ძალიან თემატური ლინკი:
ხანდახან ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბავი შეიძლება გამოგრჩეს – ეს რომანი მაშინ ვიყიდეთ, წიგნების ფესტივალს ბოლო, საკონტროლო წრეს რომ ვარტყამდით. ისე მოხდა, ყველაზე ბოლოსაც წავიკითხე, ჰოდა, ,,ტკბილი ლუკმა” გადმოდგა.
შედარებითი ლიტერატურათმცოდნეობა კარგა ხანია ამტკიცებს, რომ მკითხველისათვის ძალიან საინტერესოა, რას წერენ მის ქვეყანასა და ხალხზე უცხოელი ავტორები. მე პირადად კანტის ერთადერთი მოსაზრება მახსოვს ზეპირად: ,,საქართველო მზეთუნახავების ორანჟერეაა”. დიდი კეთილშობილებაა თქვენი მხრიდან, ჰერ კანტ!
ჯონ სტაინბეკი თავის ,,რუსულ დღიურში” ქართველი ქალების სილამაზეს კანტივით მძაფრად ვერ აღიქვამს, თუმცა ამაზე ნუ შევედავებით, წიგნი, ძირითადად, სალბუნად ედება ჩვენს თავმოყვარეობას.
,,რუსული დღიური” ალბათ ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუშია დოკუმენტური პროზისა მათ შორის, რაც ოდესმე წამიკითხავს. თავისი საქმის ორმა ოსტატმა, მწერალმა ჯონ სტაინბეკმა და ფოტოგრაფმა რობერტ კაპამ, გადაწყვიტეს ერთად წასულიყვნენ საბჭოთა კავშირში და ბოლოს და ბოლოს გაეგოთ, სინამდვილეში როგორი იყო ეს მითოლოგიური ქვეყანა. საბჭოეთი კი უფრო დიდი მითი გამოდგა, ვიდრე წარმოედგინათ…
ამ მითოლოგიას უპირველეს ყოვლისა საოცრად რთული და ჯანსაღი ადამიანის გონებისათვის ყოვლად გაუგებარი საბჭოთა ბიუროკრატია ქმნიდა, რომელზე უარესიც მხოლოდ საბჭოთა აბაზანები შეიძლებოდა ყოფილიყო. ეს ნერვებისმომშლელი და სასოწარკვეთილებამდე მიმყვანი წესრიგი თუ უწესრიგობა საშუალებას აძლევდა ,,მათ”, არ დაერთოთ არაფრის ნება – თუკი ასე სურდათ და მერე ეს ნანინანატრი ნებართვა უცებ და იოლად გაეცათ, რადგან საქმეში ,,საჭირო” პირი ერეოდა. ამ ბიუროკრატიის ალოგიკურობა აიძულებდათ ადამიანებს ხელები ჩამოეყარათ ზემო ეშელონების ნების წინაშე და დამორჩილებოდნენ: ,,მოთმინებაც რომ დაკარგო, ვერაფერს შეცვლი, რადგან ამას ვერაფერი მოუხერხდება. ეს პროცესი გარდაუვალია”, – წერს სტაინბეკი, რომელსაც გაუთავებელი ბუღალტრული აღრიცხვების გამო ძლივს აღირსეს სანატრელი ვახშამი.
თუმცა სტაინბეკის აღშფოთება საბჭოთა ბიუროკრატიის გამო რას მოვიდოდა კაპას გულისწყრომასთან, რომელსაც ყოველმხრივ უზღუდავდნენ ფოტოაპარატების გამოყენების საშუალებას, მათ შორის, არც ზაჰესის გადაღების უფლება მისცეს.
საბჭოთა მოსკოვი ცივი ქალაქია, ამ სიტყვის როგორც პირდაპირი, ასევე გადატანითი მნიშვნელობით. აქ ყველაფერი: აღლუმები, მაღაზიები, რესტორნები, ცენზურა ერთი სიტყვით ხასიათდება – დამთრგუნველი:
,,შემდეგ ჩვენს მწვანე საძინებელში დავბრუნდით….. და მივხვდით, რომ ძალიან ვიყავით დათრგუნულები. თავიდან ვერ გავარკვიეთ, კერძოდ რისი ბრალი იყო, შემდეგ კი მივხვდით _ ამ ქალაქში ძალიან იშვიათად იცინის ვინმე და თითქმის არც არავინ გიღიმის. ადამიანები დასეირნობენ ან გვერდიგვერდ ჩქარ-ჩქარა მიაბიჯებენ, თავდახრილები, არ იღიმიან… ქუჩებში უზარმაზარი სერიოზულობა სუფევს. იქნებ ყოველთვის ასე იყო, აბა, ჩვენ რა ვიცით…”
ერთმა მონაკვეთმა კი გამახსენა დისტოპიური რომანი, რომელიც შარშან ვთარგმნე – მასში აღწერილი იყო ტოტალიტარული სახელმწიფო, სადაც მაღაზიებზე წარწერების ნაცვლად იმ პროდუქტების მუყაოსაგან გამოჭრილი მაკეტები ეკიდა, რომლებიც მაღაზიაში იყიდებოდა. აღმოჩნდა, რომ საბჭოთა კავშირში მაღაზიებში გასაყიდი პროდუქტების ცვილის ასლები იყო გამოფენილი. მრავლისმეტყველი დამთხვევაა, მე მგონი…
მომეჩვენა, რომ მოსკოვის შემდეგ ამერიკელი შემოქმედებისათვის უკრაინა სულის მოთქმასავით გამოდგა. ,,რუსულ დღიურში” იგი აღწერილია, როგორც ქვეყანა უბრალო და კეთილი ადამიანებისა, რომლებიც, მიუხედავად იმისა, რომ ომმა გაანადგურა, მუდამ გიღიმიან და უკეთესი მომავლის იმედი აქვთ. თუ გაინტერესებთ, რაზე დგას საბჭოთა კავშირი, გეტყვით – იმედზე, – დაახლოებით ასეთ რაღაცას ამბობს სტაინბეკი, დიდად გონებამახვილური და საინტერესო დაკვირვება კია.
ალბათ თქვენც ასე მოიქცეოდით. სტალინგრადის პერიოდი დროებით გამოვტოვე და პირდაპირ საქართველოში მოგზაურობის აღწერაზე გადავედი. მომეჩვენა, რომ ავტორის მსუბუქი და შეფარული ირონია ამ შემთხვევაში შენელდა, რასაკვირველია, გარდა იმ მონაკვეთისა, როდესაც საქმე ,,მწერალთა კავშირის” მიერ ჩატარებულ ღონისძიებას ეხებოდა. მე კი გულწრფელად მაინტერესებს, მართლა ასეთი რომანტიკული დამოკიდებულება ჰქონდათ თუ არა სხვა საბჭოთა ხალხებს საქართველოს მიმართ: ,,…გვგონია, რომ ბევრ რუსს სჯერა, წესიერად და პატიოსნად თუ იცხოვრებს, სიკვდილის შემდეგ სამოთხეში კი არა, საქართველოში მოხვდება”. მაინც მეჩვენება, რომ მიუხედავად თავისი განზრახვისა, ობიექტური ყოფილიყო, როცა საქართველოზე წერდა, სტაინბეკი ცნობილი კლიშეების ტყვეობაში იყო. პირადად ჩემთვის, ყველაზე საინტერესო ის მომენტი აღმოჩნდა, როდესაც იგი სტალინის მიმართ საბჭოთა ხალხის დამოკიდებულებას ასახავს. ეს ნამდვილად სადიდტანიანრომანე თემაა.
,,რუსული დღიურის” წაკითხვისას გამიჩნდა შეგრძნება, რომ ყოველთვის, როდესაც სტაინბეკს მეტი აღარ შეუძლია, იუმორს აფარებს ხოლმე თავს, რაც ძირითადად, კაპას მასხრად აგდებაში გამოიხატება. მეტიც, დარწმუნებული ვარ, ჩანართი ,,კაპას საყვედური”, რომელშიც თხრობა ფოტოგრაფის პირით მიმდინარეობს, კიდევ ერთი პასაჟია, სადაც სტაინბეკი კაპაზე ხალისობს. ამ ხაზის გარეშე ჩანაწერები ბევრს დაკარგავდა.
საქართველოში ხშირად ხდება – ზოგი ნაკლებმნიშვნელოვანი წიგნის გამოცემა დიდი ზარზეიმით ჩაივლის, ზოგი მნიშვნელოვნისა კი – უხმოდ. ,,რუსული დღიური” აშკარად ის წიგნია, რომელიც მხატვრული ღირებულებასა და ისტორიული დისკურსის გათვალისწინებით ძალიან უნდა აინტერესებდეს ქართველ მკითხველს. შესაძლებელია საბჭოთა პერიოდის შესწავლისას (როგორც ისტორიაში, ასევე ქართულ ლიტერატურაში) მოსწავლეებისა და სტუდენტებისათვის ამ წიგნის კლასგარეშე საკითხავად მიცემა: ჯერ ერთი, რომ მასში მართლა დიდი დაკვირვებით არის გაანალიზებული საბჭოთა რეჟიმის თავისებურებები და, მეორეც, ეს დაკვირვება არასაბჭოთა ავტორს ეკუთვნის, რაც ასევე ძალიან საგულისხმოა.
,,რუსული დღიურის” ქართულ ენაზე გამოცემა, როგორც უკვე აღვნიშნე, მრავალმხრივ დადებითი მოვლენაა, თუმცა მე მერჩივნა, უფრო ძვირი გადამეხადა წიგნში და კაპას ფოტოები უკეთესი ხარისხით დამეთვალიერებინა, თუმცა სამომავლოდ არც ამის გამოსწორება იქნება დიდი პრობლემა.
ბოლოს კი, დასასრულისკენ, ვეცდები მეტი მოტივაცია მოგცეთ ამ მართლაც კარგი წიგნის წაკითხვისთვის და შემოგთავაზებთ ამონარიდს, სადაც დიდი სტაინბეკი პირადად თქვენ გაქებთ: ,,საქართველო ჯადოსნური მხარეა და სიზმრისეულ ზმანებას ემსგავსება იქიდან წამოსვლის შემდეგ. ქართველებიც ზღაპრული ხალხია… მივხვდით, რატომ გვეუბნებოდნენ რუსები, ,,ვიდრე საქართველო არ გინახავთ, ჩათვალეთ, არაფერი გინახვთო”.
