თამაშით სწავლება ხელს უწყობს მოსწავლეებში ისეთი უნარების განვითარებას, რომელთა გარეშე ცხოვრებაც დღეს ფაქტობრივად შეუძლებელია.  უდიდესი  ფსიქოლოგის, დიმიტრი უზნაძის მიხედვით – „თამაშის საშუალებით ვითარდება ის ძალები და შესაძლებლობები, რომლებიც შემდგომში სერიოზული საქმიანობის განხორციელების საფუძველი ხდება“.

მოსწავლე ცოდნას თამაშის საშუალებით იღრმავებს და ივითარებს. თამაშით სწავლება არის ძალიან სახალისო, განსაკუთრებით დაწყებით საფეხურზე, როდესაც მოსწავლეს სკოლასთან შეგუება უწევს. ამ დროს სწავლება განსაკუთრებით საინტერესო და სახალისო უნდა იყოს. თამაშზე დაფუძნებულ სწავლებას შეუძლია, განუვითაროს მოსწავლეს დამოუკიდებლად სწავლისა და პრობლემის გადაჭრის უნარები. ის დიდ როლს ასრულებს მოსწავლეთა თანამშრომლობითი და ჯგუფური მუშაობის განვითარებაში.

სწავლების დროს თამაშის გამოყენებას ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ განათლების  სფეროს მეცნიერ-მკვლევრები. ისინი საუბრობენ სასწავლო პროცესში თამაშის უპირატესობაზე, რაც აისახება მოსწავლეთა მრავალმხრივ განვითარებაზე.

„ენის შესწავლა რთული ამოცანაა და მიზნის მისაღწევად მუდმივი ძალისხმევაა საჭირო. კარგად შერჩეული თამაშები ფასდაუდებელია, რადგან მოსწავლეებს ეძლევათ შესვენების საშუალება და ამ დროს ისინი იყენებენ სხვადასხვა ენობრივ უნარებს“. (Leonard Ashok, Sasi Revathi, Saminathan, 2013)

შესაბამისად, თამაშით სწავლება სწავლების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური გზაა.

ყველა თამაში, რომლებსაც მოსწავლეები თამაშობენ, ბევრად უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ძალიან ბევრი სავარჯიშო. ჯგუფური თამაშები კიდევ უფრო სასარგებლოა. (Leonard Ashok, Sasi Revathi, Saminathan, 2013)

„ენობრივი თამაშები საკლასო ოთახში არის სასიამოვნო აქტივობა წესებით, რომლებიც მიზანმიმართულად არის შემუშავებული მოსწავლეებში სწავლის დონის ასამაღლებლად, ჰალდფილდი (1999) ამტკიცებს, რომ თამაშები გართობასთან ერთად გულისხმობს მიზნებსა და წესებს“. (Abdullah, Karim, 2020)

მე, როგორც ინგლისური ენის მასწავლებელი, ყოველთვის ვცდილობ, ჩემი საგაკვეთილო პროცესი იყოს საინტერესო აქტივობებით დატვირთული. დაწყებით საფეხურზე თამაშზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდი, ვფიქრობ, ძალიან სასარგებლოა მოსწავლეებისთვის. უცხო ენის კათედრის სხდომებსა და მასწავლებლების შეხვედრებზე ხშირად განვიხილავთ, რომელი აქტივობაა შედეგზე ორიენტირებული და შესაბამისად, ვთანხმდებით, რომ თამაშზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდით ძალიან კარგ შედეგს ვიღებთ, მოსწავლეებიც აქტიურად არიან ჩართული სასწავლო პროცესში, დავალებებს  უფრო გააზრებულად და ყურადღებით ასრულებენ.

სტატიაში შევეცდები, მოგაწოდოთ რამდენიმე თამაშის ინსტრუქცია, რაც სასწავლო პროცესს უფრო მრავალფეროვანსა და საინტერესოს გახდის.

1. Run to the board – ეს თამაში კარგი გზაა იმის შესამოწმებლად, რამდენად კარგად იმახსოვრებენ მოსწავლეების წინა გაკვეთილზე ნასწავლ სიტყვებს.

ინსტრუქცია:  ეს თამაში შეიძლება გამოყენებულ იქნას გრამატიკის, ლექსიკის ან მართლწერაში სავარჯიშოდ. მაგალითად, ლექსიკაში სავარჯიშოდ, მოსწავლეებს სთხოვეთ, დაწერონ ცხოველების სახელები. ისინი წერენ, რაც შეიძლება მეტ მაგალითს. ასევე ეს აქტივობა შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორც დიაგნოსტიკური ტესტი იმის გასარკვევად, თუ რა იციან მოსწავლეებმა სემესტრის დასაწყისში.

ვყოფთ კლასს ორ ჯგუფად (დიდი კლასის შემთხვევაში შესაძლებელია მეტი ჯგუფის შექმნა). დავყოთ დაფა ორ (ან მეტ) ნაწილად, გუნდების რაოდენობის მიხედვით. მოსწავლეებს ვუნიშნავთ დროს, რამდენ ხანში შეასრულონ დავალება (4 წუთი, 5 წუთი ა.შ.). დაფაზე ვწერთ კატეგორიას, ან რომელიმე საკითხს, გრამატიკულ მასალას. მოსწავლეები კი წერენ სიტყვებს, რომლებიც ამ თემაზე საუბრისას გამოიყენება. ვთხოვთ თითოეულ გუნდის თითოეულ წევრს სწრაფად დაწერონ დაფაზე ეს სიტყვები. მოსწავლეები შემდეგ მოსწავლეს გადასცემენ ცარცს და ასე გრძელდება დროის ამოწურვამდე. იმარჯვებს გუნდი, რომელსაც ყველაზე მეტი პასუხი აქვს.

2. The ballgame (Hello, my name is..) – ეს თამაში განსაკუთრებით კარგია დაბალ კლასებში. მისი მეშვეობით მოსწავლეები ივითარებენ საუბრისა და გუნდური მუშაობის უნარს. ერთადერთი რესურსი, რომელიც საჭიროა, არის ბურთი (ან რბილი სათამაშო).

ინსტრუქცია: მოსწავლეებმა უნდა გააკეთონ წრე, მასწავლებელი იღებს ბურთს და წარადგენს საკუთარ თავს, შემდეგ გადასცემს ბურთს მოსწავლეს, რომელმაც უნდა წარადგინოს საკუთარი თავი, მოსწავლე სხვა მოსწავლეს გადასცემს. და ასე გრძელდება მანამ, სანამ ყველა მოსწავლე არ წარადგენს საკუთარ თავს.

3. Flyswatter game – ეს თამაში ძალიან სახალისოა, მოსწავლეები ივითარებენ ლექსიკას და მოსმენის უნარ-ჩვევებს.

ინსტრუქცია: გავყოთ მოსწავლეები 2 ჯგუფად, დავწეროთ 10-20 სიტყვა დაფაზე. პირველი ორი მოსწავლე გადის დაფასთან და თითოეულს ეძლევა თითო ბუზის საკლავი. მასწავლებელი აძლევს მინიშნებებს ერთ-ერთ სიტყვაზე, იწყებს ზოგადი მინიშნებით და მიდის უფრო კონკრეტულამდე. მასწავლებელს შეუძლია დაახლოებით 3-ჯერ მიანიშნოს, სანამ პირველი მოსწავლე გამოიცნობს სიტყვას. მოსწავლემ, რომელმაც იცის პასუხი, თავისი ბუზის საკლავით ურტყამს სიტყვას. თუ სწორია მისი გუნდი იღებს ქულას და შემდეგი ორი მოსწავლე მოდის დაფასთან. იმარჯვებს გუნდი, რომელსაც მეტი სწორი პასუხი ექნება.

4. Throwing ball – ამ აქტივობით მოსწავლეები იმეორებენ ნასწავლ სიტყვებს.

ინსტრუქცია: გავყოთ მოსწავლეები 2 (ან მეტ) ჯგუფად.  ვირჩევთ თემას ცხოველებზე. მასწავლებელი დაფაზე წერს ასო-ბგერებს.  თითოეული ჯგუფიდან გამოდის თითო მოსწავლე. მოსწავლე ისვრის ბურთს დაფისკენ, რომელ ასო-ბგერასაც ბურთი მოხვდება, ამ ასოზე უნდა დაასახელოს ცხოველი.

5. Pictionary race – ამ თამაშით მოსწავლეები ვარჯიშობენ ლექსიკაზე.

ინსტრუქცია: გავყოთ მოსწავლეები 2 ჯგუფად, თითოეული ჯგუფიდან გამოდის თითო მოსწავლე. ვაჩვენებთ სიტყვას, მოსწავლეები ხატავენ. რომელი გუნდის მოსწავლეც გამოიცნობს სიტყვას, ის გუნდი იგებს.

6. Running dictation – ეს თამაში მოსწავლეებს უვითარებს წერის, მოსმენის, მეტყველებისა და კითხვის უნარებს. ხელს უწყობს მოსწავლეთა თანამშრომლობითი უნარების განვითარებას. მისი გამოყენება შესაძლებელია ინგლისურის ცოდნის ნებისმიერ დონეზე.

ინსტრუქცია: მოსწავლეები იყოფიან ორ ჯგუფად. მონაწილეობის მიღება შეუძლია ყველა მოსწავლეს. ავირჩიოთ პატარა ტექსტი, წინადადებები ან დიალოგი, განვათავსოთ საკლასო ოთახის კედელზე. მწერლები სხდებიან სკამებზე, მკითხველები მიირბენენ, წაიკითხავენ კედელზე დაწერილ  წინადადებას, მოირბენენ და უკარნახებენ მწერლებს, შემდეგ ისინი ცვლიან როლებს. გამარჯვებული არის გუნდი, რომელიც პირველი დაასრულებს, თუმცა თუ მათ შეცდომები ექნებათ, ისევ უნდა გააგრძელონ.

7. Roll the dice – ამ თამაშის გამოყენება ძალიან ბევრი სახით შეიძლება. წარმოგიდგენთ ერთ-ერთ მათგანს.

ინსტრუქცია: მასწავლებელი დაფაზე წერს ექვს წინადადებას, რომელიც ერთიდან ექვსამდეა დანომრილი. მოსწავლე გამოდის აგორებს კამათელს, რომელი ციფრიც ამოდის, კითხულობს წინადადებას და შეუსაბამებს შესაბამის ილუსტრაციას.

8. Category writing game – ეს თამაში ძალიან კარგია ლექსიკის გასამეორებლად და მართლწერის შესამოწმებლად.

ინსტრუქცია: კლასს ვყოფთ ორ ან სამ ჯგუფად. თითოეული ჯგუფი ირჩევს კაპიტანს. მასწავლებელი მაგიდაზე დებს ფურცელზე ჩამოწერილ კატეგორიებს (მაგ. საჭმელი, ცხოველები, ტრანსპორტი და ა. შ.), რომლებიც დაფარულია და კაპიტნები ირჩევენ კატეგორიებს. თითოეულმა ჯგუფმა თავის კაპიტანს უნდა უთხრას და დაწეროს ამ კატეგორიის შესაბამისი, რაც შეიძლება მეტი სიტყვა. მათ აქვთ დროის ლიმიტი, შეიძლება მივცეთ 3 ან 4 წუთი. თითოეული ჯგუფი ყოველი სიტყვისთვის იღებს თითო ქულას. ამ თამაშში ძალიან მნიშვნელოვანია მართლწერა.

2003 წლის 15 მარტს ჟურნალმა „ეკონომისტმა“ გამოაქვეყნა სტატია პროვოკაციული სათაურით „გეოგრაფიის შურისძიება“.

გულუბრყვილო იყო იმის ვარაუდი, რომ ინტერნეტის გლობალური წვდომა გეოგრაფიას არარელევანტურს გახდიდა. ტექნოლოგიები ვირტუალურ და ფიზიკურ სამყაროებს უფრო მეტად აკავშირებს, ვიდრე ოდესმე. ინტერნეტის ბუმის პირველ დღეებში ბევრს ლაპარაკობდნენ „დისტანციის სიკვდილზე“, რომ გლობალური ციფრული ქსელის გაჩენა ბოლოს მოუღებდა ფიზიკურ თუ გეოგრაფიულ შეზღუდვებს. იყო ამაში გარკვეული სიმართლეც. ელექტრონულმა ფოსტამ იაფი და მარტივი გახადა ადამიანებთან მუდმივი კონტაქტის შენარჩუნება, მიუხედავად იმისა, თუ  სად ცხოვრობდნენ ისინი, თუნდაც მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეს. კომპანიებს შეეძლოთ მომხმარებლებთან და თანამშრომლებთან ურთიერთობა, სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ. საერთო ინტერესების მქონე ადამიანებს მთელი მსოფლიოდან უკვე შეეძლოთ ონლაინ რეჟიმში შეკრება და აზრის გაზიარება. გეოგრაფიული მდებარეობა შეიძლება განისაზღვროს GPS-ის საშუალებით. ვირტუალურმა სამყარომ გადაფარა და გადაკვეთა რეალური სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ.

სინამდვილეში, გეოგრაფია შორს არის სიკვდილისაგან. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად სასარგებლოა ინტერნეტის, როგორც პარალელური ციფრული სამყაროს გამოყენება, მისი მომხმარებლები ცხოვრობენ რეალურ სამყაროში, სადაც გეოგრაფიის საზღვრები ჯერ კიდევ მოქმედებს, და ეს საზღვრები ვრცელდება ონლაინ. კონკრეტული ადგილის შესაბამისი ინფორმაციის, ან კონკრეტულ ინფორმაციასთან დაკავშირებული მდებარეობის მოძიება ყოველთვის  არ არის ადვილი. ამან გამოიწვია ინოვაციების მოზღვავება, განვითარდა ახალი ტექნოლოგიები ვირტუალური და ფიზიკური სამყაროების დასაკავშირებლად.

ზემოთაღნიშნული სტატია ძირითადად ეხება იმას, თუ რა როლი შეასრულა ტექნოლოგიების გამოყენებამ „გეოგრაფიის გადარჩენაში“. მე სხვა მიმართულებით მინდა ავხსნა გეოგრაფიის გაცოცხლება და აქტუალობა. ჩემთვის გეოგრაფიის „შურისძიება“ ბუნების „შურისძიებასთან“ ასოცირდება, ბუნებრივი კატაკლიზმებით რომ არის გამოხატული. გეოგრაფია არის მეცნიერება, რომლის გამოც მოსწავლეებს (ადამიანს) უწევთ გაუმკლავდეთ უზარმაზარ და მრავალფეროვან საგანს, რისთვისაც აუცილებელია იდეების ანალიზის, სინთეზის, ასოციაციისა და კლასიფიკაციის უნარები.

გეოგრაფიის და ზოგადად სოციალურ მეცნიერებათა სწავლება ჯერ კიდევ ძალიან არის დაკავშირებული სწავლა-სწავლების ტრადიციულ პროცესებთან, სადაც მოსწავლეებმა უნდა დაიმახსოვრონ ახალი შინაარსი, მდინარეები, მთები, ქვეყნები, ბრძოლები, რევოლუციები, მეფეები ან დედოფლები. ზოგჯერ მოსწავლეები ფიქრობენ, რომ გეოგრაფია მოსაწყენია, რადგან ის საერთოდ არ არის დაკავშირებული ყოველდღიურ ცხოვრებასთან და არ ხსნის რეალურ პრობლემებს. სოციალურ მეცნიერებათა განათლებამ უნდა დაუკავშიროს გეოგრაფიული ცოდნა ახალ გამოწვევებსა და საფრთხეებს, რომელთა წინაშეც დგას რეალური საზოგადოება (Osler and Starkey, 2005).

თითქმის 80 წლის წინ სმიტმა (ციტატა 1945) განიხილა გეოგრაფიის გაკვეთილების ფარგლებში გეოგრაფიული აზროვნების ჩამოყალიბება და თქვა, რომ ეს დაეხმარება მოსწავლეებს გახდნენ მიზანმიმართული მოაზროვნეები, წარმატებულები და არა „ანიმაციური საცნობარო წიგნები“. მან აღწერა შეერთებულ შტატებში მოსწავლეთა გეოგრაფიული აზროვნების ცუდი მდგომარეობა და წუხდა იმის გამო, თუ როგორ ისწავლებოდა გეოგრაფია. ჩვენ როგორ ვასწავლით? რას ვასწავლით და რატომ? კვლავ ისმის წუხილი იმის შესახებ, რომ აღარ ვასწავლით ქვეყნებს, დედაქალაქებს … არ მოგვწონს სახელმძღვანელოები, ვიწუნებთ ეროვნულ სასწავლო გეგმას (თუ კი ვიცნობთ საერთოდ)…

დამსაქმებლები სულ უფრო მეტად არიან შეშფოთებულნი საშუალო სკოლის კურსდამთავრებულების ცოდნითა და უნარებით, მათგან მოელიან, რომ მონაწილეობა მიიღონ არსებითად უწყვეტი სწავლის პროცესში. ცოდნა და უნარები უნდა შენარჩუნდეს, განახლდეს და შეიცვალოს.

ვირტუალური სამყაროს ხელმისაწვდომობა და ინტელექტუალური გამოყენება დიდ უპირატესობას ანიჭებს სივრცით აზროვნებას ყოველდღიურ ცხოვრებაში, სამუშაო ადგილზე და მეცნიერებაში.

დღესდღეობით მეცნიერები დიდწილად თანხმდებიან გეოგრაფიული აზროვნების მნიშვნელობაზე. მკვლევართა აბსოლუტური უმრავლესობა თვლის, რომ გეოგრაფიული აზროვნება გადამწყვეტ როლს თამაშობს სამყაროს კონცეპტუალიზაციაში (ჩანაფიქრის განხორციელებაში), რადგან გვეხმარება გავიგოთ მისი სირთულე და უკეთ გავიგოთ მისი განუზომელი კანონზომიერებები. ამგვარ აზროვნებას დიდი მნიშვნელობა აქვს და ის  ითვლება ბუნებრივად (Brooks et al., Citation2017).

გეოგრაფიული აზროვნება ხშირად განიხილება, როგორც გეოგრაფიის განათლების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი.

გეოგრაფიული აზროვნება კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება თანამედროვე ანთროპოგენურ კონტექსტში. ამ ეპოქაში, რომელიც განპირობებულია ადამიანური საქმიანობით, გეოგრაფიული აზროვნება გვაძლევს ძალას, ხელი შევუწყოთ უფრო მდგრად მომავალს. ამრიგად, გეოგრაფიული აზროვნების შეფასება და განვითარება პრიორიტეტული უნდა იყოს. (ლამბერტი, Citation2023).

გარდა ამისა, სკოლებში გეოგრაფიული აზროვნების დანერგვა ერთ-ერთი მიდგომაა გეოგრაფიის აღწერითი, ფაქტებზე დაფუძნებული გამოსახულების ჩანაცვლებისთვის. როგორც ჯექსონმა (Citation2006) აღნიშნა, გეოგრაფიული აზროვნების ძალის დემონსტრირება შეიძლება ასევე შეეხოს გეოგრაფიის მოძველებულ შინაარსს, შეცვალოს სტუდენტების რაოდენობის მზარდი ვარდნა და გეოგრაფიის შესახებ მცდარი წარმოდგენები.

მიუხედავად იმისა, რომ გეოგრაფიული აზროვნების კვლევის სფერო საკმაოდ განვითარდა სმიტის სტატიის შემდეგ (1945), მისი ზოგიერთი გადამწყვეტი კითხვა გადაუჭრელი რჩება. გეოგრაფიული აზროვნების მნიშვნელობის მიუხედავად, არ არსებობს თანმიმდევრული კონსენსუსი იმის თაობაზე, თუ რა არის ის სინამდვილეში ან როგორ უნდა განვითარდეს და შეფასდეს სკოლებში. შესაბამისად, მრავლადაა გეოგრაფიული აზროვნების გარშემო განსხვავებული განმარტებები, მიდგომები და კონცეპტუალიზაცია  (მაგ., ბრუკსი და სხვ., Citation2017).

ზოგადად გეოგრაფიის სფეროში, გეოგრაფიული აზროვნება ჩვეულებრივ ასოცირდება გეოგრაფიის პარადიგმების ცვალებადობასა და განვითარებასთან და ძირითადად დაკავშირებულია ისეთ სახელებთან, როგორებიცაა კარლ რიტერი, ფრიდრიხ რატცელი, რიჩარდ ჰარტსორნი, ვიდალ დე ლა ბლაშე და ა.შ., გეოგრაფიულ განათლებაში გეოგრაფიული აზროვნება უმეტესად გეოგრაფის მსგავსად აზროვნების შემეცნებით პროცესს გულისხმობს.

გეოგრაფიული აზროვნება ხშირად მოიხსენიება სხვა ცნებების კონტექსტში, როგორიცაა სივრცითი აზროვნება (მაგ., Metoyer & Bednarz,ციტატა2017 ), ურთიერთობით აზროვნება (მაგ., Karkdijk et al.,ციტატა2019a ), სისტემური აზროვნება (კოქსი და სხვ.,ციტატა2019b ,ციტატა2019a ), გეოგრაფიული მსჯელობა (Karkdijk et al.,ციტატა2019b ), გეოგრაფიული წიგნიერება (Favier & Van der Schee,ციტატა2014 ). მიუხედავად იმისა, რომ გეოგრაფიული აზროვნება ამ ცნებებთან საერთო მახასიათებლებს იზიარებს, ის მაინც განიხილება, როგორც თვითკმარი კონცეფცია, რომელიც დამოუკიდებლად დგას.

ვინაიდან გეოგრაფიული განათლება ფოკუსირებულია ადამიანისა და გარემოს ურთიერთქმედებებზე და იმაზე, თუ როგორ იცვლება მდებარეობის მიხედვით (van der Schee et al. 2014 ), იგი შეესაბამება ჰოლისტიკურ (ელემენტარული კავშირები), დროით (განვითარების ცვლილებები) და სივრცით (რეგიონული მახასიათებლები) მახასიათებლებს, რომლებიც ხაზგასმულია გეოგრაფიული სინთეზური აზროვნებით. (ვეი და ჟუ, 2018 ). გეოგრაფიული განათლების კონტექსტში, გეოგრაფიული სინთეზური აზროვნების განვითარება საშუალებას აძლევს სტუდენტებს გაიგონ რთული გეოგრაფიული სისტემები, ასევე გარემოსდაცვითი მდგრადობისა და ადამიანის კეთილდღეობის მდგრადობის საკითხები და ეხმარება მოსწავლეებს გაუმკლავდნენ სწრაფად ცვალებად, ურთიერთდამოკიდებულ და რთულ სამყაროს (Bednarz et al. 2013 ). ამიტომ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს გეოგრაფიული სინთეზური აზროვნების განვითარებას.

გეოგრაფიული აზროვნების უნარების განვითარება აქტუალურია საშუალოდან უმაღლეს განათლებამდე (Karkdijk et al., 2013), რადგან ისინი ეხმარებიან სტუდენტებს გააუმჯობესონ და გადალახონ გეოგრაფიის უბრალო აღწერა (არაია და კავალკანტი, 2018). განსაკუთრებით მას შემდეგ რაც კლიმატის ცვლილებისა და გარემოს განადგურების აქტუალური საკითხების შესწავლა დაიწყეს.

მკვლევართა ყურადღება მიიპყრო საზოგადოების განვითარებასა და ეკონომიკას შორის არსებული სივრცითი ურთიერთკავშირმა;

გეოგრაფიული აზროვნების ცნებები შეიძლება განახლდეს.

გეოგრაფიული აზროვნების კონცეფციებით სწავლა-სწავლის მნიშვნელობა განპირობებულია ახალი საგანმანათლებლო შესაძლებლობებით, რომლებიც მათ საშუალებას აძლევს გახსნას: სოციალური მეცნიერების განათლების ახალი მეთოდოლოგიების შემუშავება, როგორც გლობალური პროექტები, რთული პროცესების გაგება მონაცემთა დამახსოვრების ნაცვლად, სკოლის ცოდნის დაკავშირება ყოველდღიურობასთან, ცხოვრებასთან, საველე სამუშაოების ხელშეწყობა, თანამშრომლობა და კვლევა გეოგრაფიის გაკვეთილებზე და სკოლებში მიმდინარე სოციალური საკითხების განხილვა, როგორიცაა ომები, პოლიტიკური პოპულიზმი, ლტოლვილები, კლიმატის ცვლილება, ეკონომიკური კრიზისი, მასობრივი ტურიზმი, გარემოს განადგურება, დაბინძურება, მიგრაცია, მემკვიდრეობის შენარჩუნება, სიღარიბე ან შიმშილი განვითარებად საზოგადოებებში.

ასეთია გეოგრაფიის „შურისძიება“, რომელიც ჩვენგან მოითხოვს სიყვარულსა და მზრუნველობას იმ გარემოს მიმართ, რომლის გადარჩენაც ჩვენი და მომავალი თაობების ვალდებულებაა.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10382046.2024.2354097?src=exp-la#d1e277

https://viva.pressbooks.pub/humangeog/chapter/thinking-geographically/

https://www.jstor.org/stable/40571301 ; https://www.nature.com/articles/s41599-024-03312-x

https://nap.nationalacademies.org/read/11019/chapter/7#111

(მესამე ნაწილი – მარტოობის აპოლოგია)

წერისთვის აუცილებელია განმარტოება. არიან მწერლები, რომლებიც ხალხმრავალ ადგილასაც მშვენივრად მუშაობენ, მაგრამ მე აშკარად არ ვარ ერთ-ერთი მათგანი. ყოველთვის ჩემს ოთახში ვწერ. ეს ოთახი შეიძლება ჩემს სახლში არ იყოს (თუ, მაგალითად, სარეზიდენციო პროგრამით ვარ სადმე), მაგრამ ჩემი უნდა იყოს. სამუშაოდ კაფეებში არასდროს მივდივარ. ერთხელ ერთმა ჟურნალისტმა მთხოვა, რეპორტაჟისთვის ჩაგწერთო. დავთანხმდი და მკითხა, იქნებ თქვენ გვითხრათ, სად გირჩევნიათ ჩაწერაო. იქნებ საყვარელი კაფე გაქვთ ან მედიათეკა, სადაც მუშაობთო. რომ ვუპასუხე, სახლში ვმუშაობ-მეთქი, არ დაიჯერა, სულ სახლში ხომ არ იქნებით, როგორ, არსად გადიხართო?

არა, არ გავდივარ. უცხო გარემო გონებას მიფანტავს – მე ხომ დაკვირვება მიყვარს ნივთებზე, ადამიანებზე. რომ გავიდე, თვალიერებას გადავყვები და წერა უკან მომრჩება.

გამონაკლისი კი დამიშვია მეც ერთხელ: აიოვაში რომ ვიყავი, კვირაში ერთ დღეს ოთახს გვილაგებდნენ ხოლმე. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ჩვენგანმა კონკრეტული დღე აირჩია, ვერ გავიგეთ, ვისთან როდის მოდიოდნენ. ზოგი დილაობით საწოლიდანაც წამოუგდიათ. მე არ მახსოვს, რომელი დღე ავირჩიე, მაგრამ მახსოვს, რომ იმ დღეს მხოლოდ ერთხელ მოვიდნენ. მერე დალაგების დრო თვითნებურად შეცვალეს. ამიტომ დალაგების სავარაუდო დღეებში წამოვკრეფდი ჩემს მაკბუკსა და სამუშაო ჩანაწერებს, მოვიგდებდი მხარზე ჩემს წითელ პიჯაკს (ამერიკელებს ძალიან უყვართ კონდიციონერი, შესაბამისად, ყველგან ყინავს) და უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკის მთავარი შენობისკენ გავწევდი. ლურჯ სამუშაო სივრცესთან ვჯდებოდი, ცენტრალური შესასვლელიდან და საგამოფენო დარბაზიდან მარცხნივ. ჩემ ირგვლივ ზოგი პრეზენტაციას ამზადებდა, ზოგი ნაშრომს წერდა, ზოგიც კითხულობდა. მხოლოდ მე ვბეჭდავდი რაღაცას გამალებით გაურკვეველ ანბანზე და გაურკვეველ ენაზე ვბუტბუტებდი (როცა ვერ ვწყვეტ, როგორ სჯობს წინადადებაში სიტყვების დაწყობა, ფრაზის სხვადასხვა ვარიანტებს ჩურჩულით ვკითხულობ. რომლის ჟღერადობაც მომეწონება, საუკეთესოც ისაა).

პირველად სწორედ მაშინ დავფიქრდი: იქნებ არც ისე საჭიროა, სამუშაო სივრცე შემოვზღუდო? მაგალითს მაძლევდა რეზიდენციის ერთი მონაწილეც, ბრწყინვალე პოეტი გაიათ ალმადუნი. ერთხელ გვითხრა, როცა ხელნაწერის ჩაბარების ბოლო ვადა კარზე მომადგება, ასე ვმუშაობო: მივდივარ კაფეში, ვწერ სამ-ოთხ საათს, რომ ვატყობ, იქ აღარ გამომდის, მეორე კაფეში გადავდივარ და ახლა იქ ვწერო. შემდეგ – კიდევ სხვა კაფეში, მერე – კიდევ სხვაში და ასე – სანამ ჩასაბარებელი გვერდების რაოდენობას არ მოვასრულებო.

როგორც ჩანს, გარემოს გამოცვლა გონებასაც აახლებს. როგორ ხდება ეს, არ ვიცი – მე არ მიცდია, მაგრამ მაინც გაგიზიარეთ – იქნებ თქვენ სცადოთ?

მე ელენ სიკსუს მუშაობის სტილის უფრო მესმის – ერთ-ერთ ლექციაში ამბობს, როცა რამეს ვწერ, სხვა ყველაფერს უნდა შევეშვა და მხოლოდ წერით დავკავდეო. ეს რთულია, რადგან საწერად წელიწადში რამდენიმე თვის გამოყოფა მიწევსო:

„მე ვმუშაობ დღეში რვა-ათ საათს გაუჩერებლად, როგორც მარათონის მორბენალი. და მერე მარათონის მორბენალივით ვეცემი. თუ ამდენი დრო არ მაქვს, წერას არც ვიწყებ. ვწერ ისე, როგორც ფრანგი კლასიკოსების უმრავლესობა, ანუ განუწყვეტლივ. თუ არ ვწერ, მძინავს, თუ მძინავს, სიზმარს ვხედავ – ესე იგი, ვწერ. მე წერის სხვადასხვა სახეს ვუნაცვლებ ერთმანეთს: დღის წერა, ღამის წერა და ასე გაუჩერებლად, რადგან წერა მოგზაურობაა და როცა გემზე ან თვითმფრინავზე ხარ, შეუძლებელია, ადგე და გადმოხვიდე ბორტიდან“[1].

პირველი წიგნის წერისას მეც სწორედ ასე ვიყავი: უშუალოდ წერას მაქსიმუმ ორ საათს ვუთმობდი დღეში, მაგრამ მთელი დღე ვფიქრობდი დაწერილზე. ამგვარად თავში მომდიოდა ხოლმე აზრები ცალკეულ სიუჟეტურ ხარვეზებზე. ამ აზრებს ვინიშნავდი და მეორე დღეს მუშაობას უკვე დაწერილის შესწორებით ვიწყებდი. ზოგადი რეკომენდაცია სხვაა: ჯერ უნდა დაასრულო ტექსტი და მერე გაასწორო. ენობრივი შეცდომები მართლაც ბოლოსთვის მოვიტოვე, მაგრამ აი, სიუჟეტურ ხარვეზებს კი ასე ვერ უგულებელვყოფდი – „აკუმში“ ხომ რამდენი პერსონაჟიცაა, იმდენივე პერსპექტივა და სიუჟეტური ხაზია, თხრობა არასწორხაზოვანია, ეს ყველაფერი ძალზე ართულებს ტექსტის სტრუქტურას. ამგვარ ტექსტში თუ ეს სტრუქტურა თავიდანვე მათემატიკურად გამართული არ არის, თუ მწერალმა თავიდანვე ზუსტად არ გათვალა დროის მიმდინარეობა, ბოლოს ყველაზე გამოცდილი რედაქტორიც კი ვერაფერს მოუხერხებს. დიახ, საწვალებელი ნამდვილად იყო, სასიამოვნო სამუშაო არ ეთქმოდა, მაგრამ მე უნდა შემესრულებინა და შევასრულე კიდეც.

მეორე წიგნზე მთლად გამოკეტილი არ ვყოფილვარ – თან სამაგისტრო ნაშრომს ვწერდი და თან პირველ მოთხრობაზე ვმუშაობდი. მესამე წიგნი მხატვრული არაა, როგორც იცით, და გამოკეტვა არ სჭირდებოდა, რადგან გადასამუშავებელი იყო და არა – დასაწერი. აი, ახლა მეოთხეს ჯერი მოვიდა და არ ვიცი, როგორ იქნება. გული კვლავ გამოკეტვისკენ მიმიწევს, მაგრამ მოვახერხებ? საჯარო ღონისძიებები და ინტერვიუები მექნება, როგორ უნდა შევუთავსო ეს ყველაფერი ერთმანეთს?

აქ კიდევ ერთი საკითხია: მარტო ყოფნა უნდა გიყვარდეთ. სხვაგვარად მწერლობაში გაჩერება გაგიჭირდებათ. მას შემდეგ, რაც „აკუმი“ დაიბეჭდა, ჩემს თავს შევურიგდი. ამაზე არასდროს მილაპარაკია (უფრო სწორად, ვილაპარაკე სულ ახლახან, ფრანგ ჟურნალისტებთან, მაგრამ სტატია ჯერ ხელთ არა მაქვს), „აკუმი“ ჩემს თავთან შერიგების წიგნი იყო, გამთლიანების წიგნი. სწორედ მისი გამოცემის მერე შევიყვარე მარტოობაც. და რაც დრო გადის, უფრო და უფრო მიყვარდება. წესად დავიდე, ღონისძიებებზე მარტო სიარული: ლიტერატურულ საღამოებზე, კლასიკური მუსიკის კონცერტებზე (განსაკუთრებით, საორღანო მუსიკის კონცერტებზე კათოლიკურ ეკლესიაში – ამაზე ოდესმე სხვა დროს და სხვა ფორმით მოგითხრობთ) და კაფეებშიც. წესად მაქვს, ზოგჯერ გავიდე მარტო, დავჯდე „დანკინ დონატსში“, დავლიო სეზონური ყავა (ჯანჯაფილის ნამცხვრის სუნელებით ზამთარში და გოგრის სუნელით შემოდგომაზე) და ვჭამო ბოსტონკრემიანი დონატი – ამ ქსელის პირველი კაფე ხომ სწორედ ბოსტონში გაიხსნა, ბოსტონკრემიან დონატსაც ამერიკაში სულ სხვა გემო აქვს. ვზივარ ხოლმე ასე ჩემთვის, სულში სიმშვიდე მაქვს, გულში – ჩუმი სიხარული, ვიხსენებ ამერიკას, რომელიც ჩემი სახლი გახდა, ჩემს ბავშვობას, რომელიც მუდამ ჩემი სახლია და ვტკბები იმ ლამაზი თავისუფლებით, რომელიც ლიტერატურამ თავის მიღმაც მაპოვნინა…

გაგრძელება იქნება

[1] ლექციის ეს ნაწყვეტი შეგიძლიათ, აქ იხილოთ: https://www.youtube.com/watch?v=evT0gGJ5Oms

რითია განსაკუთრებული ამა თუ იმ საკითხის ინტეგრირებულად სწავლება?

კითხვაზე პასუხი ძალიან მარტივია: საგანთა შორის ინტეგრირება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, კონკრეტული საკითხი შეისწავლონ არა დაცალკევებულად, ფრაგმენტულად, არამედ გააერთიანონ ცალკეულ საგნებში მიღებული ცოდნა და სამიზნე ცნებებზე დაყრდნობით მთლიანობითად წარმოიდგინონ საგნებსა და მოვლენებს შორის არსებული ურთიერთკავშირი.

მულტიდისციპლინური მიდგომა საგნების თემატურ გაერთიანებას გულისხმობს. დისციპლინები შეიძლება გაერთიანდეს როგორც თემის, ისე უნარებისა და დამოკიდებულებების გარშემოც. სწავლება მიმდინარეობს სხვადასხვა დისციპლინის ფარგლებში, თუმცა თითოეული გაკვეთილი ქმნის ერთგვარ ჯაჭვს, ანუ ერთმანეთის ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენს შერჩეული თემის ამოწურვამდე. თუ სასწავლო ფოკუსს რომელიმე ცნების გააზრებისკენ მივმართავთ, ამ შემთხვევაშიც ინტეგრაციის პროცესში ჩართული ყველა საგანი მისივე შინაარსის ფარგლებში შეეცდება ცნების მნიშვნელობის გააზრებას (მ. ბოჭორიშვილი).

გთავაზობთ მეოთხე კლასის მოსწავლეებისთვის შექმნილი მარტივი, სახალისო, შემოქმედებითი დავალების – დაეხმარე სალამურას ჭიამაიების პოვნაში – სარეკომენდაციო სცენარს, რომელიც ხუთი საგნის ინტეგრირებით არის წარმოდგენილი და შესაძლებელია, შემაჯამებელ დავალებადაც გამოვიყენოთ.

ძირითადი რესურსი – არჩილ სულაკაურის „სალამურას თავგადასავალი“ (სახელმძღვანელო: ქართული, IV კლასი. ნინო გორდელაძე, თინათინ კუხიანიძე).

გრძელვადიანი სამიზნე ცნებები:

ქართული ენა და ლიტერატურა – ტექსტი; გრამატიკა.

ბუნებისმეტყველება – სივრცეში ორიენტირება.

მათემატიკა – მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა.

ხელოვნება – სახვითი ხელოვნების მხატვრულ–გამომსახველობითი საშუალებები (ელემენტები) და ხერხები (პრინციპები); სახვითი ხელოვნების ტექნიკა; სახვითი ხელოვნების დარგები და ჟანრები;

ისტ – ინფორმაცია, ტექსტური რედაქტორი (Microsoft Word); მომხმარებლის გრაფიკული ინტერფეისი.

დავალების პირობა – გაიხსენე არჩილ სულაკაურის „სალამურას თავგადასავალი“. წარმოიდგინე, რომ სალამურას შენ უნდა დაეხმარო დაკარგული ჭიამაიების პოვნაში. ამისთვის უნდა შეასრულო რამდენიმე დავალება და მოგზაურობის დღიურის ჩანაწერების სახით წარუდგინო თანაკლასელებს. სურვილისამებრ, შეგიძლია ჩანაწერები გააკეთო პროგრამა word-ში, ნახატები – პროგრამა Paint-ში და შეინახო ელექტრონულ დღიურში.

შეფასების კრიტერიუმები:

• წერილობით გადმოეცი მოგზაურობის დროს თავს გადახდენილი საინტერესო ამბები, შენი გრძნობები, ფიქრები. მიუთითე ადგილი, დრო (დაწერის თარიღი) აღწერე გარემო, პერსონაჟები, როგორ გამოიყურებიან, რას აკეთებენ.
• გამოიყენე სხვადასხვა შინაარსის წინადადებები, სწორად დასვი სასვენი ნიშნები.
• პირობითი ნიშნების გამოყენებით შექმენი ადგილის გეგმა.
• გამოთვალე მანძილი შენი სახლიდან მეცხრე მთამდე.
• წარმოადგინე, რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი ჰორიზონტის მხარეების ამოცნობისა და ვარსკვლავებზე დაკვირვების დროს.
• შექმენი ნახატები (მოგზაურობის ამსახველი პეიზაჟები და საინტერესო ადგილები).

წინარე ცოდნის გააქტიურება, დავალების პირობის გაცნობა და გაცნობიერება:

• დაგიწერიათ თუ არა ვინმეს დღიური?
• რომელ პირში უნდა იყოს დღიური დაწერილი?
• თქვენი აზრით, რატომ უნდებათ ადამიანებს დღიურის ჩანაწერების გაკეთება?
• სად მწყემსავდა სალამურა ჭიამაიებს?
• რატომ დაიკარგნენ ჭიამაიები?
• სად ეძებდა მათ სალამურა? რა გზა გაიარა?
• საით მიდიოდა მარჯვენა გზა? მარცხენა?
• რატომ იდგა სალამურა დაფიქრებული?

დავალების შესასრულებლად საჭირო რესურსები და აქტივობები:

რესურსი – ჰორიზონტის მხარეების ილუსტრაცია

აქტივობა – გაიხსენე ჰორიზონტის მხარეები. დადექი ხელებგაშლილი სახით ჩრდილოეთისკენ. რა იქნება შენ უკან? (სამხრეთი). რას გვიჩვენებს მარჯვენა ხელი? (აღმოსავლეთს) მარცხენა? (დასავლეთს)

 რესურსი – პირობითი ნიშნები

აქტივობა – გაიხსენე, რას ვუწოდებთ ადგილის გეგმას (ხმელეთის გარკვეული ნაწილის გამოსახვას პირობითი ნიშნების საშუალებით ადგილის გეგმას ვუწოდებთ).

გამოიყენე პირობითი ნიშნები და შექმენი ადგილის გეგმა, რომ ადვილად იპოვო სალამურას ადგილსამყოფელი.

რესურსი – სქემა (დრო – სიჩქარე – მანძილი)

აქტივობა – დაადგინე მანძილი შენი სახლიდან მეცხრე მთამდე, თუ იცი, რომ გზის გასაყარამდე მატარებლით უნდა იმგზავრო 2 საათი 70 კმ/სთ სიჩქარით, ხოლო შემდეგ მეცხრე მთამდე – 1 საათი ფეხით 3 კმ/სთ სიჩქარით.

აქტივობა – ორი საათი მატარებლით უნდა იმგზავრო. დააკვირდი ბუნებას, გაიხსენე, როგორ თამაშობენ ხელოვანები ხაზებით, ფერებითა და ფორმებით. ჩახატე შენს წიგნაკში პეიზაჟი. გამოსახე სივრცე შენთვის ნაცნობი ხერხებით. გამოსახულებები კომპოზიციურად გაანაწილე ფურცელზე, ანუ შექმენი გაწონასწორებული კომპოზიცია. შეგიძლია, ნახატები შეასრულო პროგრამა paint-ში.

აქტივობა – ერთხელ კიდევ გაიხსენე:

• რატომ ერქვა სალამურას ეს სახელი?
• რა ძალა ჰქონდა მის სალამურს?
• როგორ ეხმარებოდნენ ჭიამაიები ხალხს ამინდის პროგნოზის გაგებაში?
• რატომ გაუბრაზდა მათ სალამურა?

აქტივობა – მატარებლით მგზავრობა დასრულდა. შენ უკვე დიდი გზის გასაყართან ხარ. ახლა ფეხით უნდა გაიარო 3 კილომეტრი, რომ მეცხრე მთასთან მიხვიდე. იმისთვის, რომ მალე იპოვო სალამურა, გაიხსენე ტექსტის მე–3 თავი (გრიგალი. შეხვედრა ტყის პირას) და მონიშნე სწორი პასუხი, სად იმყოფება ის ახლა.

1. მაღალი მთიდან ტყისკენ დაეშვა.
2. მდინარის ნაპირს მიუყვება.

აქტივობა – შეისვენე, დააკვირდი ტყეს, როგორია? წიწვოვანი, შერეული თუ ფოთლოვანი? წიგნაკში გააკეთე ნახატები და ჩანაწერები.

რესურსი – გადაჭრილი კუნძის, ხავსისა და ჭიანჭველების ბუდის ილუსტრაციები

აქტივობა – აი, უკვე სალამურას შეხვდი ტყეში. ახლა ჩრდილოეთით უნდა წახვიდეთ. მართალია, კომპასი დაგავიწყდა, მაგრამ შენ ხედავ ხის გადაჭრილ კუნძს, ხავსს და ჭიანჭველების ბუდეს. მათი დახმარებით შეძლებ, წაიყვანო სალამურა ჩრდილოეთით.

• გაიხსენე, რას გვანიშნებს ხის გადაჭრილ კუნძზე გამოსახული წლიური რგოლები?
• რომელ მხარეს ირჩევს ზრდა-განვითარებისთვის ხავსი?
• რის მაჩვენებელია ჭიანჭველების ბუდის შესასვლელი? ხის რომელ მხარეს აშენებენ ისინი ბუდეს?

(ხის გადაჭრილ კუნძზე გამოსახული წლიური რგოლები ანუ წრეები გვანიშნებს ჰორიზონტის მხარეებს. ფართო, განიერი რგოლების წყება სამხრეთის ნიშანია, ხოლო წვრილი და ერთმანეთთან ახლოს მიჯრილი – ჩრდილოეთის; ხავსი ზრდა-განვითარებისთვის ჩრდილოეთის მხარეს ირჩევს; ჭიანჭველები ბუდეს ყოველთვის ხის სამხრეთით აშენებენ და ბუდის შესასვლელიც სამხრეთის მაჩვენებელია).

აქტივობა – დაღამდა, მაგრამ არ შეშინდე, ვარსკვლავებიან ცაზე დააკვირდი პატარა დათვის თანავარსკვლავედს, გაიხსენე და იპოვი, რომელი ვარსკვლავი გვიჩვენებს ჩრდილოეთის მხარეს.

ჩრდილოეთის მიმართულებას გვიჩვენებს პოლარული ვარსკვლავი, რომელიც პატარა დათვის თანავარსკვლავედის ბოლოშია).

აქტივობა – შენ და სალამურამ ყველაფერი სწორად გამოიცანით და ჭიამაიები იპოვეთ. ახლა დროა, დაემშვიდობო მას და შინ დაბრუნდე.

შეამოწმე, დღიურში შენი მოგზაურობის ყველა ჩანაწერია?

ერთხელ კიდევ ყურადღებით წაიკითხე, დააკვირდი სასვენ ნიშნებს და მოემზადე, რომ მოგზაურობის ჩანაწერები თანაკლასელებს წარუდგინო.

შენიშნვნა: ყველა აქტივობა რამდენიმე დღის განმავლობაში შესრულდება კლასში.

განმარტების თანახმად, სასწავლო დღიური არის ინსტრუმენტი, რომელიც ხელს უწყობს სწავლის სწავლას და მოსწავლეს ეხმარება საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების განსაზღვრაში. იგი აქტიურად გამოიყენება თვითმართული სწავლების პროცესში, რადგან საკუთარი სწავლის გაცნობიერებას უწყობს ხელს (დანერგილია ფინეთის და სკანდინავიის რეგიონის სხვა ქვეყნებში).

სასწავლო დღიური ეფექტურ საგანმანათლებლო ინსტრუმენტად რამდენიმე მიზეზის გამო ითვლება. მისი უმთავრესი ღირებულებაა ის, რომ იგი კონკრეტული საკითხისა თუ საგნის შესწავლასთან ერთად, ცხოვრებისეული უნარებისა და მნიშვნელოვანი კომპეტენციების განვითარებას უწყობს ხელს. მისი მთავარი მიზანია მოსწავლეს ასწავლოს: შეჯამება, ანალიზი და კომენტარი.

სასწავლო დღიურის შექმნა შემსწავლელს შეუძლია დაიწყოს კონკრეტული პარაგრაფის, თემის/საკითხის, სემესტრისა თუ სასწავლო წლის დაწყების წინ. შესაბამისად, ინსტრუმენტი გამოიყენება მოკლევადიანი და გრძელვადიანი დაკვირვების საწარმოებლად.

სასწავლო დღიური დაფუძნებულია მოსწავლის (შემსწავლელის) თვითრეფლექსიაზე.  სასწავლო პროცესის განმავლობაში მუდმივად უპასუხებს იმ კითხვებს/დებულებებს, რომლებიც შეიმუშავა დამოუკიდებლად ან შესთავაზა მასწავლებელმა. ამასთან, ნამუშევარი ხდება ერთგვარი თვითშეფასების ინსტრუმენტი.

სასწავლო დღიური მოსწავლეს ეხმარება ორგანიზების უნარების გამომუშავებასა და კოგნიტიური უნარების განვითარებაში. რაც მთავარია, პარაგრაფისა თუ საკითხის შესწავლის შემდეგ, მოსწავლეს ხელთ აქვს სრული სურათი, სადაც ჩანს მის მიერ გადადგმული ნაბიჯები, მიღწევები, შედეგები, გასაძლიერებელი მხარეები და ა.შ.

სტატიაში წარმოგიდგენთ სასწავლო დღიურის ორ მრავალკომპონენტიან და თვითრეფლექსიაზე დაფუძნებულ ვერსიას. თქვენი მოსწავლეების შესაძლებლობების გათვალისწინებით, შეგიძლიათ შეცვალოთ, დაამატოთ ან ამოიღოთ კითხვები მატრიციდან.

შეიძლება მატრიცას/ცხრილს ჰქონდეს განსხვავებული დიზაინი. 2024-2025 სასწავლო წლიდან ვაპირებ სასწავლო დღიურის პრაქტიკაში აქტიურად გამოყენებას. თავდაპირველად დავურიგებ ამობეჭდილ ვერსიებს, ხოლო შემდეგ ვთხოვ, რომ ყველა მოსწავლემ ინდივიდუალურად გაამზადოს მისთვის სასურველი დიზაინით. შემოთავაზებული ინსტრუმენტის დანერგვა შესაძლებელია ნებისმიერ საგანში.

მასწავლებლის როლი და ინსტრუმენტის დანერგვასთან დაკავშირებული სირთულეები

მასწავლებელი ეხმარება მოსწავლეს სასწავლო დღიურის წარმოებაში. პირველ რიგში, ჩვენი მიზანია ავუხსნათ მოსწავლეებს სასწავლო დღიურის მნიშვნელობა და სარგებელი და მივაწოდოთ მკაფიო ინსტრუქციები დღიურის წარმოების წესის შესახებ. მეორე მნიშვნელოვანი კომპონენტია რეგულარული უკუკავშირი. ამ დროს სასურველია დავეხმაროთ პროგრესის შეფასებაში. მნიშვნელოვანია, რომ დღიურის წარმოებისთვის დავუთმოთ გაკვეთილის დრო, არ ვაქციოთ საშინაო დავალების სავალდებულო ნაწილად და წავახალისოთ ნებაყოფლობითობა.

ნებისმიერ ახალ წამოწყებაში მოსწავლეები დიდი ინტერესით ერთვებიან. შემდეგ, მათი მოტივაცია თანდათან იკლებს. ამ გამოწვევის თავიდან ასაცილებლად შეიძლება შევთავაზოთ წახალისების სხვადასხვა მექანიზმი. მაგალითად, სადისკუსიო კითხვების სასწავლო დღიურიდან შერჩევა, საინტერესო მიგნებებზე ერთობლივი მსჯელობა, მათი ელექტრონული ვერსიების მომზადება და ა.შ. თავის მხრივ, ციფრული სასწავლო დღიურების გამოყენება ხელს შეუწყობს ტექნოლოგიების გამოყენებასა და ისტ-ის ინტეგრირებას სასწავლო პროცესში.

გამოყენებული რესურსები:

როგორ ვაწარმოოთ შეფასებითი სასწავლო დღიური

https://ocnlondon.org.uk/centres/training-events/training-and-development/how-to-produce-a-reflective-learning-diary/

გამზადებული მატრიცების გადმოსაწერად დააწკაპუნე აქ.

“კვაჭი კვაჭანტირაძე” მიხეილ ჯავახიშვილის პიკარესკული რომანია, რომელიც მწერალს თავიდან მოთხრობების ციკლად ჰქონდა ჩაფიქრებული. ასეთი სახით გამოაქვეყნა კიდეც 1924 წელს ლიტერატურულ პერიოდიკაში, მაგრამ შემდეგ ავტორმა ცალკეული სათავგადასავლო-ავანტიურისტული ეპიზოდები ერთ სიუჟეტად გააერთიანა და მთლიანი რომანის სახე მისცა. რომანში გადმოცემულია თაღლით კვაჭი კვაჭანტირაძის ისტორია, რომელიც სტალინის პერიოდის საბჭოთა კავშირში ვითარდება. ზოგიერთი კრიტიკოსი თვლის, რომ მიხეილ ანდრონიკოვი, იგივე მიხეილ ანდრონიკაშვილი, რუსეთის სახელმწიფო მოხელე, ცნობილი ავანტიურისტი, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში მეგობრობდა და თანამშრომლობდა კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე გაქნილ ავანტიურისტთან და გარყვნილ რუსთან გრიგორი რასპუტინთან, შეიძლება იყოს კვაჭის პროტოტიპი. თუმცა, გერონტი ქიქოძის მოგონებებზე დაყრდნობით არსებობს მეორე მოსაზრება, რომ პერსონაჟ კვაჭი კვაჭანტირაძის პროტოტიპი არის დიპლომატი ვასილ დუმბაძე, რომლის ბიოგრაფიული დეტალებიც მჭიდრო კავშირშია ჯავახიშვილის გმირთან. ვასილ დუმბაძისადმი საზოგადოებას, მათ შორის თვითმხილველებსაც კი, ამბივალენტური დამოკიდებულება ჰქონდათ და ვერ გადაეწყვიტათ,  ვინ იყო იგი სინამდვილეში.

ვასილ დუმბაძე დაიბადა 1882 წელს ოზურგეთის მაზრის სოფელ შემოქმედში. მამამისი სოფლის მღვდელი და ცნობილი მგალობელი დავით დუმბაძე იყო. ვასილ დუმბაძეს 10 დედმამიშვილი ჰყავდა, ერთი ძმა და ცხრა და. 16 წლისამ  ოზურგეთის გიმნაზია დაამთავრა, ხოლო  21 წლისამ თბილისის გიმნაზია. შემდეგ ლაიფციგში საინჟინრო ფაკულტეტზე სწავლობდა და პარალელურად მუშაობდა საინტერესო დისერტაციებზე: “ქართველები – ეთნოგრაფიული მიმოხილვა” და “ნავთის ინდუსტრია კავკასიაში და მისი ამერიკის ნავთთან შედარება”. 1906 წელს დაიცვა დიპლომი, თუმცა,  მას შემდეგ  სამეცნიერო საქმიანობა არ გაუგრძელებია. მალევე სამშობლოში დაბრუნდა და ბევრ საქმეში სცადა ბედი. ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე კომერციულ საქმიანობაში ჩაება და იმდენად გაითქვა სახელი, რომ ქართველებმა იმედიანი მზერა მიაპყრეს მას და მის  კაპიტალს.

ვასილ დუმბაძე პირველი მსოფლიო ომის დროს ჩართული იყო სამხედრო საქმიანობაშიც. რეზო გაბაშვილის მოგონებებში ნახსენები არიან ივანე მაჩაბლის ძმისშვილი და ამერიკული პარფიუმერული ფირმა “Prince Matchabelli”-ს დამაარსე­ბე­ლი გიორგი მაჩაბელი, ვასილ დუმბაძე, სამხედრო მინისტრი ვლადიმერ სუხომლინოვი და მინისტრის მეუღლე, რომელთაც რამდენიმე სამხედრო საქმის მოგვარება ჰქონდათ დავალებული. მსოფლიო მასშტაბით, ამ საქმეებიდან, ზოგიერთს   დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. თუკი გავიხსენებთ მიხეილ ჯავახიშვილის რომანიდან ორ თავს, “ამბავი საიდუმლო ვალდებულობისა” და “ამბავი უდიდეს სამხედრო საქმის გაიმასქნებისა”, რომლებიც ეხება I მსოფლიო ომის ამბებს, შეიძლება დავუშვათ, რომ ვასილ დუმბაძე და ზემოთ ხსენებული სამხედრო საქმეები შეიძლება ინსპირაცია გამხდარიყო მიხეილ ჯავახიშვილისთვის კვაჭის პერსონაჟისა და მისი თავგადასავლების შექმნისას.

სუხომლინოვთან ერთად ვასილ დუმბაძეს კიდევ რამდენიმე სამხედრო საქმე დაევალა. რადგან ეს უკანასკნელი ნამდვილად დაჯილდოებული იყო დიპლომატიური ნიჭით და ცხოვრების რაღაც ეტაპზე გერმანიაშიც ცხოვრობდა, ნიკოლოზ II-ის დროს გაგზავნეს გერმანელებთან ზავის დასადებად. თუმცა, მან ზემდგომთა დავალებებს გვერდი აურა და თვითნებურად მოქმედებდა. ამის გამო მას და სუხომლინოვს თავიდან სიკვდილი, შემდეგ კი კატორღა მიუსაჯეს. მიუხედავად ამისა, რამდენიმე წლის შემდეგ დუმბაძის საქმე გადაისინჯა და ილო მაჩაბლის თავდებით ციხიდან გაათავისუფლეს.

1920-იან წლებში დუმბაძეს  რუსეთში აღარ დაედგომებოდა, ამის გამო ამერიკაში გადავიდა საცხოვრებლად  და იქ დიდ წარმატებას მიაღწია. შეირთო ცოლი, რომელსაც გაზეთ “Chicago Tribune”-ში წილი ჰქონდა. გავლენიანი ცოლის, საკუთარი გამჭრიახობის, გარეგნობისა და ენაწყლიანობის დახმარებით დუმბაძისთვის ბევრი ისეთი კარი გაიღო, რომელთა არსებობის შესახებ თავად ამერიკელებმაც არაფერი იცოდნენ. ერთნი ამბობენ, რომ ამერიკაში, და არა მხოლოდ, ვასილ დუმბაძემ დიდი შრომა გასწია საქართველოს დამოუკიდებლობის აღიარებისთვის. 1931 წელს დააარსა ნიუ-იორკის სათვისტომო და ოთხჯერ იყო მისი თავმჯდომარე. დუმბაძის დახმარებით ამერიკაში ჩავიდა არაერთი ქართველი, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ამ ქვეყნის განვითარებაში. თუმცა, არსებობს სხვა მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც ვასილ დუმბაძე იყო გაქნილი მატყუარა. საზოგადოებაში ვასილ დუმბაძისადმი უარყოფითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა გერონტი ქიქოძის მოგონებამ “აფერისტი დუმბაძე”. თუმცა, ბოლო დროს ქველი ჩხატარაიშვილის ნარკვევის, ალეკო ასლანიშვილის წერილებისა და რუსუდან დაუშვილის სტატიების დახმარებით, ვასილ დუმბაძის პიროვნება რეაბილიტირდა და მისი მეორე მხარეც გამოჩნდა. ვასილ დუმბაძე 1943 წელს ნიუ-იორკში გარდაიცვალა. მას მემკვიდრე არ დარჩენია. ამბობენ, რომ არსებობდა ანდერძი, რომ­ლის მიხედვითაც მან დედას და დებს 27 მილიონი დაუტოვა, თუმცა ეს ინფორმაცია არ არის დაზუსტებული.

საერთო ჯამში ვასილ დუმბაძე ძალიან საინტერესო და მრავალშრიანი პიროვნებაა, რომელიც შესაძლოა,  ყოფილიყო მიხეილ ჯავახიშვილის რომანის მთავარი გმირის, კვაჭი კვაჭანტირაძის პროტოტიპი. არ არის გამორიცხული, პერსონაჟის შექმნისას, ჯავახიშვილმა მისი ხასიათის გარკვეული თვისებები გამოიყენა და, გერონტი ქიქოძის მოგონებებთან ერთად, ეს გახდა მიზეზი საზოგადოების ცნობიერებაში ვასილ დუმბაძის პიროვნების ცალსახად უარყოფით პერსონად აღქმის.

რომანის მიხედვით, სამტრედიაში კვაჭი კვაჭანტირაძის დაბადებისას, მამამისი ამბობს: “ბავშვის ასეთი ტირილი ჯერ არ გამიგია. სულ “მე-მეს” იძახის. ეტყობა, სხვას არაფერს შეარჩენს და ამ ქვეყანას დაიჩემებს”. თუმცა, დროა, მივეჩვიოთ სხვადასხვა წყაროს მოძიება-გაცნობას, გაანალიზებას და მათზე მსჯელობას, რომელთა საფუძველზეც დავასკვნით –  მართლა კვაჭივით არასანდო ადამიანი იყო ვასილ დუმბაძე თუ პატრიოტი და თავისი ქვეყნისა და ნაცნობ-მეგობრებისთვის თავდადებული ადამიანი.

როდესაც მოსწავლეებს კვაჭის პროტოტიპზე ვესაუბრებით, აუცილებლად უნდა გავუზიაროთ არსებული მოსაზრებები, გავაცნოთ ვასილ დუმბაძის ბიოგრაფია და გერონტი ქიქოძის მოგონებაც. ასევე, რუსუდან დაუშვილისა და სხვათა ნარკვევები, რომლებიც ვასილ დუმბაძის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ მოიპოვება. ეს ყველაფერი კი ჩვენს მოსწავლეებს მისცემს საშუალებას, თავად იმსჯელონ, იკვლიონ და არგუმენტირებულად დაასაბუთონ თავიანთი მოსაზრება. ვფიქრობთ, ამ ფორმით პერსონაჟის, ავტორის ჩანაფიქრისა და ზოგადად, ლიტერატურული ტექსტის ანალიზი ბევრად უფრო საინტერესო იქნება მოსწავლეებისთვის.

აქვე გიზიარებთ ლიტერატურის მუზეუმში დაცულ გერონტი ქიქოძის მოგონებას “აფერისტი დუმბაძე”, რომელმაც თავის დროზე საზოგადოებაში დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია  და რომელიც ერთ-ერთ წყაროდ მიგვაჩნია კვაჭი კვაჭანტირაძის პროტოტიპზე მსჯელობისას.

აფერისტი დუმბაძე  გერონტი ქიქოძე

– ლაიპციგში სწავლის დროს ჩვენთან ერთად სტუდენტად იყო გურული ახალგაზრდა, გვარად დუმბაძე. დიდი მოხერხებული ყმაწვილი იყო.  დაუმეგობრდა გერმანელ სტუდენტებს. ერთი გვარად კურტი იყო, მეორე კორტი. კურტი მდიდარი მექარხნის შვილი იყო. დუმბაძეს სამი ბიძა ყავდა, ორი მათგანი – გენერლები. ისინი თვეში თორმეტ-თორმეტ მანეთს უგზავნიდნენ. ეს ფული, ცხადია, საკმარისი არ იყო ლაიპციგში საცხოვრებლად.

ერთხელ ამ დუმბაძემ დიდი სადილი გამართა, უკანასკნელი ფულები დახარჯა, მოიწვია მთელი თავისი ამხანაგები, მათ შორის გერმანელი სტუდენტი კურტი. შუა სადილზე მასპინძელს დეპეშა მოუვიდა. ის მოიღუშა, მაგრამ არაფერი თქვა. ყველანი დაინტერესდნენ. კურტი ჩააცივდა, გვითხარი დეპეშის შინაარსიო. ბოლოს, როგორც იქნა, ვითომ იძულებით, დუმბაძემ გააცნო მას დეპეშის შინაარსი: ზუგდიდიდან სწერდნენ, შენს ქარხნებში მუშებმა გაფიცვა გამოაცხადეს და მუშაობა შეჩერდაო ( ეს ამბავი1905 წელს ხდებოდა). დუმბაძემ მქუხარედ თქვა, ეხლა ფულიც არ მაქვს, რომ სასწრაფოდ გავემგზავრო და საქმეები მოვარიგოო. კურტი შეცდა და უთხრა, არ შეწუხდე, ჩემს სიმამრს გამოვართმევ და გასესხებო. მართლაც მეორე დღეს დიდძალი თანხის საბანკო ჩეკი მიუტანა. ამ ფულით გაემგზავრა საქართველოში დუმბაძე . ცხადია, მას ზუგდიდში არავითარი ქარხნები არ ჰქონდა. დეპეშა ლაიპციგიდანვე გაუგზავნა მისმავე ამხანაგმა იასონ მენაბდემ, რომელიც წინასწარ იყო განზრახული.

ქვიშხეთში

20 აგვ. 1959.

გოგა გუგავა

გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის

სახელმწიფო მუზეუმის საგამომცემლო განყოფილების რედაქტორი

ხომ ვიცით, „დავითიანი“ დავით გურამიშვილის მიერ როგორი სიმძაფრით დასურათებული ეროვნული დრამაა თავისი ისტორიული ორომტრიალით, ანალიზით და შედეგების შეფასებით! თან მთელი პოემა ვერდის „ნაბუქოდონოსორივით“ (და შეიძლება, უფრო მძლავრადაც) ჟღერს. ეს გენიალური, სწორუპოვარი პოეტი პოლიტიკური პროცესების სიღრმეებს ჭვრეტს და ისტორიით ამღვრეულ მორევში სიამოვნებით გვითრევს, – ალბათ, იმის სასწავლებლად, ასეთი მწარე და ავბედითი მატიანე ტკბილ კენწეროდ როგორ ვიქციოთ, იმის საჩვენებლად, რომ ისტორიას მოკვდავი ადამიანები ქმნიან და იმის გონებაში ჩასაბეჭდად, რომ თავად ადამიანს უკვდავი, დროში ფასდაუკარგავი ღირებულებები აქცევს ადამიანად!

კლასიკური პოეტიკის წესებზე აგებულ პოემაში ისტორიულ პირთა ხასიათები, ქცევა, დასნებოვნებული ფსიქიკა თუ ცნობიერების შინაარსი ისტორიულ ჭრილში იკითხება. ღვთის დამსახურებული საწყაულიც მიეგებათ მათ, ვინც ანტიღირებულებათა დაღმავალ კიბეს უფსკრულისკენ ჩაუყვა, თუმცა იქიდან ამოძვრომის გზაც ნათელია. ამ გზას სიმართლე ეწოდება და მის გარეშე პოეტს არსებობა არ შეუძლია:

„მართალს ვიტყვი, შევიქნები ტყუილისა მოამბე რად?

ვერას უქებ საძაგელთა, უფერულთა პირ-საფერად.

მე, თუ გინდა, თავიც მომჭრან, ტანი გახდეს გასაბერად,

ვინც არა ჰგავს კახაბერსა, მე ვერ ვიტყვი კახაბერად“.

სიმართლე განა მარტო პიროვნული ახირებაა?! მის გარეშე სენით იბილწება ქვეყანა, იღუპება საზოგადოება, კვდება ერი, და ეს არის მწერლის ყველაზე დიდი გულისტკივილი თუ საფიქრალი.

„მართალია, მძრახველს ძრახვა თვით კი ავად მოუხდების,

მაგრამ ფარვა სიავისა ქვეყანას არ მოუხდების!“

— აცხადებს ის.

ქართველ პოეტს ჯერ კიდევ მე-18 საუკუნეში კარგად ესმოდა, რომ სოციალურიზეგავლენის შედეგად ადამიანს ან ადამიანებისგან შემდგარ ჯგუფს შეუძლია შეცვალოს სხვა ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის მოსაზრებები, რწმენა ან უბიძგოს მათ რაღაც კონკრეტულისკენ. ესმოდა, რომ სიცრუე, სიმართლის ღალატი კონფორმიზმია, რომელიც უნდა დაიგმოს, რადგან პირად ინტერესებს ხშირად საზოგადოებრივი თუ საქვეყნო ინტერესები ეწირება და ეს აუცილებლად აღმოსაფხვრელი ნაკლოვანებაა. ამ თვალსაზრისით, დავით გურამიშვილი სოციალურად მოაზროვნე ადამიანია, რომელსაც კარგად მოეხსენებოდა, რამდენიმე ურჩხულს შორის გამომწყვდეულ ქართველობას რა გაიყვანდა ფონს. გრძნობდა და გონივრულად აფასებდა მშვიდობიანი მორჩილების კონფორმულ მდგომარეობას უცხო ძალის მიერ ხელდებულობის პირობებში. ამიტომ იყო, რომ ხაზს უსვამდა ეროვნული საზოგადოებრივი ცხოვრებისა და სახელმწიფოებრივი ცხოვრების ფუძემდებლურ პრინციპებს, რომლებითაც საქართველოს საუკუნეები ჰქონდა გამოვლილი როგორც ეროვნულ სახელმწიფოს და „რომელთა შელახვა ადრე თუ გვიან გარდუვალად კატასტროფას ნიშნავდა“[1].

ახლა ვნახოთ, როგორ განიმარტება კონფორმულობა სამოქალაქო განათლების ლექსიკონში: კონფორმულობა სოციალური ქცევის ტიპია, რომელსაც ახასიათებს შემგუებლობა, მოვლენათა, ნორმატიული დანაწესებისა და შესაბამისი წესრიგის, მოსაზრებების, ღირებულებების, წარმოდგენების პასიური მიღება; საკუთარი პოზიციის უქონლობა.

დიმიტრი უზნაძის მოწაფისა და მისი საქმის გამგრძელებლის, აკად. შოთა ნადირაშვილის წიგნში „სოციალური განწყობა“ (1985) ვკითხულობთ: „ადამიანის ფსიქიკური აქტივობა თავისი ბუნებით არსებითად სოციალური ხასიათისაა… ადამიანი სოციალურ ჯგუფში ყალიბდება, იკმაყოფილებს თავის მოთხოვნებსა და მისწრაფებებს, სოციალური მოთხოვნების საფუძველზე ქმნის ღირებულებებს“[2]. შ. ნადირაშვილი აქვე წერს, რომ სოციალური ფსიქოლოგიის ჩამოყალიბებისთანავე აქტუალურ საკითხად იქცა პიროვნების აქტივობასა და მის განწყობაზე სოციალური ჯგუფის გავლენის ფსიქოლოგიური კანონზომიერებანი. პიროვნებაზე სოციალური ჯგუფის გავლენის ყველაზე ნათელ სურათს კი იგი კონფორმიზმის ფენომენში ხედავს და გვაცნობს სოლომონ აშის მიერ 1956 წელს ჩატარებულ ექსპერიმენტს, რომლის არსი ასეთია:

ცდისპირებს აძლევენ ორ ფურცელს, ერთზე სხვადასხვა სიგრძის სამი ხაზია დასმული, მეორეზე – ერთი, რომელიც აღნიშნული ხაზებიდან ერთ-ერთის ტოლია.

ჯგუფის რვა წევრიდან მხოლოდ ერთია ნამდვილი ცდისპირი, დანარჩენები ექსპერიმენტატორის ასისტენტები არიან. ისინი განგებ არასწორ პასუხს ასახელებენ. ნამდვილმა ცდისპირმა არაფერი იცის დანაჩენ მონაწილეთა წინასწარი მოლაპარაკების შესახებ. ცდისპირები ისე სხედან, რომ ნამდვილ ცდისპირს რიგის მიხედვით მეშვიდეს უხდება ცდის თითოეულ ვარიანტში პასუხის გაცემა. ყოველ ცდაში მისი წინამობედი ექვსი ცდისპირი შეთანხმებულად, ერთხმად, სტანდარტული ხაზის ტოლად მკვეთრდ განსხვავებულ ხაზს ასახელებს.

ინდივიდუალურ ცდებში ყველამ სწორად მიუთითა, სამი ხაზიდან რომელი იყო ცალკე წარმოდგენილი ხაზის ტოლი. ჯგუფური ცდების შედეგები სავალალო აღმოჩნდა: ცდისპირების მესამედზე მეტმა, 37%-მა, გაიმეორა ჯგუფის ყალბი პასუხი. მათზე ჯგუფის გავლენა ისეთი დიდი იყო, რომ ისინი, აშკარად აღქმული მონაცემების საწინააღმდეგოდ, ჯგუფის მიერ გამოთქმულ შეხედულებებს იმეორებენ.

თუ ობიექტების შეფასებისას მათი ზუსტი გაზომვა შეუძლებელია, კონფორმულობა 80%-მდე იზრდება. ჯგუფის კონფორმული გავლენის ეფექტი ისეთი ძლიერია, რომ შეუძლია ადამიანის გრძნობადი შინაარსების შეცვლა და აღქმითი ილუზიების აღძვრა.

როგორ ფიქრობთ, დავით გურამიშვილი სოლომონ აშის საექსპერიმენტო ჯგუფში რომ ყოფილიყო, რას იზამდა, ჯგუფის დანარჩენი წევრების ქუდს ისიც დაიხურავდა?

[1]  ნოდარ ნათაძე, „დავითიანის“ შინაარსი, აღნაგობა და ძირითადი მოტივები, https://www.nplg.gov.ge/civil/statiebi/saskolo/davitiani_shinaarsi.htm

[2] შ. ნადირაშვილი, იქვე, გვ. 230.