მაისის თვეში „მთის ქალაქებში“ ვიმოგზაურე. ასე მე ვუწოდებ, თორემ სინამდვილეში ყველა ქალაქს თავისი სახელი აქვს და თურქეთის აღრის რეგიონში არარატის მთის ძირას მდებარეობენ. ვისაც წნევა აწუხებს, იქ წასვლას არ ვურჩევ, რადგან მართლა გვარიან სიმაღლეზე ადიხარ. ხე საერთოდ არ ხარობს, გარშემო მთები და გაშლილი მინდვრებია. ამიტომ, აქ ხილს სხვა ფასი აქვს, რადგან ფუფუნებაა. ძირითადი საქმიანობა კი მეცხოველეობა გახლავთ. ჩემი წასვლის ოფიციალური მიზეზი ქალაქ აღრის უნივერსიტეტში ლექციების წაკითხვა იყო. თუმცა, მანამდე სპეციალურად ისე დავამთხვიე, რომ ლექციები სწორედ აღრიში წამეკითხა და ისიც აუცილებლად მაისში.

რატომ? – აღრის რეგიონში მაისში რიბისი მოდის. სწორედ მისი დიდი რაოდენობით მირთმევა იყო ჩემი ძირითადი მიზანი.

რიბისს ადგილობრივები ეძახიან ქურთულ ენაზე. ისე რა ჰქვია, არ ვიცი. ამ რეგიონის მცხოვრებთა უმრავლესობა ქურთები არიან. უმეტესობამ თურქული არც კი იცის, ძირითადი ნაწილი, ბუნებრივია საუბრობს, თუმცა უფრო ზევით მთებში გაბნეულ სოფლებში თურქულ ენაზე მოსაუბრეს სულ ტყუილად დაელოდები.

რიბისი მცენარეა, რომელიც უნდა გაფცქვნა და მისი ღეროები ჭამო. ძალიან გემრიელი წვენით არის სავსე. როცა კბეჩ, წვენი პირში გესხმება და რაღაცნაირ გემოს გიტოვებს. 50-ზე მეტ ანტიოქსიდანტს შეიცავს და უსაშველოდ მარგებელია. მთელ სხეულს აძლიერებს და აახლებს. მხოლოდ მაისში მოიპოვება და წვენი ისეთი კონცენტრირებულია, რომ მთელი წელი ყოფნის ორგანიზმს. ამიტომ და შესაძლოა ძალიან კამკამა ჰაერის გამოც, აღრის მცხოვრებლები ძალიან იშვიათად ავადობენ სიმსივნით. ყოველ შემთხვევაში, სტატისტიკა ასე აჩვენებს.

მაისის დასაწყისი იდგა და ამიტომ ჯერ ბაზარში რიბისს ვერ ნახავდით. ამიტომ, ჩემმა მეგზურმა მითხრა, წამო, მთის სოფლებში ავიდეთ, იქ მეცხვარეებს ვნახავ, მოგვეხმარებიან რიბისის მოკრეფაშიო.

წავედით… წარმოიდგინეთ დახვეული გზა, წინ მხოლოდ ღრუბლებია და გრჩება შთაბეჭდილება, რომ სწორედ მათთან მიდიხარ სტუმრად. ჩემი მეგზური ქურთულად თავისუფლად საუბრობდა, ამიტომ პირველსავე სოფელში მწყემსები ხალისით დაგვეხმარნენ მთის კიდევ უფრო ზედა ადგილებიდან რიბისის შეგროვებაში. შემდეგ, სახლში ჩაიზე დაგვპატიჟეს. სოფელს „ოქროსგასაღებიანი სოფელი“ ერქვა, ოღონდ ოქროს იქაურობა ნაკლებად ჰგავდა. ხალხი ფაქტობრივად მიწურებში ცხოვრობს. სახლში მოხრილი უნდა შეხვიდე და თუ ოდნავ მაღალი ხარ, ასევე მოხრილმა უნდა იარო და დაჯდე. ბავშვების უმეტესობაც რაღაცნაირია, ოდნავ სევდიანი და ისეთი მორცხვი, ხეირიანად თვალებშიც ვერ გიყურებენ. ზოგადად თურქეთში, როგორ ზრდიან იცით ბავშვებს? შთააგონებენ, ჯერ ალაჰია და შემდეგ მასწავლებელიო. ამიტომ არის, რომ როგორც კი იგებენ, მასწავლებელი ხარ, მაშინვე მოწიწებას გრძნობ ყველა მხრიდან.

„ოქროსგასაღებიან სოფელში“ მწყემსის სახლში ჩაის დალევის შემდეგ გარეთ გამოვედით და ცოტა ფეხითაც გავისეირნეთ. მინდვრად ბავშვები თამაშობდნენ. უცხოები დაგვინახეს და ჩვენკენ გამოიქცნენ. დამავიწყდა მეთქვა, სოფელში ასვლამდე, ქალაქის სუპერმარკეტში გვარიანად ტკბილეული მოვიმარაგეთ (იცოდა ჩემმა მეგზურმა, სადაც მივყავდი). ჰოდა, მთელი სოფლის ბავშვობა ისე გავახარეთ, მეც მათ ემოციებში ვიყავი და ყურებამდე ვიცინოდი.

– როჟ ბაში, – მიესალმა ბავშვებს ჩემი მეგზური.

– დოკურმაჟი ზანი, აპო? – ქურთული იცი, ბიძია? გაუკვირდათ ბიჭებს.

– ეზდზანიმ, – ვიცი, აბა, არ ვიციო, გაეცინა ჩემს მეგზურს და აქ საუბარში უკვე მეც ჩავერთე.

– ჯანი ბაში, ზაარ? – როგორ ხართ, ბავშვებო?

– ბაშიმ, ბაშიმ-ერთხმად მომოგეს და იქვე მკითხეს.

– ხატი, დუზი ზანი? – დეიდა, ქურთული იციო? გამეცინა და ერთ-ერთ ბიჭს, რომელიც ქათქათა თეთრი იყო და საოცრად წითური თმა ჰქონდა, ვკითხე:

– დუქურმანჯი? – ქურთი ხარ-მეთქი?

– ერი, – დიახო, მითხრა.

– დუ ქურმანჯექი ჩანი? დუ ტსორი ვე ჩილი. აინი ტავი – რანაირი ქურთი ხარ, თეთრი და წითური თმით? მზეს გავხარ.

აქ უკვე ჩემი მეგზური ჩაერთო საქმეში და ბავშვებს უთხრა:

• ხატი დუ ქელიმე დზანე, ევი ბერდე, – დეიდამ მხოლოდ ეს იცის ქურთულად და შეეშვით აწიო.

არადა, ეს ქურთი ბავშვი მართლაც განსაცვიფრებლად თეთრი და წითური იყო. ასეთი ფერის თმა ძველთაგანვე იქცევდა გარშემომყოფთა ყურადღებას და რა გასაკვირია, მეც რომ შემემჩნია. ასეთი ფერის თმა მთელ პლანეტაზე ადამიანთა 2-6%-ს აქვს. თითოეულ წითურ ადამიანს კანსა და თმებში ჭარბად აქვს წითელი პიგმენტი ფეომელანინი. მუქი პიგმენტი ეუმელანინი კი მცირე რაოდენობით აღენიშნებათ. სწორედ ამიტომ, ძალიან თეთრი კანი და ჭორფლიც აქვთ. განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან ულტრაიისფერი გამოსხივებისადმი. წითური თმები ცილა „პირველი ტიპის მელანოკორტინის რეცეპტორის“ (შემოკლებით MC1R) მუტაციასთან არის დაკავშირებული. მუტაციას ცილა კი არა, ის გენი განიცდის, რომელიც ამ ცილის კოდირებას ახდენს. ცილის სინთეზისთვის უჯრედს ესაჭიროება ე.წ. „თარგი“ , ანუ გენი, რომელშიც კოდირებულია ამ ცილის ქიმიური ფორმულა. გენის მუტაცია, ანუ „თარგის“ ცვლილება იწვევს ცილის ქიმიური შემადგენლობისა და ფუნქციის შეცვლას ორგანიზმში. ასეთი ცილა ფუნქციას ან ცუდად შეასრულებს, ან საერთოდ ვერ შეასრულებს. ზოგ შემთხვევაში კი შეცვლილი ცილა მუშაობს სხვაგვარად ან უკეთესადაც კი. თუმცა, თითოეულ უჯრედში ერთი და იმავე გენის ორი ასლი არსებობს. ერთი ასლი დედის მხრიდანაა, მეორე კი მამის მხრიდან. გამოდის, რომ თუ ერთი გენი ვერ მუშაობს, მეორე სათადარიგო გენი შეენაცვლება. ჰოდა, ეს რეცეპტორი MC1R, ერთგვარ ბიოგამომრთველის როლს ასრულებს. ანუ, თუ რეცეპტორი „ჩართულია“, ანუ აქტიურია, უჯრედი ასინთეზირებს პიგმენტ ეუმელანინს, რომელიც თმის შავ შეფერილობაზეა პასუხისმგებელი. თუ MC1R „გამორთულია“, მაშინ უჯრედი ასინთეზირებს ფეომელანინს. ჭეშმარიტად წითური ადამიანი იბადება, თუ მის უჯრედში MC1R ორივე ასლი „გამორთულია“. გამოდის, რომ წითური ბიჭი „ოქროს სოფლიდან“ სწორედ ასეთი „გამორთული“ MC1R-ის მფლობელი იყო. ანუ, გამოდის, რომ ამ ბიჭის მამასაც და დედასაც თითო-თითო „გამორთული“ გენი ჰქონდათ და ორივე ამ ბიჭს გადაულოცეს. ჰოდა, ისიც ქურთისთვის განსაცვიფრებლად ფითქინა და წითური გამოვიდა.

დღეს წითურების რაოდენობა ყველაზე მეტად ირლანდიაშია, მოსახლეობის 10%, შემდეგ მოდის შოტლანდია, მოსახლეობის 6%-ით. ამ 6%-ის ყველაზე მეტი კონცენტრაცია კი ედინბურგში გვხვდება.

არქეოლოგიური გათხრები ადასტურებენ, რომ ძველ დროში წითურების რაოდენობა უფრო მეტი ყოფილა. გათხრების დროს წითელთმიანებს ისეთ ადგილებში პოულობენ, ამავე ტერიტორიაზე ახლა ვერაფრით რომ ვერ შეხვდები. მაგ. ჩინეთის ჩრდილო-დასავლეთის პროვინცია ტარიმში, წითურთმიანი მუმიები იპოვეს. ეს მუმიები ჩვ. ერამდე მეორე ათასწლეულს ეკუთვნოდნენ.

იმ დროში წითურმიანებს ეთაყვანებოდნენ. ძველ ეგვიპტეში სეტთან, იგივე უდაბნოს, ქარიშხლის და არეულობის ღვთაებასთან ასოცირდებოდნენ. ჰოდა, წითელთმიანები ავტომატურად ძლიერ ადამიანებად მიიჩნეოდნენ. სკანდინავიური ღვთაება თორი ასევე წითელი თმით არის აღწერილი. „ილიადაში“ აქილევსის თმებზე სიტყვა „ქსანტესია“ გამოყენებული, რაც ღია ოქროსფერ მოწითალოს ნიშნავს. მის შვილს ნეოპტოლემს კი „პირსს“ უწოდებენ, რაც წითელს ნიშნავს. პოლინეზიურ კულტურაში წითური თმები ძალასთან ასოცირდებოდა.

კელტებს სჯეროდათ, რომ წითელთმიანი ბავშვები ფერიებს ენათესავებოდნენ. გვახსოვს ხომ, წითური ბავშვი შესაძლოა არა წითურ მშობლებს გაუჩნდეს და რადგან კელტებს გენეტიკისა და ბიოქიმიის არა გაეგებოდათ რა, ფიქრობდნენ, ბავშვი ფერიამ მოიყვანაო.

შემდეგ დრო შეიცვალა. შეიცვალა დამოკიდებულება წითური ხალხის მიმართაც. ესპანური ინკვიზიციის დროს ყველა წითელთმიანსა და წვერიანს ეშმაკთან წილნაყარად მიიჩნევდნენ. თუ მწვანე თვალებიც ექნებოდა, წასული იყო მისი საქმე. სწამდათ, რომ ვისაც წითური თმები და მწვანე თვალები ჰქონდა, სიკვდილის შემდეგ ვამპირად იქცეოდა. თეოფილე ხუცესმონაზონი კი აღწერს ალქიმიურ რიტუალს, სადაც სპილენძისგან ოქროს მისაღებად წითელთმიანი ბავშვის სისხლია საჭირო.

შემდეგ ისევ შეიცვალა დამოკიდებულება და წითური თმა მოდური გახდა. რენესანსის პერიოდის იტალიელი ლამაზმანები თმებს ჯერ კირით, ლიმონით და გოგირდმჟავას ნაზავით იუფერულებდნენ, შემდეგ კი შაფრანით და ქინათი იღებავდნენ. შედეგად, (თუ თმა გაუფერულებას გადაურჩებოდა) წითელთმიანები ხდებოდნენ.

წერილის დასაწყისში აღრის ბავშვებზე ვყვებოდი.

ჩვენს მანქანას დიდხანს მოსდევდნენ და წითური ბიჭი „ოქროსგასაღებიანი სოფლიდან“ მომძახოდა:

• ხატიი, ჰადი ხათრეთეეე, – დეიდა, მომავალ შეხვედრამდეეე.

ყოველ წელს, როცა ვსაუბრობ ჭიებისა და სხვა ორგანიზმების რეპროდუქციული ორგანოების შესახებ, აღვნიშნავ რომ შეუძლიათ წარმოქმნან კვერცხუჯრედიც და სპერმატოზოიდიც, რის გამოც ისინი ჰერმაფროდიტებს მიეკუთვნებიან. მოსწავლეები უამრავ კითხვას სვამენ და აინტერესებთ ადამიანებში თუ არის მსგავსი შემთხვევა დაფიქსირებული. ვუყვები ჟვანიას სახელობის კლინიკაში ჩემი თვალით ნანახი ახალშობილის შესახებ, რომელსაც ორივე სქესისთვის დამახასიათებელი სასქესო ორგანოები ჰქონდა, ვსაუბრობთ ჟანა დარკზე, რომელიც მორისის სინდრომის გამო მამაკაცური სიძლიერით და ქალისთვის დამახასიათებელი გარეგნული ნიშნებით აკვირვებდა ადამიანებს. სქესისა და გენდერის განსაზღვრა ძალიან რთული თემაა, ამიტომ მოკლე პასუხი უმჯობესია.

რა უნდა ყოფილიყო მიზეზი? აქ წარმოიშობა სამი ჰიპოთეზა:

1. კლაინფერტერის სინდრომი, შესაძლოა X ქრომოსომაზე მიმაგრდა Y ქრომოსომაზე;
2. SRY გენის ტრანსლოკაცია კროსინგოვერის შედეგად;
3. ანდროგენ-რეზისტენტული სინდრომი;

საპრეზენტაციო მასალა pptx

საპრეზენტაციო მასალა pdf

შეკითხვები

დილემა: უნდა დაუბრუნონ თუ არა სპორტსმენს მედალი ასეთ სიტუაციაში?

რეკომენდაცია:

1. მეიოზის ახსნამდე გააცანით სანტის სიტუაცია;
2. საპრეზენტაციო მასალის გამოყენებით დაამუშავეთ საკითხი;
3. დილემაზე მუშაობისას მოსწავლეები დაყავით ორ ჯგუფად, ერთი ჯგუფი, რომელიც ემხრობა მედლის ჩამორთმევას, მეორე ჯგუფი – რომელიც ემხრობა მედლის დაბრუნების აზრს. ორივე ჯგუფი მოაგროვებს არგუმენტებს და კონტრარგუმენტებს, შემაჯამებელ გაკვეთილზე შეაჯამეთ საკითხი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. BBC NEWS | South Asia | Indian athlete fails gender test
2. https://www.sciencedaily.com/releases/2009/10/091020153100.htm
3. https://merki.mkurnali.ge/sections/1487/klainpelteris-sindromi/
4. რა არის მეიოზი – CK 12;
5. https://triasi.ge/upload/10-2-moswavle-biologia.pdf

მადლობა ფეხბურთელებს. მადლობა, რადგან ერთი კაცი წინდებს ჰყიდდა და ამ კაცს ქალმა, რომელიც მზესუმზირას ჰყიდდა, უთხრა: მამარდაშვილი გერმანიაში რომ ყველაზე მაგარი გუნდია, იმას სდომებიაო. და ამ კაცმა, კიო, ვიციო და გაიღიმა.

მადლობა, რადგან ამ ხალხს რომ გავცდი, ორი შავოსანი, მოხუცი ქალი მიდიოდა და ერთმა უთხრა, გუშინ როლანდოს გოლი არ გავატანინეთო და მეორემ ჰკითხა: როლანდი ვინ არისო და იმ პირველმა, აღარ ვიცი, რა უპასუხა, რადგან მათაც გავცდი.

მადლობა, რომ მათ მერე რომ კაცი შემხვდა, იმ კაცს ისე ეტყობოდა, რომ ბანკის ვალი ჰქონდა და აღარ ახსოვდა.

მადლობა, რომ ის კაცი სადაც იდგა, იქვე, ფანჯრიდან, მეორე კაცი სიგარეტს ეწეოდა, იმ კაცს ფილტვის კიბო ჰქონდა და აღარ ახსოვდა.

მადლობა, რომ ეს ორი კვირა არ გვახსოვდა რაც არის და იყო მხოლოდ ის – რაც გვინდა.

თუ რამე სიმღერა დგას ცალკე, როგორც თხრობა, როგორც ამბავი, გნებავთ, როგორც დღეს უყვართ თქმა – სათქმელი – ეგ არის Strange Fruit – უცნაური ნაყოფი, გნებავთ ხილი. საქმე ერთი ფოტოსგან იწყება, სადაც ხეზე ჩამომხრჩვალი ორი აფროამერიკელი, თომას შიპი და აბრამ სმითი მოჩანან, დასჯილნი ლინჩის წესით.

აბელ მიროპოლმა სწორედ ამ სურათის მიხედვით დაწერა საგალობელი-პროტესტი და 1939 წელს ბილი ჰოლიდეიმ იმღერა. მერე ბილიმ იმღერა კიდევ რამდენჯერმე, მაგრამ მე მიყვარს ერთი სტანდარტი, მოკლე და მკაფიო. ბილი ჰოლიდეის ხმა, წესისამებრ, არის გაჭიმული გზა პატარა ბავშვიდან ვიდრე მოხუც ქალამდე. თუ თვალს დახუჭავ, რომელსაც წარმოიდგენ, ეგ არის ან ვერ გაიგებ რომელია ან ყველა ერთადაა. ყველ ასაკი. და ესეც ამბავია – იმ ორი ჩამომხრჩვალი კაცის ცხოვრებას გვანდობს – ყმაწვილობიდან ვიდრე დასჯამდე. ბილისთან კიდევ არის ტაბ სმიტის საყვირის ორი ხმამაღალი ამოსუნთქვა, რაღაც უცნაურად ტრაგიკული, თითქოს მისალმებაც და თითქოს დამშვიდობებაც.

ბილის შემდეგ ბევრმა იმღერა, მაგრამ სულ ბილია. ცადა დიდმა ნინა სიმონემაც, თუმცა ისე ვერ ამოაყირავა, როგორც, ვთქვათ სქრიმინ ჯეი ჰოკინსის I Put Spell On You (“მე შენ მოგაჯადოვე”) – ს უყო. კი, მანდ ადგა და ცალკე ამბავი დადო. აქ მგონი, რომ ეგ ვერ მოხერხდა ნინასგან. რაც იშვიათია, მაგრამ ხდება ხოლმე. კარგი ნამღერია, განა ცუდი, მაგრამ მაინც.

და რაც ვერ მოხერხდა ნინასგან, მოულოდნელად ბეთ ჰარტისგან მოხერხდა. მგონი ბეთი გაექცა ბილის, შეიძლება შორს არ, მაგრამ გაექცა. და ეს გაქცევა ჯო ბონამასას წაშველების წყალობითაცაა, რომლის სამი სოლო, გაბმული კონწიალია თოკზე. გაქცევა კიდევ იქ არის, სადაც ბეთი სიტყვა მაგნოლიას ამბობს, სახასიათო ჩაგდებით და ოდნავი გაბმით. ხოლო ჯოს გიტარა თითქოს თან კონწიალია და თანაც გასვლის ცერემონიაც. ეპოქა გაყავსო გეგონება. ოდნავი პომპეზურობით, ბლუზური ჩაჭიმვით და ცოტა ეზოთერულობით ანუ ,,მაშინ ეპოქა დამთავრდა დიდი”.

რახან ინსტრუმენტი ვახსენეთ, აუცილებლად სათქმელია ვინტონ მარსალისის და რიშარ გალიანის გენიალური დუეტი. ეგენიც სხვა მწვერვალისკენ ექაჩებიან ამ ხილის ხეს. და რა გასაკვირია ამ სიმაღლის დიდოსტატებისგან ეგ ამბიცია. არის ორი მომენტი, სადაც მუსიკა ყელზე გიჭერს, როგორც სახრჩობელა და სულ გხდის, ვინტონის და გალიანოს ამ დიალოგისას. თითქოს ორჯერ იხრჩობა, ვინც იხრჩობა – პირველად სხეული და მერე – სული.

მაგრამ საბოლოოდ, ეს სიმღერა არის ბილი. და ბილის უკან ნაგულისხმევი ის ორი კაცი, ხეზე მოკონწიალე. და იმ ორი კაცის უკან ადამიანის სასტიკი ისტორია, საუკუნეების მიღმა და მგონი, რომ საუკუნეების მერეც. რადგან ,,რაც ყოფილა, იგივე იქნება და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება; არაფერია მზის ქვეშ ახალი”. და – არც ეს.

როგორ ვესაუბროთ მოზარდებს ისეთ მნიშვნელოვან, დარდიან და ყოველდღიურ საფიქრალზე, როგორიც ოკუპაციაა, იმგვარად, რომ მათში არ გამოვიწვიოთ ყალბი პატრიოტიზმი, ნაძალადევი თანაგანცდა, გაუაზრებელი ერთსულოვნება და ვასწავლოთ იმ მიწისა თუ ზღვის სიყვარული, რომელიც არასდროს უნახავთ. ამბავი ხომ მათ შობამდელია. ალბათ, სწორედ ზღაპრის, ალეგორიული ენის სიმარტივითა და გულწრფელობით მოიყოლება ბავშვებთან ჩვენი ქვეყნის უახლოესი წარსული, რომელშიც დღემდე ვცხოვრობთ და გვაღელვებს.

ასეთ წიგნად მოიაზრება ნინია სადღობელაშვილის „უსაზღვროდ შერიგებული მეზობლები”, რომელიც საგულისხმო ამბავს მოგვითხრობს. ამბავი ერთნაირად საინტერესო და გასაზიარებელ-გასააზრებელია, როგორც გამოცდილი, ისე ახალბედა მკითხველისთვის.

წიგნის კაბადონებს მეუფე ისაიას ილუსტრაციები ამშვენებს, ნიქოზელი მღვდელმთავრის, დღემდე არილს რომ მოელის თანასოფლელებთან ერთად, როგორც აბრაამის წიაღი – გამარჯვების საყვირს.

ქართული ლაზათიანი სიტყვის ლაზარესეული მნიშვნელობა წიგნის სათაურშივე ცხადდება – უსაზღვროდ შერიგებული მეზობლობა ტერიტორიულ მთლიანობასთან ერთად, დროსა და სივრცეში მოხეტიალე ადამიანების უსამანო მყოფობასაც მოიაზრებს, რაც ერთმანეთის შეყვარებას, თანხმობასა და თანაზიარებასაც გულისხმობს.

წიგნი, რამდენიმე საგულისხმო საფიქრალს იტევს:

1. წინაპრის დაშვებული შეცდომების გადაფასება;
2. ქართული სიტყვის მოფრთხილება;
3. მტრობა და სიყვარული;
4. უანგარო მეგობრობა;
5. განათლებისა და წიგნიერების მნიშვნელობა;
6. ომის აბსურდი;
7. შერიგების სიამე.

„რად გინდა საზღვრები“ – ამ სიტყვებით მიმართავს წიგნის მთავარი პერსონაჟი ბუჩაჩი მეგობარ ზღარბუნიას, რომელიც მამის დანაბარებსა და წამოწყებულ საქმეს გულდასმით აგრძელებს – თხრის ორმოებს და საზღვარს ავლებს მაჩვების ოჯახთან, რათა ყველამ იცოდეს თავისი ადგილი; რომ „ქლიავის ფესვი“ მას ეკუთვნის და არა მეზობელს, თანაც თვალს მაჩვის ასულ მაშოსკენ აპარებს და საკუთარ თავთან ჭიდილიც სიყვარულისა და მოვალეობის ველზე ინაცვლებს.

ზღარბუნია ვერ სწვდება იმ უსაზღვრებო მდგომარეობას, რომელსაც ბუჩაჩი დაჟინებით უხსნის: „მაინცდამაინც საზღვარი გჭირდება იმისთვის, რომ ვინმეს რამე არ გაუფუჭო?“. ვერც იმას ხვდება ზღარბუნია, რომ თავისუფლება მხოლოდ ლაღ ფრენას არ ნიშნავს, რომ ეს უპირველესად ფიქრისა და აზროვნების თავისუფლებაა.

ზოგჯერ ისეც ხდება, წინაპრების დაშვებულ შეცდომებს ახალმა თაობამ უნდა უწამლოს. ამას კი გონიერება, გააზრება და გამბედაობა სჭირდება. არჩევანის წინაშე მდგარ ზღარბუნიას გადაწყვეტილების მიღებაში განათლებული და წიგნიერი ბუჩაჩი რომ ეხმარება, ესეც საგულისხმო ფაქტი და მწერლის მნიშვნელოვანი შეტყობინებაა უასაკო მკითხველისთვის.

ქართული სიტყვის იმგვარად შემცნობელ-გამომთქმელი მწერალი, როგორიც ნინია სადღობელაშვილია, უთუოდ ათქმევინებდა ერთ-ერთ მთავარ გმირს – მე ყველაფერი მაღელვებს, რაც ფურცელს და ანბანს უკავშირდებაო. სწორად მეტყველი და ქართული სიტყვის სადარაჯოზე მდგარი ბუჩაჩი კეთილი კაცის ეზოს სხვა ბინადრებსაც მოუწოდებს სწორად და გამართულად იმეტყველონ. განათლება კი თავის მთავარ თვისებას ამ წიგნშიც ამჟღავნებს და უხვად მოეფინება ყველას, ვისაც კი მისი სინათლის მოხელთება განუზრახავს.

ზღარბუნიაც მოინდომებს წერა-კითხვის სწავლას და მისი „კურნებაც“ აქედან იწყება. ამ ფერიცვალების გზაზე მას არცთუ იოლი გადაწყვეტილების მიღება უწევს – წინაპრის წესსა და ადათს გონების თვალი უნდა გაავლოს და მისი ავკარგიანობა ამოიცნოს. ზღარბუნიასთვის „ალუდა ქეთელაურობა“ მარტივი არჩევანი არ გახლავთ, მისი ორჭოფობაც მანამ გასტანს, სანამ თავისსავე ამოთხრილ ორმოში არ ჩავარდება და მეფსალმუნის სიტყვებს „ხნარცვ თხარა და აღმოკუეთა და შთავარდეს იგი მთხრებლსა მას, რომელიცა ქმნა“ საკუთარ ეკლებზე არ იწვნევს. ამჯერად კი მიხვდება ზღარბუნია, საზღვრების თხრას რომ სიკეთე არ მოაქვს და შეინანებს თავის უგუნურ სიჯიუტეს.

საიდან იღებს სათავეს ბუჩაჩის გონიერება? ვისგან უსწავლია მას უსაზღვროება სიკეთისა და უძლეველობა სიყვარულისა? ამ უჩინარ მასწავლებელს წიგნში ყოვლისმჭვრეტელი რა-ბუ ჰქვია, რომელიც ცოდნას ისევე გასცემს, როგორც მზე – სინათლეს. სწორედ მისგან შეუმეცნებია ბუჩაჩის, რომ განგებას მარტოობისა და უვიცობისთვის არ გავუწირივართ და ნუგეში, ხშირად, მეგობრების პირი-სახით გვევლინება. მაშინ კი ვრწმუნდებით, რომ „პლანეტები ვართ ერთმანეთისთვის“.

ყველა ზღაპარი სიკეთესთან ერთად, განსაცდელსაც იტევს. ბუჩაჩისა და ზღარბუნიას თავგადასავალშიც ცა ომის ჯანღით შეიფერება და კეთილი კაცის ეზოში ჭურვები ცეცხლოვანი ბურთებივით ჩამოიყრება. დიდი ბჭობისა და ფიქრის შემდეგ, ეზოს ბინადრებმა გადაწყვიტეს მოჩხუბარი ადამიანები როგორმე შეერიგებინათ. ამ კეთილი მიზნისთვის კი ქართული ენის წიაღიდან „დაფარული საიდუმლო“ გამოითქვა და ვეებერთელა აბრაზე „საკურნებლად“ გაიშალა წარწერა „უსაზღვროდ შერიგებული მეზობლებისა“. სწორედ ეს „უსაზღვრო შერიგება“ იქცა დაპირისპირებული ადამიანების ერთიანობის თავკიდურ ლოდად, ამავე სიტყვებმა გადაადნო მტრისგან ჩამოყრილი ჭურვები და მშვიდობის ჰანტელებად აქცია ახალი თაობისთვის.

როდის ვიმარჯვებთ და ვხმიანდებით ერთიან ბგერად, როდის გამოგვდის ურღვეველობა? მაშინ, როდესაც ბუჩაჩისა და ზღარბუნიას მსგავსად ერთმანეთის ამარა ვრჩებით, მეგობრობას ვირჩევთ, წარსულს გადავაფასებთ და საკუთარ ადგილს ვაგნებთ სამყაროში.

მწერალი დიდ-პატარა მკითხველს ფიქრისა და მსჯელობის გადმოსახედზე აყოვნებს, საიდანაც სიკეთის, ადამიანობის, მეგობრობის მარადიული ხატება ირეკლება და გულგრილს არავის ტოვებს.

წიგნს სიყვარულის ოდა ასრულებს… ან იწყებს, ვინ იცის… ან იქნებ არც დასაწყისი აქვს ამ ამბავს და არც დასასრული, როგორც დიდ „რას“ – „სინათლის მზეს“ „რომელი აღმობრწყინდა მაღლით აღმოსავალად“ (შობის ტროპარი) და ქართულ ენაში განიფინა მარადიულ საიდუმლოდ.

როცა მოსწავლეებს საზაფხულო აქტივობებს ვთავაზობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს: ზაფხული ერთ-ერთი ყველაზე „ოჯახური“ დროა, როცა დიდიც და პატარაც დასვენებისკენ, სამუშაოსა და ყოველდღიური საფიქრალისგან ამოსუნთქვისა და განტვირთვისკენ მიისწრაფვის. მასწავლებელი თავისი წინადადებებით ამ იდილიაში ისე უნდა ჩაერთოს, რომ ოჯახის ყველა წევრი ერთი იდეის ირგვლივ გააერთიანოს. ბავშვებს ხომ ყველაზე მეტად უყვართ ისეთი საქმის კეთება, რომელიც უფროსებსაც აინტერესებთ.

ბედნიერი, საამაყო, შთამბეჭდავი და ზღაპრული ემოციებით სავსე ზაფხული გვაჩუქა ჩვენმა ეროვნულმა ნაკრებმა და დიდ-პატარა ფეხბურთის ქომაგებად გვაქცია.

„ – და შენ რას გააკეთებ ახლა, როცა ჩვენმა ეროვნულმა ნაკრებმა ამხელა წარმატება და სიხარული მოგვიტანა?“

ეს სოციალური კამპანია ალბათ ბავშვების ყურამდეც მივიდა. სხვადასხვა მხიარული პირობა დაიდო და შესრულდა. შეგვიძლია, ჩვენც ვისარგებლოთ ამ კამპანიით და ჩვენი ბავშვები ეკომეგობრული ქმედებებისკენ წავახალისოთ. ვეცადოთ, ჩვენმა იდეებმა შთაბეჭდილება მოახდინოს მათზე და უბიძგოს, ჯანსაღი და ლამაზი აწმყოსა და მდგრადი მომავლისკენ მიმართონ თავიანთი შესაძლებლობები.

მდგრადობა ვახსენე და აქვე შეგახსენებთ, რომ არსებობს 17 მიზნისა და 169 ინდიკატორისგან შემდგარი კრებული, რომელიც მდგრადი განვითარების მიზნების სახელწოდებით არის ცნობილი. ამ მიზნებზე თანხმდება გაეროს ყველა წევრი სახელმწიფო უკეთესი მომავლის მისაღწევად. მდგრადი განვითარება ეკონომიკურ, სოციალურ და ეკოლოგიურ ასპექტებს მოიცავს.

რითია მნიშვნელოვანი მდგრადი განვითარების მიზნები?

ეს მიზნები თანამედროვე გლობალურ გამოწვევებს ეხება: სიღარიბეს, უთანასწორობას, კეთილდღეობის, მშვიდობისა და სამართლიანობის საკითხებს, ასევე – კლიმატის ცვლილებასა და გარემოს დაცვას. თითოეული ჩვენგანის პიროვნულ არჩევანს დიდი ძალა აქვს და მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლია ადგილობრივ და გლობალურ გამოწვევებზე.

დავუბრუნდეთ ჩვენს არდადეგებს და ვეცადოთ, გავხდეთ „მწვანე მცველები“ სახალისო, მარტივი, საინტერესო და, რაც მთავარია, სასარგებლო აქტივობებით:

1. ჯანსაღი ცხოვრება – გონივრული არჩევანი და კეთილდღეობის საწინდარი

* შექმენი „კეთილდღეობის ჟურნალი“, სადაც ჩამოწერ ყველა იმ ფაქტორს, რასაც კეთილდღეობა და ჯანსაღი ცხოვრების წესი მოიცავს. დაწვრილებით ჩაშალე ჯანსაღი ცხოვრების 3 ძირითადი მიმართულება – ფიზიკური, ემოციური და სოციალური. ეს „კეთილდღეობის საინფორმაციო ჟურნალი“ გაუზიარე ოჯახის ყველა წევრს და აამაღლე მათი ცნობიერება.

* გააცოცხლე ჯანსაღი ცხოვრებისეული ისტორიები. შეგიძლია, ზაფხულის საღამოები „თეატრობანას“ დაუთმო და როლური თამაშის მეთოდის გამოყენებით მოიფიქრო სიუჟეტები ან გაიხსენო თავს გადახდენილი ამბები, რომელთა პერსონაჟებიც აკეთებენ ჯანსაღ არჩევანს, ებრძვიან და ამარცხებენ არაჯანსაღ ჩვევებს. შეგიძლია, მეგობრები ან ოჯახის წევრებიც აიყოლიო, სთხოვო, მათაც გაიხსენონ მსგავსი ისტორიები და პატარა სპექტაკლის სახით წარმოადგინონ.

* შექმენი „ჯანსაღი ჩვევების ბინგო“. დაჭერი დიდი ფურცელი პატარა ბარათებად, მოიფიქრე და დაწერე ამ ბარათებზე სხვადასხვა ფიზიკური აქტივობა, რომლებიც შენი ოჯახის წევრებსა და მეგობრებს აქტიური დასვენებისკენ წაახალისებს. მაგალითად, „მოაწყვეთ საცეკვაო წვეულება“, „გადალახეთ დაბრკოლებები“, „გააკეთეთ იოგას პოზები“. შენ მიერ შეთავაზებული თამაში მოტივაციას მისცემს შენს საყვარელ ადამიანებს, ცხოვრების ჯანსაღ წესს მისდიონ.

* შექმენი „ჯანსაღი ცხოვრების ანბანი“. ქართული ანბანის თითოეული ასოსთვის მოიფიქრე ჯანსაღი ცხოვრების თითო ჩვევა. მაგალითად: ა – აქტიური თამაში; ბ – ბოსტნეულის ჭამა და ა.შ. შეგიძლია, ამაზე ქალაქობანას მსგავსი თამაშიც ააგო.

2. მოხალისეობრივი კამპანია

თუ გსურს, წვლილი შეიტანო გლობალურ პრობლემებთან ბრძოლაში, შეგიძლია, მოხალისეობა სცადო, მაგალითად, მოხალისე მეეზოვეობა. ეს საქმე უფრო სახალისო რომ გახდეს, შეგიძლია, მეგობრებიც აიყოლიო. გამართეთ ერთკვირიანი მოხალისეობრივი კამპანია და მოირგეთ იმ პროფესიის ადამიანების როლი, რომლებიც გარემოს ნარჩენებისგან ასუფთავებენ. განაწილდით ჯგუფებად, შეიარაღდით ხელთათმანებითა და პირბადეებით და დაასუფთავეთ თქვენი უბნის ან სკოლის ტერიტორია. შეგროვებული ნარჩენები დაახარისხეთ, პლასტმასა ცალკე გადააწყვეთ და მეგობარ გარემოსდამცველ კომპანიას (კომპანია “ეკო ცენტრი”) ნერგებში გაუცვალეთ. მერე ნერგების დარგვის დღე მოაწყვეთ და გაამწვანეთ თქვენი ეზო – “ხის დარგვა ხომ შეგიძლია, შენც ადექი და ხე დარგე!”

* გაცვალე მაკულატურა წიგნებში. შეგიძლია, მეგობრებთან ერთად მაკულატურის შეგროვების კვირეული გამართო. შეგროვებული ქაღალდი გარემოსდაცვითი კომპანია “მაკულიტერატურას” დახმარებით სასურველ წიგნებზე გადაცვალეთ და უბანში პატარა სამკითხველო მოაწყვეთ – საღამოობით გარემოზე ზრუნვის შედეგად, საკუთარი ძალებით მოპოვებული წიგნები წაუკითხეთ ერთმანეთს.

შეგიძლია, მოხალისედ წახვიდე საზაფხულო საბავშვო ბაღში. ბავშვობას გაიხსენებ და დადებითი ემოციებით აივსები. შეგიძლია, შენი მოხალისეობა კიდევ უფრო სასარგებლო გახადო და პატარებს გარემოზე ზრუნვის შესახებ ესაუბრო, მათთან ერთად დაამზადო ურნები ნარჩენებისთვის (წინასწარ მოიმარაგე მუყაოს მოზრდილი ყუთები – შეგიძლია, მარკეტებში ითხოვო, უსასყიდლოდ მოგცემენ) და აუხსნა, რომ ნარჩენები უნდა დავახარისხოთ, ქაღალდი – ცალკე, პლასტმასა – ცალკე. მოუყვე, რომ ამ ნარჩენებისგან შესაძლებელია ახალი ქაღალდის ან სულაც ბოტასის დამზადება. შეგიძლია, საინტერესო ვიდეოებიც აჩვენო ამ თემაზე. ცუდი არ იქნება, თუ გარემოსდაცვით ორგანიზაციებს („მაკულიტერატურა“, „ტენე“, „ეკო ცენტრი“) ბაღის მასწავლებლებსაც გააცნობ.

დაბოლოს, თუ გინდა, შენი ზაფხული ეკომეგობრული გახადო, თავად კი „მწვანე მცველი“ გახდე, გიტოვებ იდეებს, რომლებიც შეგიძლია მეგობრებსა და ოჯახის წევრებთან ერთად განახორციელო, რათა დაიცვა შენი წილი დედამიწა იმ „უკვდავი ურჩხულისგან“, რომელსაც პლასტმასა ჰქვია.

მას შემდეგ, რაც მე-19 საუკუნის 60-იან წლებში სამწერლო ასპარეზზე გამოჩნდა, აკაკი წერეთლის პოპულარობა და მის მიმართ მკითხველის სიყვარული უკიდეგანო იყო. ასეა დღემდე. რასაკვირველია, ამგვარ ინტერესს ხელოვნურად ვერავინ აღძრავს, ის მხოლოდ მწერლის გენიალურობის დამსახურებაა. გენიალურობას კი მრავალი ფაქტორი განსაზღვრავს: უპირველესად ის, რამდენად გრძნობს ავტორი თავისი ქვეყნისა და ხალხის სატკივარს, რამდენად ემოციურად ეხება საზოგადოებისთვის აქტუალურ თემებს, რამდენად გულწრფელი და მართალია, რამდენად შთამბეჭდავად ძერწავს მხატვრულ სახეებს, რამდენად ახლობელია მკითხველისთვის მისი ენა, თხრობის მანერა. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ აკაკი სულში უძვრებოდა ქართველ მკითხველს.

როცა აკაკის ცხოვრებაზე ვფიქრობ, სულ მგონია, რომ სახალხო მგოსანი უიღბლო იყო სიყვარულში, რაც მის შემოქმედებაშიც აისახა. მან შექმნა სიყვარულში ჰარმონიისა და ზეციური სიმაღლის მოდელი „გამზრდელში“ ბათუსა და ნაზიბროლას სიყვარულის სახით, შექმნა წერეთლის ქალისადმი ბაში-აჩუკის სიყვარულის ამაღელვებელი ისტორია. აკაკის ბიოგრაფები უკეთ იტყვიან, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ნატალია ბაზილევსკაიასთან უიღბლო ქორწინებამ, მერე კი ტასო ბაგრატიონისადმი ცალმხრივმა და აკრძალულმა სიყვარულმა აკაკის სულს მძლავრი ქარიშხლები გამოატარა. ის არა მხოლოდ გულთამხილავი მწერალი, არამედ პიროვნულად უზომოდ მომხიბლავი ნატურა, ვნებებით სავსე, კოსმიური ენერგიის მატარებელი, მხცოვანებაშიც კი ჭაბუკური სულისკვეთების ადამიანი იყო. მას სწყუროდა დიდი სიყვარული, გვერდით – საყვარელი ქალი, რომელიც მისი საუკეთესო მეგობარი, თანამოაზრე და თანაგანმცდელი იქნებოდა, როგორც ილიას ჰყავდა ოლღა, ტიციანს – ნინა, სიმონ ჩიქოვანს – მარიკა, ლადოს – ანიკო, გურამ დოჩანაშვილს – ნათელა. სამწუხაროდ, აკაკის გვერდით ასეთი სულის მესაიდუმლე მთელი სიცოცხლის განმავლობაში  არ გამოჩენილა.

თავქარიანი და საბედისწერო ტასო ბაგრატიონისადმი მისი ტრფიალებაც უკვე ხანდაზმულ ასაკში გამოძახილი იყო იმ წყურვილისა თუ ოცნებისა, რომელიც მიუღწეველი და აუხდენელი დარჩა აკაკისთვის.

შეგვიძლია, თამამად ვთქვათ, რომ მეცხრამეტე საუკუნეში ილიას, აკაკისა და ვაჟას დამოკიდებულება ქალთა მიმართ, რაც მათ შემოქმედებასა და პუბლიცისტიკაში მკაფიოდ აისახა, იმდენად ნოვატორული და თანამედროვეა, რომ 21-ე საუკუნის ადამიანსაც კი გააოცებს. ეპოქაში, როცა ქალთა უფლებები სრულიად უგულებელყოფილი იყო არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მაღალცივილიზებულ ევროპასა და ამერიკაშიც, ამ სამმა მწერალმა გაუგონარი სოლიდარობა გამოუცხადა ქალებს. ისინი ყველგან წერდნენ ქალთა ღირსებებსა და შესაძლებლობებზე, აკისრებდნენ ქალებს უმაღლეს მისიას, ქმნიდნენ ქალთა უნიკალურ სახეებს. იმავდროულად, წერდნენ იმ მორალურ-ეთიკურ პრობლემებზეც, რომლებიც ქალებს ყოველთვის უშლიდა ხელს პირად ცხოვრებაში თუ საზოგადოებრივ ასპარეზზე. თვალთმაქცი ქალის დაუვიწყარი სახეები დახატეს ილიამ, აკაკიმ და ვაჟამ. მაგალითებად იკმარებს სუტ-კნეინა „კაცია-ადამიანიდან“, თიმსალ-მაკო „ბაში-აჩუკიდან“, ზია-ხანუმი „გამზრდელიდან“ და ვაჟას პოემა „ცოლი ანუ ჩემი თავგადასავლის“ პერსონაჟი კატოც.

აკაკის შემოქმედებიდან ნაკლებად პოპულარულია მოთხრობა „სამგვარი სიყვარული“. აკაკის აქვს ამავე სახელწოდების ლექსიც, რომელშიც პოეტი სამგვარ სიყვარულზე საუბრობს. მისი თქმით, პოეტები სიყვარულის სადგურად მხოლოდ გულს ხატავენ, მაშინ როდესაც სიყვარული სამგვარია და მათ შორის დიდი სხვაობაა. პირველი „გულის ფხანაა“, როცა ცეცხლმოდებით უყვარს სულს, მაგრამ ასეთი სიყვარული „იფეთქებს და მალე ქრება და იმასვე თან გაჰყვება მომხიბლავი ნეტარება“. მეორეა, როცა უყვარს არა გულს, არამედ გონებას – „არ დაეძებს გარეგნობას და მშვენიერ სანახავსა“. ადვილი მისახვედრია, რომ პოეტი ამგვარ სიყვარულში პრაგმატულობასა და ანგარიშიანობას ხედავს, რაც ესოდენ არ უხდება სიყვარულს, შორსაა ნამდვილი გრძნობისაგან. ასეთი სიყვარულიც, მისი აზრით, უღონო და წარმავალია და როგორც კი საქმე ხორციელებამდე მივა, სიყვარული ქრება. მესამე სიყვარულს კი აკაკი ამგვარად გვიხატავს:

„მესამე კი სულ სხვა არის! მხოლოდ იგრძნობს მას რჩეული,

თანასწორად როცა შესტრფის როგორც თავი, ისე  გული.

და ამგვარად შენ მიყვარხარ, თავითაც და გულითაცა!

ყველა შენთვის შემიწირავს: დაბლა – მიწა და მაღლა – ცა!“

მოთხრობა „სამგვარი სიყვარული“ ფსიქოლოგიზმის ხერხის სიმარჯვითა და თხრობის ოსტატობითაც აჯადოებს მკითხველს. ავტორი მოთხრობის სამ თავში პირველ პირში მოგვითხრობს სამ სასიყვარულო ისტორიას. იგი უდიდესი ოსტატობით ხატავს შეყვარებული ადამიანის სულის მოძრაობას, მისი პერსონაჟი სიყვარულს მოწყურებულია, თუმცა თვითკრიტიკულია და მომაჯადოებელი თვითირონიით ჰყვება უიღბლო სიყვარულზე. თავები დასათაურებულია შემდეგნაირად: I – „გამოუცდელი“, II – „ჟინი“,  III – „ნამდვილი“. მთავარი გმირები არიან უცნობი მთხრობელის სიყვარულის ობიექტები: თინათინი, მათიკო და ელენე.

პირველი ისტორია, როგორც სათაურიც გვეუბნება, ასახავს გამოუცდელი ახალგაზრდის ვნებებს. მისი სიყვარულის ობიექტი, ცბიერი და თვალთმაქცი თინათინი, მანიპულატორია და საკუთარ ხლართებში ახვევს ახალგაზრდა მეოცნებეს, რომელსაც თავადვე შემპარავი ირონიით ლოქო უწოდა. ისტორიის დასასრულს მის მსხვერპლად ქცეული ვაჟი თავადაც ლოქოდ გრძნობს თავს. ქალის სახელი თითქოს „ვეფხისტყაოსნის“ სწორუპოვარი მეფე-ქალის პაროდირებული ვარიანტია. ეს არის მე-19 საუკუნის თინათინი. აკაკი მიანიშნებს, რომ თინათინობა ახალ ეპოქას გაუუკუღმართებია და ქალები სულთამხუთავებად ქცეულან. პირველი თავის დასაწყისში ავტორი ღრმა ფსიქოლოგიზმის ხერხით წარმოგვიდგენს თავის გმირს, რომელიც სულის უღრმეს ხვეულებში გვახედებს. მეოცნებე ბიჭი ვერ გარკვეულა საკუთარ წარმოსახვებში და ქალს, რომელზეც ოცნებობს, „ვიღაცას“ უწოდებს, რადგან არც კი იცის, მიწიერ სამყაროში ვინ და როგორი ადამიანი უნდა ეძებოს. ახალგაზრდულ ასაკს ამგვარი ილუზიები დიახაც ახლავს. ფსევდოთინათინის ვნებიანმა ხრიკებმა გმირს ფრთები შეასხა. „თითქოს რაღაც ძლევამოსილება, ამირანთ-ამირანობა მომენიჭაო“, – ამბობს ის, მაგრამ მალევე აღმოაჩენს, რომ მისი თინათინი ავთანდილის თინათინივით ერთგული, ბრძენი, სულგრძელი და თავგანწირული სულაც არ ყოფილა – როგორც კი სატრფო შორს გაიგულა, ახალ რაყიფთან დაიწყო სასიყვარულო ვნების დაცხრობა. როცა ჩვენი გმირი მოულოდნელად მობრუნდა, საყვარელ ქალი სხვა კაცთან ერთად იხილა საწოლში. შეყვარებული გმირის თრთოლა („ფეხებს ძირს აღარ ვაკარებდი, მხოლოდ გულს კი გაჰქონდა ბაგაბუგი, თითქოს გულზე ბამბას მაპენტავდნენ“) ტრაგიკულად დასრულდა მოღალატის რისხვის ისრებით. „გადი აქედან! გაეთრიე! აღარ დაგინახოს ჩემმა თვალებმა, შე ლოქო, შენაო!“ – სატრფოს ამ სიტყვებმა ბიჭზე გამანადგურებლად იმოქმედა, რამდენიმე კვირა ანთებიანი იწვა საავადმყოფოში, ხოლო ლოქოს ხსენებაზე მეოთხედი საუკუნის შემდეგაც კი გული უღონდებოდა.

მეორე თავში ჩვენი გმირი უკვე სიყვარულზე იმედგაცრუებული და ხელჩაქნეულია: „პირველი სიყვარულის სენმოხდილს, სურვილი ნდომად მქონდა გადაქცეული და გრძნობა – გულის ფხანად. ვიცოდი, რომ სიყვარული „მომატყუე-მოგატყუე-ს“ ბურჭალობა იყო და ამიტომაც კიტრად ვაფასებდი: ახალ-ახალი მენატრებოდა და ძველი აღარ მინდოდა!“

მათიკო უაღრესად მიმზიდველი აღმოჩნდა მისთვის, – გააფრთხილეს კიდეც, რომ „ვერიცანას“ ეძახდნენ, – თაყვანისმცემლების გუნდს იხვევდა, „ჰხრუკავდა და არ ათბობდა“. აქ მათიკო „გამზრდელის“ ზია-ხანუმს მოგვაგონებს, რომელზეც საფარ-ბეგი ამბობს: „მთვარესავით ხელუხლები სხივებს ჰფენს და არვის ათბობს, მომხიბლავი შორეულად თანასწორად ყველას ატკბობს. ჯერ გაჰღალავს, მიიბირებს, დაიმონებს, იგდებს ხელში, მერე უნდა გამოსცადოს, აგდებს მის მსხვერპლს განსაცდელში!“

როგორც კი ჩვენი გმირი მგზნებარე სიყვარულში გამოუტყდა მათიკოს, ქალმა სწორედ ზია-ხანუმივით ჰკითხა: „რა მსხვერპლის მოტანა შეგიძლია ჩემი სიყვარულის გულისთვის?“ – „თვით შეუძლებელიც!“ – მიუგო ვაჟმა. კლასიკური ხანის საგმირო-სარაინდო ეპოსებშიც („ვეფხისტყაოსანი“ ამის საუკეთესო მაგალითია) ქალი ვაჟს საგმირო დავალებას აძლევს, რაც შეიძლება სიყვარულის სანაცვლო მსხვერპლად აღიქმებოდეს, თუმცა ზია-ხანუმისა და მათიკოს მსხვერპლი სხვაგვარია. თინათინი უცხო მოყმის პოვნას ავალებს ავთანდილს, ხოლო ნესტან-დარეჯანი ტარიელს – გაურჩებული ხატაეთის სამეფოს შემომტკიცებას, თუმცა საგმირო-სარაინდო ეპოსში ქალის მიერ ვაჟისთვის მიცემული დავალება არ მოიაზრება ჭირვეულობად და თვითმიზნურ მსხვერპლად. აქ ქალია ინსპირაციის წყარო, მან ზუსტად იცის, რა სჭირდება სატრფოს, რომ გაძლიერდეს, ამაღლდეს, გარკვეული ცხოვრებისეული გამოცდა ჩააბაროს და ამის შემდეგ სიყვარული ტკბილზე ტკბილი იქნება. რაინდი ბრძოლით მოიპოვებს ქალის სიყვარულს, მოგზაურობს, ომობს, ბოროტ ძალებს ამარცხებს, სამყაროს შეიმეცნებს, ძალებს იკრებს, განღმრთობას აღწევს და, უეჭველად გამარჯვებული, ყოველმხრივ გამდიდრებული ბრუნდება, რადგან ამ აქტის იდეაშივეა ჩადებული ვაჟისთვის სულიერი და ფიზიკური ძალების მინიჭება, მისი ზეაღსვლა. ამიტომაც საგმირო დავალებებს რაინდები უსიკვდილოდ ასრულებდნენ და, სიყვარულით გასხოვოსნებულებს, არანაირი დაბრკოლების გადალახვა არ უჭირდათ.

„ვეფხისტყაოსნის“ ქალთა სახეებისგან რადიკალურად განსხვავდებიან აკაკის თინათინი და მათიკო. ისინი თვალთმაქცი, უზნეო, უგულო, დაუნდობელი, უსულგულო ადამიანები არიან, მათთვის ადამიანის გაწირვა არაფერია. აკაკი თითქოს აფრთხილებს მკითხველს, რომ სიყვარულმა არ დააბრმაოს, იცოდეს, რომ სამყაროში ამგვარი მორალური დაცემა ადამიანისა ხშირია. თინათინის ხელში თუ აკაკის გმირი ლოქოდ გრძნობდა თავს, მათიკოსთან ავტორმა ოსტატურად მოიშველია მწვანე კიტრის მეტაფორა. ამ მხატვრულ სახეში ჩააქსოვა აკაკიმ ისიც, რომ თინათინისგან გულგატეხილ ვაჟს სიყვარული კიტრის ფასადაც არ უღირდა, ისიც, რომ, გავრცელებული ხალხური ფრაზეოლოგიზმის არ იყოს, მწვანე კიტრივით მოჰქონდათ თავი მათიკოსაც და მის შეყვარებულსაც. ამიტომაც კრახით დასრულდა მათი სიყვარული. თუ ავთანდილი ამბობდა: „მე იგი ვარ, ვინ სოფელსა არა მოვკრეფ კიტრად ბერად, ვის სიკვდილი მოყვრისათვის თამაშად და მიჩანს მღერად“, – მათიკოს და მის რაყიფებს შეუძლიათ თქვან, რომ მწვანე კიტრივით თავმოწონებამ სწორედ „კიტრად ბერად“ აქცია მათი ყოფა.

მოთხრობის მესამე თავში უკვე კარგად გამოცდილი გმირი ხვდება ელიკოს, მათიკოსა და თინათინისგან სრულიად განსხვავებულ ადამიანს, რომელიც არ არის საზოგადოების სული და გული, მაგრამ გულწრფელია, უზაკველი და უბოროტო. ვაჟი აკვირდება, როგორი დაუნდობელია საზოგადოება ამ მშვენიერი არსების მიმართ. ელენეს შეუდარებელი სილამაზე და სითამამე შურით ავსებს გარშემო მყოფებს და ბევრია ჩასაფრებული, რომ მას სახელი გაუტეხოს. ელენე გაერიდება საზოგადოებას, ბიძასთან სოფელში გადადის საცხოვრებლად, თუმცა მისი სახელისთვის ჩირქის მოცხებას, მის გარყვნილებაზე ჭორების გავრცელებას მაინც ახერხებენ მოშურნეები.

ერთხელ, თამაშის დროს, როცა ელენემ მოთხრობის გმირს ჰკითხა, რა გსურს ჩემთვისო, მან უპასუხა, სიკვდილიო. ელენეს არ სწყენია. მოგვიანებით მან გაზეთში ამოიკითხა ამ კაცის სიტყვები: „როცა ჯერ უმანკო, ბუნებისგან საიმედოდ და საქებრად გაჩენილი ახალგაზრდა შემხვდება ხოლმე ჩვენში, მე გულზე ნაღველი მენთხევა და მის სიკვდილსა ვნატრობ, რადგანაც ვიცი, რომ ეს ჩვენი მონებითი საზოგადო ცხოვრება უეჭველად გააუკუღმართებს მის ადამიანობას… და ნუთუ სპეტაკად საფლავში ჩასვლა არ სჯობია ცოცხლადვე ზნეობითად მკვდრობას!“

იმავეს ამბობს ილია პოემა „აჩრდილში“, როცა დამონებული საზოგადოების უბედურებაზე, მწვავე სოციალურ ჩაგვრაზე საუბრობს:

„თუ ღმერთმა მისცა შენსა ასულსა
სილამაზე და მშვენიერება, –
მონავ ჩაგრულო, ვითამ შენს გულსა
სასიხარულოდ ეგე ექმნება?
…მას, რაც გიყვარდა, ნახავ დაცემულს,
ნამუსწართმეულს და შეგინებულს!..
პირს უკუიქცევ და შეძრწუნდები,
ცრემლს მოინდომებ და არ გექმნება,
წყევლით, ვაებით მას განშორდები
და ქალი შენი შენ შეგზარდება, –
და მაშინ იტყვი: ნეტავი გველად,
გველის წიწილად მე მომცემოდი,
რომ ქვეყნის ქელვად, ქვეყნის სათრევლად
შენ, შვილო ჩემო, არ გამხდომოდი…“

იგივე პრობლემა უდიდესი ექსპრესიით ასახა ილიამ „გლახის ნაამბობში“, სადაც გლეხის ქალს, თამროს, თავისი სილამაზე ძვირად დაუჯდა, ამას შეეწირა მისი ოჯახიც და სიყვარულიც.

ქალთა პრობლემების სენსიტიურობას ეხება აკაკიც, როცა „სამგვარ სიყვარულში“ ამ თემაზე საუბრობს. ელიკო არ დაინდო საზოგადოებამ, მას ჭორები გაუვრცელეს, გარიყეს, მაგრამ, საბედნიეროდ, ის ძლიერი ქალი აღმოჩნდა, გამოიმუშავა ერთგვარი ანტიდოტი და მასზე შეყვარებულ გმირს სულიერად გამთლიანებული გამოეცხადა მასკარადზე. მასკარადი აქ თითქოს ცხოვრების ალეგორიაა, ელენეს ნიღაბიც მისი სულიერი სიმტკიცის გამომხატველი დეტალია. მან გამოსცადა სატრფო იმით, რომ მოატყუა, მე ხომ შვილი მყავს და მისი მიღება თუ შეგიძლიაო, რაზეც პასუხად მიიღო, რომ საყვარელი ქალის შვილი მისთვისაც შვილი იქნებოდა, არ მოაკლებდა მამობრივ მზრუნველობას. როცა ელენე გამოუტყდა ვაჟს, რომ მხოლოდ გამოსცადა, რადგან ეს მისთვის პირველი სიყვარული იყო, ამ უკანასკნელს ასეთი განცდა დაეუფლა: „მეგონა, თუ ნათლის სვეტი შემოგვებურა და ყოველივე დაჰფარა-მეთქი!.. მაღლით ტკბილი ხმა მესმოდა: „და იყო იგინი ერთ სულ და ერთ ხორც!“

დიახ, სიყვარული ერთ სულ და ერთ ხორც ყოფნაა და მისთვის უცხოა ანგარება, მზაკვრობა, თვალთმაქცობა, ტყუილი. ცხოვრებისგან ჩაწიხლულმა, ადამიანებისგან მრავალგზის მოტყუებულმა და გაწირულმა გმირებმა დაიმსახურეს და მოიპოვეს ნამდვილი სიყვარული.

ავტორი სახელს არ არქმევს მოთხრობის მთავარ გმირს. მის ყოველ ქცევაში, სამყაროს მისეულ აღქმაში ილანდება ავტორის ორეული, მისი ალტერ ეგო, თითქოს ამ მოთხრობით აკაკიმ თავისი ცხოვრების სატკივარიც და საოცნებოც გადმოსცა. სატკივარი, რომელიც ნამდვილად გამოსცადა, ხოლო ლამაზ სიყვარულზე ოცნება ოცნებად დარჩა.

ამბობენ, რომ მწერალს ტკივილი აწერინებს. სამწუხაროა, რომ ჩვენი პოეტების მეფე სიყვარულში ხელმოცარული ადამიანი იყო, რომ მთელი ცხოვრება აკლდა ოჯახური სითბო, თუმცა ვინ იცის, იქნებ სწორედ ამ ტკივილებმა შვა დიდი ხელოვანი, საოცარი გრძნობითა და ემოციით რომ უზიარებს ადამიანებს ცხოვრების ავან-ჩავანს, ადამიანის დაცემისა თუ ამაღლების ყველა საიდუმლოს.

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, სასკოლო საზოგადოების წევრებს, მათ შორის მშობლებს, უფლება აქვთ, საქველმოქმედო მიზნებისთვის მოიზიდონ ნებაყოფლობითი შემოწირულობები (მუხლი 14). თუ ადგილი აქვს ფინანსური სახსრების ან სხვა სიკეთის გამოძალვას, სკოლა ვალდებულია, მიიღოს ყველა გონივრული ზომა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ასეთი ფაქტები, ხოლო თუ მშობლები ნებაყოფლობით ცდილობენ სკოლის მხარდაჭერას სხვადასხვა რესურსით, ეს სავსებით ლეგიტიმურია და სკოლას შეუძლია ასეთი შემოწირულობის მიღება.

სკოლაში ფულის შეგროვება და ამ პროცესში მშობლების მონაწილეობა არაერთ ქვეყანაშია მიღებული, მათ შორის – ისეთი განვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებშიც კი, როგორიც არის ამერიკა, დიდი ბრიტანეთი თუ ევროპის სახელმწიფოები. ჩამოთვლილი ქვეყნების სკოლებში იქმნება ფონდები, რომლებიც სკოლების სხვადასხვა საჭიროებას აფინანსებენ. თუმცა ამ ფონდებში თანხების მობილიზება ქართული პრაქტიკისგან განსხვავებულად ხდება. ერთ-ერთი მთავარი განმასხვავებელია ნებაყოფლობითობა. თანამედროვე მეთოდები დემოკრატიულია და მაქსიმალურად ითვალისწინებს მშობლების ინდივიდუალურ შეხედულებებს, ნებას და ფინანსურ შესაძლებლობებს. მეორე, რაც მოწინავე ქვეყნების გამოცდილებას ქართული პრაქტიკისგან განასხვავებს, ის არის, რომ გამიჯნულია, რა ფინანსდება სკოლის ბიუჯეტიდან და რა – მშობლების სახსრებით.

საქართველოს კანონმდებლობით, საჯარო სკოლის ბიუჯეტი საჯაროა. მისი ნახვა მშობლებს წერილობითი მოთხოვნის საფუძველზე სკოლაშიც შეუძლიათ. ასევე შეიძლება საჭირო ინფორმაციის მოძიება ვებგვერდზე https://skolebi.emis.ge/. ბიუჯეტში ჩახედვა მშობლებს იმის გაგებაში დაეხმარება, რა ფინანსდება სახელწიფოს მიერ და რა საჭიროებები რჩება მოუგვარებელი. თუ მშობლები სკოლის ბიუჯეტს გაეცნობიან, დარწმუნდებიან, რომ დაფინანსების უდიდესი ნაწილი ხელფასებსა და კომუნალურ გადასახადებზე იხარჯება, ხოლო უამრავი გამოწვევის დასაძლევად ფინანსები აღარ რჩება, ამის შემდეგ კი დაიწყებენ ფიქრს, თავად როგორ დაეხმარონ მოსწავლეებს და სკოლას, რა გზით მოიპოვონ დამატებითი საჭირო რესურსები, ვის მიმართონ მხარდაჭერისთვის და როგორ აწარმოონ თანხის მობილიზების კამპანია ლეგიტიმური გზებით.

ამისთვის რამდენიმე მეთოდი არსებობს. ერთ-ერთი პირველია მშობლებისa და მოსწავლეების მიერ ადგილობრივი ხელისუფლებისადმი მიმართვა, მაგალითად, სასკოლო ინფრასტრუქტურის გასაუმჯობესებლად, სპორტის დარბაზის გარემონტება იქნება ეს, საჭირო რესურსებით მომარაგება თუ სხვა საჭიროების დაკმაყოფილება.

მშობლებს და მოსწავლეებს შეუძლიათ, დირექტორთან ერთად ან მისგან დამოუკიდებლად მიმართონ განათლების სამინისტროს სამეცნიერო ინფრასტრუქტურის სააგენტოს და მოითხოვონ ინფრასტრუქტურასთან დაკავშირებული პრობლემების დროულად გამოსწორება.

გარდა სახელმწიფო სტრუქტურებისა, არსებობს საერთაშორისო დაფინანსების მოპოვების შესაძლებლობაც. ყველაზე პოპულარულია საგრანტო დაფინანსების მოძიება და/ან ქრაუდფანდინგი – ე. წ. სახალხო დაფინანსების მობილიზება. ამ მეთოდებით თანხის შეგროვების ყველაზე აქტიური ქართული პლატფორმებია https://orbelianimeti.ge/ და https://donors.ge/. ორივე პლატფორმა შექმნილია იმისთვის, რომ პრობლემების გადაჭრაში დაეხმაროს აქტიურ მოქალაქეებს, მათ შორის – მოსწავლეებს, მასწავლებლებს და მშობლებს. აღნიშნულ პლატფორმებზე წელიწადში რამდენჯერმე ცხადდება იდეების კონკურსი, რომელში მონაწილეობაც ნებისმიერ პირს შეუძლია.

ასეთი სახის დაფინანსებით შესაძლებელია სკოლაში მშობელთა კლუბის ფუნქციონირება. კლუბი შეიძლება ეხებოდეს ნებისმიერ თემას, რომელიც აქტუალურია სასკოლო თემში. მაგალითად, არაფორმალური განათლების კლუბი, წიგნის კითხვის კლუბი, ბულინგის პრევენციის კლუბი, სპორტული ან სახელოვნებო კლუბი, ხელსაქმის კლუბი და ა.შ. ასევე შესაძლებელია სკოლისთვის ისეთი ტექნიკის შეძენა, რომელიც მასწავლებლებს მრავალფეროვანი გაკვეთილების ჩატარებაში დაეხმარება – პროექტორის, ეკრანის, ფერადი პრინტერის და სხვა.

საერთაშორისო თუ ადგილობრივი დაფინანსების მოსაპოვებლად მნიშვნელოვანია, მშობლებმა ზუსტად იცოდნენ, რა მიზნით გამოიყენებენ მოძიებულ რესურსებს, რამდენ მოსწავლესა თუ მშობელს მოუტანს ეს სარგებელს და რაში დაიხარჯება მოძიებული ფინანსები, ასევე – როგორ შეინარჩუნებენ პროექტის მდგრადობას მას შემდეგ, რაც პროექტი დასრულდება.

რესურსების მოძიების ჩამოთვლილი მეთოდები რადიკალურად განსხვავდება საქართველოში გავრცელებული პრაქტიკისგან. ხშირად ხდება, რომ მშობლები აგროვებენ თანხას, რომლითაც ყიდულობენ ჰიგიენურ საშუალებებს ან საკლასო ოთახისთვის აუცილებელ ატრიბუტებს. როგორც წესი, თანხის აგროვების ინიციატორი მშობელი ანგარიშობს საერთო ხარჯს, აწესებს ლიმიტს და თანაბრად ყოფს ყველა მშობელზე. ეს ხშირად იწვევს გაუგებრობას და დაპირისპირებას, რადგან ყველა მშობელს არ სურს ფულის შეგროვების პროცესში მონაწილეობა.

იმისთვის, რომ თავიდან ავიცილოთ უკმაყოფილება, რამდენიმე აუცილებელი პირობა უნდა შევასრულოთ. მნიშვნელოვანია:

* მშობლებმა სწორად შეაფასონ კონკრეტული საჭიროებები და შემდგომ იფიქრონ საკუთარ როლსა და ფინანსურ მონაწილეობაზე.

* თანხის მიზნობრიობა წინასწარ მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული.

* თანხის გაღება უნდა იყოს ნებაყოფლობითი და არა სავალდებულო.

* შემომწირველმა უნდა გაიღოს იმდენი თანხა, რამდენიც სურს ან შეუძლია და არა იმდენი, რამდენსაც ორგანიზატორი დააწესებს.

* თანხის ხარჯვა უნდა იყოს გამჭვირვალე, ხოლო შედეგი – საჯაროდ თვალსაჩინო.

ამგვარად უთანხმოებას თავიდან ავიცილებთ, მოსწავლეები და სკოლა კი ისარგებლებენ მშობელთა ლეგიტიმური ფინანსური თანამონაწილეობით.

მომდევნო სტატიაში უფრო დეტალურად განვიხილავთ სკოლაში თანხის შეგროვების კამპანიის მართებულ, ლეგიტიმურ და დემოკრატიულ მეთოდებს.