდგენას. გთავაზობთ მცირე ამონარიდს ებრაელი ავტორის ეინატ ნათანის (Einat Natan) წიგნიდან: „როგორი მშობელი მინდა ვიყო, როგორი შვილების აღზრდის იმედი მაქვს“. ეს ახალგაზრდა ქალი ბავშვთა აღზრდის საკითხების ექსპერტი და ბესტსელერების ავტორია. ის სერტიფიცირებულია ადლერის ინსტიტუტისა და განათლების სამინისტროს მიერ როგორც მშობელთა განათლების ექსპერტი. აქვს თელ-ავივის უნივერსიტეტის ბაკალავრის ხარისხი სამართალმცოდნეობაში. ცხოვრობს თელ-ავივში მეუღლესა და ხუთ შვილთან ერთად.

წიგნის შესავალში  ავტორი აღნიშნავს: „ჩემ მიერ მშობლებთან ჩატარებული თითქმის ათასამდე ინტერვიუ, პირადი გამოცდილება და დაგროვილი პროფესიონალური ცოდნა უფლებას მაძლევს, მკითხველებს ბავშვთა აღზრდის რთულ პროცესზე მოვუყვე“.

ქვემოთ მოყვანილი ამონარიდები ასახავს ეინატ ნათანის მოსაზრებებს მშობლებს შორის არსებულ კონფლიქტებზე, განიხილავს ოჯახის წევრთა ურთიერთობას და ბავშვების აღზრდაზე მის გავლენას.

ოჯახი მიკროკოსმოსია. ამ პატარა სამყაროში ბავშვები იზრდებიან და ქცევისა და ურთიერთობის ამა თუ იმ მოდელს ითვისებენ, რათა ზრდასრულ ასაკში მის საფუძველზე ააგონ საკუთარი ცხოვრება. ბავშვები განუწყვეტლივ აკვირდებიან მშობლებს, განსაკუთრებით – მათ კონფლიქტებს.

ძვირფასო მშობლებო, – მიმართავს მშობლებს მრავალშვილიანი დედა, – ნებისმიერი თქვენგანისთვის ნაცნობია ნეტარების ის გრძნობა, რომელიც გვეუფლება, როდესაც ბავშვები მშვიდად, შეხმატკბილებულად თამაშობენ, იცინიან ან ერთმანეთს საიდუმლოდ ეჟღურტულებიან. ვიმედოვნებ, უფროსებისთვის არც ის განცდაა უცნობი, როცა ბავშვები ჩხუბობენ, ყვირიან, ბრაზობენ. ზოგჯერ სიტუაცია ისე იძაბება, რომ მშობლები იძულებული ხდებიან, ჩაერიონ და ბავშვები გააშველონ, სამართლიანობა აღადგინონ და დაარიგონ მოჩხუბრები, მაგრამ მთავარი ის წუხილია, რომელსაც ასეთ დროს განიცდიან უფროსები.

ახლა მსურს, მკითხველებმა წარმოიდგინონ, რა ემართებათ მათ შვილებს, როდესაც თავად ხდებიან მშობლების უთანხმოების მოწმეები. პატარებს არ შეუძლიათ, გააშველონ მოჩხუბრები, მათ შორის ჩადგნენ ან შერიგებისკენ მოუწოდონ – უფროსები ხომ თავად ასწავლიან ბავშვებს: „ჩვენს ოჯახში ასე საუბარი არ არის მიღებული“. იმ ბავშვების განცდები, რომლებიც მშობლების კონფლიქტს შეესწრეებიან, ორჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე უფროსების. ბავშვებს ბევრი რამ ესმით, მაშინაც კი, როდესაც მეზობელ ოთახში არიან და თავისთვის საქმიანობენ. ნურავინ იფიქრებს, რომ პატარებს მშობლების ჩხუბი, შეურაცხმყოფელი სიტყვები, ლანძღვა-გინება არ აწუხებთ. ისინი ყურადღებით ადევნებენ თვალყურს ოჯახში არსებულ დაძაბულობას, ინტუიცია კარნახობთ, რომ უმჯობესია, ხმა არ ამოიღონ, რათა კონფლიქტი უფრო მეტად არ გამწვავდეს. მათ ყველაზე მეტად იმისა ეშინიათ, რომ სკანდალი არასდროს დასრულდება, რაც მათ ცხოვრებას ზიზღით და სიძულვილით აავსებს. ამ დროს პატარები თავს ჩაღუნავენ, კუთხეში მიიკუჭებიან, ყურებზე ხელებს აიფარებენ და ღმერთს ევედრებიან, ეს კოშმარი მალე დასრულდეს.

კონფლიქტები ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. მე მიმაჩნია, – განმარტავს ფსიქოლოგი, – რომ იქ, სადაც არ არის აზრთა სხვადასხვაობა, არც ნამდვილი, გულწრფელი ურთიერთობაა. იმედია, ამ ჭეშმარიტებას მშობლები მაშინაც გაიხსენებენ, როდესაც კიდევ ერთხელ გააშველებენ მოჩხუბარ შვილებს და ლექციის კითხვას დაიწყებენ ჩხუბის უსარგებლობის შესახებ. აქ ერთი უცნაური კითხვა უნდა დავსვა: როგორ იჩხუბონ უფროსებმა სწორად, როცა სახლში ბავშვები არიან?

წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ და თქვენი მეუღლე კინკლაობთ, მაგალითად, რესტორანში, სადაც მეგობრებთან ან მშობლებთან ერთად სადილობთ. სავარაუდოდ, ეცდებით, საკუთარი პოზიცია ისე დაიცვათ, რომ ღირსების გრძნობა და საკუთარი თავის პატივისცემა არ დაკარგოთ. ანუ ხმის აწევა შეიძლება, მაგრამ ყვირილი – არავითარ შემთხვევაში. არც წონასწორობის დაკარგვა შეიძლება, მაგრამ დასაშვებია, მკვეთრი ტონით მიმართოთ მეუღლეს. აი, სწორედ ასევე უნდა შეიკავოთ თავი ისტერიკისა და კარის გაჯახუნებისგან შინ. უმჯობესია, პირქუში აზრები თქვენი პატარა სამყაროს მიღმა დატოვოთ და გაუგებრობა ღამით, პატარა მოწმეების გარეშე გაარჩიოთ.

მშობლები უნდა ცდილობდნენ, ცუდი მაგალითი არ მისცენ შვილებს. არ გახვიდეთ შინიდან დაძაბული საუბრის მომენტში, თუნდაც მცირე ხნით. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან როდესაც თქვენი შვილი გარდატეხის ასაკს მიაღწევს, ძალიან არ გესიამოვნებათ, თუ ის სახლიდან სწორედ მაშინ გაიქცევა, როცა შენიშვნას მისცემთ ან კრიტიკული მოსაზრების გამოთქმას დააპირებთ.

სამწუხაროდ, არცთუ იშვიათად ოჯახური კონფლიქტი სწორედ პატარას თანდასწრებით იფეთქებს ხოლმე. თუ ამ დაძაბულ მომენტში მოახერხებთ და შეამჩნევთ, რომ ბავშვი დაიძაბა და შეწუხდა, თუნდაც მცირე ხნით შეჩერდით და შვილს უთხარით: „მე ახლა ძალიან ვბრაზობ მამაზე/დედაზე და ამიტომ ვჩხუბობთ. ჩხუბი ცუდია, მაგრამ ჩვენ ვცდილობთ, საკუთრ გრძნობებში გავერკვეთ. როცა ამას მოვახერხებთ, შევრიგდებით“ (შვილისთვის კრიტიკულ მომენტში სათქმელი სიტყვები ყველა მშობელს საკუთარი აქვს. მთავარია, რამე ასეთი უთხრათ პატარას, რომ ცოტათი მაინც დამშვიდდეს).

ახლა მინდა, გესაუბროთ საკუთრივ ჩხუბზე, მათ შორის – ჩხუბზეც, რომელიც უშუალოდ ბავშვებს ეხება. აღზრდის როგორი სტილი აქვს მეუღლეს, მთელი სისრულით მაშინ ვხედავთ, როდესაც ოჯახში პირმშო ჩნდება, – მიიჩნევს ეინატ ნათანი, – როდესაც მშობლობის ტვირთი და ბავშვის აღზრდაზე პასუხისმგებლობა გვაწვება. ხშირად ცოლ-ქმარი ერთმანეთის ხასიათის მოულოდნელ ასპექტებს აღმოაჩენს ხოლმე. წარმოიშობა სერიოზული უთანხმოება და შედეგად პარტნიორების ურთიერთობა ერთმანეთის ქცევაზე რეაქციად გადაიქცევა. მაგალითად, თუ ქმარი სიმკაცრეს იჩენს, დედა ცდილობს ჩაერიოს, რადგან ეჩვენება, რომ მამის გაღიზიანება შვილებს ზედმეტად თრგუნავს. დედა ვერც კი ამჩნევს, ისე ხდება ხაზგასმით გულჩვილი და მიმტევებელი, რაც ქმრის სიმკაცრის განეიტრალებას ემსახურება. პასუხად მამა უფრო მეტად ბრაზდება, რადგან ის ახლა მხოლოდ შვილების საქციელზე კი არ რეაგირებს, არამედ ცოლის მიერ ბავშვების აღზრდის სტილზეც.

ჩემი აზრით, მშობლებს მართებთ იმაზე დაფიქრება, როგორ აღიქვამენ მათ პიროვნულ თვისებებს მათი შვილები. თქვენი პატარა ჯერ მხოლოდ სამი წლისაა? არა უშავს, წარმოიდგინეთ, თითქოს თქვენ შესახებ ოცი წლის ახალგაზრდა საუბრობს. და რას იტყვის ის? „დედა ყოველთვის თმობს, მამა ყოველთვის საკუთრ აზრზე რჩება“; „როდესაც ვბრაზობ ან ვტირი, დედიკო მეფერება და გულში მიკრავს, მამიკო კი ბრაზობს და შენიშვნას მაძლევს;“ „თუ რამე ისე ვერ გავაკეთე, როგორც საჭიროა, დედიკო ძალიან მიბრაზდება, ამიტომ ჩემს შეცდომებსა და წარუმატებლობებზე მხოლოდ მამიკოს ვუყვები ხოლმე“. ეს ფრაზები მშობლების მიერ შესრულებულ კონკრეტულ როლებს შეესაბამება. აუცილებელია, როლები პერიოდულად შეიცვალოს, თუნდაც იმისთვის, რომ მომავალში შვილებს სერიოზული პრობლემა არ შეექმნათ. და იმიტომაც, რომ მუდმივად ერთ როლში ყოფნა განაპირობებს იმას, რომ ერთ დღესაც თქვენ და თქვენი მეუღლე დიამეტრალურად საპირისპირო პოზიციებზე აღმოჩნდებით. თითოეული მშობელი თავის ძლიერ მხარეებს და ბუნებრივ მიდრეკილებებს უნდა დაეყრდნოს. მან ყურადღება უნდა მიაქციოს  საკუთარ და ოჯახის სხვა წევრების ემოციურ მდგომარეობას – თუ ყველა დადებით ემოციებს იღებს, ესე იგი ყველაფერი რიგზეა და „სისტემა“ გამართულად მუშაობს. ამავე დროს, არჩეულ სტრატეგიას პერიოდულად კორექტირება სჭირდება, ანუ ერთდროულად შესაძლებელია იყოთ კარგი და ცუდი, მომთმენი და ადვილად გაღიზიანებადი, გულჩვილი და პრინციპული, გამოიჩინოთ გამჭრიახობა და სითამამე, კითხვები დაუსვათ შვილებს და რჩევაც კი  სთხოვოთ. დარწმუნებული ვარ, – მიაჩნია ფსიქოლოგს, – მშობლებს სურთ, მათ შვილებს მდიდარი შინაგანი სამყარო ჰქონდეთ და სამყაროს მხოლოდ შავად და თეთრად არ ყოფდნენ. პატარების შინაგანი სამყაროს ფორმირებაში გადამწყვეტი აღზრდის მართებული მეთოდებია. შვილების აღზრდის მეთოდები დედამ და მამამ მათთვის მისაღები სტილისა და ღირებულებების შესაბამისად უნდა შეარჩიონ. პრინციპული უთანხმოების შემთხვევაში ისინი აუცილებლად უნდა შეჩერდნენ, მოლაპარაკების მაგიდას მიუსხდნენ და ახალი, ორივე მშობლისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილება მიიღონ.

ბავშვები უნდა ხედავდნენ, რომ მათი მშობლები ბედნიერები არიან. უფროსებს არასოდეს სცალიათ: აკონტროლებენ, ჭკუას არიგებენ, კამათობენ, ფაციფუცობენ, გამუდმებით რაღაც პრობლემებს აგვარებენ… შვილები უყურებენ ყველაფერ ამას და ფიქრობენ: „ესენი ჩემი ბინის მეზობლები ან ოფისის მენეჯერები უფრო არიან“.

სამაგიეროდ, ბავშვს, რომელიც ხედავს მშობლების ურთიერთპატივისცემას, ღამით მშვიდად სძინავს, მაშინაც კი, როცა უფროსები კინკლაობენ და შესაძლოა ზოგჯერ კიდეც ჩხუბობენ.

„დრო“ და „დროის თემები“ უზარმაზარია და მათზე ბევრი საკითხის დაკავშირება, განხილვა და საუბარი შეიძლება. რა არის დრო, როგორ გავზომოთ დრო და ვინ გადაწყვიტა, როგორ გაყოს დრო დროის ნაწილებად, რომელსაც ჩვენ ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვიყენებთ. ამ კითხვებზე პასუხები რეალურ საწყისებთან დაგვაბრუნებს – კალენდრისა და საათის შექმნისა და განვითარების ისტორიასთან.

მე-5 კლასში დაგეგმილი გაკვეთილი კალენდარსა და თარიღებზე უკავშირდება თემატურ ერთეულს – დრო და დროის ერთეულები. კალენდრის წაკითხვა მნიშვნელოვანი მათემატიკური უნარია. ხალხი ყველგან იყენებს კალენდრებს დროის აღსანიშნავად და გასაზომად – შეხვედრებისა და სპეციალური ღონისძიებების დაგეგმვა, დაბადების დღისა და დღესასწაულების მოლოდინი.

სამიზნე ცნება: მათემატიკური მოდელირება, კანონზომიერება, ლოგიკა

თემა: დრო

საკითხი: მოქმედებები რიცხვებზე. დროის ერთეულები

ქვესაკითხი: თარიღი. კალენდარი

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

1. დროის სხვადასხვა ერთეულის ერთმანეთთან დაკავშირება და გამოყენება.
2. რეალური სიტუაციის ან პრობლემის გადაჭრის დროს ნაშთით გაყოფის გამოყენება

ზომის მოცემულ ერთეულებში მონაცემის სხვა ერთეულით გამოსახვისას.

საკვანძო შეკითხვა: რატომ არის კალენდარი მნიშვნელოვანი?

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ, გამოიყენონ კალენდარი მოვლენის დღისა და თვის გასაგებად და თარიღის ჩასაწერად.

წინარე ცოდნა: მოქმედებები ნატურალურ რიცხვებზე; დროის ერთეულებს შორის დამოკიდებულებები

გაკვეთილი დავიწყე შესასვლელი ბარათებით. ინდივიდუალურად თითოეული მოსწავლისათვის გავამზადე ბარათი.

მიუხედავად იმისა, რომ ბარათი გარკვეულ ინფორმაციას იძლეოდა და ამავდროულად მოსწავლეებს საკლასო ოთახში გამოკრული კალენდრის გამოყენებაც შეეძლოთ. დღეების რაოდენობა წლისა და თვეების განმავლობაში ბევრს შეეშალა. ასევე უმრავლესობას გაუჭირდა წელიწადში კვირის რაოდენობის განსაზღვრა.

შესასვლელი ბარათი, გარდა იმისა, რომ დამეხმარა პირველივე წუთებიდან შესასწავლი საკითხისადმი აღმეძრა მოსწავლეთა ინტერესი, ასევე დამეხმარა განმესაზღვრა გაკვეთილის მიზანი და აქტივობები.

აქტივობა 2. გაკვეთილის მიზნის გაცნობა: მოსწავლეები შესასვლელი ბარათების შინაარსით მიხვდნენ, რაც იქნებოდა გაკვეთილის თემა. მათ ასევე განვუმარტე, რომ დღეს კალენდრისა და მისი შემადგენელი დროის პერიოდების გარკვეული კანონზომიერების გამოყენებით, შეძლებდნენ გარკვეული პირობის მქონე თარიღის დადგენას.

აქტივობა 3: რამდენი დღეა წელიწადში?

გაკვეთილი დავიწყე ბარათში გამოყენებული ფოტოს ჩვენებით და ვთხოვე მოსწავლეებს, დაეკავშირებინათ კალენდარი დედამიწის მოძრაობას და ეპასუხათ შეკითხვებზე.

რა პერიოდში გაივლის დედამიწა ერთ სრულ ბრუნს მზის გარშემო?

კალენდარში რამდენი დღეა?

მოდით, შევკრიბოთ და გადავამოწმოთ.

ვავსებთ ცხრილს ერთობლივად:

აქტივობა 4. ნაკიანი წელიწადი

თუ ისე მოხდება, რომ თებერვლის თვე 29 დღეს მოიცავს, მაშინ რამდენი დღეა წელიწადში და რა ჰქვია ასეთ წელს?

ხომ არ იცით, რატომ არის 4 წელიწადში ერთხელ ნაკიანი წელიწადი?

ვაწოდებ მოსწავლეებს ახალ ინფორმაციას ნაკიანი წლის შესახებ

დედამიწა მზის გარშემო ერთ სრულ შემოვლას ანდომებს 365 დღე-ღამესა და 6 საათს. 4 წელიწადში კი 6-6 საათი ჯამში 24 საათი, ანუ ერთი დღე-ღამეა და ემატება ყოველ მე-4 წელიწადს. სწორედ ამიტომ გვაქვს ყოველ 4 წელში ნაკიანი წალი.

მოსწავლეებს გაუადვილდათ მსჯელობა შემდეგ კითხვებზე: უახლოეს პერიოდში ნაკიანი წელიწადი იყო 2020 წელს. რომელ წელს იქნება კვლავ ნაკიანი წელიწადი? 2015 იყო თუ არა ნაკიანი წელიწადი? 2028 იქნება თუ არა ნაკიანი წელიწადი? ახსენი პასუხები.

აქტივობა 5: კვირის დღეები. საერთო საკლასო აქტივობა,

რიცხვებზე მოქმედებები კალენდრის გამოყენებით

მოსწავლეებს ვთავაზობ, დაფაზე თვალსაჩინოდ გაკრულ თებერვლის, მარტისა და აპრილის თვის კალენდარს და რამდენიმე კითხვას მსჯელობის საფუძველზე მარტივად პასუხობენ. როგორც გამოთვლებით, სადაც კვირებისა და თვეების კანონზომიერ პერიოდიკას იყენებენ, ასევე კალენდრით, თვალსაჩინო მარტივი გადათვლებით.

დაიხმარეთ კალენდარი და უპასუხეთ
რიცხვებზე მოქმედებებითა და გამოთვლებით იპოვეთ თარიღები შემდეგ გადაამოწმე კალენდარზე:
	·         3 მარტს დედის დღეს აღნიშნავენ საქართველოში. ამიტომ დასვენების დღედაა გამოცხადებული. კვირის რა დღეა 3 მარტი?
	·         8 მარტი კი ქალთა დღეა და ამ დღიდან ზუსტად 1 კვირით ისევ დასვენების დღეებია მოსწავლეთათვის. რომელ რიცხვში და კვირის რომელ დღეს უნდა გამოვცხადდეთ სკოლაში არდადეგების დასრულების შემდეგ?	8+7=15 მარტს სრულდება არდადეგები
	·         რა დღეა 8 მარტიდან 3 კვირის შემდეგ? 3 კვირით ადრე?	8+7*3=29 მარტი. ოთხშაბათი 8-7=1 29-7=22 22-7=15 თებერვალი. ოთხშაბათი
	·         რა დღეა 3 მარტიდან 3 თვის შემდეგ? ·         3 მარტამდე 3 თვით ადრე? ·         3 მარტიდან 17 დღის შემდეგ? 33 დღის შემდეგ?18 დღით ადრე?	3 ივნისი 3 დეკემბერი 3+17=20 მარტი, ორშ. 3+33=36 36-31=5 აპრილი. 3-3=28თებ. 28-2·7=14 თებ. 14-1=13 თებ
	რამდენი კვირაა წელიწადში?	365:7

აქტივობა 6: თარიღი

მოსწავლეებს ვთხოვე, დაფაზე თვალსაჩინოდ გამოკრულ კალენდარზე ჩაენიშნათ მათი დაბადების თარიღები. პატარა სტიკერები მიემაგრებინათ მათი დაბადების თარიღების შესაბამის გრაფაზე. სტიკერები სეზონების მიხედვით ოთხ ფერში იყო დამზადებული. შემდეგ კი მოსწავლეებს ავუხსენი, როგორ ხდება თარიღის ჩაწერა: რიცხვი/თვე/წელი და ვთხოვე ჩაეწერათ მათი დაბადების დღის თარიღები.

შემდეგ კლასს ვუსვამ შეკითხვებს:	ანის დაბადების დღე შობის დღესასწაულიდან ზუსტად 4 თვეში აღინიშნება. რა რიცხვში აქვს დაბადების დღე ანის? აქ მოცემულია: ლუკას დაბადების დღე არის 14 იანვარი და მარიამის 29 ივნისი. რამდენი დღეა ამ ორ თარიღს შორის ?

აქტივობა 7. რაში მეხმარება კალენდარი?

მოსწავლეებმა იმსჯელეს, რატომ იყენებენ ადამიანები კალენდარს; რაში გვეხმარება ის. მსჯელობის შემდეგ კი მთელი კლასის ჩართულობით, ერთობლივად დავგეგმეთ ნოემბრის თვის დღეებში განსახორციელებელი ღონისძიებები მათემატიკის გაკვეთილებზე და ჩავნიშნეთ კალენდარზე, შესაბამისი თარიღის გასწვრივ.

აქტივობა 8. გასასვლელი ბარათი

წარმოგიდგენთ ბარათებს მოსწავლეთა მზაობის მიხედვით

გასასვლელი ბარათები მეხმარება გაკვეთილის შედეგების შეფასებასა და მომდევნო გაკვეთილის დაგეგმვაში.

ყოველდღიური ყოფითი სიტუაციების მათემატიკურ ამოცანებად გადაქცევა და პრობლემის გადაჭრაში კალენდრის გამოყენება მოსწავლეებისათვის სახალისო აღმოჩნდა. ამავდროულად კალენდრის, როგორც მნიშვნელოვანი „ორგანიზაციული“ ინსტრუმენტის როლიც თვალსაჩინოდ გამოიკვეთა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

https://ncp.ge/ge/curriculum?subject=36&subchild=198;

2. მათემატიკის გზამკვლევი მე-5 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში

https://math.ge/mekhute-klasi/.

თქვენ ხშირად უხერხულობთ თქვენი შვილის საქციელით. ის თქვენსავით არ იქცევა. ის ზედმეტად თავშეკავებულია და უჭირს გადაწყვეტილების მიღება. თანატოლებთან თამაშის ნაცვლად განზე დგომა და ყურება ურჩევნია. როცა გელაპარაკებათ, გამუდმებით იბნევა, მაგრამ ყველაზე ხშირად დუმს და თქვენ ვერ ხვდებით, რა ხდება მის თავში. ის თავის ოთახში დიდ დროს ატარებს. მასწავლებლები ამბობენ, რომ მათ სურთ, ბავშვი უფრო აქტიური იყოს. ის მხოლოდ რამდენიმე მეგობართან ურთიერთობს.

და, რაც ყველაზე უცნაურია, მას მოსწონს ასე ყოფნა.

შესაძლოა თქვენი შვილი ინტროვერტია.

ექსტრავერტი მშობლები ხშირად წუხან თავიანთი ინტროვერტი შვილების გამო და მათ ქცევას არაჯანსაღად აღიქვამენ. აღსანიშნავია, რომ ამ სიმპტომების მქონე ბავშვებს შეიძლება აწუხებდეთ შფოთვა და დეპრესია. თუმცა, ზოგჯერ განცალკევება და სასიცოცხლო ენერგიის უკმარისობა სულ სხვა რამეზე მიუთითებს, და არა ინტროვერსიაზე.

ბევრი ინტროვერტი ბავშვი საერთოდ არ განიცდის დეპრესიას ან შფოთვას. მათი ქცევა დაკავშირებულია თანდაყოლილ ტემპერამენტთან. ინტროვერსია გენეტიკური თვისებაა და არ შეიცვლება. რაც უფრო მეტად მიიღებთ თქვენს შვილს ისეთს, როგორიცაა, მით უფრო ბედნიერი იქნება ის, შესაბამისად – თქვენც.

რა უნდა იცოდნენ მშობლებმა ინტროვერტი ბავშვების შესახებ?

ჯერ ერთი და ყველაზე მთავარი, არაფერია ცუდი და სამარცხვინო იმაში, რომ იყო ინტროვერტი. თანამედროვე საზოგადოებაში ინტროვერტები არცთუ ისე იშვიათად გვხვდებიან: ისინი შეადგენენ ადამიანთა 30-50%-ს. ბევრი წარმატებული ბიზნესმენი და მხატვარი ინტროვერტია: ბილ გეითსი, ალბერტ აინშტაინი, ჯ.კ. როულინგი და მრავალი სხვა. ამბობენ, რომ მაჰათმა განდი და დედა ტერეზაც კი ინტროვერტები იყვნენ.

გვახსოვდეს, რომ ბავშვი ვერ შეწყვეტს ინტროვერტობას, მაგალითად, ის ვერ გადალახავს თავის სიძულვილს ხმაურიანი კომპანიების მიმართ. ამერიკელი ფსიქოლოგი მარტი ლეინი, წიგნის „უძლეველი ინტროვერტის“ ავტორი, ამტკიცებს, რომ ინტროვერსია და ექსტროვერსია გენეტიკურადაა განსაზღვრული, თუმცა მშობლები დიდ როლს თამაშობენ ბავშვის ტემპერამენტის განვითარებაში.

გარდა ამისა, ინტროვერტის ტვინი განსხვავდება ექსტრავერტის ტვინისგან. ლეინი ირწმუნება, რომ ინტროვერტები და ექსტროვერტები იყენებენ ნერვული სისტემის სხვადასხვა მექანიზმს. ინტროვერტები იყენებენ პარასიმპათიკურ ნერვულ სისტემას, რომელიც საშუალებას აძლევს მათ, დამუშავდეს ემოციები დასვენების დროს, ხოლო ექსტროვერტები სიმპათიკურ ნერვულ სისტემას, რომელიც ააქტიურებს „დაარტყი, გაიქეცი ან გაიყინე“ მექანიზმს. სამედიცინო კვლევები ასევე ადასტურებენ, რომ ინტროვერტებს უფრო მეტი ნაცრისფერი ნივთიერება აქვთ პრეფრონტალურ თავის ტვინის ქერქში, აბსტრაქტულ აზროვნებასა და გადაწყვეტილების მიღებაზე პასუხისმგებელ ზონაში.

ამიტომ, თუ ბავშვი იჩენს სიფრთხილეს და თავშეკავებულობას, ამას ბიოლოგიური მიზეზები აქვს.

ასევე, უნდა ვიცოდეთ, რომ თუკი თქვენი შვილი ნელ-ნელა ეგუება ახალ ადამიანებსა და სიტუაციებს – ეს ნორმალურია. ინტროვერტები ხშირად გრძნობენ თავს ზედმეტად ან მღელვარედ ახალ გარემოში ან ახალი ადამიანების თანდასწრებით. თუ დიდ კომპანიაში ხართ, ნუ ელით, რომ ბავშვი დაუყოვნებლივ დაიწყებს სხვებთან თამაშს ან ურთიერთობას. მიეცით მას დრო, მოერგოს და თავი კომფორტულად იგრძნოს ახალ სივრცეში. მაგალითად, მიდით წვეულებაზე, სადაც დაგპატიჟეს ცოტა ადრე. ამით ბავშვი უფრო იოლად შეეგუება იმას, რომ იქ სხვა ადამიანებიც მოვლენ.

თქვენ ასევე შეგიძლიათ ნება მისცეთ თქვენს შვილს, გადავიდეს კომფორტულ მანძილზე, სადაც ის თავს უსაფრთხოდ იგრძნობს და თან უყუროთ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. ეს დაეხმარება მას ადაპტაციაში.

თუ გამოირიცხება როგორც პირველი, ასევე მეორე ვარიანტის შესაძლებლობა, წინასწარ განიხილეთ მომავალი ღონისძიება თქვენს შვილთან. უთხარით, ვინ მოვა და რა მოხდება იქ, როგორ იგრძნობს ის თავს და რა შეუძლია გააკეთოს, თუ არაკომფორტულად იქნება.

ყოველთვის დაიცავით მარტივი წესი: იმოძრავეთ ნელა, მაგრამ არ წახვიდეთ. „არ მისცეთ უფლება თქვენს შვილს, უარი თქვას ახალ გამოცდილებაზე, არამედ პატივი ეცით მათ საზღვრებს“, – გვირჩევს ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი სიუზან კეინი ინტროვერტ ბავშვებზე ჩატარებულ კვლევაში. „იმოძრავეთ მასთან ერთად მისი შიშის წყაროსკენ”.

სხვებთან ურთიერთობა ხშირად დიდ ენერგიას ართმევს ინტროვერტ ბავშვს. კომუნიკაცია შეიძლება დამღლელი იყოს როგორც ექსტროვერტებისთვის, ასევე ინტროვერტებისთვის. თუმცა, ინტროვერტები ამას უფრო რთულად იტანენ. უფროს ბავშვს შეიძლება ასწავლოთ წყნარ ადგილას გარიდება, თუ ის ურთიერთობისგან დაიღალა. თუ ბავშვი პატარაა, მან შეიძლება ვერ შეამჩნიოს დისკომფორტი, ამიტომ მოგიწევთ ყურადღების მიქცევა, როცა ბავშვი დაიღლება.

ინტოვენტისთვის მეგობრების შეძენის მცდელობაც კი შეიძლება ნერვიულობად იქცეს. როდესაც თქვენი შვილი ცდილობს მეგობრების შეძენას, თქვენ მხარი უნდა დაუჭიროთ მას. უთხარით: „გუშინ ვნახე, რომ ვიღაც ბიჭთან ლაპარაკობდი. ვიცი, რა რთული იყო ეს შენთვის და მე ვამაყობ შენით“.

შეგიძლიათ ასწავლოთ ემოციების დარეგულირება. უთხარით: „მეგონა, რომ არ მოგეწონებოდა წვეულება, მაგრამ შენ ახალი მეგობრების შეძენაც კი მოახერხე“. დროთა განმავლობაში, ასეთი პოზიტიური განმტკიცებით, ის ისწავლის უარყოფითი ემოციების რეგულირებას.

არ უნდა გამოგეპაროთ ის, რომ თქვენს შვილს შეიძლება ჰქონდეს უნიკალური ინტერესები. მიეცით იმის შესაძლებლობა, რომ მან დაიცვას ისინი. ხშირად ინტროვერტი ბავშვებისთვის სპორტის სექციებზე მეტად შესაფერისია მუსიკალური ან სამხატვრო სკოლა. იმის კეთება, რაც გიყვარს, ბავშვს ბედნიერებასა და თავდაჯერებულობას მოუტანს. ეს მისცემს მას შესაძლებლობას, ემეგობროს სხვა ბავშვებს, რომლებსაც აქვთ მსგავსი ინტერესები (და შესაძლოა მსგავსი ტემპერამენტიც).

რაც შეეხება სკოლას – აუცილებელია, უთხრათ მასწავლებელს, რომ თქვენი შვილი ინტროვერტია. ზოგიერთი მასწავლებელი შეცდომით მიიჩნევს, რომ, თუ ბავშვი ჩუმად არის კლასში, ის ნაკლებად დაინტერესებულია ცოდნით ან ყურადღება ეფანტება. პირიქით, ინტროვერტი ბავშვები შეიძლება იყვნენ უკიდურესად ყურადღებიანი, მაგრამ დისკუსიაში არ აქტიურობდნენ. ხშირად ინტროვერტი ბავშვი გონებაში იმეორებს ყველაფერს, რასაც მისი თანაკლასელები ხმამაღლა ამბობენ და ვერ ხედავს განსხვავებას ამ ორ მოქმედებას შორის.

თუ მასწავლებელმა იცის ბავშვის ინტროვერსიის შესახებ, შეუძლია დაეხმაროს მას თანაკლასელებთან კომუნიკაციის დამყარებაში და ჩართოს ჯგუფურ მუშაობაში.

ასეთ ბავშვებს შეიძლება გაუჭირდეთ საკუთარი თავის დაცვა, სკოლაშიც კი. ამიტომ ასწავლეთ თქვენს შვილს მტკიცედ თქვას „არა“. თუ თქვენს შვილს სკოლაში ჩაგრავენ, წაახალისეთ, რომ გაესაუბროს თავის მჩაგვრელს. აუხსენით, რომ მისი ხმა მნიშვნელოვანია. დაეხმარეთ გამოხატოს საკუთარი თავი. მოუსმინეთ და დაუსვით კითხვები, რათა უბიძგოთ საუბრისკენ. ბევრ ინტროვერტს – ბავშვებსაც და ზრდასრულებსაც – უჭირს აზრების ხმამაღლა გამოხატვა. ინტროვერტები ცხოვრობენ თავიანთი შინაგანი ცხოვრებით და სჭირდებათ ვინმე, ვინც დაეხმარება ემოციების გამოვლენაში.

ინტროვერტმა ბავშვმა შეიძლება არავის მიმართოს დახმარებისთვის. ისინი მალავენ თავიანთ პრობლემებს. მან შეიძლება არ განიხილოს თქვენთან თავისი პრობლემები, მაშინაც კი, თუ თქვენგან დახმარება ან რჩევა უნდა. დაუსვით თქვენს შვილს სწორი კითხვები და ყურადღებით მოუსმინეთ, მაგრამ შემაწუხებელიც ნუ იქნებით.

თუმცა, ინტროვერტი ბავშვი ყოველთვის არ არის მორცხვი. თუ თქვენი შვილი ხშირად ისმენს სიტყვას „მორცხვი“, მან შეიძლება დაიწყოს ფიქრი, რომ მისი დისკომფორტი სხვა ადამიანების თანდასწრებას უკავშირდება და ის ამის კონტროლს ვერასდროს მოახერხებს.

გარდა ამისა, სიტყვა „მორცხვი“ ნიშნავს, რომ ბავშვი თრგუნავს თავის ემოციებს. ნუ უწოდებთ თქვენს შვილს მორცხვს და თუ სხვები მას ასე ეძახიან, შეუსწორეთ მათ, თქვით: „სინამდვილეში ის ინტროვერტია“.

ინტროვერტ ბავშვს შეიძლება ჰყავდეს მხოლოდ რამდენიმე ახლო მეგობარი და ეს კარგია. ინტროვერტები უფრო ღრმა ურთიერთობებს ეძებენ. მათ ურჩევნიათ ვიწრო წრეში ურთიერთობა და, როგორც წესი, არ სურთ გახდნენ პოპულარული.

თუ თქვენი შვილი დიდ დროს ატარებს მარტოობაში, ნუ იფიქრებთ, რომ ეს თქვენი ბრალია.

ყველაფერი, რაც ბავშვს შინაგან სიმყუდროვეს ურღვევს – სკოლა, მეგობრები, ახალი აქტივობები – ქანცავს მას. ნუ განაწყენდებით და არ იფიქროთ, რომ მას არ სურს ოჯახთან ერთად დროის ტარება. დიდი ალბათობით, როდესაც ის ძალებს აღიდგენს, ის კვლავ თქვენთან ერთად გაატარებს დროს.

თქვენ არა მხოლოდ უნდა მიიღოთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის, არამედ დააფასოთ მისი თვისებები. ინტროვერტი ბავშვები ხშირად კეთილები, მოაზროვნეები და კონცენტრირებულები არიან. ისინი შესანიშნავი მოსაუბრეებიც არიან, როდესაც კომფორტულ პირობებში იმყოფებიან. ამ მხრივ ინტროვერტი ბავშვი ნამდვილი განძია.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

ნებისმიერი მშობელი მოუთმენლად ელოდება შვილის განვითარებაში მომხდარ თუნდაც უმნიშვნელო წინსვლას და შფოთავს, როცა ცვლილებები აგვიანებს. განსაკუთრებით მაშინ, როცა მისი შვილის თანატოლი მეგობრის, ნათესავის ან მეზობლის ბავშვი უკვე დადის, მისი კი ჯერ ისევ დახოხავს, სხვისი უკვე სიტყვებს წარმოთქვამს, მის შვილს კი ბგერების წარმოთქმაც უჭირს. მისი შვილის თანატოლი სხვა ბავშვი უკვე განასხვავებს ფერებს, მის პატარას კი ამის გაკეთება უჭირს.

ახალგაზრდა მშობლები რჩევებს ითხოვენ. საინტერესოა, მართლა ასე ცუდადაა ყველაფერი თუ გამოუცდელი მშობლები დროზე ადრე ტეხენ განგაშს, უმიზეზოდ შფოთავენ?

თუ ბავშვმა ორ წლამდე ვერ ისწავლა ფერების გარჩევა, არაფერია სანერვიულო. თავდაპირველად ის მეტყველებას უნდა დაეუფლოს. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება გადავიდეს ახალი მასალის შესწავლასა და შემეცნებაზე. ზოგიერთი ბავშვი სამი წლის ასაკში უკვე ამოიცნობს და ასახელებს ფერებს, განასხვავებს მათ ერთმანეთისგან, ზოგი კი ხუთი წლის ასაკშიც ვერ ახერხებს ამას.

რა უშლის ხელს ფერების დასწავლას და ამოცნობას?

• თუ მშობლებს არ აქვთ ფერების აღქმასთან დაკავშირებული სირთულეები, ალბათობა, რომ ეს პრობლემა ექნება მათ შვილს, პრაქტიკულად ნულამდე დადის. თუ მშობელი დალტონიზმის გენის მატარებელია, არსებობს რისკი, მისი შვილიც დალტონიკი დაიბადოს.
• ერთ–ერთი მიზეზი, რის გამოც ბავშვი ვერ არჩევს ფერებს, შესაძლოა ის იყოს, რომ მშობლებმა მეტისმეტად გვიან დაიწყეს მისთვის ფერების გაცნობა. ბავშვს მხოლოდ უფროსის დახმარებით შეუძლია ისწავლოს ფერების გარჩევა.
• შესაძლოა, პატარას ართობდეს უფროსების რეაქცია მის შეცდომებზე. ასეთ დროს ის განზრახ ამახინჯებს სიტყვებს, ურევს ფერებს, შეცდომით წარმოთქვამს მათ სახელებს და ამით მშვენივრად ერთობა.

როდის და როგორ ვასწავლოთ ბავშვს ფერების ამოცნობა

• ბავშვისთვის ფერების სწავლება შეიძლება საკმაოდ ადრე, ჯერ კიდევ ჩვილ ასაკში დავიწყოთ. ფერებს შორის განსხვავებას ადამიანი დაბადების მომენტიდანვე აქცევს ყურადღებას (პირველად ის ყვითელს შეიცნობს, ამიტომ უპირატესობას სწორედ ამ ფერის სათამაშოებს ანიჭებს), ასე რომ, თამამად შეგვიძლია, თვეების ბავშვს ვაჩვენოთ და ავუხსნათ, როგორ გამოიყურება სხვადასხვა ფერი. არ უნდა ველოდოთ, რომ ის უმალვე ყველაფერს დაიმახსოვრებს – ჩვილი ინფორმაციას პასიურად აღიქვამს და ცოტა რამ ესმის იქიდან, რასაც გარშემო მყოფები ეუბნებიან, მაგრამ გავა ხანი და ინფორმაცია საბოლოოდ აითვისება და გადამუშავდება მეტყველების საშუალებით.
• ავიყვანოთ ბავშვი ხელში, შემოვატაროთ ოთახი, გზადაგზა დავასახელოთ საგნები, რომლებიც მისი მხედველობის არეში მოხვდება და ვთქვათ, რა ფერისაა ისინი: „ეს ფარდაა, ფარდა ცისფერია“, „ეს მაგიდაა, მაგიდა ყავისფერია“, „ეს წიგნია, წიგნი მწვანეა“, – და ა.შ. შეიძლება, სხვადსხვა ფერის სათამაშოები ერთ რიგად დავაწყოთ და მათი ფერები დავასახელოთ: „შეხედე, ეს დათუნიაა, დათუნია ყავისფერია, მისი ბლუზა კი წითელია“; „ეს ბაჭიაა, ბაჭია თეთრია“, „ეს ფისოა, ფისო შავია“, – და ა.შ. ეს შესანიშნავი გზაა, ფერებთან ერთად ბავშვს ცხოველების სახელებიც შევასწავლოთ.
• არსებობს უფრო მარტივი ხერხიც, რომელიც არ მოითხოვს დამატებით რესურსს (მაგალითად, სათამაშოების ყიდვას): ვასწავლოთ ბავშვს ფერები ქუჩაში სეირნობის დროს. როცა მანქანა ჩაივლის, დავასახელოთ მისი ფერი. ბავშვი აიტაცებს ამ სახალისო თამაშს და მალე თვითონვე მოინდომებს გამვლელი მანქანების ფერების ხმამაღლა დასახელებას.
• თუ გვსურს, რაც შეიძლება მალე ვასწავლოთ ბავშვს ფერების ამოცნობა, კარგი იქნება, ორგანიზება გავუწიოთ განმავითარებელ თამაშებს თანატოლებთან ერთად, რადგან ჯგუფში, სხვა ბავშვებთან ურთიერთობისას, ინფორმაცია პატარებს გაცილებით უკეთ ამახსოვრდებათ.
• არასოდეს ჰკითხოთ ბავშვს: „რა ფერისაა ეს?“ – ამით, შესაძლოა, გაუღვივოთ შეცდომის შიში და წაართვათ თავდაჯერება. ასეთ ბავშვთან კი, რამდენიც არ უნდა ვიმუშაოთ, შედეგს ვერ მივიღებთ. უმჯობესია, ხატვის ან თამაშის დროს ისე, სასხვათაშორისოდ დავასახელოთ ფერები. მაგალითად: „რა ლამაზი წითელი ყვავილი დაგიხატავს!“ „გადმომიგდე ეს მწვანე ბურთი“. ნუ ვაიძულებთ პატარას რამის დასწავლას, განვითარების ადრეულ ეტაპზე მაინც. გადაჭარბებული მონდომებით შეიძლება მეტი გავაფუჭოთ, ვიდრე გავაკეთოთ.
• სანამ ფერების სწავლებას დავიწყებთ, ყურადღება მივაქციოთ ბავშვის ასაკს და ხასიათს. ახალ ინფორმაციას ყველა ბავშვი მარტივად და სწრაფად ვერ იმახსოვრებს – ზოგს კი ერთხელ თქმაც საკმარისია, ზოგს კი რამდენჯერმე გამეორება სჭირდება.
• ბავშვი ახალ ინფორმაციას გაცილებით ადვილად ითვისებს თამაშის ფორმით.
• თავდაპირველად ბავშვს გავაცნოთ და შევასწავლოთ ძირითადი ფერები. როდესაც მათ აითვისებს, შეგვიძლია, სხვა ფერების შესწავლაზე გადავიდეთ.
• სასურველია ფერების შესწავლა შემდეგი თანმიმდევრობით: წითელი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი.
• ნუ გავაცნობთ და ვასწავლით ბავშვს ახალ ფერს, თუ წინა ჯერ არა აქვს შესწავლილი.
• უკვე ერთი წლიდან შეგვიძლია ვასწავლოთ ბავშვს სათამაშოების დალაგება ფერების მიხედვით: მწვანე კუბურები დავალაგოთ მწვანესთან, წითელი – წითელთან და ა.შ. ეს ფერების შესწავლასთან ერთად ყურადღებისა და აზროვნების განვითარებასაც შეუწყობს ხელს.
• ნუ აიძულებთ ბავშვს, დაიმახსოვროს ფერების სახელები. მათი დახარისხების უნარი პირველ ნაბიჯს წარმოადგენს ფერებს შორის განსხვავების გასაგებად.
• სამი წლიდან ბავშვი სამყაროს მოქმედების გზით შეიცნობს. მისთვის აუცილებელია საგნებთან შეხება, მათი გადაადგილება, თუნდაც ძირს დაყრა, რათა სწრაფად გაერკვიოს გარემომცველ სინამდვილეში, მათ შორის – ფერებშიც.
• ხატვის დროს რაც შეიძლება ხშირად ესაუბრეთ „პატარა მხატვარს“ იმის შესახებ, რას და რომელი ფერით ხატავს. მაგალითად: „მზეს ვხატავთ ყვითელი ფანქრით“, „ცას – ცისფერით“, „ბალახს – მწვანით“, – და ა.შ.
• შეგვიძლია, ფერები და მათი გარჩევა წიგნის კითხვის, მისი ილუსტრაციების თვალიერების დროს ვასწავლოთ ბავშვს.

გვახსოვდეს, რომ ყველა ბავშვს განვითარების, სამყაროს შემეცნების საკუთარი, ინდივიდუალური ტემპი აქვს, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში აუცილებელია, ადრეული ასაკიდანვე ვიმუშაოთ პატარასთან. მაშინ აღარ გვექნება პრობლემები არც ფერების ამოცნობასთან, არც მეტყველებასთან და არც აღზრდასთან დაკავშირებით.

მორიგი ახალი წელი დაიწყო და მის დადგომასთან ერთად, ბევრი ადამიანი, მათ შორის მეც, ახალ მიზნებს, ახალ გამოწვევებს ვუსახავთ საკუთარ თავს. ამ აზრებისა და იდეების ტრიალში, ვფიქრობდი, ნეტავ, რა იქნებოდა საუკეთესო მიზანი სასკოლო განათლების სისტემაში. რისი მიღწევა იქნებოდა ყველაზე სასარგებლო, თან რეალურიც. და ბოლოს, ზედმეტი ფიქრის გარეშე, მივხვდი, რომ ეს აუცილებლად სასკოლო კვების პროგრამა იქნებოდა, თანაც, საყოველთაო.

სასკოლო კვების პროგრამაზე რეალური ფიქრი 2020 წელს დავიწყე, როდესაც კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრის (CTC) სკოლა ლაბის პროგრამის ფარგლებში ამ მიმართულებით დაიწყო მუშაობა. მაშინ შთაგონებულმა მოკლე სტატიაც კი მოვამზადე mastsavlebeli.ge-სათვის. ძალიან მალე CTC-იმ ამ თემაზე ერთ-ერთი პირველი კვლევაც გამოაქვეყნა. პარალელურად, მოძრაობა „ხმამ“ დაიწყო საკითხის ადვოკატირება, განათლების კოალიციაშიც გავაქტიურდით და ნელ-ნელა ეს ამბავი პოლიტიკის დღის წესრიგშიც დადგა.

სხვათა შორის, ამ მოძრაობის ბოლო კვლევით, სასკოლო კვება, დამატებით ხარჯებთან ერთად, სახელმწიფოს დაახლოებით 200 მილიონი ლარი დაუჯდება. ბუნებრივია, ეს მხოლოდ საორიენტაციო გაანგარიშებაა და, რეალურად, თანხა შესაძლოა უფრო ნაკლებიც იყოს. მეორე მხრივ, ვფიქრობ, სულაც რომ მეტი დაჯდეს, ეს ყველაფერი ნამდვილად ღირს იმად, რომ მოსწავლეები გამოკვებილები იყვნენ, რადგან ეს ამბავი მათ ჯანმრთელობაზეც აისახება, აკადემიურ მოსწრებაზეც, სკოლის მიტოვების მაჩვენებლის შემცირებაზე, ოჯახების მდგომარეობაზეც და ა.შ. სასკოლო კვების შესახებ უფრო მეტი შეგიძლიათ მათ პლატფორმაზეც წაიკითხოთ, ისევ როგორც ზემოთ ნახსენებ ბმულებზე.

როგორც ცნობილია, 2022 წელს განათლების მინისტრმაც არაერთხელ დააანონსა, რომ სამინისტრო ამ მიმართულებით აქტიურად მუშაობს. შესაბამისად, ამ მხრივ იმედია, მნიშვნელოვანი ცვლილებები გვექნება და საზოგადოების, განსაკუთრებით სასკოლო საზოგადოების ყურადღება აქეთ უნდა იყოს მიმართული. მეტმა აქტიურობამ შესაძლოა უკეთეს შედეგამდეც მიგვიყვანოს.

მოკლედ, ჩემთვის 2023 წლის N1 მიზანი   განათლებაში სასკოლო კვების ამოქმედებაა.

რაც შეეხება დანარჩენ მიზნებს, ძალიან ვგულშემატკივრობ მცირე თუ არც თუ ისე მცირე მასშტაბის მიზნობრივ პროგრამებს, რომლებიც ძალიან კონკრეტულ საკითხებზე/გამოწვევებზეა ორიენტირებული. ამიტომაც მომწონს პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“  და ხშირად მითქვამს ამის შესახებ. ცხადია, ამ პროგრამასაც მრავალი მიმართულებით სჭირდება ცვლილებები და განვითარება. ზოგადად კი, ვფიქრობ, ამ ტიპის ინიციატივები სისტემაში მეტი უნდა იყოს. მაგალითად, ინგლისურის გაძლიერების პროგრამები ან „ასწავლე საქართველოსთვის“ მსგავსი პროგრამა, დირექტორებთან მიმართებით. თუ დაგაინტერესებთ, რატომ მაინც და მაინც ინგლისური, შეგიძლიათ ნახოთ Educare Georgia-ს საკმაოდ საინტერესო ინიციატივა − რატომ ინგლისური – https://www.facebook.com/WhyEnglishGeorgia. ბუნებრივია, აღნიშნულისათვის აუცილებელია ინტერნეტიზაციის მხარდაჭერა, როგორც დაფარვის, ასევე ხარისხის კუთხით. სამწუხაროდ, რეგიონების ასობით სკოლაში ინტერნეტი კვლავ მნიშვნელოვანი გამოწვევაა.

რაც შეეხება დირექტორებს, სკოლაში მათი ფუნქცია, ვფიქრობ, ყველაზე მნიშვნელოვანია. შესაბამისად, მიზნობრივად კომპეტენტური ადამიანების მომზადება და კონკრეტულ სკოლებში მათი წარდგენა შესაძლოა, საინტერესო იყოს. ბუნებრივია, აქაც ბევრი საკითხია გასათვალისწინებელი, მათ შორის სკოლის ავტონომიის, თუმცა ეს ცალკე მსჯელობის საგანია.

და ბოლოს, ძალიან დიდი სურვილი მაქვს მასწავლებელთა შრომითი პირობების განვითარების. რა თქმა უნდა, მხოლოდ ანაზღაურებას არ ვგულისხმობ. მაგალითად,  წარმოუდგენლად არამიმზიდველი სამუშაო სივრცე აქვთ  სკოლებში მასწავლებლებს (ეს სივრცე ზოგჯერ მხოლოდ სამასწავლებლოა). შესაბამისად, აუცილებელია ამ მხრივ ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა, მათ შორის თავად სკოლების მხრიდან. საინტერესო იქნებოდა საინტერესო გამოცდილების  გაცნობა და კარგი სამუშაო გარემოს უპირატესობებზე საუბარი.

მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მხრიდან მცირე შემოქმედებითი მიდგომაა საჭირო, რომ მიზნობრივი საინტერესო შეთავაზებები გაკეთდეს მასწავლებელთათვის. მაგალითად, ახალგაზრდა მასწავლებლებისთვის სამაგისტრო პროგრამების მხარდაჭერა, უფრო სტაჟიანთათვის – კიდევ რაიმე სხვა, მაგ. გაცვლითი პროგრამების მხარდაჭერის პროგრამა. ასევე, შესაძლოა ამ მხრივ კერძო სექტორის ჩართულობის გაძლიერება, მაგალითად, სასტუმროს ქსელებთან თანამშრომლობა და მასწავლებელთა გარკვეული ჯგუფებისათვის ზაფხულისა თუ ზამთრის ხარისხიანი დასვენებების უზრუნველყოფა. მოკლედ, ამ ტიპის ჩამონათვალი ძალიან დიდი შეიძლება იყოს და ცხადია, უფრო მეტ გათვლებსა და კვლევებს უნდა ეფუძნებოდეს. უბრალოდ, ამით იმის თქმა მინდა, რომ ასეთი ტიპის პროგრამები საკმაოდ დიდი სტიმულისა და მოტივაციის მიმცემი იქნება როგორც მოქმედი მასწავლებლებისთვის, ასევე მნიშვნელოვანია პროფესიის პოპულარიზებისთვის და კვალიფიციური კადრების მოსაზიდად.

ცხადია, ამ ყველაფერში მნიშვნელოვანია თავად მასწავლებელთა ჯგუფებისა და სასკოლო საზოგადოების, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების გააქტიურებაც, რადგან როგორი პოზიტიური მიზნებიც არ უნდა ჰქონდეს გადაწყვეტილების მიმღებთ, ანგარიშვალდებულების სისტემის გარეშე, ნებისმიერი სისტემის განვითარება ძალიან რთულია. სუსტი სასკოლო თუ სამოქალაქო საზოგადოების პირობებში კი, ფაქტობრივად წარმოუდგენელია რეალური ანგარიშვალდებული სისტემის არსებობა.

როგორ ვასწავლოთ გრამატიკის საკითხები დაწყებით კლასებში?

დამეთანხმებით, რომ მხოლოდ წესების დაზეპირება არ კმარა, რადგან ფუჭია ცოდნა, რომელიც პრაქტიკულად არ გამოიყენება განსხვავებულ სიტუაციაში.

ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ქართული ენისა და ლიტერატურისთვის (დაწყებითი საფეხური) განსაზღვრულ გრძელვადიან სამიზნე ცნებებს შორის ერთ-ერთი გახლავთ სამიზნე ცნება, ,,გრამატიკა’’ (პრაქტიკული), რომელიც გულისხმობს ცოდნის გამოცდილების გადატანას ერთი სიტუაციიდან მეორეში, როგორც ზეპირი, ასევე წერითი მეტყველების პროცესში.

გთავაზობთ სამიზნე ცნება ,,გრამატიკისა’’ (პრაქტიკული) და სამიზნე ცნება ტექსტის (ჟანრების) დაწყვილებით შექმნილი კომპლექსური დავალების სარეკომენდაციო სცენარს.

სამიზნე ცნება: ტექსტი (ჟანრები) (შედეგები: (I).1, 2, 3, 4, 5)

ქვეცნება – წერილი

სამიზნე ცნება – გრამატიკა (პრაქტიკული) (შედეგები: (II). 1, 3, 4, 6)

ქვეცნება – მორფოლოგია.

საკითხი – წერილი,,მწიფე ცის’’ ავტორს, ჯანი როდარს.

ქვესაკითხები: მოთხრობის, ,,მწიფე ცის’’ ავტორთან გაგზავნილი წერილის შინაარსი (მიზანი, ადრესატი), აგებულება/სტრუქტურა (მიმართვა/მისალმება, ძირითადი ნაწილი, დამშვიდობება, ავტორის ხელმოწერა) ენა (თავაზიანი მეტყველება), არსებით სახელთან ზედსართავის სახელის მისადაგება

საკვანძო შეკითხვა: როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით მივწერო წერილი ავტორს? როგორ ამოვიცნო და გამოვიყენო ზედსართავი სახელები?

კომპლექსური დავალება – წერილი ,,მწიფე ცის’’ ავტორს

მისწერე წერილი ავტორს. წერილში გაუზიარე შენი სათქმელი ამ მოთხრობასთან დაკავშირებით;

შეფასების კრიტერიუმები – (კონკრეტულ კომპლექსურ დავალებაზე მისადაგებული)

ნაშრომში წარმოაჩინეთ:

• რატომ, რა მიზნით სწერ წერილს ავტორს? (ტ.1.2.3);
• დეტალები – რა მოგეწონა ან არ მოგეწონა? (ტ.1.3);
• რა გაიგე ზედსართავ სახელებზე ამ მოთხრობით (გრ.1);
• რით დაგაინტერესა, რაზე დაგაფიქრა? (ტ.1.3);
• სათანადო გამოყენებული სულ მცირე ორი ზედსართავი (გრ. 1)
• როგორი აგებულება აქვს წერილს (მიმართვა – მისალმება, ძირითადი ნაწილი, ხელმოწერა) (ტ.3).

შენიშვნა: კომპლექსური დავალების პირობაში, შეფასების კრიტერიუმებთან, ფრჩხილებში, შემოკლებით არის მითითებული სამიზნე ცნებები: ,,ტექსტი’’ ანუ ,,ტ’’, ,,გრამატიკა’’(პრაქტიკული) ანუ ,,გრ’’ და მათი მკვიდრი წარმოდგენები.

კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები, შეკითხვები)

ეტაპი I – კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა, წინარე ცოდნის გააქტიურება

• რა კითხვები დაესმის არსებით სახელს? (ვინ, რა)
• გაიხსენეთ მაგალითები.

ქვემოთ მოცემული ჩამონათვალიდან რომელია არსებითი სახელები:

ყვავილი, ირემი, გოგონა, წიგნი, ზის, წითელი, ქოთანი, კედელი, თამაშობს, მღერის, ლამაზი; მაღალი.

აქტივობა 1. დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება

• მიგიწერიათ თუ არა ვინმესთვის წერილი?
• რა მიზნით მიგიწერიათ წერილი? ვისთვის?
• რა მოითხოვს თქვენგან დავალება?

ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

ნაბიჯი 1. რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის გასაგებად?

ქვესაკითხები: თემა. სათაური. პერსონაჟების საქციელი. ახალი, უცნობი სიტყვები.

რესურსები /აქტივობები:

რესურსი 1. ჯანი როდარის ,,მწიფე ცა’’

აქტივობა 1. წინასწარი ვარაუდების გამოთქმა სათაურსა და ილუსტრაციაზე დაყრდნობით.

რესურსი 2. სიტყვის სკივრი ( ახალი სიტყვები: ხითხითი, თხუპნა, მტვრის ბუღი)

აქტივობა 2. ლექსიკაზე მუშაობა. მოსწავლეები სიტყვის სკივრიდან ამოიღებენ ბარათებზე დაწერილ სიტყვებს და შეეცდებიან განმარტებას. შემდეგ სწორ პასუხს დააზუსტებენ მასწავლებლის მიერ წინასწარ მომზადებული, დაფაზე განთავსებული (დაფარული) განმარტების საშუალებით. ახალი სიტყვების გამოყენებით წინადადებების შედგენა.

აქტივობა 3. კითხვა პაუზებით

რესურსი 3. მოთხრობის რუკა (პერსონაჟები, გარემოება, პრობლემა, მოვლენები, პრობლემის მოგვარება)

აქტივობა 4. მოთხრობის რუკის შევსება.

აქტივობა 5. ტექსტთან ხელახლა დაბრუნება. კითხვებზე პასუხები.

 გეზის მიმცემი შეკითხვები:

• რას გეუბნება პირველადი მინიშნებები (მაგ., სათაური, ილუსტრაცია) შინაარსის შესახებ?
• რით უკავშირდება ისინი შენს ცოდნას?
• შენი აზრით, რა მოხდება? რატომ ფიქრობ ასე?
• რა მინიშნებებს ეყრდნობი? გამართლდა თუ არა შენი ვარაუდი?
• რას ნიშნავს ხითხითი? სხვანაირად როგორ იტყოდი?
• რას ნიშნავს თხუპნა? მოთხუპნილი? რა შეიძლება იყოს მოთხუპნილი?
• როგორ გესმის გამოთქმა მტვრის ბუღი? როდის ასდის მიწას ბუღი?
• რას ურჩევს მწერალი ბავშვებს?
• ვინ არიან მოთხრობის პერსონაჟები?
• რით, როგორ იწყება ამბავი?
• რა დავალება უნდა შეესრულებინათ ბავშვებს?
• რატომ უწოდებს მათ ავტორი „საძაგელ ტყუპს”?
• როგორ გგონიათ, რატომ ხითხითებდნენ ბავშვები, როცა დავალებას ასრულებდნენ?
• როგორ შეასრულეს დავალება მარკომ და მირკომ?
• ოდესმე თქვენ თუ მოჰქცევიხართ სიტყვებს ასე აგდებულად და უპასუხისმგებლოდ? რა შედეგი მოჰყვა ამას?
• რომელი არსებითი სახელებისთვის უნდა შეერჩიათ ზედსართავი სახელები მარკოსა და მირკოს?
• თქვენი აზრით, რატომ მოიქცნენ ბავშვები ასე? – შეეშალათ თუ განზრახ აურ-დაურიეს ყველაფერი?
• იცოდნენ ბავშვებმა, რომ პრობლემა შეიქმნებოდა?
• სინამდვილეში რა მოხდა? როგორ განვითარდა მოვლენები – რატომ დაიგრუხუნა ცამ და რატომ ჩამოვარდა დაბლა?
• როგორ მოგვარდა პრობლემა? რით დასრულდა ამბავი?
• როგორ გგონიათ, ამ ამბის შემდეგ ბავშვები ისევ დასცინებდნენ სიტყვებს და ასე უპასუხისმგებლოდ მოექცეოდნენ, თუ ჭკუას ისწავლიდნენ?
• რა დასკვნის გამოტანა შეიძლება ამ ამბიდან (რომ ყოველ სიტყვას თავისი ადგილი, თავისი დანიშნულება აქვს და, მათ თუ სწორად არ მოვუძებნით ადგილს, ყველაფერი აირ-დაირევა)?
• როგორ ფიქრობთ, ასეთი რამ მართლა შეიძლება მოხდეს, თუ მხოლოდ ფანტასტიკური ჟანრის ამბებშია გადმოცემული?

ნაბიჯი 2. რატომ, რა მიზნით გადაწყვიტე წერილის მიწერა ,,მწიფე ცის’’ ავტორისთვის (1.2.3); როგორი აგებულება აქვს წერილს (მიმართვა – მისალმება, ძირითადი ნაწილი, ხელმოწერა) (ტ.3) როგორ შევურჩიო არსებით სახელს შესაბამისი ზედსართავი სახელი? (გრ.1)

ქვესაკითხები: წერილის შინაარსი (მიზანი, ადრესატი), აგებულება/სტრუქტურა (მიმართვა/მისალმება, ძირითადი ნაწილი, დამშვიდობება, ავტორის ხელმოწერა) ენა (თავაზიანი მეტყველება), არსებით სახელთან ზედსართავი სახელის მისადაგება.

რესურსები /აქტივობები

რესურსი 4. სქემა: საგნების ილუსტრაციები – საგნის აღმნიშვნელი სიტყვა – ზედსართავი სახელი.

აქტივობა 6. საგნის აღმნიშვნელი სიტყვების, არსებითი სახელების დაკავშირება საგნის ნიშან-თვისების აღმნიშვნელ სიტყვებთან, ზედსართავ სახელებთან.

• დააკვირდი, რა შეკითხვას პასუხობს საგნის ნიშან-თვისების აღმნიშვნელი სიტყვები.
• კიდევ როგორი შეიძლება იყოს გლობუსი? ბურთი? და ა.შ.

რესურსი 5. ჯანი როდარის ,,მწიფე ცა’’ (გვ.38)

აქტივობა 7. ამოიწერეთ ტექსტიდან ის სიტყვები, რომლებისთვისაც უნდა შეერჩიათ ზედსართავი სახელები მარკოსა და მირკოს.

გაასწორე მირკოსა და მარკოს შეცდომები, სწორად შეუსაბამე სიტყვები ერთმანეთს (მაგ., მწიფე ხორბალი, თეთრი თოვლი, მწვანე ბალახი, და ა.შ).

გეზის მიმცემი შეკითხვები:

• ამ წყვილებში, რომელია მთავარი სიტყვა? ანუ რომელი სიტყვა რომელს ახლავს, რომელს დაერთვის? – პირველი სიტყვა მეორეს თუ პირიქით?
• რას გვიჩვენებს პირველი სიტყვა (როგორია ის საგანი, რომელსაც მეორე სიტყვა გამოხატავს)?
• რას მატებს დართული სიტყვები, ანუ ზედსართავი სახელები იმ სიტყვებს, რომლებიც მოიძიეთ ტექსტში? (უფრო უკეთ, უფრო ნათლად წარმოვიდგენთ მათ).
• რას/ როგორ სიტყვას ეწოდება ზედსართავი სახელი?

დასკვნა: სიტყვას, რომელიც სხვა სიტყვას დაერთვის და გვიჩვენებს, როგორია ის, ეწოდება ზედსართავი სახელი.

რესურსი 6. ფორმატზე/ფლიპჩარტის ქაღალდზე ან დაფაზე დაწერილი სიტყვები: ხორბალი, თოვლი, ბალახი, მგელი, შაქარი, ცა.

აქტივობა 8. ამოწერილი არსებითი სახელებისთვის რაც შეიძლება ბევრი ზედსართავი სახელის შერჩევა, რვეულში ჩაწერა და წინადადებების შედგენა.

კიდევ როგორი შეიძლება იყოს:

ხორბალი – მწიფე, ოქროსფერი, მზისფერი, მსხვილი…

თოვლი – თეთრი, ქათქათა, ფუმფულა, ფაფუკი, ცივი…

ბალახი – მწვანე, მაღალი, დაბალი, ხშირი, ლორთქო, ბიბინა, ხავერდოვანი, გამხმარი, მეჩხერი…

მგელი – ბოროტი, რუხი, შავი, საშიში, ძლიერი, მტაცებელი…

შაქარი – ტკბილი, გემრიელი, თეთრი, მავნებელი…

ცა – ცისფერი, ლურჯი, ლაჟვარდისფერი, ღრუბლიანი, უღრუბლო….

გეზის მიმცემი შეკითხვები:

• ამ წყვილებში რომელია მთავარი სიტყვა? ბურთი – ჭრელი, გოგონა – ბეჯითი… ანუ რომელი სტყვა რომელს ახლავს, რომელს დაერთვის? – პირველი სიტყვა მეორეს თუ პირიქით?
• რას გვიჩვენებს პირველი სიტყვა (როგორია ის საგანი, რომელსაც მეორე სიტყვა გამოხატავს)?
• რას მატებს დართული სიტყვები, ანუ ზედსართავი სახელები, ამ სიტყვებს: ხორბალი, თოვლი, ბალახი, მგელი, შაქარი, ცა (უფრო უკეთ, უფრო ნათლად წარმოვიდგენთ მათ)?
• რა კითხვები დაესმის არსებით სახელს ? დაასახელე მაგალითები….
• რა დაერთვის ხოლმე არსებით სახელს? რას აღნიშნავს ზედსართავი სახელი? დაასახელე მაგალითები….
• რატომ არის მნიშვნელოვანი არსებითი სახელებისთვის ზედსართავი სახელების სწორად შერჩევა?

აქტივობა 9. წინადადებების შედგენა ზედსართავი სახელების გამოყენებით – წინა აქტივობიდან შეარჩიე სამი-ოთხი ზედსართავი სახელი და მათი გამოყენებით შეადგინე წინადადებები.

რესურსი 7. წერილის სტრუქტურა – ფორმატის/ფლიპჩარტის ქაღალდზე ან დაფაზე დაწერილი.

აქტივობა 10. დაკვირვება წერილის სტრუქტურაზე. მასწავლებელი განუმარტავს მოსწავლეებს, რომ წერილს აქვს თავისებური აგებულება: მისალმება/მიმართვა, ძირითადი ნაწილი და დამშვიდობება.

 რესურსი 8. წერილის ნიმუშები

აქტივობა 11. წერილის ნიმუშებზე დაკვირვება. მახასიათებლების გამოკვეთა (კი/არა მაგალითების მეთოდის საშუალებით)

შენიშვნა: მასწავლებელი აუხსნის მოსწავლეებს, რომ „კი მაგალითს“ ვუწოდებთ წერილის კარგ მაგალითს, რომელშიც გამოკვეთილია წერილის შინაარსი (მიზანი, ადრესატი), აგებულება/სტრუქტურა (მიმართვა/მისალმება, ძირითადი ნაწილი, დამშვიდობება, ავტორის ხელმოწერა) ენა (თავაზიანი მეტყველება), ხოლო „არა მაგალითს“ ვუწოდებთ წერილის ცუდ მაგალითს, რომელსაც რომელიმე მათგანი აკლია.

გეზის მიმცემი შეკითხვები:

• ვისთვის არის დაწერილი პირველი წერილი, ანუ ვინ არის ადრესატი? მეორე წერილი? მესამე? მეოთხე? რატომ ფიქრობ ასე?
• რას ვითვალისწინებთ, როდესაც წერილს ვწერთ უფროს ადამიანს? მიმართვის როგორ ფორმას ვიყენებთ?
• ვინ წერს პირველ წერილს? მეორეს? საიდან იცი? ჩანს თუ არა, ვინ წერს მესამე წერილს? მეოთხეს?
• რა აკლია მეორე წერილს? რა აკლია მესამე წერილს?
• რომელია კარგი წერილის ნიმუში? რატომ ფიქრობს ასე? მაშ, როგორი უნდა იყოს კარგი წერილი?
• რა შემთხვევაში ვიტყვით, რომ ეს არის წერილის ცუდი ნიმუში?
• რატომ ფიქრობ ასე? დაასაბუთე შენი მოსაზრება.
• რატომ, რა მიზნით გადაწყვიტე წერილის მიწერა ავტორისთვის?
• მიმართვის როგორ ფორმას გამოიყენებ?

აქტივობა 12. წერილის პირველადი ვარიანტის წერა.

რესურსი 9. შეფასების კრიტერიუმების ბადე

აქტივობა 13. პირველი ვარიანტის გაუმჯობესება შეფასების კრიტერიუმების ბადის საფუძველზე და წარდგენა.

კომპლექსური დავალების შესრულებისა და პრეზენტაციის პროცესში დასასმელი შეკითხვების ბანკი კონკრეტულ მოსწავლესთან ინდივიდუალური მუშაობის საწარმოებლად, თითოეული მათგანის წინსვლისა და რეფლექსიის უნარის ხელშესაწყობად

ახსენი, რა ცოდნა შეიძინე და წარმოაჩინე კომპლექსური დავალების საშუალებით:

• რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ნამდვილად წერილია?
• რატომ გადაწყვიტე, რომ ავტორისთვის მიგეწერა წერილი?
• რატომ არის მნიშვნელოვანი არსებითი სახელებისთვის ზედსართავი სახელების სწორად შერჩევა?
• როგორ გაიმდიდრე ცოდნა-გამოცდილება? სად და როგორ გამოიყენებ შეძენილ ცოდნას?
• რის თქმა გინდოდა ამ ნამუშევრით? რით არის ის მნიშვნელოვანი?

აღწერე, როგორ იმუშავე დავალებაზე:

• რა გააკეთე, რა თანმიმდევრობით?
• როგორ ამოიცანი ტექსტის შინაარსი, მთავარი სათქმელი? პერსონაჟების თვისებები, მათი ქმედება, რა მინიშნებებს მიაქციე ყურადღება?
• რატომ არის საჭირო დავალების პირველადი ვერსიის შექმნა?
• რით განსხვავდება შესრულებული დავალების პირველადი ვერსია საბოლოოსგან?
• გასაგები იქნება შენ მიერ შექმნილი შეგონება მკითხველისთვის?

აღწერე, რა დაბრკოლებებს წაააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში, რა დაგეხმარა კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში:

• რა გამოგივიდა კარგად კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
• მსგავსი დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია?
• ვისთან ერთად იმუშავე კომპლექსურ დავალებაზე? რით და როგორ დაეხმარეთ ერთმანეთს?