ყოველთვის ეშინოდა დიდი მთავრის, ისეთი ამბები სმენოდა მასზე.
ლევან დადიანზე რაღას არ ამბობდნენ, ზოგს მართალს, ზოგსაც მონაჭორს. სისხლიანი კაცი იყო, მკაცრი და სასტიკი, პატივმოყვარე, ჯერ იყო და პირველი ცოლი, სიყრმიდან თანამეცხედრე, ცხვირმოჭრილი გაუშვა მამასთან, ბოროტი ხმები ორივე შვილის მკვლელობასაც აბრალებდნენ, შემდეგ ბიძას ცოლი მოსტაცა და დედოფლად დაისვა. ნამდვილი ამბების გარდა გაზვიადებულიც ბევრი აღწევდა იმერეთის სამეფომდე, სადაც სამეგრელოს მთავრის სახელით ლამის ბავშვებს აშინებდნენ.
ამას ემატებოდა იმერეთის მეფისა და ლევან დადიანის გამუდმებული შუღლი და მტრობა, რის გამოც, იმერეთის მეფის კარზე გაზრდილ თავაქარაშვილს ყოველთვის სძულდა სიმშვიდის დამრღვევი მთავარი, რომელიც თავის სამფლობელოში ნამდვილ მბრძანებლად ქცეულიყო
თითქოს დადიანის ტყვეობა არ ეყოფოდა მუდამ თავის ნაწერებსა და საღებავებთან მოკირკიტე კალიგრაფს, რომ საყვარელი ძმაც დაკარგა. მას მერე, რაც სამეგრელოს იძულებითი მცხოვრები გახდა, თავისი ძმის, პაატას შესახებ ერთი სიტყვაც არ სმენია.
23 წელი ტყვეობაში, 23 წელი თავისი საყვარელი ადამიანებისგან შორს… იმერეთი, ოჯახი, საყვარელი საქმე, ხელნაწერები, ყველაფერი შორს დარჩა. ასეთი იყო ბედისწერა, ერთნი იბრძოდნენ და ამ ბრძოლით მეორეთა ბედს სამუდამოდ ცვლიდნენ.
„“დიდება სრული მყოფელსა ღმერთსა, ყოველთა შემწე მფარველს. ვეფხის ტყაოსანი თიბათვესა ცამეტსა, სრულ თვრამეტსა აგვისტოსა, ქორონიკონსა სამოცდა თორმეტ… რამ აკლდეს ნურავინ დამწყევლით. ტყვეობაშიდ ვსწერდი, ოცდა ცხრა რვეული არის, ფურცელი… ორმოცი“ – მიაწერა ხელნაწერს, რომელშსაც თითქის მთელი თავისი ცხოვრება შეალია, თითქოს ის მინიატურები მხოლოდ სინგურით კი არა, თავისი სისხლითაც მოეხატა.
ლევან დადიანი ჩვეულებრივი, გვიანშუასაუკუნეების ტირანის თვისებებით აღჭურვილი მთავარი კი იყო, უცნაური და დაულაგებელი პირადი ცხოვრებითა და ახირებებით, მაგრამ კულტურასა და განათლებას განსაკუთრებით მფარველობდა. ეკლესიათა მშენებლობა, მოხატვა და შემკობა, განსაკუთრებით, წიგნების გადაწერაზე ზრუნავდა, მის კარზე, შეიძლება ითქვას, მჩქეფარე კულტურული ცხოვრება იყო გაჩაღებული.
ფრანგი მოგზაური, შარდენი ლევან დადიანს ასე ახასიათებს – „ვეფხვი, რომელიც ბავშვებთან თამაშობს და ლომებთან იბრძვის. ქვეშევრდომის შემბრალებელია – ქედმაღალი და მძლევარი. ლევან დადიანზეა ნათქვამი. იეროგლიფურად შეგუებული იყო კოლხეთის მეფის ბუნებასთან ის, რაც შირად ხდებოდა მის კარავში. იგი ერთობოდა ბავშვებთან და ლეკვებთან, შემდეგ კი სასტიკ მხეცად და დიდ მებრძოლად გადაიქცეოდა ხოლმე თავის მეზობელ მთავრებსა და მეფეებთან ბრძოლის დროს.“
თითქოს ორი მთავარი არსებობდა, ერთი-სტრატეგი, მაშენებელი, შექმნელი, მეორე – ბოროტებით სავსე, ცბიერი, სისხლიანი… ამიტომაც ყოველთვის ცდილობდა ტყვე-კალიგრაფი, აუცილებელი შემთხვევების გარდა, არსად გადაყროდა გოროზ მბრძანებელს.
„ვეფხისტყაოსანი“ ლევან დადიანს განსაკუთრებით უყვარდა, აკი მის ცოლსაც, რომელიც ერთდროულად მისი ბედისწერა, ბედნიერება და უბედურების სათავე გამხდარიყო, ნესტან-დარეჯანი ერქვა, ჭილაძის ასულს. როდესაც კალიგრაფს „ვეფხისტყაოსნის“ გადაწერა უბრძანა, ნახატებით შემკობა და გაწყობა, რასაკვირველია, იგულისხმა კიდეც რომ მისი პორტრეტიც უნდა აღმოჩენილიყო მინიატურათა შორის. დიდი პოეტი და დიდი მთავარი -მშვენიერი შეხვედრა საუკუნეების შემდეგ, ასეთი იყო მთავრის ამბიცია. შოთას პოემას მრავალი და მრავალნაირი მკითხველი ჰყავდა, მათ შორის, ლევან დადიანიც, რომელიც, როგორ ამბობდნენ, საქართველოს სხვა მეფეებსა თუ მთავრებთან ბრძოლის, სამეფოს საქმეების მოგვარების, ოჯახური საკითხებისგან დაღლილი პოემის საოცარ სტრიქონებს, განსაკუთრებით, ნესტანის სასიყვარულო წერილებს დიდი სიამოვნებით კითხულობდა….
კალიგრაფმა ტყვემ გადაწერა და მოხატვა დაიწყო. პოემის ავტორის, შემკვეთის-ლევან დადიანის პორტრეტების გარდა, მინიატურებს შორის თავად გადამწერლისა და კალიგრაფის, მამუკა მდივნის ავტოპორტრეტსაც იპოვით.
ეს ნუსხა ჩვენამდე შემორჩენილი უძველესი დათარიღებული ხელნაწერია, იგი 1646 წელს გადაუწერიათ, კალიგრაფს დაწერა დაუწყია 13 ივნისს და დაუმთავრებია 18 აგვისტოს… საოცარი ხელოვნებით შესრულებული ტექსტის გარდა, ხელნაწერი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი მისი განსაკუთრებული მხატვრობითაა – 39 მინიატურა პოემის სხვადასხვა ეპიზოდს ასახავს.
ხელნაწერი შეიცავს 267 ფურცელს, ნაწერია მხედრულად. იწყება ლევან დადიანის პორტრეტით, რაც მოწმობს, რომ პოემის ტექსტი მამუკამ სამეგრელოს მთავრის ლევან II დადიანის დაკვეთით გადაწერა.
ლევან მეორის გარდაცვალების შემდეგ მამუკა მდივანმა იმერეთში დაბრუნება და თავისი მოღვაწეობის გაგრძელება მოახერხა,ხოლო ქართული ლიტერატურის ისტორიას შემორჩა ეს უძვირფასესი ხელნაწერი – მძიმე ტყვეობის ფასდაუდებელი შედეგი.
