საქართველოში ბევრი არ იცნობს გივი მარგველაშვილს. ფილოსოფოსი, ლინგვისტი, მწერალი და პოეტი მისი განსაკუთრებული ნიჭისა თუ ცოდნის მიუხედავად მაინც ბედისგან დაჩაგრული ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებს. იგი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკიდან გერმანიაში ემიგრირებულ ოჯახში დაიბადა. დედამ ვერ გაუძლო უცხოეთის ცის ქვეშ დეპრესიულ ცხოვრებას და მალევე თვითმკვლელობით დაასრულა სიცოცხლე. მომავალი შემოქმედის მამა კი მუდამ პოლიტიკურ ბატალიებში იყო ჩართული და ვაჟის აღზრდისთვის არ ეცალა. ბ-ნი მარგველაშვილი გერმანიაში, გერმანელთა გარემოცვაში იზრდებოდა და შესაბამისად, მის მშობლიურ ენადაც გერმანული იქცა. თუმცა, ბუნებრივია, რომ ნაცისტურმა სისტემამ მიგრანტის შთამომავალი მისი საზოგადოების სრულუფლებიან, სრულყოფილ წევრად არ აღიარა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კომუნისტებმა მარგველაშვილები გაიტაცეს, მამა დახვრიტეს, მოზარდს კი მოუწია, რომ ახალი ცხოვრება მშობლების ქვეყანაში, საქართველოში ნულიდან დაეწყო. ჰიტლერის ეპოქაში დაბადებული და გაზრდილი, ქართული ენის ცუდად მცოდნე, საკონცენტრაციო ბანაკის გავლით თბილისში აღმოჩენილი ყმაწვილი, ცხადია, ადგილობრივებმა თავიანთი სოციუმის ორგანულ ნაწილად არ აღიარეს. მაშასადამე, გივი მარგველაშვილი ცხოვრების პირველ ეტაპზე ყველგან, გერმანიაშიც და საქართველოშიც უცხოდ გრძნობდა თავს, რაც ყოველთვის ხდებოდა მისი დევნისა და შევიწროვების წინაპირობა. უბედობამ და ტოტალიტარულ რეჟიმებს შორის მოგზაურობამ ბნელი უჯრისთვის გაწირა მისი ნაწარმოებების უმრავლესობა, რომელთაც დღის სინათლე დაწერიდან რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ, „პერესტროიკის“ პოლიტიკის ამოქმედებისას იხილეს.
ყველა რიგითი მითხველის მსგავსად, მეც მიჭირს ფილოსოფოსთა ტრაქტატებისა და მათი მრავალმნიშვნელოვანი მსჯელობების გააანალიზება. შესაბამისად, ყოველთვის ვუფრთხოდი ქართული წარმოშობის გერმანელი მწერლის მიერ დაწერილი რომანების გადაფურცვლას. მეგონა, რომ ურთულეს და გაუგებარ ტექსტებთან მომიწევდა შეჭიდება. ბოლოს მაინც გავბედე და გივი მარგველაშვილის „კაპიტანი ვაკუშის“ პირველი ტომის დამუშავებას შევუდექი. ჩემი შიშები არ გამართლდა და თვალწინ გასული საუკუნის თინეიჯერის თავგადასავლებით აღსავსე ყოველდღიურობა წარმომიდგა, თავისი „მანილათი“ და „ფილიპინებით“ (დასახელებული გეოგრაფიული სახელებით წიგნის პერსონაჟები ქალის სხეულის სხვადასხვა ნაწილს მოიხსენიებენ).
ნაწარმოების ყველაზე ადვილად შესამჩნევი ღირსება არის ის, რომ წიგნი ბერლინის ქუჩებში მოგზაურობის საშუალებას გვაძლევს. მკითხველს შეუძლია იმ კაფეში შეიაროს, სადაც ქართველი დევნილები იკრიბებოდნენ და საბჭოთა კავშირის დანგრევის ირიალურ გეგმებს სახავდნენ, სამშობლოში დაბრუნებას კარნავალად ქცეული მოქმედებებით ცდილობდნენ. ნაცისტურ ეპოქას თავისი „ბერგჰაინი“ ჰქონია, რომელიც მსოფლიოში ცნობილ კლუბზე არანაკლებ პოპულარული და პრესტიჟული ყოფილა. „მესამე რაიხის“ ბერლინის ყოველდღიურობის ნაწილი გახლდათ თავშესაფრები, სადაც საჰაერო განგაშისა თუ დაბომბვის შემთხვევაში იკრიბებოდნენ რიგითი მოქალაქეები. რომანში აღწერილია ბერლინელთა თავდადების არაერთი ამბავიც. ჩემთვის ყველაზე შთამბეჭდავი გახლდათ ის ეპიზოდი, სადაც ავტორმა ჩამოვარდნილი ჭურვის შედეგად აგიზგიზებული საქალაქო ხანძრის ლიკვიდაციის სამუშაოები აგვიღწერა – მოხუცი თუ ახალგაზრდა, საღსალამათი თუ დაჭრილი, პარტიული თუ უპატიო, ყველანი ერთ მწკრივად იყვნენ მოწყობილნი, რათა ისედაც მიწასთან მოსწორებული ქალაქის თუნდაც ყველაზე უმნიშვნელო ნაგებობა გადაერჩინათ.
„კაპიტანი ვაკუშის“ ავტორი საკმაოდ საინტერესო და საგულისხმო სოციოლოგიურ დაკვირვებებსაც გვიზიარებს. მისი მტკიცებით, ჰიტლერის მმართველობის პერიოდში გერმანული საზოგადოება ორი ტიპის უჯრედებად იყო დაყოფილი. მოქალაქეებს ჰქონდათ არჩევანი, რომ ან „სახლუკებში“ (“Häuschen”, კარლო ჯორჯანელის თარგმანში ვხვდებით ტერმინს „სამკვიდრო“) გაერთიანებულიყვნენ, ან კი „მოლოდინის ციხე-კოშკებში“ (Wartburg) დაემკვიდრებინათ თავი. გივი მარგველაშვილი „სახლუკებსა“ და „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ ერთმანეთთან რადიკალურად დაპირისპირებულ მოცემულობებად წარმოგვიდგენს.
„დოიქსილანდი“ (ნაცისტური გერმანია) „სახლუკებზეა“ დაფუძნებული, „სახლუკებად“ არის დაყოფილი. „Häuschen”-ად მოიხსენიება ყველა ის ადამიანური გაერთიანება, რომელიც უმკაცრესი იერარქიით იმართება. უმკაცრესი იერარქიის პირობებში გადაწყვეტილებები ცენტრალიზებულად მიიღება. ცენტრალიზებული მართვის წნეხის ქვეშ მოქცეული ადამიანები ძალიან ემსგავსებიან ერთმანეთს, ისინი აბსოლუტურად ჰომოგენურ და მონოლითურ ქსოვილს ქმნიან. „სახლუკათა“ წარმომადგენლები მუდმივი მობილიზებულობისა და დარაზმულობის პირობებში ცხოვრობენ. ისინი მუდამ ცაიტნოტში არიან, რადგან მორიგი საქმე აქვთ დასამათავრებელი. რიგით მოქალაქეებს ზუსტად არ ესმით საქმის შინაარსი, არ ფიქრობენ მისი გაკეთების მიზანშეწონილობაზე, მათ უბრალოდ იციან, რომ ბრძანება ზემოდან მოვიდა და ის უნდა შესრულდეს. რა საქმესაც არ უნდა ემსახურებოდეს Häuschen-ი, რა მასშტაბისაც არ უნდა იყოს საზოგადოებრივი ერთობა, მას აუცილებლად უნდა ჰყავდეს მამასახლისი. მამასახლისი ერთპიროვნული გადაწყვეტილებების მიმღები პირია. ნაწარმოების სხვადასხვა ეტაპზე, ავტორი „სახლუკას“ ხშირად ადარებს ტოტალიტარულ სახელმწიფოებს. გივი მარგველაშვილის ლინგვისტურ ოსტატობაზე მეტყველებს ის, რომ სტალინი და ჰიტლერი წიგნში „მამასახლისიმუსებად“ არიან მოხსენიებულნი.
სასიხარულოდ, გერმანელები მხოლოდ ბრძანებათა შერსულებისთვის მუდმივ მზადყოფნაში მომუშავე, ერთფეროვან სეგმენტებად არ იყვნენ დაჯგუფებულნი. ყველაზე ბნელ ეპოქაშიც კი არსებობდა წინააღმდეგობა. ნაციზმის მოწინააღმდეგეები „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ ქმნიდნენ და მათი ქონგურების ქვეშ გაურბოდნენ „მამასახლისიმუსის“ აგრესიასა და სისასტიკეს. კოშკების მკვიდრთ „დიქსილენდისკენ“, თავისუფალი, არანაცისტური სივრცისკენ სწრაფვა აერთიანებდათ. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ ოდესმე რასიზმს ემანსიპატორული სივრცე და აზროვნება ჩაანაცვლებდა. ჩანაცვლების რწმენა მათ მუდმივ მოლოდინს აღვივებდა. „Wartburg“-ის წევრები ერთმანეთისგან მრავალი ნიშნით განსხვავდებოდნენ, მაგრამ თანაბარი უფლებებით სარგებლობდნენ. კოშკებში ვერ აღმოაჩენდით მამასახლისებს, რომლებიც რაიმე მიზნისთვის დარაზმავდნენ ხალხს, ახალ მშნებლობას ჩაუყრიდნენ საფუძველს და ყოველ დილით მობილიზაციის ყიჟინას დასცემდნენ. შესაბამისად, „ვართბურგელებს“ სისტემის კედლის მშნებელობაში მონაწილეობის მიღება არ ევალდებოდათ. ისინი ნაცისტური ყოველდღიურობისგან განრიდებას „დიქსილენდისკენ“ მიმავალი გზის აღმოჩენაზე ფიქრში ხარჯავდნენ. „მოლოდინის ციხე-კოშკთა“ მაცხოვრებლებისათვის კი სიხარულისა და „დიქსილენდისკენ“ მიმავალი გზა ხელოვნებაზე, მუსიკაზე, ფოტოგრაფიაზე, საკუთარი თავის აღმოჩენაზე და შემეცნებაზე გადიოდა (წიგნში ეს მოვლენა მოხსენიებულია იტალიური სიტყვით „Specchio”). საკვირველია, მაგრამ „სახლუკებში“ ცხოვრებაზე უარს მეტწილად ასოციალური, დევიანტი, გარიყული მოქალაქეები, მეძავები, მშობლების ყურადღების გარეშე დარჩენილი მოზარდები ამბობდნენ. გერმანელი ხალხის ელიტური ნაწილი კი მშვენივრად გრძნობდა თავს „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ მიღმა არსებულ სამყაროში.
გივი მარგველაშვილი გენიალურობა მდომარეობს იმაში, რომ მის მიერ წარმოდგენილი ორი სოციოლოგიური ტიპის დღესაც არსებობს. „სახლუკები“ და „მოლოდინის ციხე-კოშკები“ ყოველთვის, ნებისმიერი ტიპის მართველობის დროს იარსებებენ. ადამიანს ყოველთვის, ყველა ეპოქაში აიძულებენ წინასწარ განსაზღვრულ, მორჩილებაზე დაფუძნებულ, ცენტრალიზებულ სტრუქტურებში გაერთიანდეს, მოცემულ წესრიგს დაემორჩლოს. ბედნიერი კი მხოლოდ ის იქნება, ვინც მოსაწყენი, მტანჯველი ყოველდღიურობის მიუხედავად მაინც შეძლებს ფიქრისა და საკუთარი თავის აღმოჩენისთვის შექმნილ სივრცეებში გაქცევას.
