სასკოლო პრაქტიკაში დიდი როლი ეკისრება მოსწავლეთა ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების ტექნიკის გამოყენებას. მასწავლებლები მოსწავლეთა ურთიერთკონტროლსა და ურთიერთშემოწმებას უმთავრესად საშინაო დავალებების, ზეპირი პასუხების, ასევე – ცალკეული, ეპიზოდური ხასიათის დავალებების შესამოწმებლად, ანუ გაკვეთილის ორგანიზაციული ნაწილის სრულყოფისთვის იყენებენ, ხოლო ცოდნისა და უნარების სისტემატური ურთიერთკონტროლისთვის – შედარებით იშვიათად, არადა, ამ ტექნიკის მნიშვნელობა სცილდება ორგანიზაციულ ნაწილს და შეუძლია, დიდი გამოცდილება შესძინოს მოსწავლეს. მოსწავლეთა ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების ტექნიკის გამოყენება ავითარებს მოსწავლეთა კრიტიკულ აზროვნებას და დიდად უწყობს ხელს საგაკვეთილო პროცესში მათ ჩართვას, ცოდნისა და უნარების ფორმირებას, ავტომატიზაციასა და კონტროლს.
ურთიერთშემოწმება და ურთიერთშეფასება კონტროლის განსაკუთრებული ფორმაა, როდესაც მოსწავლე ობიექტურად აფასებს თანაკლასელთა მუშაობის შედეგს. მთავარია, შეფასება საფუძვლიანად და გააზრებულად გაკეთდეს. ასეთი აქტივობის დაგეგმვა, სურვილისამებრ, ყოველ გაკვეთილზე შეიძლება, თუნდაც მთელი სემესტრის განმავლობაში. მასწავლებელს შეუძლია, საამისოდ გამოყოს გაკვეთილის 3-4 წუთი (ან თუნდაც მეტი). დავალებათა ტიპის მიხედვით მიზანშეწონილია განსაზღვრული გრაფიკის შემუშავებაც და მოსწავლეთა ინფორმირებაც ურთიერთშემოწმების წესებისა და თარიღების შესახებ.
ურთიერთშემოწმების სახეებია:
- ერთმანეთის რვეულების შემოწმება – მოსწავლეები გაცვლიან რვეულებს და ერთმანეთს შესრულებულ დავალებას შეუმოწმებენ. ამასთანავე, მათ მხოლოდ კი არ უნდა იპოვონ შეცდომები, არამედ გაასწორონ კიდეც და თან განმარტონ, დაასაბუთონ თავიანთი ქმედება.
- ურთიერთშემოწმება ბარათების მიხედვით – ყოველი მოსწავლე მიიღებს შეკითხვების ბარათს, რომელსაც უნდა უპასუხოს. ბარათის მეორე მხარეს წერია რამდენიმე მოსწავლის გვარი და თარიღი, ანუ ვინ და როდის გამოიკითხება. მოსწავლე თავადაც უპასუხებს მეორე მოსწავლის მიერ დასმულ შეკითხვებს.
- გამოკითხვამდე ერთი დღით ადრე მოსწავლეები აფრთხილებენ ერთმანეთს, რა კითხვებზე მოუწევთ პასუხის გაცემა, ხოლო ურთიერთშემოწმებისას მიღებული პასუხების შესაბამისად მოსწავლის გვარის გასწვრივ ბარათზე დაიწერება „+“ ან „-“.
- თუ ბევრი მინუსი დაიწერა, ჩატარდება დამატებითი ურთიერთშემოწმება, მანამდე კი მოსწავლეები კონსულტაციას გაივლიან მასწვლებელთან.
- დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთა მიერ ნამუშევრების არა მექანიკურ, არამედ არგუმენტირებულ შეფასებას, რადგან ამ დროს მოსწავლეთა ცოდნა საგრძნობლად აქტიურდება, იზრდება მათი ინტერესი ცოდნის მიმართ და შესაძლოა, ეს აქტივობა მოეწონოთ კიდეც. მოეწონოთ, რომ ასე სწრაფად იზრდება მათი კომპეტენცია, თავს გრძნობენ მასწავლებლის დამხმარეებად, ამა თუ იმ საკითხის სპეციალისტებად.
აქტივობის განხორციელებამდე აუცილებელია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს აჩვენოს კონკრეტული მაგალითი, ჩაატაროს ჯგუფური შემოწმება, შეცდომების ჯგუფური გასწორება. მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები დაიმახსოვრებენ წესებს, შეიძლება ურთიერთშემოწმებასა და ურთიერთკონტროლზე გადასვლაც.
ურთიერთკონტროლის ფორმებია:
- წყვილებში მუშაობა. ამის გაკეთება ტექნიკურად შესაძლებელია გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე, საშინაო დავალების შესრულება იქნება ეს, ცოდნის განმტკიცება, ახალი თემის ათვისება, თემის განზოგადება თუ სხვა;
- ჯგუფებში მუშაობა. ჯგუფებს შეიძლება მიეცეთ საერთო დავალება. ისინი ამ დავალებას ერთად შეასრულებენ, გზადაგზა კი შეამოწმებენ თავიანთ „კოლეგებს“;
- ზეპირი გამოკითხვა;
- ტესტირება, რომლის დროსაც მოსწავლეები ამოწმებენ ერთმანეთის ცოდნას. ამით მასწავლებელი საგრძნობლად დაზოგავს შეფასებისთვის განკუთვნილ დროს. ამავე დროს, „გამომცდელი“ მოსწავლე, რომელიც აწარმოებს გამოკითხვას, არა მარტო გაასწორებს შეცდომებს, არამედ განმარტავს, ახსნის კიდეც, რა შეეშალა თანაკლასელს;
- ურთიერთკონტროლის კარგი საშუალებაა პროექტის შესრულება, რეფერატის, პრეზენტაციის მომზადება და სხვა ასეთი სასწავლო აქტივობები.
ურთიერთკონტროლის დროს ცოდნასთან ერთად საქმეში ერთვება მოსწავლის პიროვნული თვისებებიც: სამართლიანობა, გუნდურობა, პიროვნული მზაობა, თანაკლასელზე ზრუნვა და სხვა. ნათელი გახდება, როგორ მიმართავს ის თანაკლასელს, აცდის თუ არა პასუხის მოფიქრებას. ხშირად ადვილი შესამჩნევია, როგორ სურს „გამომცდელს“, თანაკლასელმა მის კითხვას უპასუხოს, მაგრამ არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც მოსწავლეს უხარია „გამოსაცდელის“ „ჩაჭრა“, მოსწონს მისთვის მინუსის დაწერა. მასწავლებელმა უნდა შეამჩნიოს ეს ხარვეზები და დააკვირდეს, როგორ გაიზრდებიან მოსწავლეები დროთა განმავლობაში.
მეთოდის ამუშავების საწყის ეტაპზე ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების აქტივობამ შესაძლოა კლასში ზედმეტი ხმაური ან მოძრაობა გამოიწვიოს, მაგრამ მალე მოსწავლეები ყველაფერს აითვისებენ და პროცესიც სასიამოვნოდ გაგრძელდება.
ჯგუფის თითოეულ წევრს შეფასებას თავად ჯგუფის წევრები აძლევენ, მაგრამ ყოველი შეფასება აუცილებლად უნდა დასაბუთდეს. აქ საჭიროა სიფრთხილე, რადგან შეფასება სრულიადაც არ არის მარტივი ინსტრუმენტი – ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რომ მოსწავლემ თანაკლასელის მიმართ მიკერძოება არ გამოიჩინოს (როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი კუთხით). ყურადღება უნდა მიექცეს იმასაც, რომ შეფასებამ არ წაიღოს მეტისმეტად ბევრი დრო.
რა ტიპის კითხვები შეიძლება დაისვას ურთიერთშემოწმებისას? განვიხილოთ მაგალითი IX კლასის ისტორიის კურსიდან, როდესაც მოსწავლეები მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით 10 კითხვას სვამენ.
სავარაუდო კითხვები:
- რა შედეგი მოჰყვა საქართველოში თემურ–ლენგის პირველ ლაშქრობას?
- ვისი მეფობის დროს მოჭრილ ფულს ეწოდა „გიორგაული თეთრი“?
- რა მიზნით აღწერეს მონღოლებმა საქართველო?
- საქართველოს რომელი ორი მეფე დაიღუპა თურქმანებთან ბრძოლაში?
- რატომ გაათავისუფლა ირანმა სიმონ I ტყვეობიდან 1678 წელს?
- რამ გამოიწვია 1660 წელს აჯანყება კახეთში და რა ბედი ეწიათ აჯანყების მეთაურებს?
- გლეხთა ბრძოლის რომელი ფორმები გვხვდებოდა XVII-XVIII სს-ების საქართველოში?
- როგორ განვითარდა მოვლენები იმერეთის სამეფოში სოლომონ I-ის გარდაცვალების შემდეგ?
- რას ითვალისწინებდა 1774 წელს „მორიგე ჯარის“ შექმნის პროექტი?
- სახელმწიფოს მმართველობის რამდენი ფორმა შეიმუშავეს 1832 წლის შეთქმულებმა?
და ა.შ.
ტექნიკურმა პროგრესმა მოსწავლეებს საშუალება მისცა, Power Point-ში ააწყონ ურთიერთშემოწმებისთვის საჭირო ტესტები, რომლებსაც მასწავლებელი გაკვეთილზე გამოიყენებს. ასეთი დავალებების შესრულება საგაკვეთილო დროის ეკონომიისთვისაც ძალიან მოხერხებულია. ცხადია, ყველა ბავშვის ნამუშევარი ვერ იქნება მაღალი ხარისხის, მაგრამ თუ გაკვეთილის დასრულების შემდეგ გავაანალიზებთ მათ სუსტ და ძლიერ მხარეებს, შემდგომ მოსწავლეები დავალებას უკეთ გაართმევენ თავს.
მაგალითად, იტალიური სკოლის VII კლასის მოსწავლეებმა ურთიერთშემოწმების ასეთი კითხვარი მოამზადეს – „შევამოწმოთ ერთმანეთის ცოდნა“
შეფასების კრიტერიუმებს (რამდენ პასუხში რამდენი ქულა დაეწერებათ) კლასი წინასწარ ერთობლივად შეიმუშავებს და აქტივობის დაწყებამდე დაფაზე ჩამოწერს.
ურთიერთშემოწმება დიდი პასუხისმგებლობაა, რადგან საქმე ეხება თანაკლასელის ნამუშევრის შემოწმებას, მისი ცოდნისა და უნარის ხარისხის განსაზღვრას, მაგრამ ფაქტია – გაკვეთილზე წერილობითი და ზეპირი გამოკითხვა სასწავლო პროცესის ოპტიმიზაციისთვის სასარგებლო ნაბიჯია. ასეთი დამოკიდებულებით მოსწავლეებს ვასწავლით, როგორ ისწავლონ, როგორ შეამოწმონ სხვისი ცოდნა. ამავე დროს, ის ხელს უწყობს თვითანალიზის, თვითკონტროლის უნარების გამომუშავებას და სასკოლო პრაქტიკის შედეგიანობისთვის ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნის.
