თემატური პოსტერების გამოყენება ფონოლოგიური უნარების გამომუშავების მიზნით

წინამდებარე წერილში განხილულია თემატური პოსტერების გამოყენება ფონოლოგიური უნარების განვითარების მიზნით და წარმოდგენილია პირველკლასელებისთვის განკუთვნილი საგაკვეთილო სცენარი.

სანამ კონკრეტული თემატური პოსტერის მიხედვით დაწერილ საგაკვეთილო სცენარს განვიხილავთ, გავიხსენოთ ფონოლოგიური უნარების როლი და მნიშვნელობა სკოლაში ახლად შესული მოსწავლეებისთვის. ამის შესახებ დაწვრილებით საუბარია სხვა წერილში: https://rb.gy/6kbrp5 თუმცა, მოკლედ აღვნიშნოთ რამდენიმე პოსტულატი:

• ფონოლოგიური კომპეტენცია არის მოსწავლის უნარების ერთობლიობა, რომლებიც მას შეაძლებინებს, წარმოთქმულ (ზეპირ) სიტყვაში გამოყოს მარცვლები და ბგერები;
• ფონოლოგიურ კომპეტენციას მოსწავლე იყენებს საყრდენად კითხვისა და წერის პროცესში;
• ფონოლოგიური კომპეტენცია უნდა ჩამოყალიბდეს თანმიმდევრულად მოსწავლისთვის სახალისო და საინტერესო კონტექსტებში.

სწორედ ასეთი საინტერესო კონტექსტის შესაქმნელად შეიძლება გამოვიყენოთ თემატური პოსტერები, რომლებზე დაყრდნობითაც მოსწავლეებს ვავარჯიშებთ წარმოთქმული სიტყვების დამარცვლაში (ბგერა-ბგერა დაშლაში), მარცვალთა (ბგერათა) რაოდენობის ამოცნობაში, პირველი/მეორე/ბოლო მარცვლის (ბგერის) იდენტიფიცირებაში, ცალ-ცალკე წარმოთქმულ მარცვალთა (ბგერათა) სიტყვად გამთლიანებაში, პირველი მარცვლის (ბგერის) მიხედვით სიტყვის მიხვედრაში და სხვა. თუკი მოსწავლისთვის ქართული მშობლიური ენა არაა, მაშინ პოსტერები ამავდროულად შეუცვლელ დახმარებას გაგვიწევს ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაშიც.

შესაბამისად, ადვილი მისახვედრია, რომ ქვემოთ წარმოდგენილ საგაკვეთილო სცენარში განსხვავებული იქნება სასწავლო ამოცანები, იმ შემთხვევაში, თუკი მას ქართულის, როგორც მშობლიური ენის გაკვეთილებზე გამოვიყენებთ.

პოსტერი დამზადებულია მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ.

გაკვეთილის/გაკვეთილების მიზანი: ლექსიკური მარაგის (ოჯახის წევრები) გამდიდრება და ფონოლოგიური უნარის (სიტყვების დამარცვლა) გამომუშავება

მოსწავლეები შეძლებენ პოსტერზე ასახული საგნების (ოჯახის წევრები) აღმნიშვნელი ლექსიკური ერთეულების დასახელებასა და მათ დაჯგუფებას შეთავაზებული ნიშნის (ერთმარცვლიანი, ორმარცვლიანი, სამმარცვლიანი) მიხედვით.

მოსწავლეთა პროფილი და მათი წინარე ცოდნა: არაქართულენოვანის სკოლის პირველკლასელები, რომლებსაც შეუძლიათ საკლასო გარემოსთან დაკავშირებული ლექსიკური ერთეულების (დაფა, მაგიდა, მოსწავლე, მასწავლებელი…) დასახელება და დამარცვლა. (ამით მივანიშნებთ, რომ გარკვეული გამოცდილება მოსწავლეებს უკვე აქვთ და რომელიმე კონკრეტული თემის ფარგლებში — ამ შემთხვევაში სასკოლო გარემო — ბავშვები გავარჯიშებულები არიან სიტყვების დამარცვლაშიც)

სასწავლო პერიოდი: დაახლოებით, სწავლის დაწყებიდან ერთი თვემდე პერიოდი

სასწავლო რესურსები: თემატური პოსტერი „ოჯახი”, მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით ნახევრად გაჭრილი ნახატებიანი დიდი ბარათები, ნახატებიანი პატარა ბარათები, სამუშაო ფურცლები მოსწავლეთა მცირე ჯგუფებისთვის, განმავითარებელი შეფასების რუბრიკა

გაკვეთილის ქარგა:

• პოსტერის დემონსტრირება და საგნების იდენტიფიცირება
• საგნების დასახელებაში ვარჯიში (სრული ფიზიკური რეაქცია)
• საგნების დასახელებაში მოსწავლეთა ჩართვა
• სიტყვების დემონსტრირება დამარცვლით
• სიტყვების (სიტყვის ბარათების) გადაჯგუფება მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით ჯგუფებში და პრეზენტაცია.

აქტივობა 1. პოსტერის დემონსტრირება და საგნების იდენტიფიცირება

მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს პოსტერს და წარმართავს ინტერაქციის მოდელირებას ოჯახის წევრების შესახებ. სვამს შეკითხვას, უპასუხებს და ხელს ადებს დასახელებულ საგანზე.

— ეს ვინ არის? ეს არის დედა. ეს ვინ არის? ეს არის მამა. დედა, მამა. გაიმეორეთ ჩემთან ერთად: დედა, მამა.

მასწავლებელი ხელს ადებს საგანს (პირველ ეტაპზე დედისა და მამის ილუსტრაციას, შემდეგ სხვა საგნებს), ასახელებს ხმამაღლა და სთხოვს მოსწავლეებს, მათაც ერთად ხმამაღლა გაიმეორონ. შემდეგ შეცდომით ასახელებს საგანს და მოსწავლეებმა უნდა ამოიცნონ და სწორად დაასახელონ.

ამ მიდგომით დასახელდება და გავარჯიშდება შემდეგი საგნების აღმნიშვნელი სიტყვები: დედა, მამა, ბებია, ბაბუა, და, ძმა.

აქტივობა 2. საგნების დასახელებაში გავარჯიშება სრული ფიზიკური რეაქციის მიდგომით

მასწავლებელი მიმართავს სრული ფიზიკური რეაქციის მიდგომას და იძლევა შემდეგი სახის მითითებებს:

— თუ ეს არის დედა, ადექით ფეხზე (თან ხელს ადებს დედის ილუსტრაციას და ხელით ანიშნებს მოსწავლეებს, რომ ადგნენ.)… თუ ეს არის მამა, დასხედით (ხელს ადებს მამის ილუსტრაციას და თან ხელით ანიშნებს დასასხდომად).

ამავე სტრატეგიას მასწავლებელი იმეორებს შეცდომით, ანუ ინსტრუქციის მიცემისას ხელს ადებს დედის ილუსტრაციას და ასახელებს მამას. ამ დროს, რასაკვირველია, მოსწავლეებმა არ უნდა შეასრულონ ინსტრუქცია.

შემდეგ მასწავლებელი ამატებს კიდევ ორ სიტყვას: ბებია, ბაბუა. ამავე პრინციპით – სავარჯიშოებს უკვე ოთხი სიტყვის გამოყენებით. ბოლოს დაამატებს კიდევ ორ სიტყვას და სულ გააქტიურდება ექვსი სიტყვა: დედა, მამა, ბებია, ბაბუა, და, ძმა. შესაბამისად, სრული ფიზიკური რეაქციის აქტივობამ ასეთი სახე შეიძლება მიიღოს:

— თუ ეს არის დედა, ბიჭები ადექით ფეხზე… თუ ეს არის მამა, გოგონები ადექით ფეხზე… თუ ეს არის ბებია, ასწიეთ ხელები… თუ ეს არის ბაბუა, დაუკარით ტაში…

ამ პროცესში მასწავლებელი მოსწავლეებს რთავს ინდივიდუალურადაც. მოსწავლეთა შერჩევა დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რა ინფორმაციას მიიღებს მასწავლებელი განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენებით:

— თუ ეს არის ბაბუა, ნარინე, მოდი ჩემთან!.. თუ ეს არის დედა, ჰუსეინ, ადექი ფეხზე…

მეთოდიკური წიაღსვლა: ამ მიდგომით გამოყენებული ფრაზები ქართულის, როგორც არამშობლიური ენის შემსწავლელ მოსწავლეებს უნდა გავაგებინოთ მოქმედებებით: ადექით ფეხზე, გამოდი დაფასთან, დაუკარით ტაში, ასწიეთ ხელები… ხშირი გამეორების შედეგად ბავშვები მოქმედების ჩვენების გარეშე აითვისებენ დასწავლილ ფრაზებს, რომლებიც, თავის მხრივ თანდათანობით გამდიდრდება… მოსწავლეთა მოტივირების მიზნით, შესაძლოა მასწავლებელმა გაამრავალფეროვნოს აქტივობა, მაგალითად, ფურცლებით დაფაროს პოსტერის დამახსოვრებული საგნები და ისე ამოიცნონ.

აქტივობა 3. საგნების დასახელებაში მოსწავლეთა ჩართულობა

მასწავლებელი შეარჩევს მოსწავლეს, რომელიც მასწავლებლის როლს შეასრულებს: ხელს ადებს საგანს, დაასახელებს და სხვა მოსწავლეები იმეორებენ. ასევე, შეცდომითაც დაასახელებს საგანს და მოსწავლეებმა სწორად უნდა დაასახელონ. მოსწავლეთა შერჩევა ამ შემთხვევაშიც დაეყრდნობა განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტის შედეგად მიღებულ ინფორმაციას. თუმცა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ამ პროცესში ყველა მოსწავლეს აქვს ხოლმე ჩართვის სურვილი და მასწავლებელმა არ უნდა გააწბილოს ისინი. ე. წ. მორცხვი მოსწავლეები კი მეტი წახალისებით უნდა გაააქტიუროს.

მოსწავლეები სიამოვნებითა და სიხარულით ერთვებიან ე. წ. სრული ფიზიკური რეაქციის მიდგომის გამოყენებისას, როგორც წამყვანები.

აქტივობა 4. სიტყვების დემონსტრირება დამარცვლით

მასწავლებელი კიდევ ერთხელ ადებს ხელს საგნებს და ასახელებს სიტყვებს, ჯერ —  მთლიანად, შემდეგ — დამარცვლით. მოსწავლეები იმეორებენ დამარცვლულ სიტყვებს.

— დედა, დე-და; მამა, მა-მა; ბებია, ბე-ბი-ა; ბაბუა, ბა-ბუ-ა; და, და; ძმა, ძმა.

შემდეგ კიდევ დამარცვლავს სიტყვებს და თან თითების გამოყენებით თვალსაჩინოდ ითვლის მარცვლებს:

— დედა, დე-და, 2 მარცვალი; მამა, მა-მა, 2 მარცვალი; ბებია, ბე-ბი-ა, 3 მარცვალი; ბაბუა, ბა-ბუ-ა, 3 მარცვალი; და, და, 1 მარცვალი; ძმა, ძმა, 1 მარცვალი.

ამ უნარის განმტკიცების მიზნითაც მასწავლებელი ააქტიურებს მოსწავლეებს — იძახებს დაფაზე გაკრულ ილუსტრაციასთან/პოსტერთან და ახლა მოსწავლე დაასახელებს და დამარცვლავს სიტყვებს, ხოლო თანაკლასელები გაიმეორებენ.

მეთოდიკური წიაღსვლა: ამ დროს მასწავლებელმა შეიძლება გამოიყენოს მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით დაჭრილი ილუსტრირებული ბარათები. (იხ. დანართი)

აქტივობა 5. სიტყვების დაჯგუფება მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით

მასწავლებელი აჯგუფებს მოსწავლეებს, ურიგებს სიტყვის ბარათებსა და სამუშაო ფურცელს — ერთმარცვლიანი, ორმარცვლიანი და სამმარცვლიანი სიტყვის ბარათების დასაწებებლად.

სიტყვის ბარათები იქნება ახალშესწავლილი (დედა, მამა, ბებია, ბაბუა, და, ძმა) და წინა თემის ფარგლებში შესწავლილი სიტყვების ნახატები (მაგალითად, დაფა, ზარი, რვეული).

მასწავლებელი დავალების ინსტრუქციის აღქმის გაიოლების მიზნით დაფაზე აკრავს ანალოგიურ სამუშაო ფურცელს და მოსწავლეთა თვალწინ ხმამაღლა ფიქრის მეთოდის გამოყენებით აკრავს თითო სიტყვას. (ხმამაღლა ფიქრის ნიმუში: ეს არის დედა, დე-და, რამდენი მარცვალია? ორი მარცვალი. ამიტომ უნდა დავაკრა ორმარცვლიანი სიმბოლოს ქვეშ…).

მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში და ანაწილებენ სიტყვის ბარათებს მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით. მასწავლებელი დადის ჯგუფებში და საჭიროებისამებრ ეხმარება მოსწავლეებს. მოსწავლეებს, რომლებსაც დამატებითი მუშაობა სჭირდებათ, მათთან შედარებით მეტ დროს ატარებს.

აქტივობა 6. ნამუშევრების პრეზენტაცია და გაკვეთილის შეჯამება

მოსწავლეები წარმოადგენენ უკვე შევსებულ სამუშაო ფურცლებს. ასახელებენ სიტყვათა ჯგუფებს მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით.

მასწავლებელი ამხნევებს  მათ და აძლევს პოზიტიურ უკუკავშირს (ყოჩაღ! ძალიან კარგი ნამუშევარია!.. მიხარია თქვენი მოსმენა… და სხვ.).

მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილს (დღეს ჩვენ ვისწავლეთ ახალი სიტყვები: დედა, მამა… დედა — ორი მარცვალი, მამა — ორი მარცვალი…), მადლობას უხდის მოსწავლეებს და ემშვიდობება მათ.

მეთოდიკური წიაღსვლა: ფონოლოგიური კომპეტენციის (ამ შემთხვევაში სიტყვების დამარცვლა) გამომუშავების გარდა, მუდმივი აქცენტი უნდა ისმებოდეს ბგერების სწორად აღქმასა და წარმოთქმაზე, ანუ ფონეტიკურ კომპეტენციაზე. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მასწავლებლის მიერ თითოეული სიტყვის ხაზგასმით სწორად წარმოთქმას  და ,,საჭირბოროტო” ბგერებზე ყურადღების გამახვილებას. სწორედ საწყის ეტაპზე თუ არ გამახვილდა ამ კომპეტენციაზე ყურადღება, შემდეგ რთულად ხდება მისი ჩამოყალიბება და ქართული ენის შემსწავლელები არასწორად წარმოთქვამენ ხოლმე ბგერებს. ამის მიზეზი კი ისაა, რომ თავის დროზე მათმა ყურმა სათანადოდ ვერ დაიჭირა ქართული ენის სპეციფიკური, თავიანთი მშობლიური ენისთვის უცხო ბგერები.