უძველეს დროში ადამიანები გარკვეულ მიზეზთა გამო ხშირად გადაადგილდებოდნენ. თავდაპირველად ისინი საცხოვრებელ ადგილს იცვლიდნენ საკვების მოპოვების მიზნით. შემდგომ გააქტიურდა  დაპყრობითი ომები, რაც ხალხის სამყოფლის ხშირად ცვლას იწვევდა. მიგრაციული პროცესის მომდევნო ეტაპი უკავშირდება ვაჭრობის განვითარებას.  პარალელურად დაიწყო ახალი მიწების აღმოჩენა, მათი შესწავლა, გამოცდილების გამდიდრება და გაზიარება.

ადამიანების უმეტესობას დღემდე ძალიან უყვარს მოგზაურობა.  ამ მხრივ გამონაკლისი არც მე ვარ…

მიყვარს მოგზაურობა და, ამავდროულად, შთაბეჭდილებების გამზიარებელი ვარ. ყველაფერს ვასურათებ, ვიდეოს სახით ვიწერ და შემდეგ სხვადასხვა დანიშნულებით ვიყენებ. თავდაპირველად კადრებს სოციალურ ქსელებში ვტვირთავდი. ყოველი ლაშქრობის, მოგზაურობის შემდეგ მოსწავლეები ხშირად მეკითხებიან „მას, რა ნახეთ საინტერესო? რითაა გამორჩეული კონკრეტული ადგილი თუ ქვეყანა?“ ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად დავიწყე ვიდეოების მონტაჟი მოსწავლეებისთვის.

ჩემი წერილი სწორედ საზღვარგარეთ მოგზაურობის დროს გადაღებული ვიდეო-რესურსების გაზიარებას დაეთმობა.

შენგენის ზონა

საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის პროცესის შესახებ ცნობიერების ამაღლება ერთ-ერთ გამოწვევას წარმოადგენს. ამ მხრივ, მასწავლებლებს  და ზოგადად სკოლას საკუთარი პასუხისმგებლობა აკისრია.  2017 წლიდან ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობა შენგენის ზონის წევრ და კანდიდატ ქვეყნებში უვიზო მიმოსვლის რეჟიმით სარგებლობს. რა არის შენგენის ზონა? როგორ კვეთენ მოქალაქეები სახმელეთო საზღვრებს? – ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად პოლონეთ-ჩეხეთის სახმელეთო საზღვრის გადაკვეთისას, საგანმანათლებლო დანიშნულების ვიდეო გადავიღე.

მიქცევა და მოქცევა

ბავშვობიდანვე მიქცევა და მოქცევა ჩემთვის იდუმალი გეოგრაფიული მოვლენა იყო. 2022 წლის აპრილში მქონდა ბედნიერება, საკუთარი თვალით მენახა და დამეფიქსირებინა ნორვეგიის ფიორდებზე მიქცევა-მოქცევის პროცესი. შემოთავაზებული ვიდეო შეგიძლიათ გამოიყენოთ გეოგრაფიის გაკვეთილზე და აჩვენოთ  მოსწავლეებს, როგორ გამოიყურება რეალურად იგი.

ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეები

ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეები ღრმა ბავშვობიდან მახსოვს მამაჩემისგან – მიხსნიდა ხოლმე, თუ როგორ შეიძლება შავი ზღვიდან გემით ოკეანეში მოხვედრა… ბოსფორი და დარდანელი მხოლოდ გეოგრაფიულ ობიექტებს არ წარმოადგენენ. ისინი უძველესი ცივილიზაციების შეხვედრის წერტილია.

ბოსფორის სრუტის, ძველი კონსტანტინოპოლისა და თანამედროვე სტამბოლის იდუმალების შესახებ ბევრი დაწერილა და თქმულა.

ბერლინის კედელი

ცივი ომი და რკინის ფარდა ჩვენი მოსწავლეებისთვის ნაცნობი ტერმინებია. ამ მოვლენის სიმბოლოდ ბერლინის კედელია მიჩნეული. ვიდეოში ვსაუბრობ, როგორ ყოფდა ორად ქალაქს ბერლინის კედელი და როგორაა შემონახული მისი საძირკველი ქალაქის უმეტეს ნაწილში.

ლითონის დამუშავების ძველი ტრადიცია ნორვეგიაში

საქართველოს ტერიტორიაზე, ისევე როგორც მთელ სამხრეთ კავკასიაში და ახლო აღმოსავლეთში, ლითონის დამუშავება ქრისტესშობამდე VI-V ათასწლეულების მიჯნაზე იწყება. ამას არაერთი ისტორიული არტეფაქტი და არქეოლოგიური გათხრა მოწმობს. სამწუხაროდ, ვერსად ნახავთ საგანმანათლებლო დაწესებულებას თუ ღია მუზეუმს, სადაც ამ ტრადიციის გაცოცხლება ხდება.

ნორვეგიაში წარსულს ძალიან უფრთხილდებიან. როგორც საჯარო სკოლებში, ასევე ზოგადი განათლების მიღმა მყოფ სახალხო სკოლებში აქვთ, ისეთი პროგრამები, სადაც ასწავლიან ისტორიულ ხელსაქმეს, ქსოვას, ნავების გაკეთებას და ა.შ. აღნიშნულის ნათელი მაგალითია ფოსენის სახალხო სკოლის ღია საგაკვეთილო სივრცე, რომელიც მოწყობილია მუზეუმის ტერიტორიაზე. აქ მოსწავლეები, პედაგოგთან ერთად სწავლობენ ლითონის დამუშავებას უძველესი ტრადიციის გამოყენებით.

ჩვენი მოსწავლეებისთვის ლითონის დნობის ძველი ტექნოლოგიის ვიზუალიზაცია ძალიან მნიშვნელოვანია. ქვემოთ შემოთავაზებულ ვიდეოში ახსნილი და ნაჩვენებია – თუ როგორ იღებდნენ რკინა-ლითონს ძველად ნორვეგიელები.

ვფიქრობ, ქვემოთ შემოთავაზებული ვიდეოები საინტერესო იქნება საზოგადოებრივი მეცნიერებების მასწავლებლებისთვის, ასევე  თქვენი მოსწავლეებისთვის. მომავალშიც, აუცილებლად გავაგრძელებ მოგზაურობის დროს შეგროვებული რესურსების გაზიარებას. ველოდები თქვენს მოსაზრებებს წარმოდგენილ ვიდეო-რესურსებთან დაკავშირებით.

კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობა ბევრი მასწავლებლისთვის უკვე ბუნებრივი პროცესია. ზოგადად ის ისევ ახალ გამოწვევად რჩება. ხშირად პედაგოგებს უჩნდებათ კითხვა: რა გზებით უნდა მოხდეს კომპლექსური დავალების განხორციელება? სად უნდა შეასრულონ პრაქტიკული სამუშაო, სკოლაში თუ სახლში? რა უფრო მნიშვნელოვანია, საბოლოო პროდუქტი თუ კომპლექსური დავალების იდეის საგაკვეთილო პროცესთან დაკავშირება? რა სახით უნდა წარმოადგინონ მოსწავლეებმა პრეზენტაცია და ა.შ.

დღეს ვისაუბრებ ერთი კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპებზე.

საგანი: ფიზიკა

კომპლექსური დავალება „ბეჭედი“

სამიზნე ცნება – მატერია

ქვეცნება – ფიზიკური სხეული,  ნივთიერება, მყარი ნივთიერება, სითხე, აირი, მოლეკულა, ატომი

თემა – ნივთიერების აგებულება და ფიზიკური თვისებები

საკითხები – მასა, სიმკვრივე, აგრეგატული მდგომარეობა, ნივთიერების აგებულება

ქვესაკითხები – მასის გაზომვა, მოცულობის გაზომვა, სიმკვრივის ექსპერიმენტული დადგენა

 ესგ–ს მისაღწევი მიზნები: ფიზ.საბ.1, 2, 4, 5, 6, 7,8, 9,10,11

კომპლექსური დავალების პირობა და იდეა:

 მოზარდებმა იპოვეს ბეჭედი და გადაწყვიტეს, დამოუკიდებლად იკვლიონ, რათა დაადგინონ, რა ნივთიერებისგან არის დამზადებული ნაპოვნი ნივთი.

განსახილველი კომპლექსური დავალების სამიზნე ცნება გახლავთ მატერია. მასწავლებელმა ყურადღება უნდა გაამახვილოს მატერიის ორ სახეზე. მატერიალურია ყველაფერი, რაც ჩვენი შეგრძნების ორგანოებზე მოქმედებს, მაგ. ბგერა, სინათლე, ელექტრული დენი; ხილული სხეულები, რომელთაც შეგვიძლია შევეხოთ. უპირველესად, სამყაროს კანონზომიერებების შესწავლა უნდა დავიწყოთ იმ სხეულებით, რომლებიც ხილულია; ვხედავთ სხვადასხვა ზომის სხეულებს. ზოგი მსუბუქია, ზოგიც უფრო მძიმე. ფიზიკა ზუსტი მეცნიერებაა, არ არის საკმარისი სხეულის თვისებების მხოლოდ სიტყვიერი აღწერა. ვუხსნით მოსწავლეებს, რომ აუცილებელია შემოვიტანოთ ახალი სიდიდეები, რომლებიც დაგვეხმარება ერთმანეთისგან განვასხვაოთ სხვადასხვა ნივთი და ის მასალა, რომლისგანაც ესა თუ ის სხეულია დამზადებული. ამისთვის კი დაგვჭირდება გავიაზროთ, რა ნიშან-თვისების მიხედვით შემოვიტანოთ ახალი სიდიდეები, მათი საზომი ერთეულები და შემდეგ ეს სიდიდეები ერთმანეთს მათემატიკურად ჩაწერილი ფორმულებით დავუკავშიროთ.

ვუხსნით მოსწავლეებს, რომ ამ კანონზომიერების სიღრმისეულ შესწავლას გაგვიიოლებს კომპლექსური დავალება. კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობისას მოსწავლეებს უნდა დავუსვათ კითხვა – რა გზებით არის შესაძლებელი, გაარკვიო ნივთიერება, რომლისგანაც ესა თუ ის სხეულია დამზადებული? დისკუსიის შემდეგ მოზარდი იაზრებს, რომ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას სჭირდება ახალი ცოდნა, რომელსაც ეტაპობრივად მომდევნო გაკვეთილებზე მიიღებს.

წარმოგიდგენთ კომპლექსური დავალების განხორციელების პერიოდში ჩატარებული გაკვეთილების მოკლე მონახაზს. თითოეული საკითხის მიხედვით ასევე გთავაზობთ CK 12 საგანმანათლებლო პლატფორმის შესაბამისი რესურსების ბმულებს.

გაკვეთილი N1. სხეულის მოცულობის განსაზღვრა

გაკვეთილზე მოსწავლეები გაეცნობიან სხვადასხვა სიდიდეების საზომ ხელსაწყოებს; როგორ გაარკვიონ ამა თუ იმ გამზომი ხელსაწყოს დანაყოფის ფასი და შემდეგ თავად დაამზადონ დანაყოფებიანი მენზურა. დაადგინონ ცდომილება, გაზომვის ზედა და ქვედა ზღვარი.

მენზურის დასამზადებლად მოსწავლეს დასჭირდება მინის ან პლასტმასის ცილინდრული ფორმის გამჭვირვალე ჭურჭელი. შპრიცი, მარკერი, ქაღალდის წებოვანი ლენტი. ამ სამუშაოს შესრულებაში დაეხმარებათ ვიდეო-რესურსი:

https://rb.gy/rn3igr

https://rb.gy/golqv7

https://rb.gy/y8lvfs

https://rb.gy/lhpiia

გაკვეთილი N2. სხეულის მოცულობის განსაზღვრა არაპირდაპირი და პირდაპირი გაზომვის მეთოდით

მასწავლებელი აცნობს მოსწავლეებს პირდაპირი და არაპირდაპირი გაზომვის ხერხებს. მოსწავლეები არაპირდაპირი გაზომვის მეთოდით გამოითვლიან მართკუთხა პარალელეპიპედის მოცულობას. სახაზავის საშუალებით ზომავენ სამივე წიბოს და შესაბამისი ფორმულის გამოყენებით იანგარიშებენ მოცულობის რიცხვით მნიშვნელობას.

შემდეგ, სადემონსტრაციოდ მოსწავლის ჩართულობითა და დამზადებული მენზურის დახმარებით ვზომავთ მოცემული მართკუთხა პარალელეპიპედის მოცულობას. სინჯარაში ვასხამთ წყალს და ვინიშნავთ მის მოცულობას V₁– ს. სხეულის ჩაშვების შემდეგ კი ახალ V₂ ჩვენებას. ( V₂– V₁) სხვაობით მიღებულ მოცულობას ვადარებთ არაპირდაპირი გაზომვით მიღებულ შედეგს.

ამ ექსპერიმენტის ჩატარების შემდეგ მოსწავლე უნდა დარწმუნდეს მის მიერ დამზადებული მენზურის დანაყოფის ფასის სიზუსტეში.

ვსვამთ კითხვას, როგორ უკავშირდება ჩატარებული ექსპერიმენტი ჩვენს კომპლექსურ დავალებას? დისკუსიის შემდეგ მოსწავლეები თავად ხვდებიან მომდევნო ეტაპს – უკვე დამზადებული მენზურით შეძლებენ განსაზღვრონ ნებისმიერი უფორმო სხეულის მოცულობა, კერძოდ, შეიძლება ეს იყოს რაიმე ბეჭედი, სამკაული, ლითონის რაიმე ნივთი.

გაკვეთილი N3.4.5.6. ნივთიერების აგებულება. მოლეკულები და ატომები. დიფუზია. ნივთიერების თვისებები და აგებულება სხვადასხვა აგრეგატულ მდგომარეობაში

ამ გაკვეთილებზე მოსწავლეები შეისწავლიან ნივთიერების აგებულებას; რა განსხვავებაა ნივთიერების აგებულებაში მისი აგრეგატული მდგომარეობის მიხედვით; რა განაპირობებს თითოეული აგრეგატული მდგომარეობის თვისებას – ფორმის და მოცულობის შენარჩუნებას. ვთხოვთ მოსწავლეებს, დაამზადონ სხვადასხვა ნივთიერების მოლეკულების მოდელები მათი აგრეგატული მდგომარეობის გათვალისწინებით.

მოცემულ საკითხს ვუკავშირებთ ჩვენს კომპლექსურ დავალებას, თუ როგორ გვეხმარება სითხის თვისება, რომელიც ინარჩუნებს ფორმას და ვერ ინარჩუნებს მოცულობას, გავზომოთ მყარი სხეულის მოცულობა (მყარი სხეული ინარჩუნებს როგორც ფორმას, ასევე მოცულობას). ვაკეთებთ განმარტებას, რომ ჩვენ მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტები დანაყოფის ფასის გაზომვაზე და მართკუთხა პარალელეპიპედის მოცულობის განსაზღვრაზე სწორედ ნივთიერების სხვადასხვა აგრეგატული მდგომარეობის შესაბამისი თვისებების არსებობამ განაპირობა.

https://rb.gy/esj1ag

გაკვეთილი N7.8. სხეულის მასა

ვუხსნით მოსწავლეებს, რომ ურთიერთქმედებისას სხეულებს ეცვლებათ სიჩქარე. საინტერესოა, რა განაპირობებს, რომ სიჩქარეს ნაკლებად იცვლის მეტად მძიმე სხეული. სიმძიმისა და სიმსუბუქის გასაზომად შემოგვაქვს ახალი სკალარული სიდიდე მასა და მისი ერთეულები. მასა აქვს ნებისმიერ სხეულს, მზეს, დედამიწას, ადამიანს, ჰაერს, მტვრის ნაწილაკს და სხვა. სხეულთა მასების შედარება შესაძლებელია მათი ურთიერთქმედებით, რის შედეგადაც იცვლება თითოეული სხეულის სიჩქარე. სხეულის მასის გაზომვის მრავალი მეთოდი არსებობს. ჩვენ მოსწავლეებს ვთავაზობთ მასის გაზომვას აწონის მეთოდით.

ვახსენებთ მოზარდებს გამოთქმას: „ტყვიასავით მძიმე“, „ბამბასავით მსუბუქი“. ვეკითხებით, უფიქრიათ თუ არა ამ გამოთქმის შინაარსზე? იმის გასარკვევად, თუ რატომ ტოვებს ბამბა მსუბუქის შთაბეჭდილებას, ხოლო ტყვია კი მძიმისას, ვთავაზობთ მარტივ ექსპერიმენტებს:

• ერთნაირი მასის სხვადასხვა სხეულის მოცულობების შედარება;
• ერთნაირი მოცულობის სხვადასხვა სხეულთა მასების შედარება;
• ნივთიერების ერთეულის მოცულობის მასის გამოთვლა.

ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით მოსწავლეებს გამოაქვთ შემდეგი დასკვნები:

• ერთნაირი მასის სხვადასხვა სხეულის მოცულობა განსხვავებულია;
• ერთნაირი მოცულობის სხვადასხვა სხეულის მასები განსხვავებულია.

 ვთხოვთ მოსწავლეებს, გამოთქვან მოსაზრება, დამოკიდებულია თუ არა სხეულის მასა იმ ნივთიერების თვისებებზე, რომლისგანაც ის შედგება. შემდეგი გაკვეთილისთვის მათ უნდა მოამზადონ პასუხი კითხვაზე:

• რა არის იმის მიზეზი, რომ 1 სმ³ მოცულობის სხვადასხვა ნივთიერების მასები განსხვავებულია – აქ ყურადღება უნდა გაამახვილონ ნივთიერების აგებულებაზე.

მოსწავლეებს ვუზიარებთ მარტივი სასწორის დამზადების ვიდეობმულს და იმ რესურსებს, რომლებიც დასჭირდებათ პინებიანი სასწორის დასამზადებლად. საჭირო მასალა: სახაზავი, ორი ერთჯერადი პოლიეთილენის ჭიქა, მსხვილი ძაფი. ვთხოვთ მოსწავლეებს, სახლში დაამზადონ პინებიანი სასწორი და გაზომონ მათ მიერ შერჩეული სამკაულის მასა (ვაკეთებთ განმარტებას, რომ სამკაული უნდა იყოს ერთი კონკრეტული მასალისგან დამზადებული და არ უნდა შეიცავდეს თვლებს).

ვთავაზობთ, საპირწონედ გამოიყენონ ხურდა ფული, რომელთა მასებიც ცნობილია:

გაკვეთილი N9. სხეულის სიმკვრივე

მოსწავლეებმა უკვე იციან, რომ ერთი და იმავე ნივთიერების 1სმ³ მოცულობის მასები ტოლია და განსხვავებული ნივთიერების 1სმ³ მოცულობის მასები სხვადასხვაა. მასწავლებელს შემოაქვს სიმკვრივის განმარტება, გამოსათვლელი ფორმულა და საზომები ერთეულები.

მოსწავლეებს ვთხოვთ, დამოუკიდებლად ჩატარებული ექსპერიმენტების მიხედვით შეავსონ ცხრილი:

https://rb.gy/yuwx0p

მოცემული კომპლექსური დავალება ერთი პატარა ბეჭდის ირგვლივ ამთლიანებს ფიზიკის კანონზომიერებს, რომლებიც ხილული მატერიის განმსაზღვრელ სიდიდეებს – მოცულობას, მასას და სიმკვრივეს უკავშირდება.

კომპლექსური დავალებებით მუშაობას აქვს ბევრი დადებითი მხარე, ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გახლავთ მოსწავლეთა აღქმის ტიპების (ვგულისხმობ ვიზუალებს, აუდიალებს და კინესტეთებს) მარტივად გათვალისწინების შესაძლებლობა საგაკვეთილო პროცესის დროს. მრავალფეროვანი აქტივობების შეთავაზება არცერთ მოსწავლეს არ ტოვებს სამუშაო პროცესის მიღმა. განსაკუთრებით ახალისებთ საკუთარი ხელით შესრულებული მოწყობილობების დამზადება. მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს მივცეთ თავისუფალი არჩევანი საბოლოო პრეზენტაციის წარმოდგენის ფორმაში. ეტაპობრივად პრაქტიკული სამუშაოების მიხედვით დასასწავლი საკითხების შეთავაზება სიღრმისეულად გააზრების საწინდარია.

 სოლო ტაქსონომიით მოსწავლის შეფასება

ბოლოს მადლობა მინდა, გადავუხადო ამ მეტად საინტერესო კომპლექსური დავალების შემქნელ ექსპერტებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ქ. ტატიშვილი- მოსწავლის წიგნი, მე-7 კლასი;

ე. ბასიაშვილი- მოსწავლის წიგნი, მე-7 კლასი;

https://docs.google.com/document/d/18eGGwUJ1H8M1gjWDRSXrzIkDyEg_SdT4/edit?usp=share_link&ouid=101308513397717585388&rtpof=true&sd=true

„ერთი დღე, გატარებული დიდ მასწავლებელთან, მეტია, ვიდრე ათასდღიანი ბეჯითი სწავლა“.

იაპონური ანდაზა

 „იასპი უნდა გააპრიალო, რომ ძვირფას ქვად გადაიქცეს“.

ჩინური ანდაზა

მასწავლებლის გავლენა მოსწავლეზე და მისი პედაგოგიური მოღვაწეობის წარმატება დიდწილად არის დამოკიდებული მასწავლებლის ავტორიტეტზე, რომელიც მან მოსწავლეების წინაშე დაიმსახურა. საკუთრივ მასწავლებლის ავტორიტეტი წარმოადგენს მისი პიროვნების ინტეგრაციულ თავისებურებას, რომელიც გამომუშავდება მასწავლებლის მოღვაწეობისა და მოსწავლეებთან ურთიერთობის დროს. ამ პროცესისთვის აუცილებელია, მასწავლებელს ჰქონდეს რიგი თვისებები, დამსახურება, ცოდნა და გამოცდილება, რომლებიც ჯამში წარმოშობს მასწავლებლისადმი ნდობას, მისი შესაძლებლობების აღიარებას და, საბოლოოდ, მასწავლებლის ავტორიტეტს.

სწავლების პერიოდში მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ყალიბდება ურთიერთობის განსაკუთრებული ფორმა, რომელიც გულისხმობს უფროსისა და ახალგაზრდის ურთიერთობასა და ურთიერთქმედებას სწავლებისა და სწავლის პროცესში. მნიშვნელოვანია, ზრდასრულმა ადამიანმა ყურადღება მიაქციოს თითოეული მოსწავლის თავისებურებებსა და თვისებებს. ურთიერთობის ამ ასპექტს ყოველთვის დიდი ყურადღება ეთმობოდა ჩინეთში, იაპონიასა და კორეაში, რამაც მნიშვნელოვანწილად განაპირობა სწავლებისა და სწავლის განსხვავებული, შორეული აღმოსავლეთის ქვეყნებისა და საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი კულტურული ტრადიცია.

ძველ ჩინეთში (ჩინეთის სახელმწიფოს ისტორია მრავალ ათას წელს მოიცავს და ერთ-ერთი უძველესია მსოფლიოში) მასწავლებლისადმი მოსწავლის დამოკიდებულება შეიძლება გამოიხატოს ცნებით „მოწიწება“ ან „რიდი“, რაც მასწავლებლისადმი, მისი ავტორიტეტისადმი (და ასაკისადმი) უსაზღვრო მოკრძალებასა და ნდობას გულისხმობდა. დროთა განმავლობაში ურთიერთობები შეიცვალა და თანასწორობაში ან „გათანაბრებაში“ გადაიზარდა – ამ პერიოდში, მასწავლებელსა და მოსწავლის ურთიერთობაში გაჩნდა დიალოგის ფორმატი, რომელიც გულისხმობდა ჭეშმარიტების ძებნას ერთობლივი ძალისხმევით. XX საუკუნეში, მა ოძე-დუნის მმართველობისას განხორციელებული „კულტურული რევოლუციის“ წლებში (1965-1976), მასწავლებლის პატივისცემა სიძულვილით, ზიზღითა და სისასტიკით შეიცვალა.

ჩინურ ენაში (იგულისხმება საყოველთაო საერთოჩინური, ლიტერატურული ენა, პუტონგ-ჰუა, იგივე მანდარინი) ავტორიტეტის მქონე ადამიანისადმი მიმართვა ჟღერს როგორც „ლაოში“ – „მასწავლებელი“, თუმცა შესაძლოა, ამ ადამიანს პედაგოგიკასთან არაფერი აკავშირებდეს. ჩინურში არის მეორე სიტყვაც – „შიფუ“, რომელიც ასევე მასწავლებელს აღნიშნავს, თუმცა სხვაგვარად იწერება და ამავე დროს აქვს „მამის“ შინაარსიც.

ჩინეთის „დიდი მასწავლებლის“, კონფუცის (ძვ. წელთაღრიცხვის 551-479 წწ.), აზრებმა ჩვენამდე მისი მოსწავლეებისა და მიმდევრების ჩანაწერებით მოაღწია („ლიუნ-იუი“ – „საუბრები და განსჯა“, „ჩუნციუ“ – „გაზაფხული და შემოდგომა“, ისტორიული მატიანე „შინძინი“). თავის მთავარ ნაშრომს – „ექვსი კანონი“ (რომელთაგან მეექვსე დაკარგულად ითვლება, ლ.ა.), კონფუცი დაახლოებით 68 წლის ასაკში ქმნის. სწორედ ეს კანონები ხდება მომავალში ჩინური ორიათასწლოვანი ლიტერატურული ტრადიციის საფუძველი. ჩინელების ტრადიციები, ერთმანეთთან ურთიერთობისა და ქცევის წესები, ყველაფერი ის, რასაც „ჩინურ ცერემონიას“ უწოდებენ, საუკუნეების განმავლობაში ყალიბდებოდა და იხვეწებოდა „დიდი მასწავლებლის“ – კონფუცის სწავლების საფუძველზე. ჩინეთში თითქმის ყოველთვის (ჩინური კულტურული რევოლუციის წლების გამოკლებით) ნებისმიერი ბავშვის პირველი სახელმძღვანელო „დიდი მასწავლებლის“ გამოთქმებით იწყებოდა. ხშირად ძნელად გასაგები ფრაზები და წინადადებები ხდებოდა ის პრიზმა, რომლითაც ნებისმიერი ჩინელი იწყებდა გარე სამყაროს აღქმასა და შესწავლას, მისი მსოფლაღქმა კი ეფუძნებოდა კონფუცის ჰუმანისტურ პრინციპს: „ანუგეშო მოხუცნი, ენდობოდე მეგობარს და ზრუნავდე ახალგაზრდებზე“.

დროთა განმავლობაში განათლების მდგომარეობა და განათლებისადმი დამოკიდებულება გადასხვაფერდა: ბუნებრივი ნიჭით დაჯილდოებული ახალგაზრდების აღზრდა და განვითარების ხელშეწყობა, რაზეც საუბრობდა კონფუცი, შეცვალა კანონიკური ტექსტების დაზეპირებამ და მკაცრმა წვრთნამ. იგნორირებულ იქნა ცალკეული მოსწავლის ინტერესები თუ შესაძლებლობები. მოსწავლეები, სწავლას სახელმწიფო გამოცდების ჩაბარებისა და თანამდებობის მიღების აუცილებელ გზად აღიქვამდნენ. ამ დროს უკვე აღარავის ახსოვდა განათლების კულტურული, ეთიკური თუ ისტორიული შინაარსები.

ჩინეთის განათლების ისტორიაში ყველაზე „შავ პერიოდად“ ითვლება მაო ძე-დუნის დროინდელი „კულტურული რევოლუციის“ წლები. იმ ავად სახსენებელ დროს სახელმწიფო პოლიტიკა ტრადიციონალიზმის „აღმოფხვრისა“ და „განადგურებისკენ“ იყო მიმართული, რამაც, ბუნებრივია, თაობებს შორის დაპირისპირება გამოიწვია. ამ პერიოდში დაიწყო ჩინეთის ინტელიგენციის დევნა და რეპრესიები. წინათ უდავოდ პატივსაცემი ადამიანები, რომლებიც „მასწავლებლის“ სტატუსით ან წოდებით სარგებლობდნენ, საზოგადოებისთვის მიუღებელ, მტრულ ელემენტებად გამოცხადდნენ. ამ პროცესს უპრეცენდენტო მასშტაბი ჰქონდა. კომუნისტურმა პარტიამ „რევოლუციის“ რეპრესიების მანქანაში მუხანათურად ჩართო ჩინეთის მოსახლეობის ახალგაზრდა ნაწილი, სტუდენტები და სკოლის მოსწავლეები (ხუნვეიბინები) და ახალგაზრდა მუშები (ცზაოფანები). ახალგაზრდა აქტივისტები, პარტიის ხელდასხმით, ქმნიდნენ „დამრტყმელ ჯგუფებს“, რომლებიც ქვეყნის მასშტაბით „ავლენდნენ“ „რევიზიონისტებსა“ და „კაპიტალისტებს“. „კულტურული რევოლუციას“ ემსხვერპლა მილიონობით ადამიანი, გლეხებით დაწყებული, ინტილიგენციითა და პარტიული მუშაკებით დამთავრებული. განადგურდა ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობის ათასობით ძეგლი და ხელოვნების ნიმუში, მათ შორის – ტიბეტის, გუანსისა და გუანდუნის პროვინციების უძველესი ბუდისტური მონასტრების უმეტესობა. ასეთი რეპრესიებით მაო ძე-დუნმა ოპოზიციისგან „გაწმინდა“ ჩინეთის პარტიული აქტივი და საზოგადოება, ხოლო პარტიაში მისი მთავარი ოპონენტი, ჩინეთის რესპუბლიკის თავმჯდომარე ლიუ შაოცი, რომელიც მისთვის საფრთხეს წარმოადგენდა, ციხეში ჩასვა, სადაც იგი გარდაიცვალა კიდეც 1969 წელს.

საინტერესოა ჩინეთში მასწავლებლის ცხოვრებისა და ცხოვრებისეული გზის მე-20 საუკუნის გამოცდილება, რომელიც ასახულია ჩინელი მწერლის, ჟურნალისტისა და მოაზროვნის ე შენტაოს (Ye Shengtao) მოთხრობებში. რომანში „მასწავლებელი ნი ხუანჩჟი“ ე შენტაო მოგვითხრობს მასწავლებლის ბედზე რევოლუციის პერიოდში. ცინის იმპერიის დაისის ჟამს (მე-20 საუკუნის 10-იანი წლები) რომანის მთავარი გმირი, ახალგაზრდა მასწავლებელი ნი ხუანჩჟი, თავის ცხოვრებესულ გზას იწყებს ნათელი მიზნით – „მიიტანოს განათლება მასებთან“. მას სჯერა, რომ უბრალო ხალხის განსწავლა აუცილებელია, რადგან ჩინეთის მომავალი განათლებულ ადამიანებშია. ნი ხუანჩჟი, ბედად, მასწავლებლობის გზაზე თანამოაზრეს, სოფლის სკოლის დირექტორს პოულობს. ერთობლივი ძალისხმევით ისინი ცდილობენ გაზარდონ ადამიანთა ახალი თაობა, რომელიც გამორჩეული იქნება განათლებითა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებისადმი ინტერესით. დროთა განმავლობაში თანამოაზრენი ხვდებიან, რომ მათი საქმიანობა ფუჭია: მოსწავლეები არ იზიარებენ მასწავლებლების იდეალებს, ხოლო სოფლის მმართველნი და ძლიერნი ჯიუტად ეწინააღმდეგებიან განათლების სისტემაში ნი ხუნაჩჟის მიერ შეთავაზებულ ცვლილებებს. ეს მათთვის უბრალოდ არამომგებიანი და სახიფათოა. შედეგად ნი ხუანჩჟი გადაწყვეტს, ყველაფერი მიატოვოს და მონაწილეობა მიიღოს ძველი საზოგადოების საფუძვლების ნგრევაში. იგი სოფლიდან ქალაქ შანხაიში მიემგზავრება და რევოლუციის აქტივისტების რიგებში ეწერება.

კონფუცის მოძღვრება იაპონიაში ჩვენი წელთაღრიცხვის მე-3 საუკუნეში შედის კორეიდან და იაპონური სახელმწიფოებრიობის საწყისს ემთხვევა. მისი როგორც რელიგიურ-ეთიკური მოძღვრების გავრცელება იმპერატორის რეგენტის შოტოკუ ტაიშის ეპოქაში, დაახლ. VI-VII საუკუნეებში ხდება. ჩინელებსა და კორეელებს ამომავალი მზის ქვეყანაში არა მხოლოდ კონფუცის ტექსტები, არამედ თავიანთი კულტურული ფასეულობებიც შეჰქონდათ. კონფუციანიზმში მთავარი აქცენტები სოციალურ ჰარმონიაზე დაისმოდა, რაც გულისხმობდა საზოგადოებრივი ურთიერთობების იერარქიულ სისტემას, როდესაც დაქვემდებარებული პირი მაღლა მდგომისადმი მორჩილებასა და ერთგულებას გამოხატავდა, ხოლო სანაცვლოდ მისგან მფარველობას იღებდა.

მაგრამ იაპონიაში, ჩინეთისაგან განსხვავებით, ადამიანი თვითონ ირჩევდა ბატონს და იდეას, რომელიც მისთვის უფრო ახლო იყო.

ნარას ეპოქიდან (710–784 წ.წ.) მოყოლებული, იაპონიის საიმპერატორო კარზე ჩნდება მეცნიერის თანამდებობა. მეცნიერები კონფუცის ტექსტების ინტერპრეტაციით იყვნენ დაკავებულნი.

კონფუცის მოძღვრების შესწავლა ამ პერიოდში ინტენსიურად მიმდინარეობს იაპონიის ბუდისტურ მონასტრებშიც – ამ დროს ჩინეთიდან ჩამოსულ ბუდისტ ბერებს იაპონიაში უკვე ჩინელი ფილოსოფოსის, ჩჟუ სის ტექსტები და ინტერპრეტაციები შემოაქვთ, რომელსაც მოგვიანებით დასავლური მეცნიერება ნეოკონფუციანიზმს უწოდებს.

კლასიკური კონფუციანიზმის უმთავრესი კატეგორიები, რომლებმაც უზარმაზარი გავლენა მოახდინა იაპონიისა და აღმოსავლეთი აზიის სხვა ქვეყნების (კორეა, ტაივანი, ფილიპინები, სინგაპური) პოლიტიკურ კულტურაზე და რომელთა განვითარებაზეც უნდა ზრუნავდეს ყველა გონიერი მმართველი, ხუთ მთავარ პრინციპს მოიცავს: კაცთმოყვარეობა, წესიერება, სიბრძნე, სამართლიანობა და ერთგულება. ხუთ ზნეობრივ პრინციპს ემატებოდა „სამი სვეტი-საფუძველი“, რომლებიც გულისხმობდა ურთიერთობებს მამასა და ვაჟს შორის, მმართველსა და ქვეშევრდომს შორის და ქმარსა და ცოლს შორის.

კონფუცის სწავლება აისახა იაპონიის პოლიტიკურ კულტურაშიც, რაც გამოიხატება უკონფლიქტო მართვით, მმართველებისა და ქვეშევრდომების ერთმანეთისადმი ნდობით, უფროსების პატივისცემით, პატერნალიზმით (უფროსის მიერ უმცროსის მფარველობა), ზემდგომთა მიმართ ქვემდგომთა უსიტყვო მორჩილებით. კეთილშობილი და განათლებული წარჩინებულის (ან მოხელის) იდეალი იაპონური მმართველობის ფილოსოფიის განუყრელ ნაწილად იქცა. კონფუცის მიმდევართა სწავლებებში მოხდა იაპონიაში გავრცელებული პოლიტიკური კულტურის პრინციპის, პირადი ინტერესის საზოგადოებრივისადმი დაქვემდებარების, ფორმულირება. თუ ევროპული სოციოკულტური ტრადიციის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპი პირადისა (პრივატულის) და საზოგადოებრივის ერთმანთისგან განცალკევებაა, იაპონიაში პირადი განიხილება არა როგორც ინდივიდუალური თავისუფლების სფერო, არამედ როგორც სფერო, სადაც ხდება საერთო ინტერესების რეალიზაცია. შედეგად, შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ კონფუცის მოძღვრების წვლილი იაპონიის სულიერი და პოლიტიკური კულტურის ჩამოყალიბებაში ძალიან დიდია.

„თქვენ ხართ ჩემი ბედნიერება“ – თუ ჩემს წიგნს წაიკითხავთ, ამ სიტყვების მნიშვნელობას მიხვდებით. იმედია, მოგანდომეთ წიგნის წაკითხვა. აუცილებლად უნდა წაიკითხოთ, ლელა მას! მპირდებით?“ – ეს სიტყვები სემესტრის ბოლოს გამართულ ლიტერატურულ კაფეში მომწერა მეექვსეკლასელმა მარიამმა. 11 წლის გოგო აქტიური მკითხველია. დიდხანს არჩევდა წარსადგენ წიგნს. ნაჭრის ჩანთები რომ მოვხატეთ, მაშინ მითხრა, ჯენი პირსონის წიგნზე „ჩვენი საოცარი რეკორდი“ ვისაუბრებო. მეექვსე ლიტერატურულმა კაფემ რომ ჩაიარა, შინ დაბრუნებულმა, შთაბეჭდილებების წერილების კითხვა დავიწყე. მარიამის თხოვნამ წიგნთან მიმაბრუნა. მეორე დღეს ვუთხარი, წიგნი მათხოვე და არდადეგებზე წავიკითხავ-მეთქი. ბიბლიოთეკიდან მქონდა გამოტანილი და უკან დავაბრუნეო, დაღონებულმა მიპასუხა. დავპირდი, რომ უბნის ბიბლიოთეკას მივაკითხავდი.

რამდენიმე დღეში კიდევ ერთ მეექვსე კლასთან გავმართე ლიტერატურული კაფე. ამჯერად ანდრიამ ისაუბრა „ჩვენს საოცარ რეკორდზე“. ჩვეული ბარგით შინ რომ ვბრუნდებოდი, ანდრიამ გამომაცილა, წიგნიც მათხოვა და ბედნიერ შობა-ახალ წელს გისურვებთო, მომაძახა.

ახალი წლის პირველ დღეებში ჯენი პირსონის „ჩვენი საოცარი რეკორდი“ ერთი ამოსუნთქვით წავიკითხე. გამუდმებით მარიამსა და ანდრიაზე ვფიქრობდი. მაინტერესებდა, რაზე გაეცინათ, მათაც თუ მოადგათ ცრემლი, როცა მთავარი პერსონაჟი დედასთან გატარებულ დროს იხსენებდა, ისინიც თუ დააკვირდნენ სიტყვებს „სურიკატი“, „სურვივალისტი“, „ასთაკვი“… საფოსტო მარკებისა და ძველმანების ბაზრობის ამბებს რომ კითხულობდა, ნეტავ თუ გაახსენდა მარიამს ილიას მუზეუმში გამართული მინილექცია „მარკების საიდუმლო ენის“ შესახებ ან ის, მუზეუმიდან გამოსულებმა ფეხით რომ გადავკვეთეთ მშრალი ხიდი და ძველი ნივთები დავათვალიერეთ?

წიგნი იმდენ მნიშვნელოვან თემას ეხება, გადავწყვიტე, მასწავლებლებისთვისაც გამეცნო და გამეზიარებინა, როგორ ვაპირებ მის მიხედვით საინტერესო გაკვეთილისთვის აქტივობების აკინძვას.

ჩემდა გასაოცრად, ამ მხიარულგარეკანიან წიგნში მოვლენები ფსიქიკური პრობლემების მქონე პერსონაჟის ირგვლივ ვითარდება. 11 წლის ლუსის დედას დეპრესია აქვს, რის გამოც ლუსის თანაკლასელი დასცინებს და მიახლის, ძველი ნივთების შეკეთებას, სჯობია, დედაშენი შეაკეთოო. ლუსი კლასელს ცხვირ-პირს მიუნაყავს და, სკოლიდან გამოძევებული, გადაწყვეტს, დედა მართლა „შეაკეთოს“, მუდმივი ძილქუშიდან გამოაფხიზლოს და ხალისიანი განწყობა დაუბრუნოს.

„შავი ძაღლი“ – ასე უწოდებენ ინგლისში დეპრესიის შეტევას. პატარა ლუსის მეტაფორა პირდაპირი მნიშვნელობით ესმის და როცა დედა ეუბნება, „შავი ძაღლის“ გაგდებას ვცდილობო, თავადაც ეზოში ეძებს შავ ძაღლს.

ამ წიგნის საშუალებით ვაპირებ, მოსწავლეებს ცნობიერება ავუმაღლო. ვინ იცის, რამდენი მათგანი შეჯახებია ოჯახში ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებს. პირადი მაგალითების მოყვანა ამ თემაზე საუბარს გამიადვილებს: მეც ხომ ლუსის მსგავსად მრცხვენოდა ჩემი უფროსი ძმის დიაგნოზის – ქრონიკული შიზოფრენიის, მეც ხშირად მტკიოდა შვილის ავადმყოფობით დათრგუნული დედაჩემის დარდი, მისი შეხორცებული ყურის ბიბილოები, გარდერობიდან გამქრალი ლამაზი ტანსაცმელი. ლუსის მსგავსად, ხსნას მეც უახლოეს მეგობრებთან ვეძებდი და დრო დამჭირდა იმის გასაცნობიერებლად, რომ ჩემს უფროს ძმას სულაც არ სჭირდებოდა „შეკეთება“.

თემები, რომლებსაც მოსწავლეებს „ჩვენი საოცარი რეკორდის“ მიხედვით გავაცნობ და ვესაუბრები, არის:

. ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, კერძოდ, დეპრესია, მისი გამომწვევი მიზეზები, სიმპტომები, დახმარების გზები;

. უფროსი მეგობრების ძალა;

. იუმორი – პრობლემებთან გამკლავების საუკეთესო საშუალება;

. ბრაზის მართვა;

. მეგობრის ძიება;

. თავგადასავლები;

. დედასთან გატარებული დრო;

. ჯუმბერ ლეჟავას რეკორდები.

ახალი სემესტრისთვის ეფექტური სტარტი იქნება ლიტერატურულ კაფეში მოსწავლეების მიერ წარდგენილი წიგნის გარშემო დაგეგმილი აქტივობები. დარწმუნებული ვარ, ძალიან გაუხარდებათ იმის გაცნობიერება, რომ მათი თხოვნა ჩემთვის შეუმჩნეველი არ რჩება, მათგან წიგნებს ვთხოულობ და ვკითხულობ, მერე კი შთაბეჭდილებებს ვუზიარებ.

• ცნობისმოყვარეობის აღსაძვრელად მოვასმენინებ ბახის ინგლისურ სიუიტას – #2 ლა მინორს, რომელსაც ლუსის მეგობარი სანდეში უკრავს და ბიონსეს ერთ-ერთ სიმღერას, რომელზეც ლუსის დედის მეგობარი, შილა, ცეკვავს. საინტერესოა, მარიამი და ანდრია თუ გაიხსენებენ ამ ეპიზოდებს.
• მერე დავურიგებ წიგნიდან ამოწერილ და ფურცელზე ამობეჭდილ სიტყვებს, ვთხოვ, ხაზი გაუსვან ნაცნობ ადამიანებს, მოვლენებს, ფაქტებს და ერთმანეთს გავუზიარებთ ცოდნას. ზოგ რამეს თავად გაიხსენებენ, დანარჩენზე მე ვესაუბრები.

ენდი უორჰოლი, ჯგუფი „აბბა“, ბიონსე, „ოზის ჯადოქარი“, ოქროსფერი სნიჩი „ჰარი პოტერიდან“, იბეი, მიულერის ხილის იოგურტი, რომან აბრამოვიჩი, ასთაკვი, საიმპერატორო პინგვინები, პარმიჯანინო, უმპალუმპები, „კენვუდის“ მიქსერი, „ფერერო როშეს“ კანფეტი, ოლივერი, შერვუდის ტყის ბინადარი რობინ ჰუდი – ერთი წიგნიდან ამოკრეფილი სიტყვების მიხედვით საუბრისა და ახალი ცოდნის შესაძენად საკმაოდ ბევრი თემა დაგროვდა. მიყვარს, როცა ავტორი თხრობისას თანამედროვე და ძველ სამყაროებს ერთმნეთთან აკავშირებს, ლიტერატურულ ალუზიებს მოიხმობს, ცოდნას გვაძლევს, ფაქტებსა და ცნობილ ადამიანებს სიუჟეტურ ხაზში ბმულებივით რთავს და მკითხველისთვის სათითაოდ „ხსნის“, ძველს იხსენებს, მახსოვრობიდან ამოასრიალებს, სიახლეს აკვირდება და ინახავს. მუსიკის მოსმენის შემდეგ წიგნიდან თავმოყრილ სიტყვებზე დაკვირვებით მოზარდი მკითხველის თვალის გააქტიურებას შევეცდები.

• წიგნის მიხედვით კითხვარს შევადგენ:

1. რომელი საინტერესო მოვლენის შესახებ ისაუბრებდი კლასის წინაშე?
2. ვინ არის ადამიანი, რომელიც „სახის კუნთებზე კონტროლს გაკარგვინებს“, ანუ ბევრს გაცინებს?
3. დედასთან ერთად გატარებული დროიდან ყველაზე მეტად რისი გახსენება გიყვარს?
4. ვის ეტყოდი სიტყვებს: „შენ ხარ ჩემი ბედნიერება“?
5. რა იცი რეკორდებისა და ჯუმბერ ლეჟავას შესახებ?
6. რომელიმე მუსიკალურ საკრავზე თუ უკრავ ან თუ გსურს დაკვრა?
7. დედის მეგობრებიდან ვისთან გრძნობ თავს ყველაზე კომფორტულად?

• ლუსის მასწავლებლის მსგავსად, ორმაგი უარყოფისა და რიტორიკული შეკითხვის მახასიათებლებს გავაცნობ, პატარა ეპიზოდებს კი სასწავლო რესურსად გამოვიყენებ.
• ბოლოს პერსონაჟის როლს მოვირგებ და როლური თამაშით გავაცნობ ლუსის დედის მეგობარს შილას – ექსცენტრიკულ, უსაყვარლეს ქალს, რომელიც ეკოლოგიური კატასტროფისთვის ემზადება, ძველმანების ბაზრობაზე ნივთების გაყიდვით ირჩენს თავს და არაჩვეულებრივი იუმორი აქვს. ასევე, როლური თამაშით გავაცნობ ლუსის დედას, შილასგან განსხვავებით, ცხოვრების სირთულეებთან გამკლავება რომ უჭირს. ჩამოვწერ 10 კითხვას, დავურიგებ მოსწავლეებს, ჯერ ისინი გამცემენ პასუხს, მერე კი შილასავით უცნაურ, ფერად ტანსაცმელში გამოვეწყობი და ახლა მე, შილა, ვუპასუხებ დარიგებულ კითხვებს.
• წიგნის დასაწყისში მეექვსე კლასის დამამთავრებელ პრეზენტაციაზე მოსწავლეები მათთვის საინტერესო საკითხებზე საუბრობენ. სიამოვნებით მივბაძავ ლუსის მასწავლებელს და ბავშვებს შესაძლებლობას მივცემ, თანაკლასელებს თავიანთი ინტერესები გააცნონ.

მთავარ ამბავს, პრობლემების გადაჭრის ავტორისეულ ხედვას, პერსონაჟების პიროვნულ განვითარებას, ისევე როგორც ამ სტატიაში, მეექვსეკლასელებთანაც გვერდს ავუვლი. ჩემი მთავარი მიზანია, მათი რჩევით წაკითხული წიგნის დახმარებით ქართულის გაკვეთილები გავახალისო, მერე კი 11 წლის გოგო-ბიჭებს, მთავარი პერსონაჟის მსგავსად, საკუთარ თავზე დაკვირვება ვასწავლო.

გრძელდება სასწავლო პროცესი და ჩემი სტუმრობა თბილისისა თუ მარნეულის მუნიციპალიტეტის სკოლებში. ამ მოგზაურობის დროს ბევრი საინტერესო მასწავლებელი და მოსწავლე გავიცანი, ბევრი კრეატიული და შემოქმედებითი გაკვეთილი ვნახე.

ჩემი სტატიების გმირები ყოველთვის ჩემი მოსწავლეები იყვნენ. ვწერდი მათზე და მათთან ერთად. ახლა მინდა, სხვა სკოლების მოსწავლეების შესახებ მოგითხროთ – როგორ სწავლობენ, რაზე ფიქრობენ თუ ოცნებობენ.

ამჯერად მიხეილ ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის 124-ე საჯარო სკოლის გეოგრაფიის მასწავლებელ ხათუნა ჯიოშვილს და მის მეცხრეკლასელებს გაგაცნობთ. როცა ვესტუმრე, კომპლექსურ დავალებაზე – „ტბების დედოფალი – რიწა“ – მუშაობდნენ. გაკვეთილი ინტერაქციული, საინტერესო და ემოციური იყო. რიწა, ეს უღრმესი და ულმაზესი ტბა, აფხაზეთში, ჩვენს აფხაზეთში მდებარეობს. ამიტომ ამ საკითხის განხილვის მნიშვნელობა საგნობრივ კომპენტეციებს სცდება და მოსწავლეებს ყველაზე მთავარს – ღირებულებებსა და დამოკიდებულებას უყალიბებს.

„გული მწყდება, რომ ამ თაობას საშუალება არ გვაქვს, ეს ადგილი მოვინახულოთ, ის ხომ ჯერჯერობით ჩვენ არ გვეკუთვნის“, – წერს მეცხრეკლასელი ნინი.

ბარბარე ცუცუნაშვილი ახალბედა ჟურნალისტის ამპლუაში აღფრთოვანებული გვაცნობს რიწის ტბას:

„ინფორმაციის შეგროვებისას ბევრ საინტერესო ადგილას მომიხდა მოგზაურობა. ერთხელაც ყველა ისტორიას ერთად მოგითხრობთ, რაც რიწის ტბისკენ მიმავალს გადამხდა. ჩემი აზრით, თქვენთვის საინტერესო იქნება, რადგან, ვფიქრობ, ბევრს არ გინახავთ ეს საოცრება. შეიძლება გაგიკვირდეთ, გამაკრიტიკოთ, მაგრამ ადამიანები ხომ შეცდომებზე ვსწავლობთ“.

ნინი მინასოვი ბავშვობის „შთაბეჭდილებებს“ იხსენებს:

„ალბათ გაინტერესებთ, საიდან ვიცი რიწის ტბის სილამაზის შესახებ.

მე ბავშვობისას ვიყავი აფხაზეთში.

მისი სილამაზე უბრალოდ დაუჯერებელი იყო. მოლურჯო, გარშემორტყმული ულამაზესი წიწვოვანი ხეებით. მინდოდა ტბაში ჩახტომა და გაცურვა, სრული თავისუფლების შეგრძნება. ბედნიერი და აღტაცებული ვიყავი ნანახით“.

არადა ნინიმ გაკვეთილზე თქვა: მე აფხაზეთში არ ვყოფილვარ“.

დანარჩენებიც აჰყვნენ:

– მე აფხაზეთი არ მინახავს… – ისმოდა საკლასო ოთახში.

რას ეტყვის ხათუნა მასწავლებელი? მე რას ვეტყოდი? „რა კარგია, რომ ახლა მაინც არ უნდა ვუპასუხო“, – ვფიქრობდი და გარინდებული ვუსმენდი. გაკვეთილზე ისეთი მუხტი იგრძნობოდა, ჩარევა არც მიფიქრია. თუმცა სწორედ ამ მუხტმა მომანდომა მათზე დაწერა. მინდოდა გცოდნოდათ, რომ თბილისის ერთ-ერთ უბანში არიან მეცხრეკლასელები, რომლებიც ფიქრობენ და ლაპარაკობენ აფხაზეთზე.

ამ მუხტმა სწავლის პროცესიც უფრო საინტერესო გახადა და ხათუნა მასწავლებელსაც ააღებინა ხელში კალამი. ისიც ხომ გეოგრაფიის მასწავლებელია, რომელიც მოსწავლეებთან ერთად ჭეშმარიტების გასაღების ძიებაშია.

ხათუნა მასწავლებლის ჩანაწერი:

„ვერასდროს წარმოვიდგენდი, რომ ერთი ჩვეულებრივი გაკვეთილი, რომლის თემა აფხაზეთი იყო, ჩემი შთაგონების წყარო გახდებოდა და პატარა ჩანახატს დამაწერინებდა. კომპლექსური დავალება იძლევა საკითხის მრავალმხრივ მიმოხილვის საშუალებას. რაღაცნაირად, სხვანაირად, განსაკუთრებულად მოვემზადე. დგახარ მოზარდების წინაშე, გიყურებს ამდენი თვალი და ხვდები, რომ ვალდებული ხარ, შენი შინაგანი ემოცია, მუხტი, სიხარული, მოუშუშებელი ტკივილი ფაქიზად გადმოსცე. თითქოს ეს წუთები წყვეტდეს ყველა პრობლემას. ის, რაც ჩემმა თაობამ გამოიარა, ამ თაობისთვის უცხოა, ცივია, გაუგებარია.

კადრებად გაივლის გონებაში წარსული. ვყვები ჩემს უდარდელ, ლაღ ბავშვობაზე, აფხაზეთში გატარებულ ზაფხულის არდადეგებზე, ახალგაზრდა მშობლებზე, ბიჭვინთის ლაჟვარდოვან სანაპიროზე, უმრავლესობა დღესაც „პიცუნდად“ რომ მოიხსენიებს და ძველი, საბჭოური ჟურნალის ფურცლებზე პირვანდელი სახით რომაა შემორჩენილი; კანიონებზე, ენგურის ხიდზე, მსოფლიოში ცნობილ მიწისქვეშა მღვიმეებზე, რიწაზე – „ტბების დედოფალზე“, ფიჭვებზე, ლურჯ ცაზე, როგორც ერთ ლექსშია: „ზღვაა ცისფერი თუ ცაა ზღვისფერი“. ვცდილობ დავარწმუნო, რომ ზღვას ლაპარაკი შეუძლია.

ვსაუბრობთ დაუსრულებლად, ვმოგზაურობთ ვირტუალურად, ფოტოები და სლაიდები ერთმანეთს ენაცვლება, ვარჩევთ ფილმებს: „გაღმა ნაპირი“, „მანდარინები“, – სადაც ყოველი სიტყვა უმნიშვნელოვანესია. ვრძნობ, რომ კლასი ამყვა და სუნთქვა მეკვრება. მეკითხებიან: „აფხაზეთი ხომ საქართველოა?“ დიახ, დაუფიქრებლად დიახ, რადგან მინდა, თითოეულმა გაითავისოს, რომ აფხაზებს, საქართველოს გარდა, სამშობლო არ გააჩნიათ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ქართველებთან თანაცხოვრება არ სურთ. ერთად ვმსჯელობთ მამულის ცნებაზე. ბავშვები გრძნობენ, რომ ის მიწა-წყალი, სადაც ფეხი არ დაუდგამთ, უნიკალური ეკოლოგიური ლანდშაფტებით, ჩვენი ნაწილია. დედამიწაზე ასეთი ოაზისი ცოტაა. ზეცა კი ყველა დედამიწელს ერთნაირად დაჰყურებს თავზე, ამიტომაც მშვიდობის შესანარჩუნებლად ყველამ ერთმანეთს უნდა ჩავკიდოთ ხელი და სადემარკაციო ხაზები დაბრკოლებად არ უნდა ვაქციოთ.

გაკვეთილი დასასრულისკენ მიდის… რა საოცარია ფიქრები, რა მაგარი სიტყვაა „იმედი“… გვახსენდება შეუდარებელი ირაკლი ჩარკვიანის სიმღერა:

ყველაფერი შეიცვალა, სიყვარული სევდაში თვლემს,

აღარავინ აღარ გელის, აღარავინ იხსენებს ძველს,

მე გადმოვცურავ ზღვას,

ნუ დაუჯერებ სხვას,

რომ მე არ მოვალ

მე შენთან მოვალ, დავბრუნდები…

ზარი დაირეკა, კლასში გასაოცარი სიჩუმეა. ამ მოგზაურობიდან დაბრუნება არავის გვინდა…“

ასეთები არიან გეოგრაფიის მასწავლებლები…

„მე აფხაზეთი არ მინახავს, მაგრამ შემდეგ სტატიებში აფხაზეთის ბუნებასა და ისტორიულ ძეგლებს გაგაცნობთ, – წერს მეცხრეკლასელი ნინო, – ბზიფის ტაძარსა და ციხესიმაგრეზე, ფირუზისფერ ტბაზე, გეგას ჩანჩქერზე, იუფშარაზე, ჩანჩქერ „კაცის ცრემლზე“ და პატარა რიწაზე მოგიყვებით“.

ისინი ნახავენ აფხაზეთს.

„I don’t have any particular destination. I’m always on the road. You can meet a lot of interesting people on the road. There is so much to see. One by one, the horizons sink behind me and new ones rise ahead of me[1]“.

Nieh Hualing, „Mulberry and Peach: Two Women of China“

ბავშვობაში სულ მინდოდა, რომელიმე დიდი ადამიანის შთამომავალი ვყოფილიყავი ან პირადად მაინც გამეცნო ვინმე ასეთი. ეს ჩემი პირველი ოცნება იყო.

მეორე ოცნება უკვე მოზრდილობაში გამიჩნდა – ამერიკაში სასწავლებლად მინდოდა წასვლა.

ამ რამდენიმე თვის წინ ისე მოხდა, რომ ორივე ოცნება ამიხდა, ოღონდ თავისებურად: ამერიკაში სტუდენტად კი არა, მწერლად ჩავედი და ლექციების მოსმენის ნაცვლად იქით ვიყავი მომხსენებელი. და დიდი ადამიანიც გავიცანი: საერთაშორისო სამწერლო პროგრამის (International Writing Program) თანადამაარსებელი, ნი ჰუალინი.

აიოვის უნივერსიტეტი, რომელიც ამ პროგრამას მასპინძლობს, შემოქმედებითი წერის ცენტრად ითვლება ამერიკაში. აიოვა სითი იუნესკოს ლიტერატურის ქალაქთაგანია. აქ ყველაფერი ლიტერატურით სუნთქავს: აეროპორტში აპარატები დგას, შეგიძლია, ადგილობრივი ან უცხოელი მწერლის მოთხრობა ამობეჭდო და სანამ შენი გამგზავრების დრო მოვა, კითხვით შეიქციო თავი. ქუჩები და შენობების კედლები სავსეა ლექსებიდან ამონარიდებით. რაც მთავარია, წერის შესასწავლად მთელი ამერიკიდან და, შეიძლება, ითქვას, მთელი მსოფლიოდან ჩამოდიან აქ: აიოვის მწერალთა ვორკშოპი (სამაგისტრო და სადოქტორო პროგრამა შემოქმედებითი წერის მიმართულებით) ხომ საქვეყნოდ ცნობილია. შესაბამისად, ძალზე კონკურენტულიც: ყოველ წელს მხოლოდ ათ სტუდენტს იღებენ. ყველა მიმართულებით შეგიძლია დახელოვნება: მხატვრულ პროზაში, პოეზიაში, დოკუმენტურ პროზაში, დრამატურგიაში, თარგმანში.

სწორედ აიოვის მწერალთა ვორკშოპს დირექტორობდა ამერიკელი პოეტი პოლ ენგლი, როცა ჩინელი და ტაივანელი ემიგრანტების პირველ ტალღას ამერიკაში ნი ჰუალინი ჩამოჰყვა.

ნი ჰუალინი ჰუბეიში დაიბადა 1925 წელს. ღარიბი ოჯახიდან იყო, ამიტომ იძულებული გახდა, ოჯახს მოსწყვეტოდა და ჰუბეიდან წასულიყო, რომ სხვა ქალაქში სკოლა დაემთავრებინა. გამოიარა ჩინეთის სამოქალაქო ომი და იაპონური ოკუპაციის უმძიმესი წლები. მერე კი ოჯახთან ერთად ამერიკაში ჩავიდა. მეუღლეს მალევე გაშორდა. როგორც ენჯი ჩენის დოკუმენტურ ფილმში „ერთი ხე სამი ცხოვრება“ („One Tree Three Lives“) ჰყვება, ერთმანეთს ვეღარ უგებდნენ. მაგრამ ნამდვილი თავგადასავალი თურმე ჯერ კიდევ წინ ჰქონდა: აიოვა სითიში პოლ ენგლი გაიცნო. ერთმანეთი შეუყვარდათ და იქორწინეს.

„ადვილი როდი იყო, – იხსენებს, – პოლი ამერიკელი პოეტი გახლდათ, მე კიდევ ჩინელი მწერალი ვარ. ჩვენი ურთიერთობა პინგ-პონგის თამაშს ჰგავდა. სიყვარული – კი, მაგრამ მოთმინება და ამტანობაც დიდი გჭირდება. ერთხელ რაღაცაზე ვიჩხუბეთ. წამოვაძახე, შენ უცხოელი ხარ და ჩინეთის პრობლემები არ გესმის-მეთქი. პოლი შეცბა, ერთხანს ვერაფერი მითხრა, მერე კი გაოცებულს აღმოხდა, როგორ, ჩემს მშობლიურ აიოვაში უცხოელს მიწოდებო?! მაშინ გავიაზრე, რომ უცხოელი აქ მე ვარ და არა – ის“.

ემიგრაციის სირთულეებზე ნი ჰუალინი თავის ბრწყინვალე რომანში „მწვანე თუთა, წითელი ატამი“[2] გვიამბობს. რომანი ჩინელ ქალზეა, რომელიც, ჰუალინის მსგავსად, ჩინეთის სამოქალაქო ომს გამოექცევა ამერიკაში, მაგრამ ეს საბოლოოდ ამსხვრევს მის იდენტობას. თუთას (ასე ითარგმნება ჩინურიდან მისი სახელი; სრულად – „მწვანე თუთა“) ვეღარ გაუგია, ვინ არის და სადა აქვს სახლი. ეს ჭკუიდან შლის, მისი პიროვნება ორად იხლიჩება და იბადება ატამი, თუთას სრული ანტიპოდი. რომანში ამ ორი სხვადასხვა პიროვნების ხმა გვესმის, ორი პიროვნების, რომლებიც სინამდვილეში, ერთი და იგივე ქალია.

ცოცხალი პერსონაჟები, პოეტურობა, დინამიკურობა – თუ ომსა და ემიგრაციაზე წერა გადაგიწყვეტია, სწორედ ასე უნდა წერო. რომანი-წრე – თხრობა იწყება იმ დროიდან, როცა თუთა უკვე ჩაანაცვლა ატამმა, მერე კი თუთას გზას მივყვებით: მთლიანობიდან დაშლამდე, სახლიდან გზამდე, ომიდან მშვიდობამდე, თინეიჯერობიდან ქალობამდე, მგზავრობიდან ავარიამდე. ტექსტი იმდროინდელი ჩინეთის ღირებულებათა სისტემასაც აირეკლავს, მკაცრად პატრიარქალურს, ფარისევლურს. ამ სისტემისადმი თუთას დამოკიდებულება ისეთივე ამბივალენტურია, როგორიც თავისი სხეულისადმი, რომლის შეცნობაზეც, დიონისურ საწყისთან დაახლოებაზე, აგრეთვე, არის ეს რომანი. ალბათ, ამიტომაცაა „მწვანე თუთა, წითელი ატამი“ ნი ჰუალინის შემოქმედებაში გამორჩეული ტექსტი. ის ხუთ ენაზეა თარგმნილი, მათ შორის, რასაკვირველია, ინგლისურადაც[3].

საერთაშორისო სამწერლო პროგრამის ისტორია კი 1967 წელს იწყება, ნი ჰუალინის აიოვაში გადასახლებიდან სამი წლის შემდეგ: ერთ დღეს ნი ჰუალინმა პოლ ენგლს უთხრა, ამერიკელი მწერლებისთვის მწერალთა ვორკშოპი რომ გაქვთ, რამე უცხოელი მწერლებისთვისაც გავაკეთოთ, მსოფლიოს ნებისმიერი წერტილიდან რომ შეძლონ აქ ჩამოსვლა და წერაო.

„გიჟი ხარ-მეთქი, ვუთხარი, – იგონებს პოლ ენგლი, – ამდენ მწერალს აქ ვერ ჩამოვიყვანთ! მგზავრობის ხარჯებს ვინ დაფარავს? ან მათი აქ ყოფნის ხარჯებს? გიფიქრია, რას დამართებენ კამპუსს?! ერთმანეთს?!“

ნი ჰუალინს უბრალოდ უპასუხია: „ვცადოთ“.

სცადეს. და აი, უკვე 55 წელია, აიოვა სითიში ყოველ შემოდგომაზე 30-35 მწერალი ჩადის მთელი მსოფლიოდან (2021 წელი გამონაკლისი იყო – პანდემიის გამო ნაკადი ორად გაყვეს და 15 მწერალს გაზაფხულზე უმასპინძლეს).

ნი ჰუალინს პროგრამის დასაწყისისადმი მიძღვნილ წვეულებაზე შევხვდი. 97 წლისაა, აიოვა სითიში ცხოვრობს და საჯაროდ იშვიათადღა ჩნდება (განსაკუთრებით პანდემიის პერიოდში ფრთხილობდა). იმ მაგიდის გვერდითა მაგიდასთან იჯდა თავისი ეტლით, რომელთანაც მე და მწერლები ვისხედით: ნოა სუზანა მორაღი (ისრაელიდან), კრისტინა დაბროვსკა (პოლონეთიდან), ედსონ ინკოპტე (გვინეა ბისაუდან), დავიდ ანუარი (მექსიკიდან) და გაიათ ალმადუნი (სირიელ-პალესტინელი პოეტი, შვედეთის მოქალაქე, ამჟამად ბერლინში ცხოვრობს).

– არ შეიძლება, მივიდეთ და მადლობა მაინც ვუთხრათ? – წამოჭრა იდეა ნოამ.

კრისტინა აჰყვა. მეც გავყევი, თუმცა არ ვიცოდი, რა მეთქვა. დავიდიც შემოგვიერთდა.

მივედით. ნოამ მართლაც გადაუხადა მადლობა. მე მორცხვად ვიყავი იქვე ჩაცუცქული და თავს ვუქნევდი. ნი ჰუალინი ღიმილით გვიყურებდა.

– საიდან ხართ? – გვკითხა ბოლოს.

სათქმელს ისევ ვერ მოვაბი თავი, ამიტომ ჩემ ნაცვლადაც კრისტინამ იყოჩაღა და წარმადგინა. ნი ჰუალინმა გადმომხედა:

– ძალიან ახალგაზრდას კი ჰგავხარ! რამდენი წლისა ხარ? – და ხელი ჩამკიდა.

ოცდაშვიდის-მეთქი.

– მართლა რა ახალგაზრდა ყოფილხარ! – გაიცინა. – იცი, რომ მე, სულ მცირე, სამჯერ შენზე უფროსი ვიქნები? – ისევ სიცილი.

მეც გამეცინა.

– ვაი, რა ცივი ხელები გაქვს, გცივა? – შეწუხდა უცებ და მეორე ხელზეც ჩამკიდა ხელი.

არა, ხელები სულ ცივი მაქვს-მეთქი, – ვუთხარი.

და აქ ნი ჰუალინმა ეშმაკურად მოწკურა თვალები და მიპასუხა:

– იმედია, გულიც ეგეთი ცივი არა გაქვს! – და ისევ გაიცინა.

მწერლებმა იუარეს, არა, არაო. მეც სიცილით გავაქნიე თავი.

97 წლის ქალი. ცოცხალი ისტორია. ენამოსწრებული და ძველებურად გამჭრიახი. ჩინეთში ამერიკელი და ამერიკაში ჩინელი. ქალი, რომლის სახელიც ქმრის, პოლ ენგლის, სახელთან ერთად სააუკუნეებს დარჩება, რადგან ორივემ ფასდაუდებელი რამ შექმნა.

ახლა მეც ამ სიდიადის პატარა ნაწილი ვარ. ის ხუმრობა კი, მგონი, რჩევა უფროა – მთავარია, გული არ გქონდეს ცივი…

[1] „გეზი არსაითკენ მაქვს. სულ გზაში ვარ. გზაზე უამრავ საინტერესო ადამიანს შეხვდები. იმდენი რამეა სანახავი. ჰორიზონტები ერთიმეორის მიყოლებით იძირებიან ჩემს ზურგს უკან და ამოიმართებიან ჩემ თვალწინ“ (ნი ჰუალინი, „მწვანე თუთა, წითელი ატამი“) (თარგმანი ჩემია – ნ.ა.)

[2] ინგლისურ თარგმანში რომანს ჰქვია „Mulberry and Peach“ – „თუთა და ატამი“, თუმცა თუ ჩინურიდან სიტყვასიტყვით გადმოვთარგმნით, სათაური ასე იჟღერებს: „Mulberry Green, Peach Red“. პროგრამის თანამშრომლები ამ ვერსიას ამჯობინებენ და მეც ასე გაგაცანით.

[3] Mulberry and Peach: Two Women of China, Beacon Press, Boston, 1988.