ერთი ჩვეულებრივი სკოლის ერთი ჩვეულებრივი კლასი ყოველთვის უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ საგაკვეთილო სივრცე — ეს არის სოციალური გარემო, სადაც ბავშვები ყოველდღიურ ურთიერთობებში სწავლობენ კომუნიკაციას, სირთულეებთან გამკლავებას, საკუთარი ადგილის დამკვიდრებასა თუ თავის პოვნას ჯგუფში. ასაკის მატებასთან ერთად კლასის დინამიკა იცვლება, თუმცა საერთო რჩება ერთი: ურთიერთობები პირდაპირ ახდენს გავლენას ბავშვების ემოციურ სიმყარესა და სწავლის პროცესზე.
დავალებებსა და პროექტებზე ერთობლივი მუშაობა ეხმარება მოზარდებს, ერთმანეთისგან პრაქტიკულად ისწავლონ პასუხისმგებლობა, თანამშრომლობა, განსხვავებული აზრის მიღება. კონკურენცია კი, რომელიც თითქმის ყველა კლასში ჩნდება, ზოგჯერ მოტივაციას აძლიერებს, ზოგჯერ კი მცირე დაძაბულობას იწვევს.
ხმაურიანი ამბების ფონზე მასწავლებლის როლი ხშირად ჩუმი, მაგრამ გადამწყვეტია. სწორედ ის ქმნის იმ ჩარჩოს, რომელშიც ურთიერთობები ვითარდება; ის ამჩნევს, სად გაჩნდა დისტანცია, ვინ განცალკევდა ჯგუფისგან, ვინ ცდილობს ლიდერობას და ვინ — ჩრდილში დარჩენას.
ხშირად მასწავლებელი არა მხოლოდ საკუთარ კლასში, არამედ უფრო ფართო წრეშიც ქმნის ურთიერთობების განვითარების პირობებს. ასეთ ინიციატივებს ხშირად აქვს მიმდინარე პროცესებზე უმნიშვნელოვანესი გავლენა — განსაკუთრებით მაშინ, როცა მოსწავლეებს ეშინიათ ახალი კონტაქტების, უცხო აუდიტორიის წინაშე გამოსვლის ან საკუთარი აზრის ხმამაღლა გამოთქმის.
ამ პროცესში ჩვენი, მასწავლებლების, როლი ხშირად იკვეთება. ჩვენ ვცდილობთ, შევქმნათ გარემო, სადაც ბავშვებს ბუნებრივად შეუძლიათ ურთიერთობა — ვხედავთ, ვინ ერიდება ჯგუფს, ვინ ჩუმად რჩება, ვინ ცდილობს ლიდერობას, და საჭიროების შემთხვევაში ვეხმარებით პროცესის წარმართვაში ისე, რომ ურთიერთობები ბუნებრივად განვითარდეს.
ძალიან მნიშვნელოვანია, ბავშვებს პარალელურ კლასებთან მუშაობაც შევთავაზოთ: ისინი ამზადებენ პრეზენტაციებს სხვადასხვა თემაზე და შემდეგ ერთმანეთს აცნობენ შედეგებს. ჩემს შემთხვევაში ამ სტრატეგიამ ნამდვილად გაამართლა: ამ პროცესმა მოსწავლეებს ბევრი სხვადასხვაგვარი შიში თუ კომპლექსი გადაალახვინა: ისინი აღარ ერიდებიან გამოსვლას დიდ აუდიტორიასთან, უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან და საჯარო გამოსვლის უნარსაც თავისუფლად ივითარებენ. გარდა ამისა, ასეთ პრეზენტაციებში ჩართვა ხშირად ბავშვებს აძლიერებს კონკურსებში მონაწილეობისას — ისინი ნაკლებად განიცდიან, თამამად ავლენენ საკუთარ ცოდნას და უკეთ აფასებენ სხვების აზრს.
ჩემი დაკვირვებით, ბავშვების თვითშეფასება და ემოციური სტაბილურობა პირდაპირ აისახება მათ სოციალურ ურთიერთობებზე. ზოგი ბავშვი თავიდან ხშირად ერიდება ჯგუფურ აქტივობებს, ზოგს კი სჭირდება მეტი დრო, რათა თავისუფლად გამოხატოს აზრი. სწორედ ასეთი აქტივობები — შეხვედრა სხვა კლასებთან, საერთო პრეზენტაციები, გუნდური დავალებები — ხშირად ყველაზე ეფექტური გზაა სოციალური მოქნილობისა და თავდაჯერებულობის განვითარებისთვის.
ეს გამოცდილება ასევე აჩვენებს, რომ საკლასო ურთიერთობები მხოლოდ განათლების პროცესი კი არა, ბავშვების მომავლისთვის საჭირო სოციალური უნარების დამცველი სივრცეა. როდესაც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევ, სხვადასხვა კონტექსტში შეძლონ ურთიერთობა, ისინი სწავლობენ კომუნიკაციას, გუნდურ მუშაობას, პასუხისმგებლობას, უვითარდებათ კრიტიკული აზროვნება და საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიც ბევრად თავისუფლად ერთვებიან.
კლასის თუ კლასთაშორისი ურთიერთობები არ არის მხოლოდ აკადემიური შედეგების საწინდარი — ისინი ცხოვრების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყოველდღიური, პრაქტიკული გაკვეთილია. და მასწავლებლის როლი მხოლოდ ცოდნის გადაცემა კი არა, ამ ურთიერთობების მიმართულების შექმნა, ბავშვების მხარდაჭერა და შესაძლებლობების კარის გაღებაა.
კლასში თუ კლასისგარეთ ურთიერთობებს გააჩნია უზარმაზარი გავლენა განათლების შედეგებზე. განსხვავებულ სოციალურ-კულტურულ გარემოში მყოფი მოსწავლეების კეთილდღეობა პირდაპირ უკავშირდება მათ ურთიერთობებს კლასში. თანამშრომლობის გამოცდილება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.
განათლება და ურთიერთობები ქმნის მტკიცე საფუძველს ბავშვების სოციალიზაციისთვის, რაც შემდეგ გავლენას ახდენს მათი შრომისა თუ თანამშრომლობის უნარზე, ეფექტურ გუნდურ მუშაობასა და საზოგადოებრივ პასუხისმგებლობაზე. თუ საკლასო ურთიერთობები მკაფიოდ პოზიტიური და კეთილგანწყობილი იქნება, მოსწავლეები უკეთესები გახდებიან როგორც აკადემიურ, ისე პიროვნულ დონეზე.
სწორედ ჯანსაღი კომუნიკაციის უნარი განსაზღვრავს მათ თავდაჯერებულობას, სოციალურ მოქნილობასა და მომავალში თანამშრომლობის უნარს. მასწავლებლის როლი აქ უმნიშვნელოვანესია: ჩვენი ინიციატივა, დაკვირვება და საშუალებების ძიება არა მხოლოდ აყალიბებს გარემოს, სადაც ბავშვები სწავლობენ, არამედ ემოციურ და სოციალურ უნარებსაც ავითარებს, რომლებიც მათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში გამოადგებათ.
სწორედ ამის მაგალითია პრაქტიკა, როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს პარალელურ კლასებთან თანამშრომლობას სთავაზობს. ერთ-ერთი ასეთი მეთოდი არის საერთო პრეზენტაციების მომზადება სხვადასხვა თემაზე — პროცესი, რომელიც ბავშვებს საშუალებას აძლევს, თავისი ცოდნა არა მხოლოდ საკუთარ ჯგუფში, არამედ სხვებთანაც გაიზიარონ. ეს გამოცდილება ბევრ დაბრკოლებას ამსხვრევს: მოსწავლეები კარგავენ უცხოსთან ურთიერთობის შიშს, უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან და საჯარო გამოსვლის უნარსაც ივითარებენ. გარდა ამისა, ისინი ხედავენ, რომ სხვადასხვა კლასიდან მოსული თანატოლებიც იგივე სირთულეებს, ინტერესებსა და ემოციებს იზიარებენ — და სწორედ ეს ახერხებს მათ შორის ბუნებრივი კავშირის ფორმირებას.
ასეთი ინიციატივები კლასის გარეთ არსებული სოციალური სივრცეების გააქტიურებასაც იწვევს. ბავშვები სწავლობენ, რომ სკოლის საზოგადოება ერთი კლასის ფარგლებს ბევრად სცდება; რომ კომუნიკაცია მხოლოდ მათ “უბანში“ არ ჩერდება. ეს აღქმა მნიშვნელოვნად აძლიერებს მათ სოციალური მოქნილობის უნარს და ამცირებს შიშს, რომელიც ხშირად ახლავს ახალ გარემოებას.
ფსიქოლოგიური ფაქტორები — თვითშეფასება, ემოციური სტაბილურობა, შიში ან თავდაჯერებულობის დეფიციტი — განსაკუთრებით მკაფიოდ იკვეთება მაშინ, როცა მოსწავლეები ახალ ჯგუფებთან კონტაქტში შედიან. სწორედ ამიტომ მსგავს პრაქტიკას ხშირად აქვს გაცილებით მეტი გავლენა, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. უკვე არსებული კონფლიქტებიც კი ხშირად უფრო მარტივად იხსნება, როდესაც ბავშვები ხვდებიან, რომ სკოლაში ურთიერთობები უფრო ფართოა და მხოლოდ „თავის კლასთან“ არ იწყება და არ მთავრდება.
ამ ყველაფრის ფონზე, მასწავლებლის როლი კიდევ ერთხელ იკვეთება როგორც საკლასო კომუნიკაციის არქიტექტორის. მისი ინიციატივები, ტონი, დაკვირვება და სწორ დროს ჩარევის უნარი ხშირად განსაზღვრავს, როგორი იქნება საკლასო ატმოსფერო, როგორი ურთიერთობები ჩამოყალიბდება და რა გამოცდილებას წაიღებს თითოეული მოსწავლე.
საბოლოოდ, საკლასო და შორისკლასობრივი ურთიერთობები ისეთივე მნიშვნელოვანი კომპონენტია განათლების ხარისხისთვის, როგორც კარგად დაგეგმილი სასწავლო პროგრამა. სკოლა იქცევა სივრცედ, სადაც მენტალური მოქნილობა, ურთიერთპატივისცემა და სოციალური გახსნილობა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც აკადემიური წარმატება — და ამ პროცესის ცენტრში მასწავლებელი დგას, როგორც ადამიანი, ვინც ამ ურთიერთობებს მიმართულებას აძლევს.
