ძალისხმევის დაფასება ეფექტური სასწავლო მოტივატორია

დღეს ბევრს ვსაუბრობთ მოსწავლეთა მოტივაციაზე. ეს გასაგებიცაა, რადგან მოტივაცია არ არის მუდმივი სიდიდე, ის იცვლება განწყობილებისა და სიტუაციის მიხედვით, კონკრეტული საგნის შესწავლისას, პედაგოგის გავლენით და ა.შ. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს მოტივაციის კანონების ცოდნას, თუმცა რაც უნდა თავი გამოვიჩინოთ ამ კანონების ცოდნით და შესაბამისი პრაქტიკული საქმიანობით, ფაქტია, რომ წარმატებას ყოველთვის ვერ ვაღწევთ და სწავლის დაბალი მოტივაციის ან სულაც არამოტივირებულობის გამო ბევრი მოსწავლე ჯერ კიდევ თავდახრილი უზის სკოლის მერხს და იმედოვნებს, რომ საპასუხოდ არ გამოიძახებენ. ზოგი ნერვიულობისგან ცუდად ხდება, ზოგიც იგვიანებს ან საერთოდ აცდენს მეცადინეობას გაკვეთილის არცოდნის შიშით.

მოტივაციის მიზეზები არაერთგვაროვანიაწარმატების სიტუაცია თუ სასწავლო მოტივაციის განმაპირობებელი რომელიმე ფაქტორი კარგად ვერ მუშაობს, შედეგი აუცილებლად იქნება ცუდი მოსწრება. მაგრამ პრობლემა ამით არ მთავრდება – ცუდი მოსწრება, თავის მხრივ, მოსწავლის დაბალი მოტივაციის ან არამოტივირებულობის მიზეზად იქცევა და პროცესი თავიდან იწყება. 

სასწავლო მოტივაციის ფაქტორები:

1.წარმატების სიტუაცია

2. ემოციური ატმოსფერო

3.დიფერენცირებული მიდგომა

4.მუშაობის მრავალფეროვანი მიდგომები

მასწავლებლები სხვადასხვა მეთოდს იყენებენ მოსწავლის დასაინტერესებლად და მოტივაციის ასამაღლებლად. მათ შორის ყურადსაღებია თავად ცუდი მოსწრების მქონე ბავშვების განსაკუთრებული მოტივატორის – ე.წ. კომპესატორული მოტივაციის – გათვალისწინებაც. კომპესატორული მოტივაცია გულისხმობს სასწავლოსთან ერთად სხვა საქმიანობის მოტივის არსებობასაც, რომელიც საშუალებას აძლევს ცუდი მოსწრების მოსწავლეს, თავი დაიმკვიდროს სხვა სფეროში – სპორტში, ხატვაში, მუსიკაში, ასევე – ოჯახში მცირეწლოვნებზე ზრუნვით და სხვ. როდესაც თვითდამკვიდრების მოთხოვნილება მეტ-ნაკლებად დაკმაყოფილებულია, დაბალი მოსწრება აღარ არის მისი ღირსების განმსაზღვრელი და უფრო ადვილად ეხსნება გზა სასწავლო პროცესში წარმატებისთვის. კომპენსატორული მოტივაციით მოსწავლე იძენს საუთარი თავის რწმენას, რაც შემდგომი წარმატების საფუძველი ხდება.

მოსწავლის სწრაფვა „თვითდამკვიდრებისკენ” და იმის რწმენა, რომ მას „რაღაც” შეუძლია, მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, საყრდენ წერტილად გამოიყენოს ეს ფსიქოლოგიური ფაქტორი და მასზე ააგოს მოსწავლესთან მუშაობის ინდივიდუალური გეგმა. სწავლების მეთოდებს შორის არის მიდგომები, რომლებიც, მართალია, პირდაპირ არ უკავშირდება მოსწავლეთა კოგნიტური შესაძლებლობების გაუმჯობესებას, მაგრამ ეფექტურად შეგვიძლია გამოვიყენოთ სასწავლო პრაქტიკაში. ასეთი მიდგომები მთლიანად მოსწავლის დამოკიდებულებებზეა ორიენტირებული და ორ ნაწილად იყოფა: 

იმის რწმენა, რომ ძალისხმევა შედეგს გამოიღებს, ადამიანის ეფექტურობას ზრდის. წარმატებას უნარებთან, ახლობლების დახმარებასა და იღბალთან ერთად ძალისხმევაც უწყობს ხელს, რადგან იღბალმა შესაძლოა ყოველთვის არ გაამართლოს, არც ახლობლების დახმარებაა მუდმივი, საკუთარ უნარებშიც კი შეიძლება დაეჭვდეს ადამიანი, მაგრამ იმის რწმენა, რომ შენი ძალისხმევა ნებისმიერ შემთხვევაში გამოიღებს შედეგს, ყველაზე სასარგებლოა. შესაბამისად, თუ მოსწავლეს სჯერა, რომ წარმატება ძალისხმევით მიიღწევა, ყოველგვარ ვითარებაში მთავარი სამოტივაციო იარაღი წარმატების მისაღწევად მის ხელშია. მაგრამ ამის დაჯერება არც ისე ადვილია, ამიტომ განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მოსწავლის ძალისხმევასა და ეფექტურობას შორის კავშირურთიერთობის წარმოჩენას (ბ. ვაინერი, 1972, 1983). 

·ყველა მოსწავლისთვის როდია გასაგები, რამხელა მნიშვნელობა ენიჭება იმის რწმენას, რომ მისი ძალისხმევა დაფასდება: უფროსებისგან განსხვავებით, რომლებმაც პრაქტიკული გამოცდილებით იციან ძალისხმევის ფასი, მოსწავლეებისთვის ეს ძნელად სარწმუნოა, მათ უჭირთ გააზრება, რა პირდაპირი გავლენა შეიძლება ჰქონდეს მათ მიერ გაღებულ ძალისხმევას გასაკეთებელი სამუშაოს საბოლოო შედეგზე. შესაბამისად, მასწავლებლებმა საკუთარ თავზე უნდა აიღონ მოსწავლისთვის რწმენის გაღვივება, რომ ძალისხმევა ყოველთვის გამოიღებს შედეგს. მასწავლებლები ასეთი რწმენის მაგალითს საკუთარი ცხოვრებითაც უნდა იძლეოდნენ.

·მოსწავლეებმა შესაძლოა შეიცვალონ დამოკიდებულება და ძალისხმევაზე ორიენტირებულები გახდნენ: დიდი მნიშვნელობა აქვს მათთვის იმის ჩვენებას, რომ ძალისხმევის რწმენას შეუძლია, მიზნის მიღწევა გააადვილოს. ასეთ დროს იმ მოსწავლეებსაც კი, რომლებიც თავდაპირველად არ ამჟღავნებდნენ რწმენას, რომ ძალისხმევა შედეგს გამოიღებდა, შესაძლოა, დროთა განმავლობაში გაუღვივდეთ ეს რწმენა და თავდაჯერება იგრძნონ. ის მოსწავლეები, რომლებიც ხედავენ ურთიერთკავშირს ძალისხმევასა და წარმატებას შორის, უფრო მეტ წარმატებას აღწევენ, ვიდრე ის მოსწავლეები, რომელთაც მხოლოდ დროის მართვისა და ახალი მასალის ათვისების სხვადასხვა მეთოდი ისწავლეს. 

რა პრაქტიკული სავარჯიშოები უნდა განვახორციელოთ კლასში, რომ მოსწავლეებს ძალისხმევა გავაძლიერებინოთ? ანუ როგორ „ვასწავლოთ ძალისხმევა”? რა ეფექტური ხერხები გამოვნახოთ ძალისხმევასა და დაფასებას შორის ურთიერთკავშირის დასანახავად? 

·ძალისხმევის მნიშნელობის ახსნა მასწავლებლის მიერ (საუბარი რწმენაზე); 

·ძალისხმევის შედეგი წარმატებაა (პრაქტიკული ცხოვრებისეული მაგალითები; ისტორიები გამოჩენილ ადამიანებზე: 

ა) მასწავლებელი მოსწავლეს უზიარებს თავის პიროვნული გამოცდილებას / იმას, თუ როგორ აგრძელებდა მცდელობას, მიეღწია დასახული მიზნისთვის მაშინაც კი, როცა წარმატება აუხდენელ ოცნებად ეჩვენებოდა;

ბ) მასწავლებელმა შეიძლება მოსწავლეებისთვის საყოველთაოდ ცნობილი მაგალითებიც მოიყვანოს;

· დავავალოთ მოსწავლეებს, მოიძიონ ანალოგიური მაგალითები ცნობილი ადამიანების (პოლიტიკოსების, მეცნიერების, გამომგონებლების, ათლეტების, სპორტსმენების და სხვ.) ცხოვრებიდან;

·მოსწავლეებმაც შეიძლება მოიყვანონ მაგალითები იმ პირადი გამოცდილების შესახებ, როცა მათი წარმატება უკავშირდებოდა მათსავე გადაწყვეტილებას, არ შეეწყვიტათ მცდელობა და გაეგრძელებინათ დასახული მიზნისკენ სწრაფვა. 

პრაქტიკული მაგალითი: თემა – ოლიმპიური თამაშებიდავალება: 

მოიყვანეთ მაგალითები ცნობილ სპორტსმენთა ცხოვრებიდან, რისთვისაც მცირე ჯგუფები მოამზადებენ ინფორმაციას აღნიშნულ თემაზე და გაკვეთილის 10 წუთი დაეთმობა იმ ისტორიების განიხილვას, როგორ ინარჩუნებდნენ საკუთარი თავის რწმენას მიზნისკენ სწრაფვისას, მაგალითად, ათლეტები;

მოსწავლეებმა წარმოადგინონ საკუთარი მეთოდი, როგორ უნდა გაუმკლავდეს ადამიანი აკადემიურ სირთულეებს და როგორ უნდა შეახსენოს საკუთარ თავს, რომ მცდელობის გაგრძელება აუცილებელია. 

ასეთი მაგალითებით მოსწავლეებს ვაჩვენებთ, რა მნიშვნელოვანია მიზნისკენ სწრაფვა და რა მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხოვრებაში მიზნის მიღწევისთვის განუწყვეტელ ბრძოლას. 

მაგრამ ზოგი მოსწავლისათვის ძალისხმევის შესახებ სწავლება შესაძლოა საკმარისი არ აღმოჩნდეს. უფრო მეტიც – აუცილებელი იყოს პირდაპირი კავშირის დანახვა ძალისხმევასა და წარმატებას შორის. ასეთი კავშირის დემონსტრირების შესანიშნავი საშუალებაა შემდეგი აქტივობა: 

ვთხოვოთ მოსწავლეებს, გააკეთონ ჩანაწერები საკუთარი გამოცდილების შესახებ; პერიოდულად ჩაინიშნონ, რა ძალისხმევა გაიღეს და როგორ დაეხმარა მათ ეს ძალისხმევა კონკრეტული მიზნის მიღწევაში. 

ასეთ დავალებას მოსწავლეები ადვილად შეასრულებენ, თუ მივცემთ რუბრიკებად დაყოფილ დიაგრამას სათაურით: „კავშირი ძალისხმევასა და მიღწევებს შორის” 

რუბრიკებზე დაყრდნობით მოსწავლეები ყოველდღიურად ჩაინიშნავენ ინფორმაციას თავიანთი ძალისხმევისა და მიღწევების შესახებ და ამ გზით მასწავლებელი დაეხმარება მათ ძალისხმევასა და მიღწევებს შორის ურთიერთკავშირის დაფიქსირებაში. ასევე შეგვიძლია, მოსწავლეებს ვთხოვოთ ჩამოაყალიბონ, რა ასწავლა მათ ძალისხმევისა და მიღწევის ერთმანეთთან დაკავშირების კონკრეტულმა გამოცდილებამ – საკუთარ გამოცდილებაზე კიდევ ერთხელ დაფიქრება და დასკვნების წერილობით ჩამოყალიბება მოსწავლეებს ძალისხმევის მნიშვნელობის უკეთ გააზრების საშუალებას მისცემს. 

ასეთი დამოკიდებულებით, ძალისხმევისა და მისი დაფასების კავშირურთიერთობის წინ წამოწევით ხელს შევუწყობთ მოსწავლეებს, წარმატებულები გახდნენ.