გრამატიკა მოწესრიგებული, იერარქიული სისტემაა, ძალიან ლოგიკური და კანონზომიერი, მაგრამ რატომღაც ამ ერთიანობის, სისტემურობის განცდა არ აქვთ ჩვენს მოსწავლეებს. ისე ხდება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა კლასში, ლიტერატურასთან ინტეგრირებით თუ ცალკე, ჩვენ მათ ვასწავლით მნიშვნელოვან გრამატიკულ საკითხებს, მორფოლოგიას თუ სინტაქსს, მათ მაინც უჭირთ ამ ფაზლის გაერთიანება და პრაქტიკული გამოყენება.
თამაში საუკეთესო მეთოდი და საშუალებაა სწავლებისათვის, ეს უკვე დამტკიცებული, წყალგაუვალი ჭეშმარიტებაა, როდესაც თამაში განათლების სამსახურში დგება, შედეგი ყოველთვის სასიკეთოა.
სამაგიდო საგანმანათლებლო თამაშებს უკვე ქართულ სკოლებშიც იყენებენ მასწავლებლები, ჩვენ ყველამ კარგად ვიცით, როდესაც რუტინული, მოსაწყენი გაკვეთილის ჩარჩოებს გამოვარიდებთ, როგორი სხვანაირები ხდებიან ჩვენი მოსწავლეები, ყველა იდეა უცებ ნათდება მათ ჭკვიან თავებში, შემოქმედებითი პროცესი იწყება, პროცესი, რომელიც ატრიალებს დედამიწას, სიყვარულისა არ იყოს.
ვიფიქრე, რატომ არ შეიძლება ერთი დიდი თავადასავლის შექმნა გრამატიკის გაკვეთილისგან, ენის სხვადასხვა დონის, ენათმეცნიერების სხვადასხვა დარგის გამოყენება თამაშის პროცესში.
ჩვენ ხომ კარგად ვიცით, ენის პირამიდაზე ვერასდროს ავინაცვლებთ, თუ რომელიმე საფეხურს გამოვტოვებთ.
თუ სამეტყველო პროცესი არ გავიაზრეთ, ფონეტიკა-ფონოლოგიის რთული გზა არ გავიარეთ, ხმოვნებისა და თანხმოვნებისაგან სიტყვები არ შევქმენით, ვერასდროს დავიწყებთ მეტყველებას.
თუ სიტყვები, რომელიც ამ ბგერა/ფონემათა საშუალებით შეიქმნა, სწორად არ ვმართეთ, სწორი მორფემებით არ აღვჭურვეთ და ბრუნება – უღლების პროცესი არასწორად წარვმართეთ, არ გვექნება წინადადება, შესაბამისად, არ გვექნება აზრი! და თუ აზრი არ გვექნება, აბა, რა აზრი ექნება ჩვენს გაკვეთილს საერთოდ? დაიბენით? ცოტა უცნაური წინადადებაა.
შემდეგი ეტაპი – გვაქვს სიტყვა, მორფოლოგიური ერთეული და მისი მართვის წესებიც ვიცით, თუ ორი სიტყვა ერთმანეთს არ დავუკავშირეთ, თუ სინტაქსური ფერხულის, გნებავთ, ხორუმის სინქრონი არ ვიხილეთ, ამბავს როგორღა მოვყვებით? აბზაცს როგორღა ავაშენებთ? ტექსტი როგორ დაიბადება?
კარგი, ვთქვათ სინტაქსური კავშირებიც შედგა ( ვიცი, რომ კალკი გამოვიყენე), წინადადებებიც გვაქვს, რთულიც, მარტივიც, ათასგვარი ქვეწყობა-თანწყობის სახეებით, თუ ამ ტექსტის მიზანი არ დავადგინეთ, ტექსტის პრაგმატიკასაც არ შევეხეთ, ტექსტი არ გავაშინაარსეთ, ხომ არ დავიკარგებით ტექსტების ოკეანეში, ასე პოპულარული ტრავოლტას გიფივით?
მაშ, ასე, შევთანხდმით, რომ ურთიერთდამოკიდებული სისტემისგან შესანიშნავი სამაგიდო ( და არა მხოლოდ სამაგიდო) თამაშის შექმნა შგვიძლია, როგორ? აი, წარმოიდგინეთ:
- ენის ყოველი საფეხური, ყოველი დონე სხვადასხვა ეტაპია, ფონეტიკური ეტაპის გადალახვისას, მორფოლოგიურში ხვდებით, მორფოლოგიიდან სინტაქსში, სინტაქსიდან სემანტიკაში.
- თამაშის ერთეული დონეების მიხედვით არის – ასო-ბგერა, მარცვალი, სიტყვა, მორფემა, სიტყვათა კავშირი, წინადადება, აბზაცი, ტექსტი.
- ქაღალდის პლაკატზე, რომელიც ჩვენი თამაშის მთავარი ობიექტია, დახატულია ენის სხვადასხვა დონე, სხვადასხვაგვარი ქულობრივი სისტემით, ასევე, სხვადასხვაგვარი სიტუაციის გამომხატველი ამბები,
- მოთამაშეებს ხელთ უპყრიათ სათამაშო კონვერტი, სადაც ჩალაგებულია თამაშის ერთეულების გამომხატველი ბარათები;
- თამაშის მიზანია, ერთეულის შეკრებისა და სინთეზის გზით, ბგერიდან სიტყვა მივიღოთ, სიტყვიდან წინადადება, წინადადებიდან აბზაცი, რომელიც ასახავს თამაშის რუკაზე დახატულ ამბავს.
- საჭიროა ჯგუფური მოქმედება, თუ რომელიმე მოთამაშეს რომელიმე სიტყვის შესადგენად აკლდება ბგერა, ან აქვს სიტყვა და არ აქვს საჭირო მორფემა, მაგალითად, ბრუნვის ნიშანი, მას შეუძლია გაუცვალოს თანამოთამაშეს ან ქულების მიცემის სამაგიეროდ, იყიდოს მისგან.
- ვინც პირველი გადალახავს ყველა ეტაპს, ანუ ფონეტიკური დონიდან შინაარსის პლანზე გადავა და ამბავს „ამოხსნის“, ის იქნება გამარჯვებული.
პს. ახლა ვიფიქრე, რომ ფიზიკის ინტეგრირებითაც მშვენივრად შეიძლება გავერთოთ, თუ მაგნიტების იმ მხარეს, რომლებიც ერთმანეთს განიზიდავენ, მივაკრავთ იმ ძირსა და მორფემას, რომელიც ერთად იშვიათად, ან არასდროს შეგხვდება ( ვთქვათ, მრავლობითის გამომხატველი მორფემა აბსტრაქტული სახელებისთვის ან რომელიმე ბრუნვის ფორმისა და თანდებულის ურთიერთმიმართება), ხოლო პირიქით, ურთთიერთდამუხტულ მხარეებს მორფემათა და სიტყვათა აუცილებელი კავშირებით გავაფორმებთ.
დანარჩენი თქვენ მოიფიქრეთ.
