რას ნიშნავს მეტაკოგნიცია?
მეტაკოგნიცია არის აზროვნება აზროვნების შესახებ. ეს არის ცოდნა საკუთარი კოგნიტიური სისტემისა და მისი ფუნქციონირების შესახებ და მისი კონტროლის უნარი.
მეტაკოგნიციის დროს ხდება იმის შემეცნება, თუ რა ვიცით; იმის გაცნობიერება, თუ რას ვაკეთებთ ან როგორია ჩვენი მიმდინარე კოგნიტიური და ემოციური მდგომარეობა.
როდესაც მეტაკოგნიცია ეხება საკუთარი სწავლის პროცესების გაცნობიერებას, ეს არის სწავლის სწავლა – ადამიანის მიერ საკუთარი სწავლის მართვა, რომელიც მოიცავს სწავლის დაგეგმვას, შეფასებასა და მუდმივ მონიტორინგს.
მეტაკოგნიცია მნიშვნელოვანია ყველა კოგნიტიური პროცესისთვის, ის საშუალებას გვაძლევს მიზნისკენ მივმართოთ ჩვენი კოგნიტიური ძალისხმევა. იყო მეტაკოგნიტიური, ნიშნავს, იცოდე ის, თუ როდის გამოიყენო კომპონენტური უნარები, როგორ დაუკავშირო ისინი საგნობრივი საკითხის ცოდნას და რატომ გამოიყენო ისინი.
როგორ შევუწყოთ ხელი მოსწავლეთა ფუნქციურ-კომპონენტური უნარების განვითარებას?
ეროვნული სასწავლო გეგმა გამოკვეთს ექვს ფუნქციურ უნარს და მასთან დაკავშირებულ კოგნიტიურ ოპერაციებს (კომპონენტებს) რომელთა გარეშე წარმოუდგენელია გრძელვადიან სამიზნე ცნებებზე მუშაობა. ეს უნარებია:
- კრიტიკული აზროვნება
- შემოქმედებითობა
- კომუნიკაცია
- თანამშრომლობა
- მოქალაქეობა
- ხასიათი ნებისყოფა/ნებელობა (ფუნქციურ-კომპონენტური უნარი).
კომპონენტური უნარების ინტეგრირება რეგულარულ კურიკულუმში ეხმარება მოსწავლეებს, უფრო ღრმად გაიგონ საკითხი, რომელსაც სწავლობენ.
კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესში მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება საკვანძო შეკითხვის დასმას. ამ ტიპის კითხვები აზუსტებს, თუ რას შეიმეცნებს მოსწავლე და როგორ შეძლებს დასახული ამოცანის განხორციელებას. ფაქტობრივად, სწორად დასმული კითხვების საფუძველზე მოსწავლე ქმნის საბოლოო პროდუქტს.
კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობა ხელს უწყობს მოსწავლეთა ფუნქციურ-კომპონენტური უნარების განვითარებას.
ვნახოთ, როგორ არის დაკავშირებული ფუნქციური უნარები კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- ფუნქციური უნარი – კრიტიკული აზროვნება მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- დაკვირვება – გახსენება, ამოცნობა
- კანონზომიერების აღმოჩენა და განზოგადება – შედარება და დაპირისპირება (კონტრასტი) კლასიფიცირება, რელევანტური და არარელევანტური ინფორმაციის იდენტიფიცირება
- დასკვნების ჩამოყალიბება კანონზომიერებების საფუძველზე – პირველადი დასკვნა, ვარაუდის გამოთქმა
- დასკვნების შეფასება დაკვირვების საფუძველზე – თანმიმდევრულობის შემოწმება, ტენდენციურობის, სტერეოტიპების, კლიშეებისა და პროპაგანდის იდენტიფიცირება, უსაფუძვლო დაშვებების იდენტიფიცირება, გადამეტებული განზოგადების ან მცირედ განზოგადების ამოცნობა, დასკვნების ფაქტებით დადასტურება.
- ფუნქციური უნარი – შემოქმედებითობა მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- თავისუფლად აზროვნება – კითხვების დასმა იდეების გენერირება; პრობლემის გადაჭრის გზების დასახელება; ალტერნატიული პასუხების ძიება და პრობლემის გადაჭრის გზების შემოთავაზება.
- ფლექსიურობა – პრობლემის დანახვა და შეფასება სხვადასხვა პერსპექტივიდან მიდგომების მრავალფეროვნება.
- ორიგინალობა – უნიკალური და ახალი იდეის გენერირება, სხვადასხვა ელემენტისგან უნიკალური კომბინაციების შექმნა.
- დეტალებზე ყურადღების გამახვილება – იდეების განვითარება და გამდიდრება დეტალიზაციის ხარჯზე.
- ფუნქციური უნარი – კომუნიკაცია მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- ინფორმაციის ნათლად და შინაარსიანად გამოხატვა – მიზნობრიობა (ინფორმირება, ინსტრუქტირება, მოტივირება, დარწმუნება) მეტყველების ტიპის შერჩევა – აღწერა, თხრობა, მსჯელობა, აქტიური მოსმენა, დიალოგში გაყოლა, სათანადო ფუნქციური სამეტყველო ქმედების გამოყენება, არავერბალური სიგნალები (სხეულის ენა, მიმიკა, ჟესტიკულაცია და ა.შ.)
- თავდაჯერებულობა – ღიაობა კეთილგანწყობა
- ემპათია – (სხვისი თვალით დანახვა) თვითრეფლექსია/უკუკავშირი ურთიერთობის მონიტორინგი
- აღიარება – თანასწორობა, პასუხისმგებლობა, ტოლერანტობა (განსხვავებულის მიმღებლობა) ორიენტაცია პრობლემაზე და არა კომუნიკაციაში ჩართულ სუბიექტზე.
- ფუნქციური უნარი – თანამშრომლობა მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- ერთად მუშაობა – პირისპირ და ტექნოლოგიების გამოყენებით იდეებისა და რესურსების გაზიარების გზით
- საერთო პასუხისმგებლობა – საერთო მიზანი ანგარიშვალდებულება შედეგთან მიმართებით
- არსებითი გადაწყვეტილებები (შინაარსი, პროცესი, პროდუქტი) – წინარე ცოდნის გამოყენება გადაწყვეტილებების მიღების მიზნით; როლებისა და პასუხისმგებლობების განაწილება; პროდუქტის დიზაინი, ბუნება და გამოყენებითობა ურთიერთდამოკიდებულობა (ანგარიშვალდებულების ორი დონე – ინდივიდუალური და ჯგუფური).
- ფუნქციური უნარი – მოქალაქეობა მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- უზენაესი ეთიკის პრინციპები – ადამიანის ღირსება, გაურკვევლობებისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულება
- ანგარიშვალდებულება საზოგადოებისადმი და თანაშემოქმედებითობა -პასუხისმგებლობა კონფლიქტების მართვა კანონის უზენაესობის დაფასება
- თემის პრიორიტეტების გააზრება – ლოკალური თემისთვის აქტუალური პრობლემები; ქვეყნისთვის აქტუალური პრობლემები; მსოფლიოს ცოდნა და შემეცნება.
- ფუნქციური/კომპონენტური უნარი – ხასიათი ნებისყოფა/ნებელობა მოიცავს შემდეგ ქვეუნარებს და დაკავშირებულია კოგნიტიურ ოპერაციებთან:
- იდენტობა – საკუთარი შესაძლებლობებისა და ინტერესების გაცნობიერება (ვინ ვარ მე) გადაწყვეტილების მიღება თვითრეალიზაციისთვის
- თვითრეგულაცია – მიზნების დასახვა; დაგეგმვა; თვითეფექტურობის განცდა; სწავლის სტრატეგიები; მონიტორინგი და შეფასება; დახმარებისთვის სხვებისთვის მიმართვა
- თვითაქტუალიზაცია – ენთუზიაზმი ყველა საქმის მიმართ; ავტონომიურობა; საკუთარი თავის პოზიტიური შეფასება; ადამიანებისა და სამყაროს მიმართ კეთილგანწყობა; პროცესზე ორიენტირებულობა.
ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით გრძელვადიან მიზნებზე მუშაობა გულისხმობს ერთი მხრივ ფუნქციურ-კომპონენტურ უნარებსა (კრიტიკული აზროვნება, შემოქმედებითობა, კოლაბორაცია, კომუნიკაცია და სხვა) და მეტაკოგნიციაზე ყურადღების გამახვილებას, მეორე მხრივ კი, სამიზნე ცნებებთან დაკავშირებული კონკრეტული სასწავლო შინაარსების/საგნობრივი საკითხების დამუშავებას.
კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა გრძელდება რამდენიმე გაკვეთილის განმავლობაში. პროცესი ორიენტირებულია თითოეული მოსწავლის შედეგის მიღწევაზე. მასწავლებელი წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით სთავაზობს მოსწავლეებს ახალ ცოდნას და აკვირდება, რამდენად ეფექტურად ხდება სამიზნე ცოდნის კონსტრუირება.
„შედეგად, ყალიბდება პოზიტიური სასწავლო გარემო, რომელშიც მოსწავლე ურთიერთდაკავშირებულად იყენებს ყველა ფუნქციურ-კომპონენტურ უნარს“.
განმავითარებელი შეფასების წარმოებისას მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს რამდენად აძლევს სასწავლო პროცესში შესრულებული დავალებები მოსწავლეს ცოდნის/საკუთარი შესაძლებლობების წარმოჩენის საშუალებას და რამდენად შეუწყო ხელი კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესმა მოსწავლის ფუნქციური უნარების განვითარებას.
გამოყენებული ლიტერატურა და ვებგვერდები:
https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=16652;
განათლების ფსიქოლოგია – რიდერი -2016 წელი
https://www.tsu.ge/data/file_db/faculty_psychology/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%202-3.pdf;
ქართული ენა და ლიტერატურა- დაწყებითი საფეხურის (I-IV კლასების)
გზამკვლევი -მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით.
(საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტი)
