ანალოგიებსა და სურათზე დაფუძნებული ტექნიკები – ბისოციაცია

ადრე შემოთავაზებულ მასალებში განვიხილეთ შემოქმედებითი უნარების განვითარების ასოციაციური მეთოდები/ტექნიკები (გონებრივი იერიში, გონებრივი რუკა), რომლებიც საშუალებას გვაძლევს, აზრი თავისუფლად გამოვთქვათ, სხვადასხვა მიმართულებით ვიაზროვნოთ, მოპოვებული იდეები შევავსოთ, ერთმანეთს დავუკავშიროთ, შევურწყათ და მათ შორის ყველაზე ღირებული ავირჩიოთ ან სულაც ახალი ჩამოვაყალიბოთ. გაგაცანით შემოქმედებითი უნარების განვითარების სისტემური მეთოდებიც (აზროვნების სამი სკამი უოლტ დისნეის მიხედვით და მორფოლოგიური ყუთი), სადაც აქცენტი დაისმის სტრუქტურებზე, სისტემატიზაციაზე და თემისა და პრობლემის სხვადასხვა თვალთახედვით, სხვადასხვა კუთხით გაშუქებაზე.

შემოქმედებითი უნარების განვითარების მეთოდების კლასიფიკაციისას გამოყოფენ მესამე ჯგუფსაც – ანალოგიებსა და სურათზე დაფუძნებულ ტექნიკებს/მეთოდებს, რომლებიც გვეხმარება ისეთ საგნებს, მოვლენებს, თემებს, პრობლემებს შორის მსგავსებათა პოვნაში, რომლებსაც ერთი შეხედვით არაფერი აქვს საერთო.

დღეს ამ ტიპის ტექნიკებიდან გაგაცნობთ ბისოციაციის მეთოდს, რომელსაც ხშირად „ორჯერ ასოციაციას” უწოდებენ. 

ცნება „ბისოციაცია” პირველად გამოჩნდა 1970-იან წლებში, ფილოსოფოსისა და მწერლის არტურ კოეზლერის ნაშრომში The Act of Creation (1964). მოგვიანებით ბისოციაცია ჩამოყალიბდა შემოქმედებითი უნარების განვითარების მეთოდად, რომლის ძირითადი იდეაა ლოგიკური კავშირების პოვნა ისეთ ცნებებს, წარმოდგენებს, სურათებს და სხვ. შორის, რომლებიც კონცეპტუალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან.

* უჩვეულო კომბინაციებით ძველ/არსებულ ჩვევებზე უარის თქმა;

* მენტალური რუტინის მსხვრევა;

* ახალი პერსპექტივის საშუალებით უჩვეულო იდეების პოვნა;

* სრულიად განსხვავებული გადაწყვეტილებების მიგნება.

ასოციაციის დროს ცენტრში დგას ამოსავალი კითხვა, პრობლემა, რომლის შესახებ ჩვენ მოგვდის მრავალი იდეა და რომელიც ძირითადი პრობლემის კონტექსტში თავსდება, ბისოციაციის დროს კი ხდება ორჯერ ასოციაცია: პირველ წრეზე შეიკრიბება თემის შესახებ აზრები და იდეები, რომლებიც ნაკლებად ან, ერთი შეხედვით, საერთოდ არ უკავშირდება ამოსავალ საკითხს, მეორე წრეზე კი ვცდილობთ, საწყისი/ძირითადი საკითხი უკვე მოპოვებულ ასოციაციებთან დავაკავშიროთ და ამ მიდგომით გადავჭრათ პრობლემა. ამ „ორმაგი აზროვნებით” ხდება ორი ისეთი კონტექსტის ერთმანეთთან დაკავშირება, მისადაგება, შერწყმა, რომლებსაც თითქოს არაფერი აქვს საერთო.

მაშასადამე, ასოციაცია რჩება აზროვნების იმავე ჩარჩოში და ერთგვარი სწორხაზოვნება ახასიათებს, ხოლო ბისოციაციის დროს იძულებული ხარ, დაამყარო კავშირები და იპოვო ანალოგიები ორ სრულიად განსხვავებულ „გონებრივ განზომილებას”, მოვლენას, ფაქტს, საგანს, პრობლემას შორის.

მეთოდის ეფექტურობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული იმ „გონებრივი განზომილებების” სწორად შერჩევაზე, რომელთა შორის კავშირები უნდა დამყარდეს. ბისოციაციის გამოყენება ნაკლებად ეფექტურია, თუ არ ვიცით, დაახლოებით სად უნდა ვეძებოთ გამოსავალი/გადაწყვეტილება. ამ ტექნიკის გამოყენება მოითხოვს საკმაოდ ბევრ დროს. 

* პრობლემის დასმა – ჩამოაყალიბეთ პრობლემა ან კითხვა შეძლებისდაგვარად ნათლად და გასაგებად და თვალსაჩინოდ დაწერეთ ფლიფჩარტზე ან დაფაზე.

იმისთვის, რომ მეთოდის მიმდინარეობა უფრო გასაგები გახდეს, გთავაზობთ კონკრეტულ მაგალითს. 

მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს ქეისს: „თქვენ გაქვთ კაფე, რომელსაც წარმატებით ამუშავებდით, სანამ თქვენს ქალაქში არ გაიხსნა კაფეთა ქსელი, რომელიც სერიოზულ კონკურენციას უწევს თქვენ კაფეს”. მოსწავლეებმა ბისოციაციის ტექნიკის გამოყენებით უნდა წარმოადგინონ კაფეს გადარჩენის იდეა.

* სურათების შერჩევა – შემთხვევითობის პრინციპით ამოირჩიეთ სურათები, კატალოგები, საფოსტო ბარათები, გაზეთებიდან ამონაჭრები.

თუ ტექნიკას ჯგუფში იყენებენ, შეიძლება, მის ერთ-ერთ წევრს ვთხოვოთ, ამოარჩიოს გროვიდან ერთი ფოტო ან სხვა მსგავსი რამ, ანდა ჯგუფი ამოიღებს რამდენიმეს და შემდეგ თანხმდება ერთზე.

ყურადსაღებია, რომ სურათებს პირდაპირი კავშირი არ უნდა ჰქონდეთ ამოსავალ, ძირითად საკითხთან. რაც უფრო დიდია განსხვავება ძირითად საკითხსა და შეთავაზებულ ნახატებს, გამოსახულებებს შორის, მით უფრო არატიპური, საინტერესო და ორიგინალური კომბინაციები ყალიბდება. სწორედ ეს წარმოადგენს ამ მეთოდის ხიბლს.

მაგ., მოსწავლეებმა შეარჩიეს სურათი – ჭრელი საჰაერო ბუშტები მთის პანორამის, ლაჟვარდოვანი ცისა და მზის სხივების ფონზე.

თავისუფალი ასოციაციები: კარგად დააკვირდით თქვენ მიერ არჩეულ სურათს და დაფიქრდით – რა ასოციაციები, აზრები და მოგონებები მოგდით თავში? დაწერეთ თქვენი იდეა ბარათზე. სასურველია, ჯგუფში აირჩეს მოდერატორი, რომელიც შეკრებს ჯგუფის ყოველი წევრის ნააზრევს და გააკრავს კედელზე.

 

მაგ., მოსწავლეებმა ჩამოწერეს ყველა ის ასოციაცია, რაც სურათზე დაკვირვებამ წარმოშვა: ფერები, თავისუფლება, სიმაღლე, ზაფხული, თავგადასავალი, ბედნიერება, ტრადიცია და სხვ.

ანალოგიების შექმნა: შეკრიბეთ თქვენ მიერ შეგროვებული ასოციაციები და ეცადეთ, ამოსავალ/ძირითად პრობლემას დაუკავშიროთ.

მოინიშნეთ ყველა იდეა და არ შეშინდეთ, თუ ის აბსურდული მოგეჩვენათ. რაც უფრო არასტანდარტულია გადაწყვეტილება, მით მეტი პოტენციალია მასში ჩადებული.

გთავაზობთ რამდენიმე ანალოგიას, რომლებიც მოსწავლეებს მოუვიდათ თავში. 

ფერები – მრავალფეროვნება, ყავის დიდი არჩევანი, ყველა ტიპის მომხმარებლის გემოვნების გათვალისწინება…

თავისუფლება – ყავის მომზადების ახალი რეცეპტების შექმნა, გადახდის არჩევანის შესაძლებლობა (ნაღდი ფულით, ბარათით და სხვ.)… 

ზაფხული – შესაძლებლობა, გარეთ მოეწყოს მაგიდები, სეზონური წინადადებები…

თავგადასავალი – ეგზოტიკური პროდუქტები, თემატური დღეების გამართვა, მომხმარებლებისთვის სიურპრიზების მოწყობა…

შეფასება და ტრანსფერი – დასასრულ, შეაფასეთ თქვენი მიგნებები და დაფიქრდით, შესაძლებელია თუ არა მათი რეალიზება და როგორ.

ამის შემდეგ მოსწავლეები აფასებენ, რომელი ღონისძიება იქნება უფრო ეფექტური და იოლად განსახორციელებელი. მაგ., პროდუქციის დიფერენცირება როგორც სეზონურად, ასევე ინდივიდუალურად მომხმარებლის გემოვნების გათვალისწინებით;

ისეთი გარემოს შექმნა, რომელიც ახალგაზრდებს ურთიერთობის ხალისს შესძენს და სხვ.

მეთოდის წყალობით მოსწავლეებს უვითარდებათ: 

მახვილგონიერება: ისეთი საკითხების/საგნების ერთმანეთთან დაკავშირებისას, რომლებიც ერთმანეთს არ ეკუთვნის, ვითარდება იუმორი.

შემეცნება/აღმოჩენა: როდესაც ერთმანეთს ვუკავშირებთ ორ ელემენტს, საკითხს, მოვლენას, რომელთა შორის კავშირზე აქამდე არ გვიფიქრია, ამან შესაძლოა გასაოცარ მიგნებამდე მიგვიყვანოს.

გაგება: განსხვავებული ელემენტების ერთმანეთთან შეხვედრას ურთიერთკავშირების ღრმა, გააზრებულ გაგებამდე მივყავართ.

მაშასადამე, ბისოციაცია არის მეთოდი, რომელიც გაცნობიერებულად აკავშირებს ერთმანეთთან ისეთ ცნებებსა და საგნებს, რომლებსაც, ჩვეული რუტინული აზროვნებით არაფერი აქვს საერთო, ეს კი კრეატიულობის განვითარების საუკეთესო საშუალებაა.