იანვარი საშვილოსნოს ყელის კიბოს მიმართ ცნობადობის ამაღლების თვეა.  ლენტი კი ამ დაავადების სიმბოლო. ზოგადად, სხვადასხვა ორგანოს სიმსივნეს სხვადასხვა ფერის ლენტი შეესაბამება. ცნობადობის ამაღლების თვეებიც განსხვავებულია.

საშვილოსნოს ყელის კიბო ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ავთვისებიანი სიმსივნეა. შემთხვევათა 95%-ს პაპილომავირუსი იწვევს. დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის (NCDC) ინფორმაციით, საქართველოში საშვილოსნოს ყელის კიბო მესამე ადგილზეა ქალების კიბოთი გარდაცვალების შემთხვევათა შორის.

ბიოლოგიის მასწავლებლებს საშუალება აქვთ ეროვნული სასწავლო გეგმის ბიოლოგიის სტანდარტის გათვალისწინებით დაგეგმონ გაკვეთილი, სასწავლო პროექტი, ან უბრალოდ სამიზნე ცნება ჯანმრთელობა და დაავადების დაფარვისას სხვადასხვა საკითხის სწავლების დროს მოსწავლეებში აამაღლოს ცნობადობა ამ დაავადების შესახებ, მით უფრო, რომ პრევენციის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალება ვაქცინაციაა. ბიოლოგიაში მერვე კლასში განიხილება იმუნიტეტი, ჯერ კიდევ მეშვიდე კლასში ისწავლება ვირუსები, მეცხრე კლასში გადიან უჯრედის გაყოფის ფორმებს, მიტოზსა და მეიოზს, რომელიც მეათე კლასში კიდევ უფრო ღრმად განიხილება. შესაბამისად პაპილომა ვირუსსა და ვირუსით გამოწვეულ საფრთხეებზე საუბარი ასაკობრივადაც და პროგრამულადაც შეესაბამება მოსწავლის საჭიროებებს. ქვემოთ ძალიან ზოგადი ინფორმაციაა სიმსივნის, სიმსივნური უჯრედებისა და უჯრედული ციკლის მაკონტროლებელი მექანიზმის შესახებ. ტექსტი მეცხრე-მეათე კლასელების თავისებურებებზე მორგებულია, მეთერთმეტე და მეთორმეტე კლასებში კლასის საათის ფარგლებში შეიძლება ეს თემა დამუშავდეს. მოსწავლეებისთვის კიდევ უფრო დამაჯერებელი იქნება ინფორმაცია, თუ სკოლის ექიმიც ისაუბრებს. იმ შემთხვევაში კი, თუ სკოლა ზრუნავს მშობელთა განათლებაზე, ძალიან ეფექტურია საკითხის განხილვა მოზარდების მშობლებთან, ასევე საინფორმაციო კამპანიების ჩატარება თუნდაც სკოლის თვითმმართველობის მიერ. ამით მოსწავლეებს ემპათიის უნარიც განუვითარდებათ და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის საკითხებიც უფრო საინტერესო გახდება მათთვის.

პირველ რიგში ისმის კითხვა: რა არის სიმსივნე?

უჯრედი გამოდის კონტროლის ზონიდან. ზოგადად, ის უსასრულოდ არ ცხოვრობს, აღწევს მდგომარეობას, როცა იყოფა მიტოზურად, ან კვდება აპოპტოზის (ეს არის უჯრედების დაპროგრამებული სიკვდილი) გზით. სიმსივნური უჯრედები ჩვეულებრივი უჯრედებისგან განსხვავებით არ კვდებიან, უკონტროლოდ იყოფიან. სიმსივნის მრავალი გამომწვევი არსებობს, თუმცა ძირითადად უკავშირდება კანცეროგენებს, ქიმიურ ნივთიერებებს, რომლებიც აზიანებენ დნმ-ს, პროტოონკოგენებში მომხდარი მუტაცია კი იწვევს უჯრედული ციკლის საკონტროლო მექანიზმის მოშლას. თუ საკვები საკმარისად აქვთ, სიმსივნური უჯრედები უსასრულოდ იყოფიან. ონკოლოგიური მიმართულებით განხორციელებულ კვლევებში უკვე მრავალი წელია იყენებენ ე.წ. HeLa უჯრედებს. უჯრედების შტამი აიღეს 1951 წელს, ქალისგან, რომელიც გარდაიცვალა საშვილოსნოს ყელის კიბოთი და მის უჯრედებს კი უკვდავი უჯრედები ეწოდება.

როგორ ვითარდება სიმსივნე?

კანცეროგენები იწვევენ დნმ-ის გარდაქმნას, ცვლილება ხდება იმ გენებში, რომლებიც აკონტროლებენ უჯრედულ ციკლს. ამ პროცესში ჩართულია პროტოონკოგენები, რომლებიც აინიციირებენ უჯრედების გაყოფას, და სიმსივნის სუპრესორი გენები, რომლებიც აჩერებენ გაყოფას. ეს გენები შეთანხმებულად მოქმედებენ ჩვეულებრივ შემთხვევაში, უჯრედის ციკლი გამართულად დაუბრკოლებლად მიდის და უჯრედები ნორმალურად იყოფა. სიმსივნის დროს კი პროტოონკოგენები გარდაიქმნება ონკოგენებად და იწყება უჯრედის უკონტროლო გამრავლება. როცა მუტაცია ხდება სიმსივნის სუპრესორ გენებში, ამ დროს აღარ ჩერდება უჯრედების გაყოფის პროცესი და უკონტროლო გაყოფას სიმსივნის ჩამოყალიბება მოსდევს.

როგორც ფოტოზე ჩანს, პროტოონკოგენის ონკოგენად გარდაქმნა აქსელერატორზე დაწოლას ჰგავს, სიმსივნის სუპრესორი გენის აქტივაცია კი – მუხრუჭზე. სიმსივნის განვითარების დროს კი ეს მუხრუჭები ბლოკირებულია.

როგორია სიმსივნური უჯრედები?

სიმსივნურ უჯრედებს ისეთი თვისებები აქვს, რაც მკვეთრად განასხვავებს ჩვეულებრივი უჯრედებისგან, მაგალითად, ქრომოსომების რაოდენობა უჩვეულოდ იმატებს, ბირთვის ზომა იზრდება, რასაც იწვევს მიტოზისა და ციტოკინეზის დაუსრულებლობა. ასევე შეუძლიათ ერთი ქსოვილიდან მეორეში გადასვლა და მეტასტაზების წარმოქმნა.

მასწავლებელს გაკვეთილის დაგეგმვისას შეუძლია გამოიყენოს საპრეზენტაციო, საკითხავი და ვიდეო მასალები:

1. მიტოზი და სიმსივნე;
2. მიტოზი, სიმსივნე და ვაქცინა;
3. დავალებები და ფოტოები;
4. მასწავლებლის საკითხავი – რადიო თავისუფლება, ავტორი ნინო თარხნიშვილი;
5. ვაქცინაციის მაჩვენებელი;
6. პირადი ექიმი – მარი მალაზონია;
7. ვაქცინაცია.

არ არსებობს კულტურა (და რელიგიაც სააზროვნო კულტურაა), რომელიც ჰაერიდან ჩნდება. მას აუცილებლად აქვს წინარე კულტურა ბაზისად, რომლისგანაც „ამოიზრდება“ ხოლმე. ქრისტიანული კულტურისთვის ეს იყო წარმართობა, რომლისგანაც ბევრი რამ აიღო და განავითარა თუ ახალ სიმაღლეზე აიყვანა. ახლა გთავაზობთ მოკლე ისტორიას სამყაროს ქრისტიანული აღქმის ყველაზე საინტერესო კონცეფციისა, ჩემი აზრით. აი, როგორ დაიწყო ეს ყველაფერი…

…ქრისტიანობამ სიმკაცრით შეუტია ძველ ბერძნულ, წარმართულ, ფილოსოფიას და ეს უკანასკნელი არჩევნის წინაშე დააყენა: ან მორჩილება, ან დავიწყება. ამიერიდან ანტიკურ ფილოსოფიას მხოლოდ ქრისტოლოგიის ნიადაგზე შეეძლო არსებობის გაგრძელება, ამიტომ საჭირო გახდა მისი გადამუშავება, სერიოზული რედაქტირება, რომ მას ქრისტიანობისთვის მისაღები ფორმა შეეძინა.

სწორედ ეს სცადა (ანტიკური ფილოსოფიური მემკვიდრეობის შენარჩუნებისა და განვითარების მიზნით) მე-5 საუკუნის მეორე ნახევარში გაქრისტიანებულმა ნეოპლატონიკოსმა, რომლის შრომებიც მე-6 საუკუნის 50-იანი წლების დასაწყისში დიონისე არეოპაგელის სახელით დამკვიდრდა მკითხველთა ცნობიერებაში. ეს შრომები 532 წელს კონსტანტინოპოლის საეკლესიო კრებაზე მონოფიზიტებმა წარმოადგინეს დიოფიზიტების წინააღმდეგ.

დიონისე არეოპაგელის (ცხოვრობდა ჩვენი წელთაღრიცხვით პირველ საუკუნეში) სახელით წარმოდგენილმა წიგნებმა დიდი საეკლესიო აღიარება მოიპოვა. ცნობილი მეცნიერების ყურადღება და ინტერესი არეოპაგიტულ წიგნებს (მასში განვითარებულ ძირითად ფილოსოფიურ იდეებს) არც მომდევნო საუკუნეებში მოჰკლებია. დამტკიცდა, რომ არეოპაგიტული წიგნების ავტორი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო პირველი საუკუნის ათენის არეოპაგის მოღვაწე დიონისე, რომელიც პავლე მოციქულმა გააქრისტიანა; რადგან ე.წ. არეოპაგიტული წიგნები მე-5 საუკუნის დიდი ნეოპლატონიკოსის, პროკლე დიადოხოსის (410-485), იდეების ზეგავლენას ატარებდა და ისედაც მე-5 საუკუნის სააზროვნო სისტემას წარმოადგენდა. ასე დაიმკვიდრა ამ წიგნების ავტორმა ფსევდო-დიონისე არეოპაგელის სახელი.

დადგინდა, რომ არეოპაგიტულ წიგნებში პროკლესგან არა მარტო იდეები, ცნებებიცაა ნასესხები (სიკეთის აბსოლუტურობა, ბოროტების არასუბსტანციურობა, ღვთის გამოუთქმელობა და შეუმეცნებლობა, სამყაროს იერარქიის კონცეფცია და ა.შ.), ანუ ეს წიგნები მე-5 საუკუნეზე ადრე ვერ დაიწერებოდა.

არეოპაგიტულ ფილოსოფიას დიდი გავლენა ჰქონდა არა მარტო შუა საუკუნეების, არამედ აღორძინების ხანისა და ახალი დროის ფილოსოფიაზეც. ასე რომ, არეოპაგიტიკა ერთ-ერთ ხიდად გაიდო ანტიკურობასა და შუა საუკუნეებს შორის და ამ უკანასკნელზე გადმოადინა ანტიკური ფილოსოფიის გავლენა.

არეოპაგიტიკის საიდუმლო იყო ის, რომ, არაუადრეს, მე-5 საუკუნის მორე ნახევარში დაწერილი წიგნები მიეწერა პირველ საუკუნეში მცხოვრებ ადამიანს – დიონისე არეოპაგელს, რომელიც პავლე მოციქულმა ქრისტიანად მოაქცია და რომელსაც საბერძნეთში ქრისტიანობის მქადაგებლად თვლიდნენ. ავტორის გასაიდუმლოებასაც, ცხადია, მიზანი ჰქონდა – კერძოდ, წიგნში გატარებული მაშინდელი ქრისტიანული დოგმატიკისთვის თამამი აზრები, დიონისეს ავტორიტეტის გამოყენებით, ეკლესიისთვის მისაღები გაეხადა.

არეოპაგიტიკის წიგნების საიდუმლოს ამოცნობას მრავალი თეორია მიეძღვნა, მაგრამ ძირითადი, რაც მეცნიერებამ ამ დარგში მე-20 საუკუნის 40-იან წლებამდე მიაღწია, იყო შემდეგი: 1) არეოპაგიტული წიგნები დაწერილია, არაუადრეს, მე-5 საუკუნის მე-2 ნახევრისა; 2) ამ წიგნებმა აღიარება მოიპოვა მე-6 საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში (იერუსალიმის საეკლესიო კრებაზე 532 წელს); 3) ეს წიგნები წარმოიშვა სირიაში, ყველა მონაცემის მიხედვით, ღაზის რაიონში; 4) დასახელებული წიგნების ავტორი, ზოგიერთი მონაცემის მიხედვით, ეპისკოპოსი იყო.

მე-20 საუკუნის 40-იან წლებში ქართველი მეცნიერი პროფ. შალვა ნუცუბიძე („ფსევდო-დიონისე არეოპაგელის საიდუმლოება“ გამოაქვეყნა 1942 წელს), ხანგრძლივი კვლევა-ძიების შემდეგ; და მისგან დამოუკიდებლად, ცოტა მოგვიანებით, ბელგიელი პროფესორი ერნესტ ჰონიგმანი ქმნიან თეორიას, რომ არეოპაგიტული წიგნების ავტორი მე-5 საუკუნეში სირიის ქართულ მონასტერში მოღვაწე პეტრე იბერია (ქართველი).

ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორია ყველა სხვა თეორიაზე მყარად და მეცნიერულად მიიჩნევა, თუმცა პეტრე იბერი, თავისთავად, აღნიშნულ თეორიასთან კავშირის გარეშეც, შუასაუკუნეების აზროვნებისა და კულტურის ერთ-ერთი დიდი წარმომადგენელია. იგი ქართულ, ისევე როგორც სირიის სასულიერო კულტურაში ცენტრალურ ფიგურას წარმოადგენდა. სირია კი ბერძნული და აღმოსავლური კულტურების დამაკავშირებელი რგოლი იყო.

მოდი, მოკლედ დავახასიათოთ პეტრე იბერის საქმიანობა და პიროვნება. იგი იყო ქართველი (ანუ იბერი), მისი სახელი ერისკაცობაში იყო მურვანი (სირიული წყაროებით – ნაბარნუგი), იბერიის მეფის ბუზმირის შვილი და ბაკურ დიდის შვილიშვილი. იგი დაბადა 411 წელს (ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორია – ხოლო გარდაიცვალა 491-493 წელს). როცა წამოიზარდა, მის მასწავლებლად და აღმზრდელად მოუწვევიათ დღეს უკვე მეცნიერებისთვის კარგად ცნობილი და სახელგანთქმული ფილოსოფოსი, მითრიდატე ლაზი, შემდეგში იოანე ლაზად (ევნუხად) წოდებული.

თორმეტი წლის მურვანი, სათანადო ამალით (მასში უნდა ვივარაუდოთ მითრიდატე ლაზიც) წარგზავნილ იქნა სამეფო მძევლად კონსტანტინოპოლს, ბიზანტიის კეისრის, თეოდოსე მეორის, კარზე, ამ უკანასკნელის მოთხოვნით. აქ ქართველი უფლისწულის სწავლა-აღზრდას, მითრიდატე ლაზთან ერთად, ხელმძღვანელობდა თეოდოსე მეორის მეუღლე ევდოკია, რომელიც დიდად განათლებული დედოფალი ყოფილა. მურვანს დიდი ნიჭი გამოუვლენია და საუკეთესო განათლებაც მიუღია. შეუთვისებია „ყოველივე სწავლება, საეკლესიო და საფილოსოფიო“. მისი ერთ-ერთი ბიოგრაფი, ზაქარია ქართველი, რომელიც პეტრეს სიკვდილამდე არ განშორებია, გადმოგვცემს, რომ უფლისწულს თავისი განსწავლულობით, ბერძნულის ცოდნის სიღრმითა და გონებრივი შესაძლებლობებით განცვიფრებაში მოჰყავდა მეფე და სასახლის ფილოსოფოსები. ასევე პეტრე იბერის შესახებ შემონახული სხვა ცნობის მიხედვით, იგი ბიზანტიაში ყოფნის დროს უსმენდა იმ დროის გამოჩენილ სწავლულებსა და ფილოსოფოსებს.

მონაცემები ადასტურებს, რომ მურვანს ბიზანტიაში, მეფის კარზე, დიდი ნდობა და ავტორიტეტი დაუმსახურებია, მაგრამ, როგორც მისი ბიოგრაფები გადმოგვცემენ, მას ამქვეყნიური წარმატებები სრულებით არ აინტერესებდა, არ აინტერესებდა არც სასახლეში დამკვიდრებული მხიარულება და ფუფუნება. იგი, უმეტესწილად, იყო სევდიანი და ფიქრებში გართულს განმარტოება უყვარდა. მის ამ მოწყენილობასა თუ გულჩათხრობილობას, სამეფო კარისადმი ოპოზიციურ დამოკიდებულებას, სხვა მიზეზებთან ერთად, ალბათ სამშობლოსთან სიშორე, ეროვნული მოტივებიც აძლიერებდა.

ბიზანტიის სახელმწიფოებრივი რეჟიმითა და მისი საგარეო პოლიტიკით უკმაყოფილო მურვანი, თავისი ამალიდან რამდენიმე თანმხლებ პირთან ერთად (რომელთა შორის, უდავოდ, მითრიდატე ლაზი და ზაქარია ქართველიც იყვნენ), მიატოვებს ბიზანტიის კეისრის სამეფო კარს და გაიქცევა პალესტინაში, სადაც მთლიანად საეკლესიო მოღვაწეობას მიეცემა. აქ მან, როგორც გადმოგვცემს ზაქარია ქართველი, „კუალად ისწავა მუნ ენა და სწავლა ასურებრივი“.

იერუსალიმში ჩასვლისას მურვანი და მითრიდატე ლაზი აღიკვეცნენ ბერებად და სახელებიც შეიცვალეს – მურვანმა დაირქვა პეტრე, ხოლო მითრიდატემ – იოანე. ამის შემდეგ წერილობით წყაროებში ისინი მოიხსენებიან, როგორც პეტრე იბერი და იოანე ლაზი. „445 წელს პეტრე და იოანე აკურთხეს მღვდლად. პეტრეს ჯგუფმა შემოიარა მრავალი ქვეყანა ახლო და შუა აღმოსავლეთისა, ბოლოს ისინი დამკვიდრდნენ მაიუმში (ისრაელშია, ქ. ღაზის მახლობლად). აქ პეტრე ეწეოდა დიდ იდეურ-რელიგიურ მუშაობას. მან ძლიერ გაითქვა სახელი, როგორც შესანიშნავი ერუდიციისა და მძლავრი გავლენის მოღვაწემ“. 452 წელს პეტრე იბერი მაიუმის ეპისკოპოსად დანიშნეს და იგი სიკვდილამდე ემსახურა ამ საქმეს. პეტრეს ავტორიტეტი ისე გაიზარდა და აღზევდა საეკლესიო იერარქიაში, რომ იგი შემდეგ თვითონვე ნიშნავდა ეკლესიის უმაღლეს მოხელეებს.

პეტრე იბერმა იერუსალიმში ააშენა ქართველთა მონასტერი და ჩამოაყალიბა სამონასტრო სასწავლებელი (უმაღლესი ტიპის სკოლა), რომელშიც მისივე ხელმძღვანელობით წარმოებდა ფართო ფილოსოფიური, სამწერლო და სხვა კულტურული ხასიათის მოღვაწეობა. აქ ქართველებთან ერთად სხვა ერის წარმომადგენლებიც სწავლობდნენ: ბერძენი ზაქარია რიტორი, სირიელი სერგი რეშაინელი და სხვა, ამიტომ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სწავლება ქართულ და ბერძნულ ენებზე მიმდინარეობდა. პეტრეს ხელმძღვანელობით შეიქმნა ქართველთა კოლონია სირიაში, რომელიც პეტრეს სიკვდილის შემდეგ, მომდევნო საუკუნეებშიც, განაგრძობდა არსებობას და ქართული კულტურის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კერას წარმოადგენდა.

ქრისტიანული რელიგიის ანტიკური ფილოსოფიისადმი დამოკიდებულების გარკვევაში და ქრისტოლოგიის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა „ღვთის ბუნების“ გარკვევის საბაბით ატეხილმა დავამ მონოფიზიტებსა და დიოფიზიტებს შორის. ეს დავა ემპირიულად რელიგიურ-დოგმატურ ხასიათს ატარებდა, არსით კი ის სოციალურ-კლასობრივი ურთიერთობებისა და ფილოსოფიური პრობლემების რაღაცა კუთხით გადაწყვეტას ემსახურებოდა. პეტრე იბერის მოღვაწეობის ხანაში ბიზანტიის იმპერიაში, განსაკუთრებით, ახლო და შუა აღმოსავლეთის ქვეყნებში, ბობოქრობდა სასტიკი ბრძოლა მონოფიზიტებსა და დიოფიზიტებს შორის. ეს რელიგიური ფორმა იყო იმ იდეოლოგიური ბრძოლისა, რომელიც წარმოიშვა მომაკვდავ მონათმფლობელობასა და ახალ ფეოდალურ ფორმაციას შორის შეტაკების საფუძველზე. ამ ბრძოლის დიდმა სიმწვავემ ბიზანტიის იმპერიის ძლიერება შეარყია და კეისარი ზენონი იძულებული გახდა, მებრძოლ მხარეთა მოსარიგებლად საგანგებო ზომებისთვის მიემართა – მან ჰენოტიკონი, მებრძოლის პარტიების გამაერთიანებელი „აქტი“, გამოსცა. მეცნიერებისთვის კარგადაა ცნობილი კეისარ ზენონის მიმართვა პეტრე იბერისადმი, რომ ჩარეულიყო მონოფიზიტებისა და დიოფიზიტების დავაში და მათ შესარიგებლად გამაერთიანებელი ღონისძიებები გაეტარებინა. მაგრამ პეტრემ კეისრის ამ თხოვნაზე უარი განაცხადა, რაც საგულისხმო და დამაფიქრებელი იყო. როგორც ირკვევა, ერთი მხრივ, პეტრეს პოზიცია ნეიტრალური იყო აღნიშნული დავის მიმართ, მეორე მხრივ კი, მის მოძღვრებაში, როგორც ჩანს, მოცემული იყო როგორც მონოფიზიტებისთვის, ისე დიოფიზიტებისთვის მისაღები პოზიციები. ამის გამო პეტრე იბერი მონოფიზიტად გამოაცხადეს, რაც თვით მონოფიზიტების მიერ პეტრეს მოძღრვების მონოფიზიტურად გადაკეთებამ გამოიწვია და არა პეტრეს პოზიციამ. ამასთანავე, უნდა აღინიშნოს, ქართული ეკლესიის ორჭოფული დამოკიდებულება პეტრე იბერის მიმართ, რაც იმით გამოიხატება, რომ იგი მხოლოდ დროდადრო შეჰქონდათ ხოლმე წმინდანთა სიაში.

პეტრე იბერი თავისი დროის გამორჩეული მწიგნობარ-მოაზროვნე იყო. ბიოგრაფიული გადმოცემით, იმდროინდელი გამოჩენილი საეკლესიო მოღვაწეები: ისაია, ენოსი და პეტრე ბერი ხშირად იკრიბებოდნენ და მსჯელობდნენ ქრისტიანული ფილოსოფიის საკითხებზე. ქრისტოლოგიისთვის გამოსადეგობისა და მისაღებლობის თვალსაზრისით, არჩევდნენ პლატონის, არისტოტელესა და ნეოპლატონიკოსების მოძღვრებას. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ პეტრე იბერის ზემოთ მოხსენიებული ბიოგრაფები თავიანთ თავს ერთსულოვნად მიიჩნევდნენ არა ისაიას, არა ენოსის ან სხვა რომელიმე მაღალი რანგის საეკლესიო მოღვაწის, არამედ სწორედაც პეტრე იბერის მოწაფეებად. იგივე ბიოგრაფები პეტრეს „მეორე პავლესა“ და „მეორე მოსეს“ ეპითეტებით ამკობდნენ და ამით თითქოს გვეუბნებოდნენ, რომ ეს ადამიანი შეიძლებოდა ყოფილიყო ის პიროვნება, რომელიც ანტიკურობასა და ქრისტიანობას აერთიანებდა ფილოსოფიური აზროვნების სფეროში და ანტიკურობის ათვისების ახალ, არეოპაგიტულ ფორმას ქმნიდა.

პეტრე იბერის განუყრელი მეგობარი, იდეურად შთამაგონებელი და მასწავლებელი, იოანე ლაზი (ევნუხი) 465 წელს გარდაიცვალა. მისმა სახელოვანმა მოწაფემ, პეტრემ, იგი დიდი პატივისცემით დაიტირა და თავის სავანეში დაასაფლავა, ხოლო მისი სახელის უკვდავსაყოფად იოანეს მოსახსენიებელ დღედ 4 ოქტომბერი დააწესა. თვითონ პეტრე იბერი 491 წლის დეკემბერში გარდაიცვალა და ისიც, როგორც პეტრეს ბიოგრაფები გადმოგვცემენ, მისი საყვარელი მოძღვრის გვერდით დაასაფლავეს. ეს გადმოცემა იტალიელმა არქეოლოგმა, ვიტჯილიო კორბომ, დაადასტურა.

როგორც აღინიშნა, არეოპაგიტული კორპუსის ნამდვილი ავტორის ძიების გზაზე უკანასკნელი ცდები იყო ნუცუბიძე-ჰონიგმანის შრომები. ამ ორი დიდი მოაზროვნის კვლევის მეთოდი და არგუმენტაცია იმდენად თანხვედრილია, მიუხედავად დროში აცდენა/დაშორებისა, რომ დასავლეთის მეცნიერებამ შესაძლებლად და საჭიროდ ცნო, ეს კონცეფცია „ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორიის“ სახელით აღენიშნა. ნუცუბიძესა და ჰონიგმანს მოცემული ძიების პროცესში აქვთ შეხების წერტილები და ისეთი საშუალებებიც, რომლებშიც ისინი შორდებოდნენ კიდეც ერთმანეთს, მაგრამ ამ დაშორებას არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს ამ თეორიისთვის, რადგან ისინი მაინც ერთსა და იმავე დასკვნამდე მიდიან – კერძოდ, რომ არეოპაგიტული წიგნების ნამდვილი ავტორია მე-5 საუკუნის მეორე ნახევრის გამოჩენილი ქართველი მოღვაწე პეტრე იბერი.

ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორიას, მომხრეების (ფ. დოლგერი, ხაიმ ვარდი, ი. სოდოროვი, ლ. მელიქსეთ-ბეგი, ს. ყაუხჩიშვილი, შ. ხიდაშელი, ს. ენუქაშვილი და სხვ.) გარდა, ჰყავს მოწინააღმდეგეებიც (ე. როკი, ვ. ჰაუზერი, ი. ენგბერდინგი, კ. კეკელიძე, ს. დანელია, ი. ლოლაშვილი და სხვ). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორიის საწინააღმდეგო მოსაზრებებში, საყურადღებო და გასათვალისწინებელ არგუმენტებთან ერთად, ბევრი დებულება საკამათოა. თუმცა ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორიის საერთოდ უარმყოფელი არგუმენტი ჯერ არავის წამოუყენებია, ხოლო ამ თეორიის გასაუმჯობესებლად და გასაძლიერებლად წამოყენებული არგუმენტები საყურადღებოა და გასათვალისწინებელი.

მომდევნო წერილში მოგიყვებით პეტრე იბერის მსოფლმხედველობრივ-სააზროვნო ასპექტებზე…

წყარო – მაია იანტბელიძის ე.წ. რიდერი სტუდენტებისთვის…

თანამედროვე სამყაროში, ინფორმაციის ნაკადი უზარმაზარი სიჩქარით ვრცელდება. სოციალური მედიისა და ინტერნეტის წყალობით, ადამიანებს შეუძლიათ მიიღონ ინფორმაცია მსოფლიოდან რამდენიმე წამში. თუმცა, ამასთან ერთად, იზრდება დეზინფორმაციის გავრცელების საფრთხეც. ყალბი ამბები, მანიპულირებული ფოტოები და ვიდეოები ადვილად ვრცელდება ვირუსულად, რაც შეიძლება სერიოზულ ზიანს აყენებდეს საზოგადოებას. ამიტომ, დეზინფორმაციის ამოცნობა და მასთან გამკლავება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი უნარია დღევანდელ სამყაროში.

დეზინფორმაცია არის ცრუ ან შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია, რომელიც მიზანმიმართულად ვრცელდება საზოგადოებრივი აზრის მანიპულირებისთვის. ეს შეიძლება იყოს პოლიტიკური ან ეკონომიკური მიზნებისთვის ან სხვა ადამიანების დაზიანების მიზნით.

კრიტიკული აზროვნების მნიშვნელობა

დეზინფორმაციის წინააღმდეგ საბრძოლველად აუცილებელია კრიტიკული აზროვნების განვითარება. ეს მოიცავს ინფორმაციის შეფასებას, წყაროს იდენტიფიცირებას და მტკიცებულებებზე დაყრდნობით დასკვნების გამოტანის უნარს.

კიბერბულინგი და დეზინფორმაცია ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული, განსაკუთრებით ბავშვებში, რაც ემოციურ პრობლემებს იწვევს, როგორებიცაა შფოთვა, დეპრესია და დაბალი თვითშეფასება.

როგორ დავიცვათ ბავშვები კიბერბულინგისა და დეზინფორმაციისგან?

1. უსაფრთხო გარემოს შექმნა:
   • ონლაინ უსაფრთხოების წესების სწავლება: ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ, რომ არ გააზიარონ პირადი ინფორმაცია უცნობებთან და ყურადღება მიაქციონ, ვისთან ურთიერთობენ ინტერნეტში.
   • სანდო წყაროების ამოცნობა: ვასწავლოთ, როგორ გაარჩიონ სანდო ინფორმაცია ცრუდან.
2. კიბერბულინგის განმარტება და პრევენცია:
   • კიბერბულინგის ნიშნების ამოცნობა: ავუხსნათ ბავშვებს, რა არის კიბერბულინგი და როგორ გამოვლენენ მას.
   • თავის დაცვის სტრატეგიები: ვასწავლოთ, როგორ დაიცვან თავი — არ უპასუხონ დამამცირებელ შეტყობინებებს და აცნობონ უფროსებს.
3. მშობლებისა და მასწავლებლების როლი:
   • ონლაინ აქტივობის კონტროლი: მშობლებმა და მასწავლებლებმა პერიოდულად უნდა შეამოწმონ ბავშვის ონლაინ აქტივობა.
   • ღია კომუნიკაცია: შევუქმნათ ბავშვებს კომფორტული გარემო, სადაც შეძლებენ პრობლემებზე საუბარს.
4. საზოგადოების ჩართვა:
   • სემინარებისა და ვორქშოპების ჩატარება, რომ მშობლები და მასწავლებლები უკეთ იყვნენ ინფორმირებული, როგორ დაიცვან ბავშვები.

თემის აქტუალურობიდან გამომდინარე, გთავაზობთ სადამრიგებლო საათის მასალას, რომელიც მიზნად ისახავს ბავშვებისთვის ინტერნეტ მეგობრობისა და უსაფრთხოების სწავლებას:

თემა: ინტერნეტ მეგობრობა და უსაფრთხოება
მიზანი:

• ბავშვებისთვის მარტივი ენით ავხსნათ კიბერბულინგის ცნება;
• განვუვითაროთ კრიტიკული აზროვნება ონლაინ ურთიერთობების მიმართ;
• გავაცნობიერებინოთ, რომ ინტერნეტშიც მოქმედებს ისეთივე ეთიკური წესები, როგორც რეალურ ცხოვრებაში.

მასალა: ფლიფჩარტი, მარკერები, წებოვანი ფურცლები, ემოციის ღიმიკალები, კომპიუტერი, პროექტორი.

აქტივობის მიმდინარეობა:

1. საუბრის დასაწყისი:
   ვკითხოთ ბავშვებს, როგორ იყენებენ კომპიუტერს ან ტელეფონს და რას აკეთებენ ინტერნეტში. შემდეგ გავამახვილოთ ყურადღება, როგორ ირჩევენ მეგობრებს ონლაინ და რეალურ სამყაროში.
2. მეგობრობის მნიშვნელობა:
   დავსვათ შეკითხვები: რას ნიშნავს მათთვის მეგობარი? როგორ აჩვენებენ მეგობარს, რომ ის მათთვის მნიშვნელოვანია?
3. კიბერბულინგის განმარტება:
   ავუხსნათ, რომ ინტერნეტშიც შეიძლება არსებობდეს ნეგატიური ურთიერთობები და ზეწოლა, რაც კიბერბულინგს წარმოადგენს.
4. როლური თამაშები:
   კლასის დაყოფა ჯგუფებად და სხვადასხვა სიტუაციების გათამაშება, სადაც თითოეული ჯგუფი შეასრულებს მჩაგვრელის, მსხვერპლის ან მეგობრის როლს.
5. ინტერნეტში ქცევის წესების შედგენა:
   ბავშვებთან ერთად შევიმუშავოთ ონლაინ ქცევის წესები, როგორიცაა პირადი ინფორმაციის გაუზიარებლობა და დამამცირებელი ადამიანების დაბლოკვა.
6. შემოქმედებითი აქტივობები:
   ვთავაზობთ ბავშვებს კიბერბულინგის თემაზე კომიქსის შექმნას ან ნახატის დახატვას, რაც დაეხმარებათ პრობლემის უკეთ გააზრებაში.

ამგვარი აქტივობები ბავშვებს უსაფრთხო გარემოში თავისუფალ საუბარს და ინტერნეტში პასუხისმგებლობის გაცნობიერებას ასწავლის.

გამოყენებული მასალა –  მედიაგანვითარების ფონდის კვლევები.

გარდა  იმისა,  რომ  მექანიკის  (  კინემატიკა  – დინამიკა )  ძირითადი  ამოცანაა დროის  ნებისმიერი  მომენტისასთვის  მოძრავი  სხეულის  მდებარეობის  განსაზღვრა.  მნიშვნელოვანია აგრეთვე ისეთი  ამოცანებისა  და  პრობლემების  გადაწყვეტა,  რომელთა  მოთხოვნაა  სხეულის  თვისებების  ამოცნობა,  ან  მათი სტრუქტურის  დადგენა.  ამაზე  შეიძლება  მოსწავლეებს  სწავლებისას მივცეთ  მრავალი  თვისებრივი,  რაოდენობრივი  და  დიდწილად  კვლევითი  ხასიათის  ამოცანები,  პრაქტიკული  სამუშაოები,  კომპლექსური  დავალებები. ასეთი დავალებების მიზანმიმართულად  გამოყენება  საგაკვეთილო  პროცესში  ხელს  უწყობენ  მოსწავლეებს  სხეულის მახასიათებელი  სიდიდეების  ღრმად  გააზრებაში, სხეულის  თვისებების  პრაქტიკული  გამოყენების  მიზანშეწონილების  დადგენასა  და  ცოდნის  ტრანსფერის  უნარების  შემუშავებაში.

აღნიშნული მოთხოვნის  მქონე  დავალებებს  მუდმივად  ვიყენებ  საგაკვეთილო  პროცესში. მაგალითად  VII კლასში თემის:  1. მასა   და  სიმკვრივე და  IX კლასში ანალოგიური შინაარსის  თემების გავლისას. საკითხების: დრეკადობის  ძალა,  ხახუნისძალა,  მსოფლიო  მიზიდულობის  კანონი,  სხეულის  წონა  ჩამოყალიბებული  მიზნების  განხორციელელებისათვის ჩემს  პრაქტიკაში  გამოყენებული მაქვს  შემდეგი  შინაარსის  ამოცანები

ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგია იკვლევს, როგორ შეუძლია რობოტს შეასრულოს ინტელექტუალური სამუშაო, რომელსაც, ერთი შეხედვით, მხოლოდ ადამიანები ახორციელებენ (Han, 2019). ეს ნიშნავს, რომ ხელოვნური ინტელექტი (AI) არის მეცნიერების ფართო სფერო, რომელიც აერთიანებს პრობლემის გადაჭრის დინამიკურ, ადამიანის მსგავს უნარს, იგრძნოს ქცევა და დანიშნულება (კობარი, 2019).

აღსანიშნავია, რომ ტერმინი „ხელოვნური ინტელექტი’’ ჩნდება 1950-იან წლებში. ბრიტანელმა მათემატიკოსმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ შესაძლებელი იყო, მოწყობილობებსაც ეაზროვნათ ადამიანებივით. მოგვიანებით, 1956 წელს ჯონ მაკარტნისა და მარვინ მინსკის მიერ ჩატარებული კონფერენცია ითვლება ხელოვნური ინტელექტის კვლევების დასაწყისად. მთელი მომდევნო პერიოდი, 1974 წლამდე, ეს სფერო სწრაფად ვითარდებოდა, თუმცა კომპიუტერები არ იყო საკმარისი სიძლიერის მნიშვნელოვანი შედეგების მისაღწევად. 1980-იან წლებში ახალი ალგორითმების გამოჩენამ და დაფინანსების გაუმჯობესებამ ხელოვნური ინტელექტისადმი ინტერესი გაზარდა. 2000 წლიდან დღემდე ამ მიმართულებით უამრავი დიდი გამოგონება ჩნდება ჩვენს ყოფა-ცხოვრებაში. AI-ის განვითარებამ მოიცვა თითქმის ყველა სფერო: ტექნოლოგია, განათლება, ფინანსები, მარკეტინგი, გასართობი ინდუსტრია.

2023 წელს ბრიტანელმა მკვლევრებმა (Briritish council) გამოაქვეყნეს ანგარიში, რომლის თანახმადაც გამოიკვეთა AI-ის გავლენა მოსწავლეებზე, მასწავლებლებსა და საგანმანათლებლო გარემოზე. AI-ის გამოყენებასთან დაკავშირებით ჩატარებული კვლევების შესწავლამ გამოავლინა მნიშვნელოვანი ტენდენციები:

• საგანმანათლებლო სარგებელი: AI ძირითადად გამოიყენება საუბრის, წერის, კითხვის უნარების გასაუმჯობესებლად, წარმოთქმის დახვეწის, გრამატიკის შემოწმებისა და ადაპტაციური სწავლების სისტემების განსავითარებლად.
• სირთულეები: კვლევის მიხედვით, სასწავლო პროცესში გამოიკვეთა ისეთი პრობლემები, როგორებიცაა, ტექნოლოგიური შეფერხებები, შეზღუდული AI-ის შესაძლებლობები, მონაცემთა კონფიდენციალურობის დაცვასთან დაკავშირებული შიშები.

კვლევა ჩატარდა მსოფლიოს მასშტაბით, გამოიკითხა ინგლისურის ენის 1348 მასწავლებელი და გამოიკვეთა შემდეგი:

• AI ინსტრუმენტების გამოყენება: პოპულარული ინსტრუმენტები მოიცავდა ენის სწავლების აპლიკაციებს (48%), ენის გენერაციის AI-ს (37%) და ჩატბოტებს (31%). მასწავლებლები ძირითადად იყენებდნენ AI მასალების შესაქმნელად (57%) და ენის პრაქტიკის გასამარტივებლად (53%).

 ინგლისური ენის სწავლა-სწავლების გასაუმჯობესებლად გთავაზობთ ხელოვნური ინტელექტის კონკრეტულ აპლიკაციებს:

Magic School AI – გახლავთ მრავალფუნქციური და კომპლექსური სისტემა, რომელიც არა მარტო უცხოური ენების პედაგოგებს, არამედ ყველა საგნის მასწავლებელს სთავაზობს ერთ სივრცეში თითქმის ყველა საჭირო სასწავლო ინსტრუმენტის გამოყენების შესაძლებლობას, კერძოდ, სასწავლო ინსტრუმენტები შეიძლება დაიყოს ოთხ ძირითად ბლოკად:

• მრავალფეროვანი გაკვეთილის გეგმები

• Plan generator – ნებისმიერ თემაზე ქმნის გაკვეთილის გეგმას, კლასის დონის, თემატიკისა და საჭიროებების გათვალისწინებით;
• Project Based Learning – ნებისმიერ თემაზე, კლასის დონისა და საჭიროებების გათვალისწინებით, იძლევა პროექტზე დაფუძნებული სწავლების საშუალებას.

• მოსწავლეთა მხარდაჭერა (შეფასების რუბრიკები, უკუკავშირის სისტემა)
• Rubric Generator – კლასისა და თემატიკის მითითებით, ძალიან მარტივად ქმნის 3-დან 7-შკალიანი შეფასების რუბრიკებს;
• Student work Feedback – მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების გათვალისწინებით ქმნის განმავითარებელ შეფასებას, ხოლო შესაბამისი კრიტერიუმების მითითებით – მოსწავლის უკუკავშირს.
• შეკითხვები, ქვიზები
• Worksheet Generator and Multiple choice Assessments – საშუალებას გვაძლევს კლასის დონისა და საჭიროებების გათვალისწინებით საშუალებას გვაძლევს ჩვენთვის სასურველ თემაზე შევადგინოთ როგორც არჩევითბოლოიანი, ისე ღია და დახურული შეკითხვები, ქვიზები;
• DOK Questions – შეიმუშავებს ისეთ შეკითხვებს, რომლებიც უფრო სიღრმისეულ ანალიზსა და დაფიქრებას მოითხოვს.
• ენობრივი კომპეტენციის განვითარება
• Informational Texts – კონკრეტული კლასის, დონისა და თემატიკის მითითებით ქმნის სხვადასხვა ტიპის ტექსტს.
• Vocabulary List Generator – თემის ან ტექსტის საფუძველზე ადგენს ლექსიკური სიტყვების ნუსხას, რაც მნიშვნელოვანია ლექსიკური მარაგის გასაუმჯობესებლად.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი სიკეთეებისა, აპლიკაცია საკმაოდ მრავალფეროვანია და ბევრ საინტერესო ინსტრუმენტსაც მოიცავს, როგორიცაა: Teacher Observation, Group Work Generator, Academic Content, Team Builder/ Ice Breaker, Assigment Scaffolder და ა.შ. დეტალურად ყველა ინსტრუმენტს შეგიძლიათ, გაეცნოთ მითითებულ მისამართზე. https://app.magicschool.ai/tools^[1]

აღსანიშნავია ისიც, რომ თქვენ მიერ შექმნილი ყველა მასალა მარტივად შეგიძლიათ გადმოწეროთ ვორდის დოკუმენტში, იქვე ამობეჭდოთ ან/და დაარედაქტიროთ სურვილისამებრ. გარდა ამისა, შეგიძლიათ შექმნათ ქართულენოვანი მასალა.

მეორე აპლიკაცია გახლავთ – app.twee.com, რომელიც საშუალებას გვაძლევს შესაბამისი დონის მითითებით შევქმნათ კითხვის, მოსმენის, ლაპარაკისა და გრამატიკული თუ ლექსიკური ერთეულების შესასწავლი რესურსები. კითხვის მიმართულებით აპლიკაცია მომხმარებელს სთავაზობს შემდეგ ფუნქციებს:

• Create the text on certain topic – ნებისმიერ თემაზე შესაბამისი დონის გათვალისწინებით ქმნის ტექსტს;
• Create the dialogue on any topic – ნებისმიერ თემაზე ქმნის დიალოგებს;
• Lead in activities for a text – გაკვეთილის თემისადმი ინტერესის აღსაძვრელად და მოტივაციის გასაზრდელად ქმნის შესაბამის სავარჯიშოებს.

მოსმენის მიმართულება –

• Audio & Video Question Creator – ატვირთულ ვიდეო და აუდიო მასალაზე შეიმუშავებს შესაბამის კითხვებს;
• Warm -up Discussion Questions before Listening – აუდიო მასალის ატვირთვის შემდეგ შეიმუშავებს გამოწვევის ფაზის შეკითხვებს.

 ლაპარაკის მიმართულება –

• Find interesting facts on a given topic – ნებისმიერ თემაზე ქმნის საინტერესო ფაქტებს;
• Create a list of advantages and disadvantages on the given topic – სხვადასხვა საკითხზე გვთავაზობს დადებითი და უარყოფითი ასპექტების ჩამონათვალს.

გარდა ამისა, აპლიკაცია მოიცავს ახალი ლექსიკური და გრამატიკული საკითხების შესასწავლ რესურსებს, რომლებსაც შეგვიძლია უფრო დეტალურად გავეცნოთ შემდეგ მისამართზე – https://app.twee.com/.

^[2]https://www.teachershub.ai/ask ეს აპლიკაცია საკმაოდ დატვირთული და მრავალფეროვანია. ყველა საგნის პედაგოგს აძლევს საშუალებას, მითითებული თემიდან გამომდინარე შექმნას შეფასების რუბრიკები, გაკვეთილების გეგმები და სავარჯიშოები.

Eigo AI – პლატფორმა გვთავაზობს გაკვეთილებს ისეთ თემებზე, როგორებიცაა: მეცნიერება, კულტურა, საზოგადოება, ისტორია და მრავალი სხვა – ყოველკვირეულად გამოქვეყნებული ახალი გაკვეთილებით. თითოეული გაკვეთილი გათვლილია სირთულის სამ დონეზე: დამწყები, საშუალო და მოწინავე (begginer, intermediate, advanced). ლექსიკური მარაგის გამდიდრების მიზნით, ასევე გვთავაზობს სიტყვების კონტექსტურ განმარტებებს, როგორც ინგლისურად, ისე მშობლიურ ენაზე. აპლიკაცია მყისიერ უკუკავშირს აძლევს შემსწავლელებს ზეპირი მეტყველების გაუმჯობესების მიზნით. ასევე ინსტრუმენტი საშუალებას გვაძლევს, გარკვეული კომუნიკაცია დავამყაროთ მეგობრულ AI-სთან გაკვეთილის თემასთან დაკავშირებულ საკითხებზე. (https://eigo.ai/)

Yappity.io – ავტომატურად ქნის ტესტებს, ვიქტორინას. შესაძლებელია, შექმნილი ტესტების რედაქტირება და გაზიარება. მარტივად გამოიყენება საკუთარი თავის შესამოწმებლად ან სხვებთან გასაზიარებლად ( https://yippity.io/).

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხელოვნური ინტელექტის თემა ბოლო წლებია, განსაკუთრებით გააქტიურდა მთელს მსოფლიოში, მათ შორის საქართველოშიც. დაიწყო AI-ის ინსტრუმენტების დანერგვა, დახვეწა და საგანმანათლებლო სფეროში აქტიურად გამოყენება. საგულისხმოა, რომ AI-ის საგანმანათლებლო აპლიკაციების გამოყენება მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს სწავლა-სწავლების კომპლექსურ პროცესს. კერძოდ, საგაკვეთილო პროცესი ხდება უფრო მრავალფეროვანი, ინტერაქციული, დინამიკური და საინტერესო. ზემოთ აღნიშნული აპლიკაციები, საგნის სპეციფიკიდან გამომდინარე, სასარგებლოა ნებისმიერი პედაგოგისთვის. მიგვაჩნია, რომ AI-ის გამოყენებისას აუცილებელია გარკვეული გამოწვევებისა და ეთიკური საკითხების გათვალისწინება, რაზეც საბოლოო კონსენსუსი ჯერ კიდევ არ არის მიღწეული.

[1] რეგისტრაციის გავლა ხდება მარტივად, ელფოსტის საშუალებით ან სტანტარტული ავტორიზაციით, რეგისტრაციისას აუცილებლად მითიუთეთ, რომ ხართ პედაგოგი და შეგიძლიათ დააკონკრეტოთ საგანი, რათა შესაბამის თემატიკაზე გქონდეთ რესურსებზე უფასო წვდომა.

[2] რეგისტრაციის გავლა ხდება სტანდარტული ავტორიზაციით ან/და არსებული ელფოსტის საშუალებით.

საგანმანათლებლო დაწესებულების ერთ-ერთი მთავარი დანიშნულება მომავალი თაობების კეთილდღეობაზე ზრუნვაა. კეთილდღეობა ვლინდება ცხოვრების ჯანსაღი წესითაც. ცხოვრების ჯანსაღი წესის პრინციპების დაცვა ხელს უწყობს ბავშვის ნორმალურ ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებას, სწავლის უნარისა და აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებას, ფსიქიკურ ჯანმრთელობას. სსიპ თერჯოლის მუნიციპალიტეტის სოფელ კვახჭირის საჯარო სკოლა თავის საქმიანობას წარმართავს სქემის, ესგ, ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად. სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან ერთად ყურადღება ექცევა ცხოვრების ჯანსაღ წესს.

სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ცხოვრების ჯანსაღი წესის პრინციპების დანერგვა და პროპაგანდა სასკოლო ასაკიდან, რადგან ამ პერიოდში განსაკუთრებით ძლიერია მავნე ჩვევებისადმი მიდრეკილება. ამ მხრივ ძალზე არასახარბიელო საერთო სურათი გვაქვს სასკოლო თემში. დაკვირვებამ აჩვენა, რომ, სამწუხაროდ, სამივე საფეხურის მოსწავლეები ბევრ დროს უთმობენ ვირტუალურ სივრცეს, არ ინტერესდებიან ჯანსაღი ცხოვრების ჩვევებით, მიირთმევენ სწრაფი კვების ობიექტებში ნაყიდ, ჯანმრთელობისთვის მავნე ნივთიერებების შემცველ პროდუქტებს, უარს ამბობენ სუფთა ჰაერზე გასეირნებაზე, იკეტებიან ტელევიზორებთან, ნაკლებად მისდევენ სპორტს. სკოლის საჭიროებიდან გამომდინარე, ჩატარდა მშობელთა, მასწავლებელთა და მოსწავლეთა გამოკითხვა, რომლის მიზანი იყო, გამოევლინა მოსწავლეებისთვის საინტერესო პროექტის თემა. უმრავლესობამ აირჩია ცხოვრების ჯანსაღი წესი, რის საფუძველზეც მიზნად დავისახეთ სასკოლო თემში აღნიშნული პროექტის განხორციელება.

ზემოაღნიშნული პრობლემის გამომწვევი მთავარი ფაქტორებია: მოზარდების არასაკმარისი ცოდნა, ჯანსაღი ცხოვრებისადმი ზერელე დამოკიდებულება, ვარჯიშის იგნორირება, ისეთი მავნე ჩვევები და სტერეოტიპები, რომლებიც ეწინააღმდეგება ცხოვრების ჯანსაღ წესს.

პროექტის ფარგლებში შემუშავებული აქტივობები მოსწავლეებს დაეხმარება, გააცნობიერონ არა მარტო ცხოვრების ჯანსაღი წესის მნიშვნელობა, არამედ იზრუნონ სასკოლო საზოგადოებაში მის დანერგვაზეც.

კვახჭირის საჯარო სკოლაში განხორციელებული სასკოლო პროექტი ეხმიანება ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს/ზოგადი განათლების შესახებ კანონს – ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების თანახმად, მოზარდმა უნდა შეძლოს:

ა) საჭირო ცოდნით აღჭურვა და ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება. ჯანმრთელობა როგორც ფსიქიკური, ფიზიკური და სოციალური კეთილდღეობის ერთობლიობა უმნიშვნელოვანესია მოზარდის სრულფასოვნად განვითარებისთვის. აუცილებელია, ბავშვები სკოლის ასაკიდანვე შევაჩვიოთ ჯანსაღი წესით ცხოვრებას, რაც გულისხმობს ჯანსაღი საკვების მიღებას, სწორ ძილს, რეჟიმს. ეს ყოველივე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მათი ორგანიზმის სწორი ფიზიოლოგიური ზრდა-განვითარებისთვის. სკოლა უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს სწორი არჩევანის გაკეთებაში, მისდიოს ცხოვრების ჯანსაღ წესს და იყოს დაცული მავნე ჩვევებისგან.

გ) ტექნოლოგიური თუ სხვა ინტელექტუალური მიღწევების ეფექტიანად გამოყენება, ინფორმაციის მოპოვება, დამუშავება და ანალიზი. დღეს, როდესაც ადამიანისთვის ხელმისაწვდომია დიდი მოცულობისა და სხვადასხვა შინაარსის ინფორმაცია, მისი ეფექტიანად გამოყენების უნარი სასიცოცხლო მნიშვნელობას იძენს. მოზარდს უნდა შეეძლოს ინფორმაციის არა მხოლოდ მოპოვება, არამედ შეფასებაც შინაარსის, დანიშნულებისა და ხარისხის მიხედვით, დასახული მიზნებისთვის მისი გამოყენების ფორმების განსაზღვრა, ტექნოლოგიური მიღწევების ეფექტიანი გამოყენება ყოველდღიური ცხოვრების, მუშაობის, ინტელექტუალური თუ სულიერი მოღვაწეობის პირობების გასაუმჯობესებლად;

ზ) კომუნიკაცია ინდივიდებსა და ჯგუფებთან. სასკოლო განათლებამ უნდა უზრუნველყოს, რომ საზოგადოების მომავალ წევრებს განუვითაროს ზოგადი საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები (წერა, კითხვა, მეტყველება, მოსმენა), საორგანიზაციო და ჯგუფური მუშაობის ჩვევები, მათ შორის იმათ, ვისთვისაც საქართველოს სახელმწიფო ენა მშობლიური არ არის.

საზოგადოებრივი აქტიურობისა და არსებული რესურსების ეფექტიანი ამოქმედების გარეშე ეს ცალკეული საშუალებები ვერ უზრუნველყოფს მოზარდში ზემოთ ჩამოთვლილ უნარ-ჩვევათა სრულყოფილ განვითარებას, ამიტომ ამ ჩვევების გამომუშავება უნდა მოხდეს სასკოლო გარემოს სრული ჩართვით: მოსწავლეების, მასწავლებლების, მშობლების, ადმინისტრატორებისა და სხვა დაინტერესებული პირების მონაწილეობით ისეთ განსხვავებულ პირობებში, როგორიცაა საკლასო ოთახი თუ სახლი, კლუბი, სპორტული დარბაზი, სკოლის ეზო თუ სახელოსნო. მოსწავლეების, მათი მშობლების, მასწავლებლების, დირექციისა თუ გარემომცველი საზოგადოების აქტიური მონაწილეობა განაპირობებს მიზნების მიღწევის ხარისხსა და წარმატებულობას.

პროექტის ქვემიზნებად დავისახე შემდეგი:

• მოსწავლე გააცნობიერებს, რამდენად მნიშვნელოვანია ფსიქიკური, ფიზიკური და სოციალური კეთილდღეობისთვის ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა.
• მოსწავლე გაიაზრებს სწორი კვების მნიშვნელობას.
• აიმაღლებს ცოდნას ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ისეთი პრობლემების შესახებ, როგორიცაა აივ-ინფექცია, ნაადრევი მშობიარობა.
• მოთხოვნილება გაუჩნდება, დაიცვას პირადი და საზოგადოებრივი ჰიგიენა.
• გაეცნობა ინფექციურ დაავადებებთან ბრძოლის თანამედროვე მეთოდებს.

პროექტის ამოცანები იყო:

1. მასწავლებელთა პროფესიული საჭიროების დადგენა არაფორმალური განათლების მხრივ;
2. სადამრიგებლო საათების გააქტიურება სკოლაში ჯანსაღი ცხოვრების დანერგვის ხელშეწყობის მიზნით;
3. საგანთა შორის კავშირების გამოყენება არაფორმალურ განათლებაში ჯანსაღი ცხოვრების ხელშეწყობისა და დანერგვის მიზნით;
4. სკოლის თვითმმართველობის გააქტიურება;
5. მშობელთან, თემთან კომუნიკაციის სტრატეგიის შემუშავება;
6. პროფესიული დიალოგი, თანამშრომლობა სკოლაში ცხოვრების ჯანსაღი წესის დანერგვის ხელშეწყობის მიზნით;
7. მოსწავლეთა მიერ ჯანსაღი ჩვევების დაუფლება, მავნე ჩვევებზე უარის თქმა, ინფორმირებულობა, პირადი და საზოგადოებრივი ჰიგიენის დაცვაზე ზრუნვა და ფიზიკურად აქტიური ცხოვრების ჩვევების ათვისება;
8. ეფექტური მონიტორინგის სისტემის შემუშავება და დანერგვა;
9. ესგ სტანდარტების, მკვიდრი წარმოდგენების, სამიზნე ცნებების გათვალისწინება ფორმალური და არაფორმალური განათლების ხელშეწყობისთვის.

პროექტის სამიზნე ჯგუფები (ვისი პრობლემის მოგვარებას ვცდილობდი და კიდევ ვინ შეიძლება მიიღოს სარგებელი) – მოსწავლეები, მასწავლებლები, სკოლა, თემი

პროექტის განხორციელების შემთხვევაში სარგებელს მიიღებს ყველა სამიზნე ჯგუფი.

სკოლაში დამკვიდრდება საინტერესო პრაქტიკა, რაც მომავალი თაობებისთვის კარგი გამოცდილება იქნება.

მოსწავლეებს აუმაღლდებათ ცნობიერება ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობაზე, გააცნობიერებენ პასუხისმგებლობას საკუთარ კეთილდღეობაზე, შეიძენენ ცოდნას როგორც ფორმალური, ისე არაფორმალური განათლებით, განუვითარდებათ 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევები, შეძლებენ ინფორმაციის ზუსტად და შემოქმედებითად გამოყენებას მოცემულ პრობლემასთან დაკავშირებით;

განხორცილდება ერთობლივი პროექტები, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა მოტივაციის გაძლიერებას და გააუმჯობესებს აკადემიურ მოსწრებას. მოხდება სხვადასხვა საფეხურის მოსწავლეების დაახლოება.

მოხდება მასწავლებლების პროფესიული განვითარება სკოლის ბაზაზე, გაძლიერდება პროფესიული დიალოგი უკეთესი თანამშრომლობისთვის. ეფექტური კომუნიკაციის სტრატეგიები ხელს შეუწყობს სხვადასხვა კათედრის წევრებს ერთმანეთთან თანამშრომლობაში, გამოცდილების ურთიერთგაზიარებაში. დაიგეგმება ერთობლივი აქტივობები, რაც გააუმჯობესებს მოსწავლეთა შედეგებს, ასევე კარიერულ/ პროფესიულ წინსვლაში დაეხმარება თითოეულ მასწავლებელს.

გაძლიერდება სასკოლო კულტურა, თემთან თანამშრომლობა და კომუნიკაცია, ამაღლდება სწავლა-სწავლების ხარისხი, რაც სკოლას მეტად კონკურენტუნარიანს გახდის.

21-ე საუკუნის ღირებულებების მქონე მოსწავლე სარგებლობას მოუტანს სასკოლო საზოგადოებას და თემს. ამაღლდება ცნობიერება ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობაზე.

პროექტის განხორციელებას თან ახლავს განსაზღვრული რისკები:

1. მასწავლებელთა გარკვეული ნაწილის დაბალი მზაობა და მოტივაცია;
2. მასწავლებლებისა და მოსწავლეების უკმაყოფილება დამატებითი სამუშაოს გამო;
3. დროის დეფიციტი;
4. მოსწავლეების სუსტი მოტივაცია.

შევიმუშავე რისკების შემცირების სტრატეგია:

• მასწავლებლებთან საინფორმაციო, ახსნა-განმარტებითი შეხვედრების ორგანიზება (შეხვედრები, კონსულტაციები, ვორკშოპი), შიდა სამუშაო შეხვედრები გამოცდილების გაზიარების კონკრეტული მაგალითების განსახილველად. მასწავლებლები დაინახავენ პროექტის სარგებელს როგორც სწავლა-სწავლების პროცესში, ისე პროფესიული განვითარების კუთხით;
• სტატუსით ნაკისრი ვალდებულებების, მასწავლებლის სტანდარტით დაკისრებული პასუხისმგებლობისა და ფუნქცია-მოვალეობების შეხსენება;
• მოქნილი სამუშაო გრაფიკი;
• მოსწავლეთა თვითმმართველობის გააქტიურება, პროექტის ფარგლებში აქტივობების დაგეგმვა მოსწავლეთა ინტერესებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით.

პროექტის ფარგლებში სკოლის ბაზაზე ერთი სასწავლო წლის განმავლობაში განვახორციელეთ 45 აქტივობა: მინიპროექტი, ღია გაკვეთილი, პრეზენტაციები. მოსწავლეებმა მოამზადეს მინივიდეორგოლები, ხელნაკეთი სასწავლო რესურსები, პლაკატები, თემში დაარიგეს საინფორმაციო შინაარსის ბუკლეტები. პროექტში აქტიურად იყვნენ ჩართული ყველა საფეხურის მოსწავლეები, ყველა საგნის მასწავლებლები, სპეციალური მასწავლებლები, მშობლები, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლები, სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობა. სასწავლო პროექტი იქცა კომუნიკაციის საუკეთესო საშუალებად, დაახლოვდნენ სკოლა, თემი, დაინერგა საინტერესო პრაქტიკა. განხორციელებულ აქტივობებს სკოლის ადმინისტრაცია აქვეყნებდა სოციალური მედიის საშუალებით. ყველას ჰქონდა ინფორმაციაზე წვდომა.

პროექტში თავიდან ჩაერთო მოსწავლეთა 20%, ხოლო სასწავლო წლის ბოლოსთვის ცხოვრების ჯანსაღი წესის პოპულარიზაციაში ჩართული იყო მოსწავლეთა 75%, მასწავლებელთა 80%, მშობლების 35%. გაიზარდა მოსწავლეთა ჩართულობა სასწავლო და არაფორმალური განათლების პროცესში ცხოვრების ჯანსაღი წესის დანერგვის კუთხით. მასწავლებელთა 70%-მა აიმაღლა პროფესიული გამოცდილება სასწავლო პროცესში ისეთი აქტივობების დასანერგავად, რომლებიც ცნობიერებას აუმაღლებს მოსწავლეებს ცხოვრების ჯანსაღი წესის აუცილებლობაზე.

მშობელთა თემის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჩაერთო სასკოლო ცხოვრებაში ცხოვრების ჯანსაღი წესის მიმართულებით. ამაღლდა მასწავლებელთა, მოსწავლეთა, მშობელთა და თემის თანამშრომლობის ხარისხი.

მოსწავლეებმა გაიაზრეს, რომ ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მათი ფიზიკური და ფსიქიკური კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად, რათა საფრთხე არ შეუქმნან საკუთარ და სხვათა სიცოცხლეს, ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობას. ამაღლდა სასკოლო კულტურა.

სკოლის ბაზაზე შეიქმნა ეკოკლუბი, რომელიც მომავალშიც მრავალ ღონისძიებას განახორციელებს.

მონიტორინგის მექანიზმების შემუშავება, გამოყენება და შესაბამისი რეაგირება უზრუნველყოფს პროექტის მდგრადობას.

მნიშვნელოვანი იქნება დადებითი და უარყოფითი განმამტკიცებლების ამოქმედება, წარმატებული გამოცდილების გაზიარება. ანგარიშვალდებულების სისტემის დანერგვა.

(მეორე ნაწილი)

ეპიგრაფი: „ყოველი ტექსტი წარმოადგენს ინტერტექსტს: სხვა ტექსტები არსებობენ მასში სხვადასხვა დონეებზე მეტ-ნაკლებად ამოსაცნობი ფორმით: როგორც ტექსტში ადრე არსებული, ისე გარე კულტურათა კოდების მიხედვით. ყოველი ტექსტი წარმოადგენს ძველი ციტატებიდან შექმნილ ახალ ქსოვილს.“

როლან  ბარტი

 სტატიის ამ ნაწილში დაპირებულ, როკო ირემაშვილისეული „დავითის“ ქანდაკების ფოტოებს გაგიზიარებთ, AltText-ით თანდართული, მოკლე აუდიოაღწერებით.

სურ.1                     სურ.2

წინა წერილში[1] ითქვა, რომ ეს პერსონა ბიბლიური დავითის იკონოგრაფიული ტიპია. საქმე აღორძინების დიდი ავტორების  — მიქელქნჯელოსა თუ დონატელოს დავითის ალუზიასთან გვაქვს. თუმცა მეორე მხრივ, სახეზეა ბიბლიური ამბის რემინისცენციაც, რომელმაც როკო ირემაშვილის დავითამდე საინტერესო გზა განვლო და ის ძალზე მყიფე თუ პირობითი საზღვარი, რაც, როგორც წესი,  რემინისცენციებსა და ალუზიებს შორის არსებობს, მკაფიოდ წარმოაჩინა.  ეს კი ინტერტექსტუალობის წყალობით, რომლის მნიშვნელოვან მარკერებად  მოიაზრება ტექსტის ლინგვისტიკასა თუ ლიტერატურის თეორიაში ალუზიაც და რემინისცენციაც. რაკი, ზოგ შემთხვევაში, ძნელი გასარჩევია, სადაა ალუზია და სად — რემინისცენცია, აჯობებს, გავიხსენოთ: ალუზია ესაა ქარაგმა, ერთ-ერთი სტილისტური ფიგურა, მინიშნება რეალურ, ისტორიულ, პოლიტიკურ ან ლიტერატურულ ფაქტზე, რომელიც საყოველთაოდ ცნობილად არის მიჩნეული. ალუზიები ააქტიურებს მკითხველის ფონურ ცოდნას და ხელს უწყობს პერსონაჟების შინაგანი სამყაროს გახსნას. ერთსა და იმავე ნაწარმოებში ალუზიები შეიძლება სხვადასხვა ფუნქციას ასრულებდნენ. ალუზიები წარმოადგენს არა ტროპს ან ფიგურას, ზუსტი გაგებით, არამედ — ტექსტწარმოების ხერხს, რომელიც შექმნის პროცესში მყოფ ტექსტს აჯერებს რაიმე პრეცედენტულ — ლიტერატურულსა ან ისტორიულ ფაქტთან[2]. ალუზიად (სიტყვასიტყვით — „მინიშნება“) მიიჩნევა სიტყვა ან სიტყვათა ჯგუფი (ფრაზა, წინადადება), რომელიც აღძრავს მკითხველის გონებაში ასოციაციურ კავშირს სხვა ტექსტთან, შემოაქვს დამატებითი ინფორმაცია და აქვს მხატვრულ-ესთეტიკური დატვირთვა. ამ გაგებით, ალუზია შეიძლება იყოს არალიტერატურული ტექსტიც, რომელიც  ობიექტს ირიბად, ციტირების ან პერიფრაზის გარეშე  აკავშირებს რაღაც საყოველთაოდ ცნობილთან, იქნება ეს ანდაზა, ხატოვანი გამოთქმა, ისტორიული მოვლენა, ლიტერატურული ნაწარმოები თუ სხვ. — რაც მკითხველმა თავად უნდა გამოიცნოს. რემინისცენციად კი მოიაზრება პოეტის მიერ შეგნებით თუ უნებლიეთ სხვა მხატვრული ნაწარმოებებიდან აღებული, ნასესხები ფრაზები, მხატვრული კონსტრუქციები, რიტმულ-სინტაქსური ფორმები, რომლებიც მკითხველში იწვევს რთულ ასოციაციებს[3] და აიოლებს ნაწარმოების აღქმას. რემინისცენციას ვხვდებით თითქმის ყველა ცნობილ პოეტთან. მიშელ ფუკო, ჟაკ დერიდა, ჟილ დელიოზი, ფელიქს გვატარი და სხვები ნათლად უჩვენებენ რემინისცენციებისა და ციტატების, როგორც მხატვრული ტექსტის უმნიშვნელოვანესი ელემენტების, როლს ფუნქციასა და მნიშვნელობას ავტორისეული ჩანაფიქრის აღქმისა და გაგების თვალსაზრისით.

ზოგადად ხომ, „კულტურა დიალოგური ფენომენია, ხოლო დიალოგი კულტურის უნივერსალური კატეგორია და ყველა მხატვრული ტექსტი არსებობს იმდენად, რამდენადაც არის ჩართული დიალოგში ან პოლილოგში სხვა ტექსტებთან“ (მიხეილ ბახტინი)! ამ აზრით და იმ აზრითაც, რომ ,,ხელოვნება ბაძავს ბუნებას  და ასახვის კანონით ,,ერთი“ ხდება ორი…, რითაც ჩვენ ყველაზე ძველ, ყველაზე კლასიკურ და მოფიქრებულ, ყველაზე დაღლილ აზრს ვეხებით“[4], როკო ირემაშვილის ქანდაკება ინტერტექსტუალურად უკავშირდება მის  წინამავალ ჰიპოტექსტებს, იგი ერთგვარი პალიმფსესტია, რომელიც არქიტეტექსტუალობით აღადგენს ჟანრულ თუ სემანტიკურ კავშირებს  აღორძინებისა თუ ბიბლიურ ტექსტებს შორის.  პირველ ტექსტებში მიქელანჯელოსა და დონატელოს „დავითს“ ვგულისხმობთ, მეორეში  კი — ცნობილ ამბავს გოლიათის ძლევის შესახებ.

სურ.3                             სურ.4

ძველი აღქმის პირველი მეფეთას მეჩვიდმეტე თავი დავითისა და ფილისტიმელების ამბავს გვიყვება. ბევრი პასაჟით საინტერესო ამბის ტექსტი ასეთია:

შეჰყარეს ფილისტიმელებმა საომრად ლაშქარი; შეიკრიბნენ იუდას სოქოთში და დაიბანაკეს სოქოთსა და ყაზეკას შორის, ეფეს-დამიმში. ხოლო საული და ისრაელი შეგროვდნენ და დაბანაკდნენ მუხნარის ველზე, დაეწყვნენ ფილისტიმელებთან საბრძოლველად. ფილისტიმელები ერთი მთის ფერდობზე იდგნენ, ისრაელი — მეორე მთის ფერდობზე; ხევი იყო მათ შორის. გამოვიდა ფილისტიმელთა ბანაკიდან მორკინალი კაცი, სახელად — გოლიათი, გათელი. ექვსი წყრთა[5] და ერთი მტკაველი იყო მისი სიმაღლე.  თავზე სპილენძის მუზარადი ეხურა, ჯაჭვის ჯავშანი ემოსა; ჯავშნის წონა ხუთი ათასი შეკელი[6] იყო. ფეხებზე სპილენძის საბარკულები ეკეთა, მხარზე სპილენძის ჰოროლი[7] ჰქონდა გადებული. მისი შუბის ტარი საქსოვი ლილვის[8] ოდენა იყო; შუბის რკინის წვერი ექვსას შეკელს იწონიდა; წინ ფარის მტვირთველი მიუძღოდა. მოდგა იგი და შესძახა ისრაელის რაზმებს: — რატომ გამოხვედით საბრძოლველად? განა მე ფილისტიმელი არა ვარ ან თქვენ საულის მორჩილნი არა ხართ? გამოარჩიეთ თქვენში კაცი და ჩამოვიდეს ჩემთან. თუ გამიმკლავდება და დამამარცხებს, თქვენი მორჩილნი გავხდებით, თუ მე გავუმკლავდი და დავამარცხე, თქვენ გაგვიხდებით მორჩილებად და გვემსახურებით! სირცხვილს ვაჭმევ დღეს ისრაელის რაზმებს. გამომიყვანეთ კაცი ვინმე, რომ პირისპირ შევებათ ერთმანეთს.

გაიგონეს საულმა და მთელმა ისრაელმა ფილისტიმელის სიტყვები, დაფრთხნენ და შეშინდნენ მეტისმეტად.

დავითი იყო შვილი იმ ეფრათელისა, იუდას ბეთლემიდან, რომელსაც სახელად ერქვა იესე და რვა ვაჟიშვილი ჰყავდა. საულის დროს მოხუცებული იყო ეს კაცი, ხანდაზმული. წაჰყვა საულს ბრძოლაში იესეს სამი უფროსი ვაჟიშვილი… დავითი კი მათზე უმცროსი იყო. წაჰყვა სამი უფროსი საულს. ხოლო დავითი მოდიოდა ხოლმე საულთან და უკან ბრუნდებოდა, რათა ემწყესა მამამისის ფარა ბეთლემში. გამოდიოდა ის ფილისტიმელი დილით და საღამოთი და ასე იქცეოდა ორმოცი დღე.

უთხრა იესემ დავითს, თავის ვაჟიშვილს: აიღე ეს ერთი ეფა[9] ქუმელი[10], ეს ათი პური და სასწრაფოდ წაუღე შენს ძმებს ბანაკში. ხოლო ეს ათი თავი ყველი ათასისთავს წაუღე; მოიკითხე ძმები და მოიტანე მათი ამბავი. საული, ისინი და მთელი ისრაელი მუხნარის ველზე ებრძოდნენ ფილისტიმელებს.

დილაადრიანად ადგა დავითი, ცხვარი მოყარაულეს დაუტოვა, აიკიდა ტვირთი და წავიდა… მიადგა ბანაკს, როცა ჯარი ირაზმებოდა და საბრძოლო ყიჟინას სცემდა. დაეწყვნენ რაზმებად ერთმანეთის პირისპირ ისრაელი და ფილისტიმელები. ჩააბარა დავითმა თავისი ტვირთი ტვირთის ყარაულს და მიაშურა რაზმს. მივიდა და მოიკითხა თავისი ძმები. მათთან ლაპარაკში იყო, რომ გამოვიდა ფილისტიმელთა რაზმიდან მორკინალი კაცი, სახელად — გოლიათი, ფილისტიმელი, გათელი, და წინანდებურად იწყო ლაპარაკი. ყველაფერი მოისმინა დავითმა. როგორც კი დაინახეს ეს კაცი, გაიქცნენ მისგან ისრაელიანები, რადგან შეშინდნენ მეტისმეტად. ამბობდნენ ისრაელიანები: ხედავთ ამ კაცს, რომ აღზევებულა? ისრაელის შესარცხვენად აღზევდა იგი. მის მძლეველს დოვლათით აავსებს მეფე, თავის ასულს მიათხოვებს ცოლად და მამამისის სახლს გაააზაგებს ისრაელში.

ჰკითხა დავითმა ახლოს მდგარ კაცებს:  — რა ბედი ეწევა კაცს, ვინც იმ ფილისტიმელს დაამარცხებს და სირცხვილს მოხოცავს ისრაელს? ვინ არის ეგ წინდაუცვეთელი ფილისტიმელი, ასეთ სირცხვილში რომ აგდებს დღეს ღვთის რაზმებს?

უთხრა მას ხალხმა იგივე სიტყვები: ასეთი და ასეთი ბედი ეწევაო კაცს, ვინც მას დაამარცხებს. გაიგონა ელიაბმა, მისმა უფროსმა ძმამ, ხალხს რომ ელაპარაკებოდა დავითი და განურისხდა მას ელიაბი, უთხრა: — რისთვის ჩამოხვედი აქ? ვის დაუტოვე ის მცირე ფარა უდაბნოში? ვიცი შენი ამპარტავნებისა და შენი ავგულობის ამბავი; მხოლოდ ბრძოლის საყურებლად ხარ ჩამოსული.

თქვა დავითმა: — რა გავაკეთე ისეთი? ცუდი ხომ არაფერი მითქვამს? სხვა მხარეს გატრიალდა მისგან და იკითხა იგივე ამბავი. იგივე უპასუხა ხალხმა, რაც სხვებმა უთხრეს. გაიგონეს დავითის ნათქვამი სიტყვები და მიუტანეს საულს; მანაც მოაყვანინა იგი.

უთხრა დავითმა საულს: — ნურვის გული ნუ შედრკება მის წინაშე. წავა შენი მორჩილი და შეებრძოლება ამ ფილისტიმელს. უთხრა საულმა დავითს: — ვერ გახვალ საბრძოლველად მაგ ფილისტიმელთან, რადგან შენ ჯერ ბავშვი ხარ, ის კი მებრძოლია სიყრმითგანვე.

უთხრა დავითმა საულს: — მწყემსავდა შენი მორჩილი თავისი მამის ფარას და, როცა დაეცემოდა ლომი ან დათვი და გაიტაცებდა ფარიდან ცხვარს, გავეკიდებოდი, ვკლავდი და პირიდან გამოვგლეჯდი ხოლმე. თუ დამეცემოდა, ყბაში ჩავავლებდი ხელს და ვკლავდი. ლომსაც და დათვსაც ამარცხებდა შენი მორჩილი; ამ წინდაუცვეთელ ფილისტიმელსაც იგივე დაემართება, რადგან სირცხვილში აგდებს იგი ცოცხალი ღვთის რაზმებს. თქვა დავითმა: უფალი, რომელიც დამიხსნიდა ხოლმე ლომისაგან და დათვისაგან, ახლაც დამიხსნის ამ ფილისტიმელისგან.

უთხრა საულმა დავითს: — წადი, უფალი იყოს შენთან! შემოსა საულმა დავითი თავისი საკუთარი სამოსლით, თავზე სპილენძის მუზარადი დაახურა და ჯავშანი ჩააცვა. შემოირტყა მახვილი დავითმა სამოსელს ზემოდან და იწყო სიარული, რადგან ნაჩვევი არ იყო. უთხრა დავითმა საულს: არ შემიძლია ამით სიარული, რადგან არა ვარ ნაჩვევი. და მოიხსნა ისინი დავითმა. აიღო ხელში თავისი კომბალი, გამოარჩია ხუთი რიყის ქვა და ჩაყარა ისინი მწყემსის გუდაში, რომელსაც თან ატარებდა. ხელთ იპყრა შურდული და გავიდა ფილისტიმელთან. გამოვიდა ფილისტიმელიც და წავიდა დავითისკენ; წინ ფარისმტვირთველი მიუძღოდა. დაინახა ფილისტიმელმა დავითი და საცინად აიგდო, რადგან ყმაწვილი იყო იგი და წითური, ლამაზი შესახედავიც.

უთხრა ფილისტიმელმა დავითს: — ძაღლი ხომ არა ვარ, ჯოხით რომ გამოდიხარ ჩემთან. დასწყევლა ფილისტიმელმა დავითი თავისი ღმერთების სახელით. უთხრა ფილისტიმელმა დავითს: ახლოს მოდექი, რომ ცის ფრინველებს და ველის მხეცებს გადავუგდო შენი გვამი.

უთხრა დავითმა ფილისტიმელს: — შენ ხმლით, შუბითა და ფარით გამოდიხარ ჩემთან, მე კი ცაბაოთ უფლის, ისრაელის მხედრობის ღმერთის სახელით გამოვდივარ, რომელიც შენ შეურაცხყავი. დღეს ჩამაგდებინებს ხელში შენს თავს უფალი და დაგამარცხებ, თავს მოგაცლი და ფილისტიმელთა გვამებს ცის ფრინველთ და მიწის ცხოველებს გადავუყრი დღეს, რათა გაიგოს მთელმა ქვეყანამ, რომ ჰყავს ისრაელს ღმერთი. გაიგოს მთელმა კრებულმა, რომ არა მახვილითა და შუბით იხსნის უფალი, რომ უფლის ნებაზეა ომი და ხელში ჩაგვაგდებინებს თქვენს თავს.

როცა აღიმართა ფილისტიმელი და მიუახლოვდა დავითს, მკვირცხლად გაიქცა დავითი რაზმისკენ ფილისტიმელთან შესახვედრად.  ჩაჰყო ხელი დავითმა გუდაში და ამოიღო იქიდან ქვა, სტყორცნა შურდული და შიგ შუბლში მოარტყა ფილისტიმელს; შუბლში ჩაეჭედა ქვა და პირქვე დაემხო ფილისტიმელი. სძლია დავითმა ფილისტიმელს შურდულითა და ქვით; დაამარცხა ფილისტიმელი და მოკლა იგი. მახვილი არ სჭერია ხელში დავითს. მიირბინა დავითმა და თავზე დაადგა ფილისტიმელს; აიღო მისი მახვილი, იშიშვლა და მოაკვდინა იგი; მახვილით მოსჭრა თავი. დაინახეს ფილისტიმელებმა, რომ მკვდარი იყო მათი გმირი, და გაიქცნენ…

სხვა ტექსტი, რომლის შესახებაც მინდოდა მეთქვა, გალაკტიონის ერთი პატარა, უსათაურო ლექსია:

,,გამოდით, გამოდით, გამოდით,

ფილისტერებო, გამოდით, თქვენი ჭორით და დაცინვით,

თქვენი სარკით და კამოდით…

ჰეი, გამოდით, გამოდით!“

განმარტებითი ლექსიკონის თანახმად,  ფილისტერი ფილისტიმელია [გერმ. Philister ფილისტიმელი] და აღნიშნავს შეზღუდული გონებისა და ფარისევლური ქცევის ადამიანს, რომლის ინტერესები შემოფარგლულია ყოველდღიური წვრილმანებით,  მეშჩანი და ობივატელია. ხომ ადვილად მისახვედრია, საბჭოთა ეპოქაში  ეს ტექსტი ვისთვის დაიწერა! აქვე წარმოვადგენთ გალაკტიონის ხელნაწერის ფოტოს, რომელზეც 6-სტრიქონიანი ლექსის გვერდით  მიხატულია დიდყურებიანი, ყბაგანიერი, წვრილფეხება, ჟაბო-ფრაკ-ჟილეტით შემოსილი, დოინჯით მდგომი  მამაკაცის სურათი. აქვს წვერი და პირდაპირი მზერა. ფართო, წვეტიან თავზე სასაცილოდ ადევს პაწაწინა ცილინდრი.

სურ.5

ვფიქრობ, გალაკტიონის ეს ლექსი დავითის ერთ-ერთი ინტერტექსტია, რომელიც ამბროსი ხელაიას მიერ გენუის კონფერენციაზე წარმოთქმულ სიტყვებს მაგონებს: „ ჯერ კიდევ წინაქრისტიანულს ხანაში, კავკასიის ძირში, შავისა და კასპის ზღვებს შორის, ქართულ მოდგმის ტომებმა შექმნეს პატარა სივრცით, მაგრამ ძლიერი ნებისყოფით და აქტუალური ნიჭით მდიდარი სახელმწიფო, რომელიც ცნობილია ისტორიაში საქართველოს სახელით და რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ერთადერთი მატარებელი იყო წინა აზიაში ქრისტიანული კულტურისა და ევროპული ჰუმანიზმისა“… დანარჩენიც აქვეა[11], თუ ჯერ არ გინახვებიათ, აუცილებლად აჩვენეთ ბავშვებს, ვინძლო, მათ დავითის გონი და ძალა შეემატოთ!

[1] მარიამ გოდუაძე, ერთი აუდიოაღწერა სამი მხატვრული ტექსტის გააზრებისთვის, ანუ, რას გვიყვება როკო ირემაშვილის „დავითი“, https://mastsavlebeli.ge/?p=41261

[2] https://iverieli.nplg.gov.ge/bitstream/1234/448423/1/Ena_Teqsti_Interteqsti_2009.pdf

[3] ქსე, ტ. 8, გვ. 354, თბ., 1984

[4] ჯილ დელიოზი, ფელიქს გვატარი, რიზომა, https://apinazhi.ge/journal/237–.html

[5] წყრთა (სიგრძის საზომი)  — მანძილი იდაყვიდან შუა თითის წვერამდე.

[6] შეკელ-ი [ებრ. šeqel] – 1. ისრაელის ფულის ერთეული 1980 წლიდან (მანამდე იყო ისრაელის გირვანქა). 2. ძველ ეგვიპტეში: წონისა და ფულის ერთეული.

[7] ჰოროლი — შუბისმაგვარი საძგერებელი იარაღი. აქვს ტარი, ანუ ბუნი, მასრა და ორკაპა წვერი რომლითაც ჩხვლეტდნენ.

ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი

[8] ლილვ-ი (ლილვისა) 1. ბადის საქსოვი ჩხირი (საბა). 2. საქსოვი დაზგის ნაწილი, მრგვალი ხე, – საგორავი.

[9] ეფა — 1. საზომი ერთეული, „ქალი ეფის საწყაოში“, რომელსაც ბოროტება ერქვა (ზაქ. 5:6-11): w17.10 24-25; 2. Echis შხამიანი გველების გვარი გველგესლასებრთა ოჯახისა. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი [3 ტომად] ალექსანდრე ელერდაშვილის რედაქციით, თბილისი, ფანტაზია, 2006.

[10] ქუმელი — მოხალული მარცვლის ფქვილი (სულხან-საბას ლექსიკონი).

[11] https://tabula.ge/ge/news/651151-katolikos-patriark-ambrosis-cerili-dauqovnebliv

საბჭოთა იმპერიის დაშლა, რომელიც ოცნებად ჰქონდა გადაქცეული ქართველ ხალხს, ვერ იქცა ერთმნიშვნელოვან გარანტად, რომ ქვეყანაში პოლიტიკურ თავისუფლებასთან ერთად სრული ჰარმონია,  სულიერი სიმშვიდე და მატერიალური  კეთილდღეობა დაისადგურებდა. ერი უამრავი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. ამას დაემატა ძმათამკვლელი ომი და  ტრაგიკული დამარცხება აფხაზეთის ომში, რამაც ქართველ კაცს გარკვეულწილად დაუკარგა საკუთარი თავის რწმენა, დააეჭვა საკუთარ სიძლიერესა და შესაძლებლობებში. ქვეყანაში შიშმა და იმედგაცრუებამ დაისადგურა. ამ სპეციფიკური პრობლემების ფონზე განსაკუთრებით გამძაფრდა ყველა მცირერიცხოვანი ერისათვის დამახასიათებელი  გლობალიზაციის შიში. ასეთმა პოლიტიკურ-ეკონომიკურმა და ფსიქოლოგიურმა წინაპირობებმა განსაზღვრეს ქართული პოსტმოდერნიზმის წარმოშობა.

ჯეფრი ალექსანდერის მიხედვით, ტრავმა  ბუნებრივად განვითარებული მოვლენის შედეგია, რომელიც ამსხვრევს  კოლექტიური თუ ინდივიდუალური აქტორების კეთილდღეობის განცდას. ხოლო ტრავმის განცდა თავს იჩენს მაშინ როდესაც დამანგრეველი მოვლენები ურთიერთქმედებენ ადამიანის ბუნებასთან.

სწორედ ასეთი, დამანგრეველი , მოვლენაა ომი. ჩვენს მიერ განსახილველი ავტორი, რობერტ მესხი, კი თავად არის აფხაზეთის ომის განმცდელი და შესაბამისად მის პოეზიაში ამ მოვლენის რეფლექსია მკვეთრია. განვიხილოთ რამდენიმე ლექსი:

ომით გამოწვეულ ადამიანურ ტრაგედიას გადმოსცემს რობერტ მესხი, ლექსში „ძმა“:

„ჩემი ძმა მოკლეს,

ოთმოხმოცდათოთხმეტის ოქტომბერში

მოკლეს გაგრასთან.

მისი ქვეყანა- აფხაზეთი-

გამოხრულ ხეზე ჩამოკიდეს

ვაზის ლერწმებით,

ცხენს ჯერ კიდევ არბენინებენ…“[მესხი რ.2013. 12]

ლექსი აფხაზეთის ომის რეფლექსიაა, ადამიანურ ტრაგედიას თან ახლავს უფრო მასშტაბური, თუ კი საერთოდ შეიძლება ტრაგედიის მასშტაბის გაზომვა. გაგრასთან  მოკლულ ძმასთან ერთად გამოხრულ ხეზე „მისი ქვეყანა- აფხაზეთიც“ ჰკიდია.

პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი დემითოლოგიზაციის პროცესი ცხადად იჩენს თავს ამ სტროფში.

მოკლული ძმის სახის არქეტიპის ძიებას მითოლოგიამდე მივყავართ, „დიოსკურების იფიცებდა მზეს და იმიტო“- წერს პოეტი და იქვე ახსენებს კასტორსა და პოლიდევკეს, მითიურ ტყუპებს. ხოლო ქართლის დედა მითიური ლედას გლოვის განმცდელია.

„ცხენს ჯერ კიდევ არბენინებენ’’-   მოკლული მებრძოლის ცხენი მითოსურ

„ ბახტურის ნაწილიან ცხენს“ და ტროას ცხენს, შიგ ჩაბუდებული მტრით, ერთდროულად მოგვაგონებს.

უკანასკნელი წლების ტრავმული გამოცდილება, ომი უკრაინაში, საინტერესოდ რეფლექსირდება, თანამედროვე ქართველი ავტორის ნატო ინგოროყვას პოეზიაში.  განსახილველად შევარჩიეთ მისი ბოლო კრებული „ისმის ჩემი ხმა?!“

პურის რიგი

„ბოლო ვიყავი რიგში და პირველი ტყვია მომხვდა

თითქოს მეპურემ ცხელი პური

გამომიწოდა  და უბეში ჩავმალე.

უფროს ქალიშვილს პურის ყუა უყვარს.

უმცროს ბიჭს- პურის გული,

გაიყოფენ.

კიბეზე ავრბივარ , საფეხურებს ვტოვებ-

ვჩქარობ, თან ვშიშობ-სულმა არ წამძლიოს

და… დახოცილებს გულისჯიბით ხორბალი

გავატანე-ვიცი გაღივდება. [ინგოროყვა ნ. 2022]

ამ ლექსში  ნატო ინგოროყვა  ომის უსასტიკეს სახეს პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი, განსაკუთრებული უბრალოებით აღწერს და ეს სისასტიკე ამ უბრალოებაში იმდენად შიშველი და ბასრია, რომ  სურათს კინოკადრის სიცხადით აღიქვამ. ომის თანმდევი გარდაუვალი საცეცი- შიმშილი, პურის რიგი ( იმ ავბედითი ჟამის სახე- სიმბოლოდ ქცეული მოვლენა).  „თან ვშიშობ – სულმა არ წამძლიოსო“ –(ორმაგი კოდირება)  ამბობს ლირიკული გმირი და ნიკო ლორთქიფანიძის ნოველის გმირს  („ტრაგედია უგმიროდ“) თითქოს ტრაგიზმში ეჯიბრება და იმარჯვებს. „იმარჯვებს“ იმიტომ, რომ პურის მომლოდინე, დახოცილ  შვილებს გულისჯიბით ხორბალს ატანს, გასაღივებლად.  ომში შვილმკვდარი დედების სახე-ხატი კარგად ნაცნობია ლიტერატურისთვის, ნატო ინგოროყვას ძალიან საინტერესოდ შემოჰყავს ეს სახე, ლექსში „ ნატირალიდან“, რომელსაც  თუშური და ფშაური ხმითნატირლების მისტიკა ახლავს. „მეტი რა მექნაო“ – ებოდიშება ომშიშვილდაღუპული დედა მტერს და მოყვარეს, მტერთან მომბოდიშებელი დედის პარადიგმა ხალხური ბალადის („ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“) მისტიკას ირეკლავს.

„არ იყო ჩემი შვილი კაცთმოძულეო-

ებოდიშებოდა მოკლულ მტერს

და ცოცხალ მოყვარეს“ [ ინგოროყვა ნ.2022 გვ.44].

ომის ჯოჯოხეთურ სახეს და რეალური ტრავმების უსასტიკეს  სიცხადეს ვეჩეხებით ლექსში „წითელი პარასკევი“.

“წითელი ვაშლი გაგორდა, თქვა ბიჭმა

და ხელში მამის თავი შერჩა.

ჩემო თვალისჩინო, თქვა დედამ

და შვილის თვალები შეჭამა.

ქარმა კაბა ჩამოხსნა თოკიდან,

გაიფიქრა გოგომ, როცა დედის სხეული

ოკუპანტმა ფანჯრიდან გადმოფინა.

ნატვრის ხეა, იფიქრა მგზავრმა,

რომელმაც შორიდან მოჰკრა თვალი –

სინამდვილეში ხეზე დახოცილები ჩამოეკიდათ.

სიზმარია, ფიქრობდა ბიჭი,

როცა სხეულშემოფლეთილი მისი შეყვარებული

თავდაკარგული გვამზე ცეკვავდა და იღიმოდა.”[ ინგოროყვა 2022.45]

განსაკუთრებით ბასრი და მტკივნეულია ეს სტრიქონები, იმიტომ რომ კადრები ნამდვილია, რადგან ეს ტრავმა ჯერ კიდევ ახალია, ჭრილობა ჯერ ისევ პირღია,  ხოლო  უსისხლო სისასტიკით ჩადენილი აქტები ნამდვილი.  რადგან ნამდვილად არსებობს ნაირა კალანდია, ქალი, რომელსაც აფხაზეთის ომში ოკუპანტებმა შვილის თვალები გადააყლაპეს.

შემდეგ ლექსში „ სიის ამოკითხვა. მარიუპოლი.“  ნატო ინგოროყვა უკრაინის ომს ეხმიანება და ომის მსხვერპლი  ბავშვების ტრაგიკულ სახეს გვთავაზობს.

„არ გამოტოვოთ ჩემი გვარი. ნანგრევებიდან ამოგძახებთ- აქ ვარ!

დავიმახსოვროთ პირველი გაკვეთილი. საზეპიროა დახოცილების ბოლო ფიქრი. ქვაფენილებს შენახული აქვთ.“[ინგოროყვა 2022.48]

    სერჰი ჟადანი ერთ- ერთი ყველაზე პოპულარული თანამედროვე უკრაინელი ავტორია,  მისი რომანები „ მესოპოტამია“, „ინტერნატი“ „ვოროშოლოვგრადი“. თარგმნილია ქართულ ენაზე.

ლიტერატურაში, განსაკუთრებით კი პოეზიაში,კიდევ უფრო ხშირად პოსტმოდნისტულში, რადგან პოსტმოდერნიზმი სულის მდგომარეობა უფროა, ომების დამანგრეველი ძალა , ადამიანურ ტრაგედიებში ირეკლება. სწორედ ამგვარად ხატავს ომს სერჰი ჟადანი, ლექსში „მარტორქა“. ჩვეულებრივი ადამიანის ტრაგედია, ძმის სიკვდილით გამოწვეული ყრუ ტკივილის გაზიარების დაუოკებელი სურვილი. ომის მთელი სისასტიკე, აღწერილი მშვიდად, „ზედმეტი სიმშვიდით“, აქ მშვიდი ტონი კიდევ უფრო ამძაფრებს განცდას. ტანჯვას, ტკივილს, უფრო ხელშესახებს ხდის ადამიანურ ტრაგედიას. ყველაზე მძაფრი კი ის სცენაა, სადაც ომში მოკლულ ჯარისკაცთა დაფლეთილ გვამებს ვეჩეხებით, უფრო კი იმას რაც გვამთაგან დარჩა. როგორ აწყობდნენ გვამებს ფაზლივით, როგორ შეხვდათ მეტ-ნაკლებად თანაბარი სიგრძის კიდურები. მეტისმეტად სასტიკია იმის ეს ჯოჯოხეთური სცენა, მეტისმეტად რეალურია ამიტომ.

ომი ყველაზე დიდი ბოროტებაა სამყაროს წინაშე ჩადენილი. ომგამოვლილი სამყარო ვეღარასდროს იქნება ძველებური. სიკვდილის შიშის ჩადგომა ომის კანონია.

„საშიშია ჩაისუნთქო სისხლიანი მთვარის სიმყრალე

საშიშია დაინახო, როგორ ხდება ისტორია.“[ჟანადი 2015]

ომის დაწყებამდე ყველაფერის სხვაგვარად იყო,  ყველანი სხვები ვიყავით, ამბობს პოეტი. სხვაგვარები იმიტომ, რომ ჯერ არ იყო ჩამდგარი შიში, ის შიში რომელიც ომს მოაქვს.

„მაშინ არავის აშინებდა ვარსკვლავები,

რომლებიც ტბებში ირეკლებოდნენ,

მაშინ არავის აფრთხობდა კვამლი

რომელიც მოხნულ მიწას სდიოდა.“[ჟადანი 2015]

ომმა შეცვალა სიყვარულის ლირიკული სახეც, უფრო სწორად მას წინ სიკვდილი დაუყენა.ლექსში  შეყვარებული ქალის ორიგინალური სახე იკვეთება. „სიკვდილით და სიყვარულით გარემოცული ქალი“. შემდგე კინოკადრივით გრძელდება :

„ქალი რგავს სახეს კაცის მკერდში

და ზურგზე მუშტებს უბაგუნებს,

ქვითინებს, კივის სიბნელეში…“

ქალი კაცობრიობის სათქმელს აჟღერებს, ქვითინით „რა უნდა ვუყო ამდენ სიკვდილს, სად უნდა წავიღო?“.

ჩვენს მიერ განხილულ ყველა ავტორთან ვხვდებით ომის გამოცდილების მერე გარდამტეხ ცვლილებას, ადამისნის გონებაზე, მისი ფსიქიკაზე ომი წარუშლელ კვალს ტოვებს ასეთი რეფლექსია გვხვდება უკრაინელ პოეტ ირინა შუვალოვასთან, იგი ხატავს ცხოვრებას ომამდე, როცა ყველაფერი სხვაგვარად იყო, ადამიანები ცხოვრობდნენ ჩვეულებრივი ცხოვრებით, ბავშვებს  უხსნიდნენ რა არის ომი, უხსნიდნენ ისე, როგორც მაგალითად, რა არის ჩრდილოეთ პოლუსი. ხოლო შემდეგ,  ყველამ საკუთარი თვალით ნახა რა იყო ეს, საკუთარი კანით იგრძნო. ომის ტრავმა  ასეთი სახით იკვეთება :

„..იმ წინა ცხოვრებაში

არც კი ვიცოდით

ფოლადის რამდენი სანტიმეტრი ტკივილის

დაუბრკოლებლად ჩარჭობა შეიძლებოდა

ჩვენს ვარდისფერ და რბილ სხეულებში…“  [შუვალოვა. ი 2022

(თეა თოფურიას „იაკობის ჭასთან“)

 ნაწარმოების დასაწყისშივე იშლება მითოსური პლანი („გოლიათის ღამე, იოათამის ნაამბობი“) და ჩვენ თვალწინ ცოცხლდება პრეისტორიული, ზღაპრული, ბავშვური წარმოდგენებით აღქმულ-ნაქსოვი სამყარო: ერთხელ ერთ-ერთი გოლიათი თავის ქვეყანაში მიწაზე ჯდება და სამყაროს ზურგს აქცევს, ხოლო მისი ვეებერთელა ზურგი ყველაფერს დაჩრდილავს და ასე დაღამდება პირველად. ეს გოლიათი შეყვარებულია. მოდით, დასაწყისშივე დავსვათ კითხვა, რომელსაც წერილის ბოლოს გავცემთ პასუხს:

• გოლიათებმაც იციან სიყვარული?!

…ძალიან საინტერესოა სინკრეტულობა, წარმართულში ქარიატიანულის ჩართვა (თუ, პირიქით), როგორც თუნდაც ჩვენს მთის სალოცავებშია: „შეყვარებული გოლიათის ამბავი იმ ორი ამბიდან ერთ-ერთია, რომელიც იოაბმა ქრისტეს გაუცვალა, ამიტომ ამის შესახებ ვერავინ ვერაფერს ჰყვება“(3). ჩვენ წინაშეა ყოფიერების არქაული ზღაპარამბავი, რომელსაც არც დასაწყისი აქვსო, ავტორმა და არც დასასრული („ვინც წაიკითხავთ, თქვენს ჭკუაზე დაიწყეთ და დაამთავრეთ“). მოკლედ, „შუას“ ჰყვება მწერალი, როგორც მოუხერხდება, ისე. წარსული „დასაწყისია“ და აღარ არის, მომავალი „დასასრულია“ და ჯერ არ არის. „შუა“ აწმყოა – „შეჩერდი წამო“, ყველაზე ნაღდი და საგრძნობი, აწმყო, რომელშიც აქტიურად ვცხოვრობთ. აწმყო, რომელშიც წარსულიცაა, როგორც გამოძახილი, კვალი და მომავალიც, როგორც ხნულში მარცვალი, ნაყოფი რომ უნდა გამოიღოს…

იდიომებით მეტყველებაც თვალშისაცემია, მაგრამ არანაირადაა დამძიმებული, ისეა, როგორც იგავში, ანდაზაში – რთულის „მარტივად“ გადმოცემა. მაგალითად, არიან მოხუცები, რომლებიც თითქოს უდარდელობით სვამენ კითხვას ისეთი სიმსუბუქით, მათს ჭარმაგ ასაკს რომ ახასიათებს („მაგრამ საკმაოდ მოხუცი იყო, რომ იმაზე ედარდა, რასაც არაფერი ეშველებოდა“ ან „რატომ უყვარს ადამიანს ფანჯარაში ყურება? – გაიფიქრა მანასემ, – თან მაშინაც კი, როცა ზუსტად იცის, რასაც დაინახავს და მაშინაც, როცა უკვე ვერაფერს ხედავს.“) და არიან ბავშვებიც, რომლებიც ონავრულად სვამენ უკვე თავიანთ კითხვებს:

„– ეშმაკს მართლა არ სძინავს, ბაბუ?

• რამ გაგახსენა ეშმაკი?
• აი, ზაქარია რომ არ იძინებს ხოლმე, ისიც ეშმაკია?“

ჰო, პასუხებია საქმე ამ მარტივი/რთული კითხვებისა, თორემ კითხვები რიტორიკულია: მოხუცებმა იციან პასუხები, ბავშვებმა კი „იციან“.

მოვლენები ნაწარმოებში გასულიერებულია, როგორც უხსოვარ დროში, თუმცა არ გვტოვებს შეგრძნება, რომ რასაც ვკითხულობთ, ზედროულია – „წვიმაზე ძაღლისხევში ისე ლაპარაკობდნენ, როგორც ადამიანზე“; ისიც ხან ანგრევს, ხანაც ინახავს ხალხს: საშეშე ხე ჩამოქვს, ნადირსაც ჩამორეკავს ხოლმე ზემო ტყეებიდან.

„ძაღლისხევი“ ცხოვრების მეტაფორაა – ცხოვრობს ხალხი, როგორც „ათადან და ბაბადან“, მოჰყავთ მოსავალი, ვაჭრობენ, წიგნებს წერენ, ქორწინდებიან, ხოლო ახალშობილებს ქრისტეს წინაპრების სახელებს არქმევენ და იმედიც აქვთ, რომ ქრისტე ისევ დაიბადება. შემდეგ შემოდის ომის სიმბოლიკა, პარადიგმულობა: ლტოლვილები, მოხუცებითა და ატირებული ბავშვებით, დაჭრილებით სავსე ურმებით, დაუმარხავი მიცვალებულების დამარხვას რომ სთხოვენ და არ ყოვნდებიან, აგრძელებენ გზას. ურდო მოდის და ხალხიც იძულებულია, აიყაროს და სხვაგან, შორს, მთებში გადაიხვეწოს.

პერსონაჟთა სახელები ბიბლიურს მიმსგავსებულია, რაც მიგვანიშნებს, რომ ეს ამბავი რომელიღაც კონკრეტულ დროის ლოკალშიც ხდება და მის ჩარჩოებსაც არღვევს, მითის კანონიკით. განცდათა „მშვიდი“ სიმძაფრეც მითოსურია („ფარეზმა იმდენი იფიქრა, რომ თვალების ფერი შეეცვალა“).

მომხვდური ყველა კაცს ამოხოცავს, რჩებიან მხოლოდ ქალები და ბავშვები; კიდევ ცალხელა ზარა, ფარეზის ძმა. მითოსის თხრობის „გრილ სინოტივეს“ გრძნობ, როცა წლების შემდეგ ელიაკიმი იმ ბავშვის უხრწნელ სხეულს პოულობს ხევთან, დავითისა, რომელიც ხევის შესასვლელში ჩააყენეს ქალებმა და მასზე შემდგომ აღარაფერი გაუგიათ. სხეული ხავსითა და კლდის ყვავილებითაა დაფარული და მას უზარმაზარი ფრინველი იცავს, ახლოს არავის უშვებს….ასე არსდება ძაღლისხევი – ურდოდან გამოყოლილი, დარჩენილი ათი კაცი დიდი ველიდან გამოყოლილმა ნაგაზმა დაგლიჯა და შემდეგ ჩვეულებრივი ძაღლური ცხოვრებით მოკვდა. ბავშვები ხანდახან იცინიან ამ დაუჯერებელ ამბებზე, თუმცა არ უკვირთ („ძაღლის ამბავი მხოლოდ მაშინ დაიჯერეს, როდესაც აქაზის მომაკვდავი შვილი ეზეკია საიქიოდან დაბრუნდა“). თითქოს ყოფიერების, ათასჯერ აღსრულებულ-აღიარებულ-ტრაგიკულ ჭეშმარიტებას ღაღადებსო წუთისოფლისა ეს სიტყვები: „პურის თეთრი ტილო დაბერტყა, მიცვალებული შიგ გაახვია და ცოტა ხანს დასასვენებლად ჩამოჯდა. თითქოს უზარმაზარი შოთი გამოუცხვიათო, ისე იდო ცხედარი იატაკზე“(38); – აქ არ შეიძლება, არ გაგვახსენდეს „პური ჩვენი არსობისა“ – ფქვილი და „პური მიწისა“ – ადამიანი; წარმავალობისა და ამაოების ასე შემზარავი და ასე ახლობელი, შეჩვეული, გაუხსნელი და ადამიანობის ურთულესი, ბოლომდე  მაინც და ყოველთვის შეუცნობელი საიდუმლოები: „მიწიან ხელებს რომ იბანდა, გაიფიქრა, მამას ვეღარ შეხვდებოდა, ალბათ საიქიოშიც ვერა, იმდენად უცხოები იყვნენ ერთმანეთისთვის“(39).

ნაწარმოების ენა იგავურია, თითქოს ზღაპარს, მითს ან სახარებისეულ იგავს კითხულობ. სახელები გამოგონილია, უხსოვარდროინდელს, ბიბლიურს მიმსგავსებული. სიმბოლოებით აზროვნებაც სახარებისეულ-პარადიგმულია. მითოსური ზმანებები, ყოფნა-არყოფნის ზღვარზე, არქაულის სუნთქვა და ზედროულობა, ზოგადობა. კონკრეტიკა აქ, უბრალოდ, ფორმაა, რომელშიც ეს ზედროულია დროებით ჩასმული.

იაკობის ჭა რაღაა? – „ძლიერი წვიმებისას მუდამ დიდებოდა ჭები, გარდა იაკობის ჭისა, რომელსაც მთელი სიცოცხლე თხრიდა იაკობი და წყლის ძარღვამდე მაინც ვერ ჩააღწია. იმასაც კი ამბობენ, იაკობის ჭა იმდენად ღრმაა, საიქიომდე აღწევსო“(50). ეს ჭა, რომელშიც წყალი არასდროს ჩადგება, ჩემი აზრით, ბედისწერისა და ადამიანი შერკინების მარადიული მისტერიაა, მეტაფორა, სიმბოლო; და როგორია ბედისწერა თეა თოფურიას სამყაროში? – მაგალითად, ძაღლისხეველებს სჯერათ, რომ გოლიათის გახვრეტილ ბეჭში გავლით კაცი დროის საზომებით სავსე ოთახში ხვდებოდა; „ადამიანი რომ დაიბადებოდა, ანგელოზი მისი სიკვდილის დროს მონიშნავდა და ისიც იქამდე იცოცხლებდა, სანამ დროის ისარი ამ ნიშნულამდე არ მიაღწევდა“ (56) – ანუ დაბადება და სიკვდილი უცვლელი კანონზომიერებებიაო, რასაც თუნდაც „ვეფხისტყაოსანში“ განგება, უფლის ნება ჰქვია. ეს უკვე ჩვენი ქმედებებით დაურეგულიერებელი მოცემულობაა, ბედისწერისგან განსხვავებით.

ეზოთერულთან, სიბრძნესთან ზიარების შეგრძნებები საკმაოდაა წიგნში. თუნდაც ეზეკიას ნაამბობი რაღაცა აპოკრიფული მონათხრობივითაა „ძაღლების სამოთხეზე“ – როდესაც ძეღლისხეველი კვდება, მის შესახვედრად მფარველი ანგელოზის მაგივრად ის ძაღლი მოდის, რომელმაც ხევი ურდოსგან დაიცვა და საიქიოშიც ის მიაცილებთო: „– დიდი, თეთრი ძაღლი, შავლაქებიანი, სანამ ავად ვიყავი, მოშორებით იჯდა და მიყურებდა. ზოგჯერ ახლოს მოდიოდა, მყნოსავდა“ (56), – ეს უკვე აქაზის შვილის, ეზეკიას, ნათქვამია, რომელსაც მამამ მეგობრის სახელი დაარქვა.

მწერლის წერის ოსტატობა მინიმალიზმებით მიღწული სიღრმეა, დრო და ღვთაებრიობაც, რომელთა სიმბოლო მოხუცი ეზეკიაა ერთ-ერთ მისტიკურ ეპიზოდში: „შორიდან ისე ჩანდა, თითქოს სულ თეთრები ეცვა, სინამდვილეში ტანსაცმელი გახუნებოდა მუდმივად მზეზე ჯდომისგან“. მოხუცი ეზეკია უკვე დიდი ასაკისაა, იმდენად დიდი, რომ უკვდავი ჰგონიათ; მზისგან გამთბარ მიწის ნაგლეჯზე ჯდება („მზეც“ და „მიწაც“ შეიძლება მეტაფორებად მოვიაზროთ, პრინციპში) ხოლმე წესისამებრ და აგრილებამდე იქ ზის. იგი დროის საზომია ან, თუ გნებავთ, თავად დრო – წუთისფლის საზომი. „ძნელი ყოფილა კაცის ცხოვრებაო“ და ანგელოზი ეზეკიას დროის საზომიდან აძრობს ტოტს. იმ წუთასვე კვდება მზეს მიფიქცებული მზესავით ბებერი ეზეკია; როგორც ყველა გარდასული წუთი და წამი…

უამრავი სიბრძნეა ნაწარმოებში, მოკლედ და ლაკონიურად, „მარტივად“ თქმული, როგორც საკრალურ ტექსტებში: „თამარს არ უტირია. ბოლოს მაშინ იტირა, როცა დედა მოუკვდა და იმავე დღეს შეეგუა, რომ ამის შემდეგ მისი ტირილი სხვებს მხოლოდ გააღიზიანებდა და სხვა არაფერი“(65). პერსონაჟებიც, ახლაც მცხოვრებნიც და წინარეისტორიულნიც, უამრავი წლისანი ბიბლიური მათუსალასავით, ბევრ დროში ნაცხოვრებნი, მარად ძველნი და მარად თანამედროვენი…ჰო, აქვე სიბრძნე-ოქსიმორონებზეც, თუნდაც ამაზე: „თითქოს სიყვარულისთვის ვიბადებით, თუმცა ცხოვრება სიყვარულს არ გაპატიებს“.

კიდევ ინფანტილური, მითოსურ-პირველყოფილი წარმოდგენები ქვეყნიერებაზე: ოქროს მთვარე, რომელიც მძიმეა და შეიძლება რომელიმე მთის უკან ჩამოვარდეს და იოაბიც,  დაკარგული მთვარის საძებნელად რომ მიდის; ადამიანური ტყუილები და სიმართლეები, გამოგონილი თუ წარმოსახვითი სინამდვილე, მათი „აიწონა-დაიწონა“; დრო, რომელიც ადამიანებმა გამოიგონეს ამაოების დასამარცხებლად:

„– უფალო, სადაც წახვალ, წაიღე კიდევ ერთი ტყუილი თამარზე, რომელიც არასდროს დამიტოვებია. ათი წლის წინანდელ ზამთარში ცოლად შევირთე, აგერ იმ სახლში ორ შვილთან ერთად ვცხოვრობ. ახლა გვძინავს, ნუ გაგვაღვიძებ, ისე გაბრუნდი, ხალხმა არ დაგინახოს.

• მე არსაიდან მოვსულვარ, სულ აქ ვიყავი.“

ყოველივე ზემოჩამოთვლილია გაერთიანებული ამ ეპიზოდში. ასევე „ძილ-ღვიძილის“ ამსოფლიური დაუდგენლობა და „ო, ღმერთო ჩემო, სულ ძილი, ძილიც…“, ილიასეული.

იოაბი სვამს მარად კითხვას: „რა არის ადამიანში საყვარელი?…რატომ უყვარს ღმერთს ადამიანი? არაფერი კარგი ადამიანს არა აქვს, არც სილამაზე, არც ბუნება, არც გონი, წყალს არ მოგაწვდის, სათავისო თუ არაფერი ეგულება. კატაც საყვარელია, ძაღლიც. ადამიანში რა არის საყვარელი? ამდენი ხანია ვფიქრობ და ვერ მომიფიქრებია“). ამის პასუხად, ათასჯერ ნაფიქრ ადამიანურ დანიშნულებად, ჩემი გარდაცვლილი მეგობრის ლექსი შემომხვდა, ზუსტად თეა თოფურიას წიგნის კითხვისას და სრულად შემოგთავაზებთ:

„როცა ზამთარში გუგუნებს ცეცხლი და ეფერება პატარა ბიჭი

დამჭკნარ ხელებზე ბეღურისხელა უძლურ ბაბუას,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი…

როცა ჭაობში გზააბნეულს, ყელამდე ჩაფლულს,

დროზე მიუსწრებს მძალვრი ხელი, ჩაეჭიდება,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი…

როცა სიცხისგან გათანგული შვილის ცხელ შუბლზე,

იმედს და შვებას დაეძებენ დედის ტუჩები,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

როცა ცოდვილი, დაცემული იპოვის ძალას

და მიფორთხდება სინანულის შეჭედილ კართან,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

როცა სიმართლის წვრილ-წვრილ ნამცეცებს

ეკალბარდებში დაეძებენ მკრთალი თითები

და ლურჯ თავშალში აგროვებენ გათენებამდე,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

როცა სიკვდილი ჩაამსხვრევს სარკეს

და განშორებით დაჭრილი სული,

ადგება ფეხზე და გზას განაგრძობს,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

როცა ხანძარში მიტოვებულ უმწეო ლეკვებს,

მოძებნის ვინმე, ჩაიხუტებს და გადაარჩენს,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

როცა სიყვარულს ვეღარ იტევს ვერაფრით გული

და სხვას დაეძებს, რომ უშურველად გაუზიაროს,

მაშინ მიხვდები, ალბათ ამისთვის გაჩენილა ადამიანი.

ცხოვრების ბნელი, უსულგულო ცივი წყლებიდან

ყოველწუთს ცდილობს ამოყვინთვას და მზესთან ასვლას.

ამისთვის მოდის ტანჯვის გზებით ადამიანი.

აბა, ტყუილად ხომ არ გაჩნდა ამქვეყნად მართლა?…“

(ინგა მილორავა „მიხვედრა“)

თემა წიგნისა „იაკობის ჭასთან“ მაგიური რეალიზმია, ფანტასმაგორია, მითოსი; ხოლო იდეა შემდეგია – კაციც, ერიც, იმისთვის იტანჯება, რომ ბოლოს ისევ საკუთარ თავს დაუბრუნდეს. ანუ დიდი მიზნისკენ სწრაფვა და მიღწევაა ადამიანში საყვარელი!

დაბოლოს, პასუხი წერილის დასაწყისში დასმულ კითხვაზე:

• გოლიათებმა იციან სიყვარული, აბა, ჩვენ, ადამიანებმა, რა ვიცით?!

ჰოდა, უნდა ვისწავლოთ კიდეც „გოლიათებისგან“……

ციტატები წიგნიდან – თეა თოფურია, „იაკობის ჭასთან“, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2023 წელი