ჩემი აზრით, „შუშანიკის წამება“ უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში, რადგან პირველადვე – ლიტერატურა არის სტილი და მის მიღმა, არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს, რა განზრახულობით იწერება იგი, ემიჯნება თუ არა გამონაგონობას და სხვა. „შუშანიკის წამების“ ლიტერატურული სტილი არის მაღალი. თუ ლიტერატურა, განსაკუთრებით პროზა, უნდა აჩენდეს კითხვებს, იძლეოდეს ინტერპრეტაციისა და დისკუსიის შესაძლებლობას – შესანიშნავი საშუალებებია ამ ტექსტში. ამ ტიპის ტექსტების სწავლება არაერთი თვალსაზრისით არის მნიშვნელოვანი: 1) ისტორიზმის პრინციპი – მოსწავლე იაზრებს იმ მთლიანობას, რა გზაც მხატვრულმა სიტყვამ გაიარა ამ ქვეყანაში; 2) უკვე ნახსენები მხატვრული მასშტაბი­ – რიგი ეპიზოდები სამივე პოპულარულ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტში დადასტურებულად უმაღლესი პილოტაჟი გახლავთ; 3) ენის განცდა – ბუნებრივია, ამ ტიპის ტექსტის სწავლება შესაბამისი და უხვი განმარტებებით უნდა მიმდინარეობდეს, მაგრამ თუნდაც ფრაგმენტული შეხება მეხუთე საუკუნის ქართულ ენასთან, არა მგონია, მაინცდამაინც მავნებელი, მსუბუქად რომ ვთქვათ.

ცხადია, წლების განმავლობაში­ ­სწა­ვლების ფორმა გაუგებარი და შესა­ცვლელი­ იყო. არამართებული იყო ზეპირობის ვალდებულებაც და მით უფრო ამის ნიშნებში ასახვა – მიუხედავად იმისა, რომ მე სუბიექტურად მომწონს დაზუთხვის ვარჯიში. ახლა ეს მიდგომები შეიცვალა, თუმცა კიდევ ბევრია სამუშაო.

გუშინ ფანჯარა გამოვაღე და უცებ, უცნაური და მოულოდნელი აწყვეტით შემოვარდა გაზაფხულის სუნი – განა ფეხაკრეფით, როგორც სხვა ახლო გაზაფხულებისას სჩვეოდა ხოლმე. გაზაფხულის სუნი – მომავლიდან გამოპარული. ასეთი დაძგერება უხსოვარ დროში მახსოვს ხოლმე, მარტის პროლოგისას, აივანზე როცა გავდიოდი, ჯერაც ზამთრის განცდით ნაკარნახევი ტანსაცმლით და უცებ რაღაც დაგაბზრიალებდა – ვწევარ ახლა და თვალდახუჭული საკუთარ ბავშვობას ვსუნთქავ.

ვხედავ ჩემი ეზოს თებერვლის შუას. იქ, სწორედ თებერვლის შუაში, დგახარ და თუ ზუსტად სუნთქავ, გაზაფხულს დაიჭერ. ნესტოების ტექნიკის ამბავია, ალქიმია არ სჭირდება. ცივ კალოშში რომ კენჭები გხვდება და გახდა და გადმოყრა გეზარება – ეგ არის თებერვლის დილა სოფელში. გააღე საქათმე, ძროხა გაუშვი და მოხურული ბუშლატაც სველია. ბუშლატას სახელოებიც აქვს, მაგრამ ჩაცმული არასდროს მინახავს. ბუშლატა უნდა მოიხურო. ეგ არის წესი. სოფლის წესი. სანამ ამ წესს ქალაქი არ აუგებს წესს. ქალაქი, გაზაფხულივით შემოპარული – ოღონდ სხვა კარიდან.

თითქოს ბანალური ამბავია, მაგრამ მენტალური ავადობებისას უზუსტესი: დრო თანაბრად არის მოკავშირეც და მტერიც – მთავარია რა განწყობით გაჰყვები მას. მავნებელია კალენდარული დათქმები – „ერთ თვეში მორჩები ან მოვრჩები“, „ექვს თვეში“, „ერთ წელიწადში“ – ეს გარდაუვალად განგაწყობს მოცემული დრო ცუდად იყო.

გამოჯანმრთელება უნდა დაიწყო დღესვე, აქ და ახლა.

ცხადია, ყველაზე რთული და ამავდროულად, აუცილებელი – ბრძოლის დაწყებაა. თუმცა, საიდან უნდა ავთვალოთ საწყისი წუთი, როცა საკუთარი თავი მოუხელთებელია და თითქოს დაუძლეველ ფსიქო-სომატურ წრეში გვატრიალებს? გონებას დამახსოვრებული აქვს ტანჯვა და ზეპირ რიტუალს იმეორებს. დიახ, დაზეპირებული, რადგან ადამიანი იმთავითვე არის ბაძვა.

ტვინს სხვა საზეპირო უნდა შევთავაზოთ.

აუცილებელი გზა – ფსიქიატრია, თერაპია, ძილის და კვების მოწესრიგება და სხვანი – რაღაცით უნდა დაიწყოს. რაღაც უცნაური ნაბიჯით და ეს ვერ იქნება „თავს შემოუძახე“ და „ხელში აიყვანე“ – ასე უცებ და ერთბაშად. სწორედ აქ გვჭირდება მოკავშირედ დრო და მოთმინება. ადამიანად ყოფნა ზოგადად საკუთარი თავის ყოველდღიური იძულება მგონია და ამ დროს – მით უფრო. „რაც არა გწადდეს, იგი ქმენ, ნუ სდევ წადილთა ნებასა“ – ეს არის. რუსთაველია. აიძულე საკუთარი თავი ფრთხილად, მაგრამ რუტინულად ხშირად, დაბრუნდეს იქ, რაც ოდინდელ ყოფად გახსოვს. ნაბიჯ-ნაბიჯ გამოიტყუე თუნდაც გამოგონილი წუთები და შესთავაზე ტვინს. ეს რთული, მაგრამ ერთადერთი გზაა სრულფასოვანი დაბრუნების. დიდი დაბრუნების. და აუცილებლის.

არიან ადამიანები, რომლებიც ქალაქს უტოლდებიან და მეტიც. ჩემთვის ხაშური ნინო დოფიძეა. ახალგაზრდა, საოცარი გოგო, რომელსაც ლიტერატურა ძალიან უყვარდა. შეზღუდული შესაძლებლობა? საშინლად მძულს ასეთი სახელდებები. ჩვენ ყველანი შეზღუდული შესაძლებლობების ვართ და ან ვინ ყოფილა შეუზღუდავი ძალის? ცოტა და ერთი მათგან ნინო იყო: დიდი მაგალითი უამრავი ადამიანისთვის, უანგარო მონდომებით და დონკიხოტური სულით. რამდენჯერმე ვნახე ხაშურში, საკუთარ ლიტერატურულ კლუბში, რომელსაც მე ნინოს სახელს დავარქმევდი დღეიდან, თუმცა ახლო მეგობარივით მწერდა და ხშირად. მწერდა ყველაზე რთულ წუთებში – როცა ზოგი მეგობარიც მივიწყებდა. ვიცი, ბევრს გვაქვს მისი ამგვარი ვალი. როგორ გადავიხდით? ვერაფრით. ასე თუ ამოვიოხრებთ მხოლოდ.

„ფანტაზია იბადება მოძრაობაში“.

გოეთე

ციფრულმა ეპოქამ ადამიანს „შეუზღუდა“ მოძრაობა. ადამიანი კი პერფორმანსული არსებაა. ის არ არის მხოლოდ „მოლაპარაკე სუბიექტი“, არც მხოლოდ „მწერალი“. ადამიანი არის მოქმედება, გამოხატვა – არა მხოლოდ სიტყვებით, არამედ მთელი სხეულის მოძრაობით. თუ სხეულის ენას ჩამოვაშორებთ მეტყველებას, არასრულყოფილ თვითგამოხატვას მივიღებთ. ბგერებით (ლინგვისტურად და მუსიკით) გამოხატული აზრი შეგვიძლია სხეულის ჰარმონიულ მოძრაობად ვაქციოთ – ეს არის ევრითმია.

ევრითმია ექსპრესიული მოძრაობის ფორმაა, რომელიც შეიმუშავა ანთროპოსოფიის ფუძემდებელმა რუდოლფ შტაინერმა. მას ხშირად უწოდებენ „ხილულ მეტყველებას“ ან „ხილულ მუსიკას“, რადგან მეტყველებისა და მუსიკის ბგერებს ევრითმია რიტმულ მოძრაობად გარდაქმნის. სიტყვა „ევრითმია“ ძველი ბერძნულიდან მომდინარეობს (eu – ლამაზი, rythmos – ჰარმონიული მოძრაობა). თუ მეტყველებისას ადამიანი სიტყვების მეშვეობით გამოხატავს თავის შინაგან მდგომარეობას, ევრითმიაში ის მოძრაობით გამოიხატება.

კითხვაზე: რა არის ევრითმია, – ვალდორფის სკოლის მოსწავლეები უმეტესად ასე პასუხობენ: „სინამდვილეში ამის ახსნა შეუძლებელია! ის ძალიან ჰგავს ცეკვას, მაგრამ ცეკვა არ არის, ჰგავს თეატრალურ წარმოდგენას, მაგრამ არსებითად სულ სხვა რამაა. უმჯობესია, თავად სცადოთ“.

ევრითმიულ მოძრაობებში მთელი სხეულია ჩართული. მისი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილია ხელების მოძრაობა. ხელების მოძრაობა ისტორიულად მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მეტყველების ფუნქციასთან. ჯერ ვითარდება თითების მოძრაობები, შემდეგ ხდება მარცვლების არტიკულაცია. მეტყველების განვითარება პირდაპირ არის დამოკიდებული თითების მოძრაობის ხარისხზე. ამიტომაც ასრულებინებენ მეტყველების თერაპევტები ბავშვებს თითების ვარჯიშს.

ამის გამო ხელს/ხელის თითებს მეტყველების ორგანოდაც (არტიკულაციურ აპარატად) კი განიხილავენ. დააკვირდით, რამდენად უფრო საინტერესო და შთამბეჭდავია იმ ადამიანის მეტყველება, რომელიც მეტყველების პროცესში ხელებს სწორად იყენებს. თითქოს ეს აზრის დაბადებას ეხმარება, თითქოს ხელები დირიჟორობს ბგერებს.

ახლა კი წარმოვიდგინოთ, როგორ „ითარგმნება“ მეტყველება ან მუსიკა მოძრაობის ენაზე, რომელშიც მთელი სხეულია ჩართული. ევრითმია არის მხატვრული მოძრაობის განსაკუთრებული სახე, რომელიც ხელს უწყობს ადამიანის მთლიან ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებას. ევრითმია ჰოლისტურია თავისი არსით. სხეულის ნაწილების რიტმულ მოძრაობას ჰარმონიაში მოჰყავს არა მარტო ფიზიკური, არამედ მენტალური, ფსიქიკური და სულიერი სხეული, ამიტომ მას აქვს უამრავი ფუნქცია:

1. საგანმანათლებლო/პედაგოგიური
2. თერაპიული
3. მხატვრული
4. შემეცნებითი

პედაგოგიური ევრითმია გულისხმობს ევრითმიის სასწავლო ინსტრუმენტად გამოყენებას ვალდორფის სკოლებში და არამხოლოდ.

ანბანის ევრითმია: ანბანის თითოეული ბგერა დაკავშირებულია კონკრეტულ მოძრაობასთან ან ჟესტთან. მაგალითად, ბგერა „ah“ შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს ხელების ფართოდ გაშლით, ხოლო ბგერა „b“ – მოძრაობით, რომელიც ამ ასოს ფორმას იმეორებს.

რიცხვის ევრითმია: ამ სავარჯიშოში თითოეული რიცხვი დაკავშირებულია კონკრეტულ მოძრაობასთან. მაგალითად, ერთი შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს გამართული დგომით, ორი – ცალ ფეხზე დაბალანსებული დგომით და ასე შემდეგ.

ტექსტის ევრითმია: მოსწავლეებს შეუძლიათ, განასახიერონ მოთხრობები ან ლექსები ევრითმიული მოძრაობებით, რომლებიც შეესაბამება ტექსტის პერსონაჟებს, მოქმედებებსა და ემოციებს. ეს მათ ეხმარება, უფრო სიღრმისეულად გააცნობიერონ ტექსტი და მისი სტრუქტურა. ამასთანავე, ასეთი სწავლება ხელს უწყობს ინფორმაციის სწრაფად დამახსოვრებას.

მუსიკალური ევრითმია: ევრითმია ასევე გამოიყენება მუსიკალური კომპოზიციების შესასწავლად და ინტერპრეტაციისთვის. სტუდენტებს/მოსწავლეებს შეუძლიათ, შექმნან მოძრაობები, რომლებიც შეესაბამება მუსიკის სხვადასხვა ელემენტს – მელოდიას, რიტმს, დინამიკას. ეს მათ დაეხმარება, განივითარონ მოსმენის უნარები და კოორდინაცია.

ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია იმისა, თუ როგორ შეიძლება ევრითმიის ინტეგრირება სწავლებაში. სავარჯიშოები და მოძრაობები განსხვავდება მოსწავლეების ასაკის, სასწავლო საგნისა და გაკვეთილის მიზნების მიხედვით.

ევრითმიას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის, როდესაც ბავშვის მოძრაობები, მეტყველება და ქცევა ინტენსიურად ყალიბდება მათ უშუალო გარემოში მყოფი ადამიანების მოძრაობების, მეტყველებისა და ქცევების იმიტაციით. ევრითმიას სკოლამდელი ასაკის ბავშვები მხიარული თამაშებით ითვისებენ. შედეგად ისინი ძალიან ადვილად სწავლობენ მეტყველებას, უცხო ენას. ევრითმიულ წარმოდგენებში ბავშვი ხდება „მთასავით მშვიდი, ყვავილივით ფერადი და სურნელოვანი, ნაკადულივით მიედინება, ქარივით ჩურჩულებს ხეებს შორის, ფუტკარივით მხიარულად ზუზუნებს, ჩიტივით თავისუფლად დაფრინავს“.

რას აკეთებენ პირველკლასელები, მაგალითად, ევრითმიის გაკვეთილზე? [1]

ისინი ასრულებენ ასეთ მარტივ ტექსტებს:

Ich bin ein Licht (I)

მე ვარ სინათლე

Und habe Kraft (A)

მე მაქვს ძალა

Und bin so froh! (O)

მე მიხარია

პირველი სტრიქონის წარმოთქმისას ბავშვები მზის სხივებივით შეჯგუფებულები დგანან, მეორე სტრიქონზე უკან ხტებიან და იშლებიან, მესამეზე კი ორივე ხელით მომრგვალებულ მოძრაობას ასრულებენ. ეს არის I, A და O ჟესტების ფორმირების მრავალი შესაძლებლობიდან ერთ-ერთი. ისევე როგორც ერთი და იმავე ბგერებით შეგვიძლია გამოვხატოთ სხვადასხვა ემოცია, გრძნობა, განწყობა და აზრი, ასევე ევრითმული ჟესტებით გამოხატვა, კონტექსტიდან გამომდინარე, განსხვავებულია. მოცემულ ნიმუშში არჩეულია ძალიან მარტივი ჟესტები. თუ ბავშვები სწრაფად გაართმევენ თავს შესრულებას, ვარჯიშის ტემპი აჩქარდება. იმავდროულად, სხეულის ნაწილების სწრაფი და რიტმული მოძრაობები ბავშვებს ახალისებს და სიხარულს ჰგვრის.

აქ კი ქართველი ევრითმისტები ასრულებენ ვაჟა-ფშაველას ლექსს „ღამე მთაში“[2]

ჯერ გააკეთე, მერე იფიქრე

საკუთარი სხეულის შეცნობა თვითშემეცნების დასაწყისია. ამას ბავშვები მოძრაობითა და მოქმედებით აღწევენ. რიტმული მოძრაობა ნიშნავს თანდათანობით შეიცნო საკუთარი თავი. შესწავლის სურვილით შთაგონებული მოზარდი იკვლევს გარემოცვას და სხვადასხვა საგნის მნიშვნელობას. ამ დროს მისი სხეული მყარ საფუძვლად იქცევა, ხოლო მოძრაობა – თვითშემეცნების ამაღლების ინსტრუმენტად.

როგორ გამოვიყენოთ ტრადიციულ სწავლებაში ევრითმიის ელემენტები?

მიეცით ბავშვებს საშუალება, ტექსტი გამოხატონ მოძრაობით, ისე, როგორც გრძნობენ და განიცდიან. ეს მეთოდი განსაკუთრებით ეფექტურია პოეზიის შემთხვევაში. შეუძლიათ პერსონაჟების მოძრაობით გამოხატვაც…

მაგალითად, შესთავაზეთ, გალაკტიონის „ქარი ქრის“ „წაიკითხონ“ თავისუფალი მოძრაობებით. ეს უბრალო აქტივობა მათ შემოქმედებით უნარებს გააუმჯობესებს და სწავლების პროცესს უფრო მეტად გაახალისებს.

[1]https://dytynawaldorf.com.ua/articles-list/moi-ruchki-mogut-govorit/

[2]https://www.youtube.com/watch?v=OE9-znQ-gt4

ნინია სადღობელაშვილის „უსაზღვროდ შერიგებული მეზობლები“

 ნინია სადღობელაშვილის ამ შესანიშნავი ლიტერატურული ზღაპრის სათაურშივე იკვეთება ორი მაგისტრალური თემა, რომლებიც ნაწარმოებში იგავარაკული ფორმით გაშლილა. ეს არის ჩვენი, ქართველების, ისტორიული პრობლემა საზღვრებისა, მათი დაცულობისა თუ შენარჩუნებისა და ამ უდიდესი ეროვნული სატკივრის ასე ოსტატურად „გახვევა“ ენობრივ ქსოვილში, რომელიც გენიალურად, როგორც ჩვენს „ბრძენ“ ენას სჩვევია, წარმოაჩენს ადამიანური სამყაროს დასაზღვრულობის ორ თუ ორაზროვან ასპექტს სიტყვათა შეთანხმებაში „უსაზღვროდ შერიგებული“, რომელიც დიდი ჰუმანიზმის, სიყვარულის ქვეტექსტსა თუ კონტექსტშია ჩასმული – „რა დიდებულია ეს დალოცვილი ენა და რამდენ უფლებას გაძლევს მაშინ, როცა ამ ყველაფერს ჩვენ თვითონ ვსპობთ და ვანადგურებთ“ (26) – ეს უკვე ამ უნიკალურ ენაზე ნიჭიერად და სრულიად გამორჩეულად ამეტყველებული მწერლის სიბრძნეა.

„სულს სწყურია საზღვარი, ისევ ეფემერული,
სულს სწყურია საზღვარი, როგორც უსაზღვროებას“.

გალაკტიონმა კარგად იცოდა კაცთა ბუნება, მათი დაუოკებელი სურვილი სივრცისა თუ თუნდაც აზრის დასაზღვრისა. იქნებ ამაშიც ღმერთს ვედრებით, რომელმაც სწორედ ინდივიდუალური დასაზღვრით შეგვქმნა პიროვნებებად, ერებად, ქვეყნებად? ჩვენი გონებაც (გული კი შეიძლება იყოს „უნაპირო“ ალბათ) გარკვეულ სამანს იქით ვეღარ მიდის და ესეც ღვთის, ბუნების კანონია. ოქსიმორონია ისიც, რომ კაცი თუ საკუთარ კარ-მიდამოსაც ღობეს ავლებს, მკაცრად გამოყოფს სხვისაგან, იდეაში აკრძალული ზღვრების გადალახვისკენ ისწრაფვის სულ, ესეცაა მისი ბუნება: სამოთხიდან წუთისოფელშიც ამიტომ გამოგვაძევეს, რომ იმის გაგება და გასინჯვა ვისურვეთ, რაც ჩვენი სააზროვნო ჰორიზონტების მიღმაა, რაც აკრძალულია, არ ხელგვეწიფება, მკრეხელობაა და ა.შ. თავისუფლებაც ჩვენი, კაცთა, მხოლოდ მაშინაა ჭეშმარიტი, როცა ზნეობრივადაა დასაზღვრული. მაგრამ უფალი დიდ ჰუმანიზმად გვითვლის უ ს ა ზ ღ ვ რ ო სიყვარულს; შერიგებასაც, როგორც ნინია სადღობელაშვილს ძალიან ჭკვიანურად უფიქრია… მოდი, აქ ბარათაშვილისეულიც, ამაოების სიბრძნე, ჩავურთოთ:

„და აღიძვრიან იმავ მიწისთვის,

რაც დღეს თუ ხვალ თვითვე არიან!..“

სევდიანი აკორდია, მაგრამ გარდაუვალი ყოველი ჩვენგანისთვის.

მოკლედ, ჩვენი წუთისოფელი უსაზღვრობისკენ საზღვრებით სვლაა. თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საზღვრები პანაცეად ვაქციოთ, მეტადრე მაშინ, როცა უკვე გვბოჭავს, სულს გვიხუთავს – სული მარადისობაში საფრენადაა მაინც, საბოლოო ჯამში.

ნაწარმოების მთავარი გმირები არიან ბუ ბუჩაჩი, თავზე თმის ჩაჩით და ზღარბუნია, რომლესაც მამისგან, ჯონდი ბატონისგან, ერგო „საზღვართმოშიშობა“ – „ცოტა პირქუში არსება გხალდათ (ჯონდი ბატონი), დიდად არც ვინმეს გაუცინებდა, არც დაელაპარაკებოდა, როგორც კი დაინახავდა, ვინმე უახლოვდებოდა – მაშინვე შეყოფდა ცხვირ-პირს თავის ეკლებში და იქამდე არ გახსნიდა ეკლების გორგალს, ვიდრე ის ვინმე თვალს საბოლოოდ არ მიეფარებოდა“(9). მოკლედ, ჯონდი ბატონი მთლად ნიჭიერიც ვერაა კომუნიკაციაში, რომელიც ესოდენმნიშვნელოვანია სრულფასოვანი ცხოვრებისთვის. ამიტომ არც არის გასაკვირი, რომ მეზობელ მაჩვთან უთანხმოების გამო თხრილის თხრას დაიწყებს – მამული უნდა გავყოო: ასაზომად კი თეთრ ძაღლს, ღუნღულიას, მიადგებიან: „იმდენი თვლა პითაგორას არ ეცოდინებოდა, რამდენჯერაც ღუნღულიას ეს ეზო ექნებოდა შემორბენილი, ამიტომ ყველა გოჯი ზეპირად იცოდა და მის აზომვაშიც დიდი წვლილი შეიტანა“ – აქ შეუმჩნეველი არ დაგრჩებათ მწერლის მსუბუქი, მთლად პეპელასავით „მოფარფატე“ იუმორი კონფლიქტების მოგვარებაში ნაქები ღუნღულიას დახასიათებისას. მაჩვი კი, თხილისფერთათება, კონფლიქტოლოგია მთლად, თუმცა ხან ეშვება ამას, ხან – არა. ყველაფერ ამაზე მაღლა დგას მისი მშვენიერი ქალიშვილი მაშო, რომლისადმიც ჩვენი ზღარბუნია არ არის გულგრილი. ამას ალბათ ისიც განაპირობებს, რომ მაჩვის ოჯახი ბეწვის ჩამბარებლთა დინასტიაა, მაშოც ფუნჯებს აკეთებს და ხატავს: „შენ ოღონდ ხატვის სურვილი გაგჩენოდა, მაშოს სოროში ფუნჯების მეტს რას ნახავდი“(14). მერკანტილიზმისგან თავისუფალ მაშოს ასე მიმართავს მასზე გულშევარდნილი ზღარბუნია: „შენ რა გესმის, დაფრინავ, საზღვარი იმათთვისაა, ვინც მიწაზე დავდივართ!“ (140) – ეს საყვედური ნუ გეგონებათ, მოწონებაა „კაკალ გულში“, აღფრთოვანება…

ზღარბუნიას მენატურედ წაიყვანენ სკოლაში, ზის ბიოლოგიის გაკვეთილზე და ბავშვები ხატავენ. მას უნდა, მაშოც ბავშვებს შორის იჯდეს და თავისი ფუნჯით ხატავდეს მას. აქ არის ნახატი ზღაბუნიას ამ ფიქრისა… აი, ამ წიგნის კიდევ ერთ დიდ ღირსებას მივადექით – მისი ილუსტრაციების ავტორი მეუფე ისაიაა (ჭანტურია), ნიქოზისა და ცხინვალის მიტროპოლიტი, რომელმაც ეს ჩვენი დიდი ტკივილის, კონფლიქტური რეგიონი სულიერ ოაზისად აქცია. ყოველი მათგანი ისეთი ეგზიუპერისეული უბრალოებით, მადლით არის შესრულებული, გული აგიჩუყდება კაცს… იმ ბიჭუნასი არ იყოს, პატარა ზღარბის ნაცვლად მის ნაფეხურებს რომ დახატავს – მოსწყინდა მენატურეობა და წავიდაო. მასწავლებელს, მართალია, ეს ნახატი არ მოეწონება, ცარიელი ფურცელი ჰგონია, მაგრამ ბუჩაჩი აღფრთოვანდება: „იცი, ნამდვილი მხატვარი ვინაა? ვინც მაშინაც გხედავს, როცა უკვე წახვედი“ (20).

მაშო, რომელიც სანათესაოს ბეწვს მზეზე აშრობს ფუნჯების დასამზადებლად, თავისი თაფლისფერი კაბით, ცეკვავს კიდეც, მღერის კიდეც… ნუ დაგვავიწყდება ბატი ბეტიც, ნუშის ღვეზელებს რომ აცხობს; ნურც შვიდ ჭუკზე ახალმოლოგინებული ინდაური დორა, სულ რომ დიეტობს და გრამსაც ვერ იკლებს; ნურც მეტისმეტად ბრაზიანი შავი კატა ცოფა; ჰო, არაჩვეულებრივი რკოს ყავა – ყველაფერი ეს ისეთი საოცარი, ბავშვური გულუბრყვილობით არის შესრულებული (დაწერილიც და დახატულიც), რომელიც ყოველთვის შიგნიდან მოდის, თავმდაბლობის სიმაღლის მარგალიტივით მფლობელი მდიდარი სულიერი სამყაროდან.

„მე კიდევ ყოველთვის მჯერა, რომ კეთილი კაცი ტყეში ზუსტად იმ დროს ჩამოივლის, როცა ის ყველაზე მიტოვებულ ბუს სჭირდება“, – ამბობს ბუჩაჩი. კეთილი კაცი იგივე „მწყემსი კეთილია“ ყოფიერების, ბედისწერისა თუ მთლად განგების ამ ეზოთერიკაში, ნათქვამის სიღრმე კი ჯადოსნური ან, თუ გნებავთ, ბიბლიური და გენიალურია… აი, ამ წიაღსვლის გაგრძელებაც: „ბოლოს და ბოლოს, მე რომ მშობლებს ხეზე არ დავეტოვებინე, ხის ძირში კეთილ კაცს აბგა არ გაეშალა, იმ აბგით აქამდე არ მოვეყვანე, შენც ხომ ვერ გაგიცნობდი და, აბა, უმეგობროდ როდემდე იქნებოდი, ზღაბუნიავ?“ (35) ეს ყოველივე დიდი რა-ბუს წიგნის შესაფერისი აღმოჩენებია. ეს ზღაპარი კი ყველა ასაკის მკითხველისთვისაა, როგორც ზრდასრული, ისე პატარა გულების შესაყვარებელი. თუნდაც ბუჩაჩის სიზმარი რად ღირს, რომლის პოეტური სულისა დიდი მეზღაპრეებსაც შეშურდებოდათ კეთილი შურით. მოდი, დავაინტრიგოთ მკითხველი და ამ ლამაზი პროზის ციტირების მაგივრად, წიგნის წაკითხვის დაუოკებელი სურვილი გავუჩინოთ. მხოლოდ იმას გეტყვით, რომ „იქ“ მოცვის ჩაით სავსე ჩაიდანი თუხთუხებს, ამიტომ დიდი მაგიური სიმყუდროვეა. ჯადოსნური და მყუდროო?! – მკითხავთ. დიახ, ასეა და ამ ორის შერწყმას მწერლური ოსტატობის გარეშე ვერავინ მოახერხებს.

ცხოვრების, წუთისოფლის, გნებავთ, ყოფიერების, თუნდაც ყოფის არსებობის მადლი რა არის? დიდი შერიგება, როგორც მიწიერი სამოთხე ან უფლის მიერ წარღვნის შემდეგ მოვლენილი ცისარტყელა, ნიშნად მიტევებისა, სინანულისა, სიყვარულის წინაპირობად რომ იქცევა ხოლმე ყოველთვის. „იდეები გვჭირდება! ყველამ თქვენი აზრი თქვით, ეს მოჩხუბარი ადამიანები ერთმანეთში როგორ მოვარიგოთ!“ – ეს, ისევ და ისევ, დიდი სიბრძნეების მფლობელი ბუჩაჩია ანუ ბუჩიკო, როგორც სიზმარში დედა ბუ მიმართავს („პლანეტები არ ვართ ერთმანეთისთვის, აბა, რა ვართ?“).

დამატყვევებელია ამ ლიტერატურული ზღაპრის მხატვრული მხარე, ფორმით თუ აზრობრივი სიღრმით, ორიგინალური ტროპებითა თუ იდიომებით:

„ხსოვნის სინაზისგან დაცვარული გული“;

„დუმილი ლოკოკინას კვალივით გაიწელა“;

„ჩიტებით აჭიკჭიკებული და ყვავილებით გადაპენტილი დღე“;

„ფარფარა, ბავშვის სუნთქვაზე გამჭვირვალე დღეები“;

„ჩვენი ხმები, ერთმანეთის პეპლებივით დამჭერი უსასრულო, ბრჭყვიალა, ხმაურიან სივრცეებში“;

„კიპარისების უკვდავ წიწვებზე აკრული ჩვენი თვალების ნაპერწკლები“;

„ყველა კარგი ბარათი კარგი მკითხველის ღირსია“.

ბარათების დამტარებელი კაცი ყველა მწერლის ალტერ ეგოა. ეს ბარათებიც, „ზამბახის ყვავილთა და ზღვის სუნით“ – მოწყვეტილი ვარსკვლავებია, რომლებიც ასე აღაფრთოვანებდა იმანუელ კანტს, ჩვენი ნუგეში და მოლოდინი… ჩვენი ცხოვრებაც სხვა რა არის, თუ არა „ჩიტის ბუდეების მცველობა, კენჭით აშენებული სასახლეები, განძით სავსე კუნძულების გამოგონება“, გულით სასურველის ნაფეხურები ოქროს ქვიშაზე და ეს ქვიშა – დ რ ო, ხელში ჩამოცრილ, ჩამოცლილი უძვირფასეს თუ უმტკივნეულეს მარცვალ-წამებად, ბოლოს ერთ წუთად დარჩენილი და თავმოყრილი.

წაიკითხეთ ეს მშვენიერი წიგნი – ერთი ადამიანი-ბავშვით მეტი, დიდი გახდებით!

ისეთი დროც იყო, აბრეშუმის ჭიას ვამრავლებდი. ერთ ზაფხულს, ბებიასთან სტუმრობისას, მეზობელმა მიწილადა თავისი ჭია და მეც დიდი გულისყურით ვუვლიდი. ჭიების ოთახში მუდამ ხრაშუნი იდგა – თუთის ფოთლებს მიირთმევდნენ. თავიდან სულ პაწაწინები იყვნენ, მერე დასუქდნენ, ბოლოს მრგვალი პარკები მოიქსოვეს და შიგნით შეიმალნენ. ბებომ ამიხსნა, რომ ცოტა ხანში ჭიები პეპლებად ქცეულები გამოვიდოდნენ პარკიდან. მხოლოდ ორი ცალი დავიტოვე ცნობისმოყვარეობის გამო. დანარჩენი ბებომ მეზობელს ჩასაბარებლად დაუბრუნა. მოგვიანებით იმ ორი პარკიდან სასაცილო პეპლები გამოიჩეკნენ.

ერთხელ იმპერატორ ხუან-ძის მეუღლემ თუთის ძირას ჩაის დალევა მოისურვა. უცებ ხიდან ფინჯანში რაღაც მრგვალი თეთრი საგანი ჩავარდა. სანამ იმპერატორის ცოლი გონს მოვიდოდა და იდუმალ საგანს ფინჯნიდან ამოიღებდა, ის გაფუვდა და იქცა წებოვან მასად, რომელიც ძაფებად იშლებოდა. ქალმა ძაეს ფები ქმარს აჩვენა. იმპერატორმა ცოლს ამ საკითხის საფუძვლიანად შესწავლა დაავალა. ქალმაც არ დააყოვნა, მოაგროვა ჭიის პარკები, მოიმარაგა თუთის ფოთლები და დაკვირვებას შეუდგა. ისწავლა ძაფის მიღება, მერე კი ეს ძაფები ქსოვილად აქცია.

ლეგენდის თანახმად, ასე გაჩნდა აბრეშუმი. თუმცა არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი ნიმუშები ხუან-ძის ზეობაზე გაცილებით ადრეული პერიოდით თარიღდება.

ნატურალური აბრეშუმი განსაცვიფრებლად მდგარდი ქსოვილია. მართალია, სიცხის ეშინია, მაგრამ თუ გრილ და ბნელ ადგილას შეინახავთ, განუსაზღვრელად დიდხანს გაძლებს. მისი უძველესი ნიმუშები 4000 წლისაა. ჩინური დამწერლობის უძველეს ნიმუშებზე ჭიის პარკისა და პეპლის აღმნიშვნელი იეროგლიფებიც არის შემონახული.

ჩინელებმა, ფაქტობრივად, შეუძლებელი შეძლეს და მწერი მოიშინაურეს. ამის სულ ორი პრეცედენტი არსებობს: ფუტკარი და აბრეშუმის ჭია. მოშინაურება გულისხმობს პრინციპულად ახალი სახეობის გამოყვანას, რომელიც ველურ ბუნებაში ადამიანის გარეშე ვერ იარსებებს.

აბრეშუმის ჭია ჭამს თუთის ფოთოლს, იზრდება და 7 სმ-ს აღწევს. ამ ხნის განმავლობაში ის თავისივე ნერწყვისგან ქსოვს პარკს, რომელიც ჰაერზე მყარდება. ბოლოს თავადაც ამ პარკში თავსდება და პეპლად ქცევისთვის ემზადება.

როდესაც ჩინელები ველური ჭიის პარკებს აგროვებდნენ, პეპლები უკვე გამოსული იყვნენ იქიდან. გამოსასვლელად ისინი პარკს გლეჯდნენ და ძაფის ხარისხიც იკლებდა. ჭიის მოშინაურების შემდეგ კი პარკებს უკვე მანამდე ყრიდნენ მდუღარე წყალში, სანამ პეპელა გამოსვლას მოასწრებდა. ცხელ წყალში პარკი რბილდებოდა და მისგან უწყვეტი ძაფის მიღება იყო შესაძლებელი.

ჩინეთში აბრეშუმი ვალუტის დანიშნულებასაც ასრულდებდა. მაგალითად, ჩინოვნიკებს გასამრჯელოს აბრეშუმით უხდიდნენ. ქალებს მზითვად აბრეშუმს ატანდნენ. მეზობელი ქვეყნების მეთაურებს საჩუქრად აბრეშუმს უძღვნიდნენ. აბრეშუმით ყიდულობდნენ აზიურ ბედაურებს. აბრეშუმის პერანგები ეცვათ ჯარისკაცებს, რადგან ეს ქსოვილი არა მხოლოდ ლამაზი და რბილი, არამედ ფოლადივით მტკიცეც იყო და ფაქტობრივად დამატებითი აბჯრის როლს ასრულებდა. ხმალი თუ ისარი აბრეშუმს ვერ გლეჯდა და მისიანად შედიოდა ჭრილობაში, რისი წყალობითაც მეომარი ინფექციისგან დაზღვეული იყო.

აბრეშუმის წარმოების ტექნოლოგიას ჩინელები საიდუმლოდ ინახავდნენ, მაგრამ თავად ქსოვილმა ნელ-ნელა გაიკვალა გზა ევროპისკენ – იმპერატორის სასახლიდან ჩინეთის დიდ კედლამდე, იქიდან – თაკლამაკანის უდაბნოში და პამირის უღელტეხილზე, ტიან-შანის გასწვრივ, სამარყანდსა და ბუხარაში, იქიდან – სპარსეთსა და მცირე აზიაში, საბოლოს – ხმელთაშუა ზღვის ნაპირებისკენ. ასე გაიჭიმა 6500 კმ სიგრძის სავაჭრო მაგისტრალი, რომელსაც მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს აბრეშუმის დიდი გზა უწოდეს.

ქიმიური აგებულების მიხედვით, აბრეშუმს ცილოვანი შემადგენლობა აქვს. აბრეშუმის ჭიის პარკი შედგება უწყვეტი ძაფისგან, რომლის სიგრძე დაახლოებით 1 კმ-ის ტოლია. ძაფის შიგნითა ნაწილი შედგება ფიბროინისგან, რომელიც ფიბრილურ ცილას წარმოადგენს, ხოლო ზედაპირი – ცილა სერიცინისგან, რომლის მეშვეობით ძაფის ცალკეული ნაწილები ერთმანეთს ეწებება და შედეგად პარკი ინარჩუნებს მისთვის დამახასიათებელ ფორმას. სერიცინი, ფიბროინისგან განსხვავებით, კარგად იხსნება წყალში, განსაკუთრებით – სუსტ ტუტე ხსნარებში, ამიტომ ფიბროინის გამოყოფა სუფთა სახით ადვილია.

ავიღოთ აბრეშუმის პატარა ნაჭერი და დავწვათ. ვიგრძნობთ დამწვარი ცილის სუნს. ეს ცილა ფიბროინია. ის არც წყალში, არც ბენზინში, არც სპირტსა და აცეტონში არ იხსნება. სამაგიეროდ, შეგვიძლია, სპილენძის ამიაკურ ხსნარში გავხსნათ.

სპილენძის ამიაკური ხსნარის მოსამზადებლად შაბიამნის ხსნარს ვუმატებთ ნიშადურის სპირტს. ჯერ გამოიყოფა სპილენძის ჰიდროქსიდის ნალექი, რომელიც ჭარბი ამიაკის თანაობისას გაიხსნება და წარმოიქმნება კომპლექსური ნაერთი. თუ ამ ხსნარს დავუმატებთ ცოტაოდენ ნატრიუმის ტუტეს და ცოტაოდენ გლიცერინს, მივიღებთ სპილენძის ამიაკურ ხსნარს, რომელშიც უნდა გაიხსნას აბრეშუმი.

ხელოვნური აბრეშუმი მასში ვერ გაიხსნება.

ხელოვნურ აბრეშუმზე ფიქრი პირველად რობერტ ჰუკმა დაიწყო. 1665 წელს იგი წერდა: „ხშირად ვფიქრობ, რომ შესაძლებელია, გამოინახოს გზები ისეთი წებოვანი მასის მისაღებად, რომელიც აბრეშუმის ჭიის წებოვანი მასის მსგავსი იქნება. როცა ასეთი მასა გვექნება, მისგან ძაფის მიღებას იოლად მოვახერხებთ“. სამოცდაათი წლის შემდეგ იგივე მოსაზრება გამოთქვა ფრანგმა ფიზიკოსმა და ბიოლოგმა რეომიურმა, ხოლო 1883 წელს ინგლისელმა სვენიმ პირველად მიიღო ხელოვნური ძაფი. 1885 წელს ინგლისში, სამრეწველო გამოფენაზე, წარადგინეს ამ ძაფისგან მოქსოვილი საწოლის გადასაფარებლები და ხელსახოცები. სვენის პირველი ნაშრომების გამოქვეყნების შემდეგ ფრანგებმა გილიარმა და შარდონემ ჩამოაყალიბეს სააქციო საზოგადოება ამ მეთოდის სამრეწველო მასშტაბით დანერგვისთვის. 1891 წელს ბეზანსონში ამუშავდა მსოფლიოში პირველი ხელოვნური ბოჭკოს ქარხანა, რომელიც ე.წ. ნიტროაბრეშუმს ამზადებდა.

ადრინდელ სტატიაში ჰუკის აბრეშუმის ექსპერიმენტი გაგაცანით. ამჯერად ბუნებრივი აბრეშუმის ჭიის პარკი ავიღოთ და მისგან ფიბროინი გამოვყოთ. ოღონდ, ვინაიდან  ჭიის პარკი იოლი საშოვნელი არ არის, ამ ყველაფრის წარმოსახვით გაკეთება მოგვიწევს.

პარკს წონიან ანალიზურ სასწორზე (ჭიას წინასწარ ამოიყვანენ), ათავსებენ 100 მლ-იან ჭიქაში და ამატებენ 50 მლ კარბონატ-ჰიდროკარბონატულ ბუფერულ ხსნარს (ნატრიუმის კარბონატისა და ჰიდროკარბონატის 0,5M ხსნარების თანაბარი მოცულობის ნარევს). ადუღებენ 30 წუთის განმავლობაში. სითხის ნაწილი გადააქვთ სინჯარაში და ბიურეტის სინჯის (აიღეთ საკვლევი მასალა და დაამატეთ ნატრიუმის ტუტის 30%-იანი ხსნარის 2-3 წვეთი, მოურიეთ და დაამატეთ სპილენძის 1%-იანი ხსნარი იმავე მოცულობით. თუ საკვლევი ხსნარი ცილაა ანუ პეპტიდურ ბმებს შეიცავს, ხსნარი მოიისფრო შეფერილობას მიიღებს) მეშვეობით ადგენენ ხსნარში ცილა სერიცინის არსებობას. დანარჩენ სითხეს გადაწურავენ და გადაასხამენ. ფიბროინს გამოხდილი წყლით სამჯერ ჩარეცხავენ. მოათავსებენ საათის მინაზე და საშრობ კარადაში (60 გრადუსზე ცელსიუსით) გამოაშრობენ. გაცივებულ ფიბროინს წონიან სასწორზე. ბოლოს გამოითვლიან ფიბროინისა და სერიცინის მასურ წილს პარკში.

ახ. წ. მეოთხე საუკუნეში იაპონელებმა ჩინური აბრეშუმის საიდუმლოც გაიგეს და აბრეშუმის მქსოველი ოთხი ქალიც გააყოლეს ხელს. მეექვსე საუკუნეში ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინემ ჩინეთში მისიონერებად გადაცმული სამი ჯაშუში შეაგზავნა, რომლებმაც არა მხოლოდ საიდუმლოს გაგება მოახერხეს, არამედ აბრეშუმის ჭიის კვერცხების გამოტანაშიც იმარჯვეს. შედეგად ბიზანტიაშიც დაიწყო საკუთარი აბრეშუმის ერა.

მერე კი აბრეშუმის წარმოებამ გზა გაიკვალა იტალიისა და საფრანგეთისკენ. ლიონში აბრეშუმის ქსოვის მთელი ცენტრი ჩამოყალიბდა, რომელსაც მასალით პროვანსი ამარაგებდა.

მეცხრამეტე საუკუნეში აბრეშუმზე მოთხოვნამ იკლო. იმდროინდელმა მმართველმა კლასმა აბრეშუმი გადაიყვარა. 1770-1826 წლები მოდის სამყაროში „დიადი მამაკაცური უარის“ სახელით არის ცნობილი. სწორედ ამ პერიოდში თქვენს კაცებმა უარი შუა საუკუნეების აბრეშუმისგან შეკერილ უცნაურ სამოსსზე, რომელიც ზედმეტად იყო დატვირთული სხვადასხვა დეტალებით და სადად შეკერილი კოსტიუმები არჩიეს. სამაგიეროდ, აბრეშუმისგან პარაშუტების კერვა დაიწყეს, რადგან ეს ქსოვილი, როგორც გითხარით, ფოლადივით მტკიცეა.

მოგვიანებით, როცა პოლიმერების ეპოქა დადგა, მასობრივად დაიწყო ხელოვნური აბრეშუმისმაგვარი ქსოვილების გამოყენება, თუმცა ნატურალურ აბრეშუმს მაინც ვერაფერი შეედრება, რადგან ამ პატარა ბუთქუნა ჭიის ნერწყვში არის რაღაც განუმეორებელი, რომლის ხელოვნურით ჩანაცვლება ვერ ხერხდება!

ილია ჭავჭავაძის „განდეგილის“ მწყემსი ქალის მხატვრული სახე მრავალფეროვანი ინტერპრეტაციების ობიექტი ყოფილა. მასში ზოგი სრულქმნილ არსებას ხედავს, ზოგი – მაცდურს, სატანისეულს. პოემის ფინალში, როცა ღვთის სასწაულისა და მადლისგან განძარცული მეუდაბნოე სულს განუტევებს, მწყემსი ქალი აღარ ჩანს. ავტორმა მასზე ფიქრი ჩვენ მოგვანდო. მსურს, გაგიზიაროთ ჩემს ფიქრებში გაცოცხლებული მწყემსი ქალის სახე. მსგავსი დავალება შეგვიძლია, მოსწავლეებს მივცეთ კომპლექსური დავალების სახით. მოსწავლეებს შეუძლიათ, სხვადასხვანაირი განვითარება მოუძებნონ პოემის ფინალიდან გამქრალი პერსონაჟის თავგადასავლებს.

მწყემსი ქალის ფიქრები განდეგილზე:

ყველას ჰგონია, რომ ჩვენს საუკუნეში გლეხები წერა-კითხვის უცოდინრები ვართ, მაგრამ ასე არაა. ეს მაშინ იყო, 1861 წლამდე, სანამ ილია სამშობლოში დაბრუნდებოდა და ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას შექმნიდა. ახალი საუკუნე ახლოვდება, ქალაქური ცხოვრება მალე დაიპყრობს ყველაფერს. რკინიგზები გაჰყავთ და ფაბრიკა-ქარხნებს აშენებენ. სამყარო მალე შეიცვლება. მე და მამა ჯერ ისევ ცხვრებს ვმწყემსავთ ყაზბეგის მთიანეთში, მაგრამ ორივე ვხვდებით, რომ გვიახლოვდება რაღაც ახალი. წერა-კითხვა მამას პაპამ ასწავლა. პაპა მღვდელი იყო, მაგრამ ბეთლემის გამოქვაბულის განდეგილივით არ ჩაკეტილა, ხევის სოფლებში დადიოდა, ქადაგებდა, წერა-კითხვას ასწავლიდა ყმაწვილებს. მამასაც შეაყვარა წიგნები. ბიბლია და „ვეფხისტყაოსანი“ მამამ ზედმიწევნით კარგად ისწავლა და ცხვარშიც თავისი ბიბლიოთეკა მიაქვს. წიგნები არ იშოვება, სამწუხაროდ, თორემ წაუკითხავს არაფერს დავტოვებდით მე და მამა. ილიას „ივერია“ ჩამოაქვს ხოლმე მამას თბილისიდან და კი არ ვკითხულობთ, ვნთქავთ ორივე. ან რა ლექსები და პოემები იბეჭდება, ან რა წერილებს წერს ჩვენი ილია?! მარტო მისი „შინაური მიმოხილვა“ რომ წაიკითხო, ყველაფერს გაიგებ, მთელი საქართველოს სატკივარს, სად ვის რა აწუხებს. საიდან მისდის ამ საოცარ კაცს ეს ამბები? თუმცა რა? როცა რაღაც გწყურია, სამყარო იმას გიგზავნის, ახალ მზერას გიხელს.

კითხვის მოყვარული ადამიანი ხარბია სამყაროს შემეცნებაში. იმ ღამესაც, ბეთლემის გამოქვაბულში რომ აღმოვჩნდი ჩემდა უნებურად, ზეციური სასწაულით ვერ დავიოკე სული და ამან მიმიყვანა იმ უბედური ბერის სავანემდე. ნეტავ ასე არ ყოფილიყო და იმ ქვაბში არ შევსულიყავი. არ გამეცნო ის ბედკრული კაცი.

მამამ თქვა, აქ ადრე ერთი ასკეტი ბერი იყო, რომელთანაც მწყემსი ქალი შევიდა და ბერი აცდუნაო. ბერმა ეს თავს ვერ აპატია და გული გაუსკდაო. ახლა ახალი მეუდაბნოე ბერი დადგა იქ და ლოცვაში ათენ-აღამებსო. ღვთის ძალას და ხევის მიწის მადლს ვფიცავ, გულში არაფერი გამივლია, იმ მწყემსი ქალის ვნებების მსგავსი. ან რანაირად შეიძლებოდა? მე მხოლოდ თავი უნდა გადამერჩინა იმ საღამოს. ცხვარი კი დავღუპე.

ეს იყო სასწაული… დაისის მეტი რა მინახავს მთაში? მზის ჩასვლას თან მიჰყვება ხოლმე ჩემი სული. მზე ხომ სულეთში ჩადის ჩვენს მიცვალებულებთან! დედასთან ვატან ჩემს სურვილებს მკვდართა მზეს, მაგრამ იმ საღამოს ეს ენით აღუწერელი სანახაობა იყო… მზე ჩადიოდა მთელი მედიდურობით, მისი ოქროსფერი შლეიფი ნელ-ნელა მეწამული გახდა, მაგრამ იმდენ ფერს ირეკლავდა, გავშტერდი. რამდენნაირი წითელი კრთოდა ცაზე, ნელ-ნელა ლურჯდებოდა, შავდებოდა. ისე მომნუსხა ნანახმა, ყველაფერი დამავიწყდა, გონება გაითიშა და სული ჩამავალ მზესთან ერთად სულეთში მიფრინავდა თითქოს. ვიღას ახსოვდა ცხვარი ან თავი? და უცებ… ასე წამებში ის ოქროსფერ-მეწამული სიდიადე როგორ იქცა კუპრივით შავ ჯოჯოხეთად, ვერ ამიხსნია! ცხვარი წამებში გაფრთხა. ფარის განწირული ბღავილი იმ ჯოჯოხეთურ გრუხუნში დანაწევრებულ ბგერებად აღწევდა ჩემამდე. ისე დაბნელდა, ვერაფერს ვხედავდი. საით წავსულიყავი? იელვა და გზას დავადექი. ტყვეობიდან გაპარული დავით გურამიშვილის სასოწარკვეთილი ფრაზები მიტრიალებდა თავში: „ადექ, იელვებს, იპოვნი გამოქობილსა“… „მივადეგ კარს მთა-ხვრელს ლოდგაძრობილსა“… „ვმადლობდი მხოლოდშობილსა“… აბა, სხვას ვის უნდა ვუმადლოდე, რომ იმ წყვდიადში ელვის კლაკნილებს მივუყვებოდი, გზა ამერია, მონასტრის ზღუდეს მივადექი და ჩემი ხსნის მაცნე, ჯაჭვი მომხვდა ხელთ… მამა ხშირად მიამბობდა ბეთლემის გამოქვაბულის მკვიდრ განდეგილზე და სულ მიკვირდა: ღმერთო, ამ ცის თაღამდე ასროლილი ყინულეთში რა უნდა ადამის ნაშიერს? ნუთუ უფალს რომ ლოცვა გავაგონოთ, საამისოდ ცაში ფიზიკურად ასვლაა საჭირო? მაგრამ ამ ცხოვრებისას ჩვენ რას გავიგებთ? ყველას თავისი გზა აქვს. იმ უბედური განდეგილის სათნოებებში ჩემი ხსნა ალბათ ერთ-ერთი გამორჩეული ეპიზოდი იქნება. განწირული ხმით ვკიოდი. მწირი თავიდან არ მიშვებდა, ალბათ ეშმაკის მოციქული ვეგონე. რამდენჯერმე მკითხა, „ვინა ხარ, კაცი თუ მავნე, აქ მოგზავნილი ეშმაკისაგან?“. არ ვიცი, იმ სენაკში წლობით ყოფნაზე საშიში რა უნდა იყოს, მაგრამ რაღაცნაირად ვიგრძენი, რომ განდეგილი უცნაურად შეცბა, როცა ცეცხლის შუქმა სენაკი გაანათა და ჩემი სახე დაინახა. ვიფიქრე, ალბათ კაზლოვის „შეშლილის“ მთავარი პერსონაჟივით გამოვიყურები-მეთქი, ილიამ რომ ასე გაათახსირა, რევაზ ერისთავის თარგმანზე როცა წერდა. მარტო სველი კი არა, ერთიანად დამზრალი ვიყავი. ცეცხლი უკვე მინავლული იყო. ალბათ დაძინებას აპირებდა. შეშა ვთხოვე. თან წარმოვიდგინე, როგორ წვალობდა, რომ ამ ჯაჭვის კიბით შეშა აეზიდა. დავპირდი, ოღონდ ახლა გავშრე და გავთბე და ხვალ შეშას მე ამოგიტან-მეთქი. ესეც ეუცნაურა. არ სურდა ადამიანებთან არანაირი კავშირი. მიკვირდა ეს ამბავი, ისე მიკვირდა, რომ კითხვები დავაყარე. ჩემთვის ყველაზე უცნაური აი, რა იყო: ის ამბობდა, რომ სული წუთისოფლის ტყვეა და სამყარო თავისი მშვენიერებით, საყვარელი ადამიანები, მშობლიური გარემო მისთვის მხოლოდ ბორკილებია. გაოგნებულს ეს კითხვა აღმომხდა: „მაშ, ვინც ქვეყნად ვართ, ყველა წავწყდებით, ვეღარ დავიხსნით ვერაფრით სულსა?“ მისი პასუხი კი მოულოდნელი იყო: „ხსნა ყველგან არის, ხოლო გზა ხსნისა ესეთი მერგო მე… უბედურსა“… ეს უკანასკნელი სიტყვა კენჭივით დავარდა ქვის იატაკზე. მწირმა მიმოიხედა და მის მზერაში ისეთი უმწეობა, ისეთი სასოწარკვეთილება ვიგრძენი, გული დამეთუთქა. ეს ადამიანი მეცოდებოდა და მიყვარდა. არა, არა, არ იფიქროთ, რომ მასში კაცს ვხედავდი, ჩემს ტოლსა და სწორს… უბრალოდ, ადამიანურად, ეს სათნო სახე, ეს ჩამქრალი თვალები, ეს გაძვალტყავებული სხეული მებრალებოდა ისე, რომ მეგონა ცეცხლის ალი შემინთეს გულში… სულო ცოდვილო, ისიც კი გავიფიქრე: ასე მყინვარივით რომ არ იყო, წაგიყვანდი ჩემთან და გაბრიელ სალოსივით სამზეოზე დაიწყებდი ღვთისმსახურებას, სასწაულმოქმედებას. მე აგიყვანდი მთაზე სამწყემსურში და ერთად დავტკბებოდით დაისის სასწაულით, ჩიტების ჭიკჭიკით, ხეების შრიალით, ხოლო როცა სოფელში ვინმეს განსაცდელი დაატყდებოდა, მე და შენ მივიდოდით იმედის მზის სხივად… როგორ უთხრა ადრე ჩაფერფლილმა ტატო ბარათაშვილმა თავის სატრფოს? „მინდა მზე ვიყო, რომ სხივნი ჩემთ დღეთა გარსა მოვავლო, საღამოს მისთვის შთავიდე, რომ დილა უფრო ვაცხოვლო. მინდა რომ ვიყო ვარსკვლავი, განთიადისა მორბედი,
რომ ჩემს აღმოსვლას ელოდნენ ტყეთა ფრინველნი და ვარდი, მინდა შენ იყო, სატრფოო, მშვენიერისა ცის ცვარი, რომ განაცოცხლო, შავარნო, მდელო, სიცხითა დამჭკნარი”…

ღმერთო, რამდენი მიოცნებია, ჩემი საწყალი ხალხისთვის მესია-გმირი ვყოფილიყავი, შემძლებოდა სასწაულმოქმედება, კურნება, გაჭირვებულთათვის ხელის გაწოდება. როცა ილია პეტერბურგიდან სამშობლოში ბრუნდებოდა, განა ამაზე არ ოცნებობდა: „მე შევძლებ კი, რომ მას ღვიძლი სიტყვა ვუთხრა და იმ სიტყვით გულისტკივილი მოვურჩინო, დავრდომილი აღვადგინო, უნუგეშოს ნუგეში მოვფინო, მტირალს ცრემლი მოვწმინდო, მუშაკს შრომა გავუადვილო“…

ეს ყველაფერი კი გავიფიქრე, მაგრამ, იცის ღმერთმა, განდეგილისადმი ვნება გულში არ გამივლია. მე რომ ამ ფიქრებში ვიყავი, ის ღვთისმშობლის ხატის წინ იყო დამხობილი და გულმხურვალედ ლოცულობდა, მაგრამ თან მეჩვენებოდა, რომ ენა ებმებოდა.

მამაჩემსა და დაღუპულ ცხვარზე დარდმა, გადატანილმა შიშმა, დაღლილობამ თავისი ქნა. სველი კაბა და თმები გამიშრა. ცეცხლის პირას მკვდარივით ჩამეძინა.

მეზმანა: გამოქვაბულის ზღუდესთან ვიდექით მე და განდეგილი. ღია კარებში ვიყურებოდით, დაბლა ჩასვლა გვსურდა, მაგრამ ჯაჭვის კიბე სადღაც გამქრალიყო. გარეთ მზე ჩახჩახებდა და ტყიდან ყვავილების გამაბრუებელი სურნელი მოჰქონდა ნიავს. გუგულის ხმა საამურად ისმოდა ტყის შრიალში. უცებ გამოქვაბულს ქუნქულა ღრუბელი მოადგა, მოადგა კი არა, ნავივით მოცურდა. განდეგილმა უცებ ხელში ამიტაცა და ღრუბლის ნავში ერთად გადავეშვით. ეს ისეთი საამური განცდა იყო. ღრუბელს მუშკისა და დარიჩინის გამაბრუებელი სურნელი ასდიოდა. ღრუბლის ნავი ჯერ ცაში აიჭრა. განდეგილმა ხელი მომხვია და თვალებში ჩამხედა. სადღა იყო მისი მცხრალი თვალები? ახლა მის მზერაში ვარსკვლავები კიაფობდნენ. გაოცებული შევყურებდი და ვფიქრობდი: ნუთუ ეს ის კაცია, ცოცხლად მკვდარი ლეშივით რომ დამხვდა წარღვნას გადარჩენილს. ის ჩემკენ გადმოიხარა და გაშმაგებული მკოცნიდა. თავიდან გავუძალიანდი, მაგრამ ეს კოცნა ისეთი ტკბილი იყო, ისეთი უცოდველი, ისეთი მათრობელა…

მაშინ გამოვფხიზლდით, როცა დაბლიდან ადამიანთა ხმები მოგვესმა. ღრუბლის ნავიდან გადავიხედეთ. ჩემი სოფლის გზაზე ვიყავით. მამაჩემი ჩემკენ მოემართებოდა. საოცარი შვება ვიგრძენი. გამომეღვიძა. გათენებულიყო. სენაკში მზის სხივი უღონოდ იპარებოდა. სასწრაფოდ წამოვდექი. მივიხედ-მოვიხედე, მაგრამ განდეგილი არსად ჩანდა. მასზე ფიქრის დრო არ მქონდა. ვიფიქრე, რომ ტყეში წავიდოდა კენკრის მოსაგროვებლად. ის ხომ ჩიტივით მხოლოდ ტყის კენკრითა და ველური ხილით იკვებებოდა? სიზმრით დამფრთხალმა ჯაჭვის კიბე რომ ვიხილე, გამიხარდა, სასწრაფოდ დავეშვი და გიჟივით გავრბოდი სოფლისკენ, რომ ჩემი საწყალი მამა გამეხარებინა! მე ხომ უვნებელი გადავურჩი წარღვნას!

მამაჩემის სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა. ცხვარზე არ დარდობდა საერთოდ. ბიძაჩემმა დაამშვიდა: ნუ დარდობ, დათა, მთავარია ბალღი გადაგირჩა. ოც სულ თოხლს მე გაჩუქებ ჩემი ფარიდან. შენ და შენი თეკო ისეთი ყოჩაღები ხართ, ოც სულს სულ მალე ორასად აქცევთო.

მამა მადლიერი იყო განდეგილის.

• წამო, შვილო, ხორბალი და საზედაშე ღვინო ავუტანოთ. სხვა მაინც არაფერი უნდა იმ დალოცვილს, თანაც შეშას ბლომად ავუტან, შემოდგომა ძალაში შედის და ზამთარში როგორ აიტანს ქვაბში შეშას ის უბედური?!

ნეტა არ ავსულიყავით მე და მამა ბეთლემის მღვიმეში. ზღუდის ძირას ბევრი ვეძახეთ, მაგრამ ვერაფერი გავაგონეთ. კარი ღია იყო და მამა დაეჭვდა. ავად ხომ არ გახდა, ხომ არ დაუძლურებულაო? ჯერ მე ავედი და მამაც გამომყვა. გულგახეთქილი შევვარდი სენაკში. მწირი სარკმლის მხარეს ეგდო ქვის იატაკზე. მარცხენა ხელი თავთან ედო, თითქოს თავში უნდა წაიშინოსო, ხოლო მარჯვენაში ლოცვანი ეპყრა. სული ვერ მოვითქვი. ცრემლებმა დამახრჩო. არ მეგონა, თუ მიცვალებულთან ერთად იმ უკაცრიელ ქვაბში გაჩერება შემეძლო, მაგრამ მასთან სიახლოვის არ მეშინოდა, მინდოდა გაყინულს ჩავხუტებოდი, გამეთბო და გამეცოცხლებინა.

მამა სოფლისკენ დაეშვა და მეზობლები ამოიყვანა. მწირის ოჯახი მალე მოძებნეს მამამ და ბიძაჩემმა. ღვთისმშობლობა დღეს გაასვენეს მამა ათანასე. ალბათ იესოს მოწყალე დედამ გულში ჩაიკრა თავისი წამებული შვილობილი. ამ წუთისოფელში, ღვთისმშობლის ხატის გარდა, არც არავის ახსოვდა ის უბედური. დამარხეს მამა ათანასე სოფლის სასაფლაოზე, ხის სამლოცველოს სიახლოვეს, სადაც ყველას შეეძლო ცოცხლადვე დამარხული ასკეტის სახელის ამოკითხვა. ხშირად ავდივარ მის საფლავზე. კანკეშებს ან გულყვითელებს დავუკრეფ ხოლმე, სანთელს დავუნთებ, ჩამოვუჯდები საფლავზე და ვესაუბრები. ალბათ ახლა უფრო ცოცხალია მამა ათანასე სოფლისთვის. სიცოცხლეში ის მკვდარი იყო.

– უკაცრავად, შეიძლება წიგნი გამოვცვალო?

– რა სჭირს?

– როგორც ჩანს, ვიღაცას დიდხანს ჰქონდა ერთ გვერდზე გადაშლილი.

ცოტა ხნის წინ ერთი ლამაზი წიგნის პრეზენტაციაზე ასეთ საუბარს მოვკარი ყური და თავადაც 89-ე გვერდზე ცირცელის წითლად დახუნძლულ ტოტს, ზედ შემომჯდარი შავი ჩიტით, თვალს ვერ ვწყვეტდი. იქვე ამოვიკითხე, რომ ნაყოფს ყინვის მერე კრეფენ, მასზე ბევრი სიმღერაც არსებობს და ყოველდღე სამი ცალიც რომ შეჭამო, ზამთარში ვირუსი აღარ მოგეკარება.

„ჯავახეთის მლხენელები“ ილუსტრირებული წიგნია, სადაც ნინოწმინდის სოფლებში საველე კვლევის შედეგად შეკრებილი ამბებია თავმოყრილი. ეთნოგრაფებისგან, ეთნობოტანიკოსებისგან, მხატვარ-ილუსტრატორებისგან და ფოტო-ვიდეო ხელოვანებისგან შემდგარმა ექსპედიციამ 25 სამკურნალო მცენარის შესახებ არსებულ ხალხურ ცოდნას მოუყარა თავი. პროექტის ავტორის, ნინი ხუროშვილის თქმით, „აჭარელი მლხენელების“ შემდეგ ეს მათი გუნდის მიერ მომზადებული მეორე წიგნია. კრებული, ასევე, შეიცავს ექსპედიციის დღიურს, საველე კვლევის რუკასა და ისტორიულ მიმოხილვას ნინოწმინიდის ეთნიკურ-რელიგიურ მრავალფეროვნებაზე.

30-მდე დუხობორი, სომეხი, აჭარელი და მესხი მლეხნელებისგან მოსმენილ ამბებს გამოცდილებაც აერთიანებს და რწმენაც, რომ არ არსებობს დაავადება, რომელიც არ იკურნება და არც მცენარე არსებობს, რომელსაც განკურნების უნარი არ გააჩნია. საიდან იციან ეს ყველაფერი? ლეგენდის თანახმად, გვიმრა ტყის ყველაზე ჯადოსნურ ადგილას იმალება და წელიწადში ერთხელ მხოლოდ მზებუდობის ღამეს ყვავის. ვინც მას იპოვის და მოსწყვეტს, განსაკუთრებული სიბრძნით დასაჩუქრდება და მლხენელი გახდება. გორელოვკელებს ისიც სწამთ, რომ ოდესღაც ერთმა მოხუცმა მკურნალის ცოდნა სწორედ გვიმრის ყვავილის მეშვეობით შეიძინა.

წიგნიდან შეიტყობთ, რომ აბზინდას, ბალბას თუ დაფნას როგორც სამკურნალოდ, ისე  ავი სულებისგან დასაცავად იყენებენ; ასკილს მოყინვამდე აგროვებენ; უკვდავას უფესვოდ იღებენ; ბაბუაწვერას ყვავილებისგან თაფლს ამზადებენ; ბეგქონდარა ჩაის დილაობით სვამენ; გვირილას შეყვარებულის დასაბრუნებელ რიტუალებშიც მიმოაბნევენ; თავშავათი გულს,  შავბალახათი კი სულს იმშვიდებენ; თეთრი ნაღველათი კანს იბზინებენ; ლენცოფათი ტკივილს იყუჩებენ; მრავალძარღვათი და ფარსმანდუკით ჭრილობებს იშუშებენ;  პირშუშხას სახსრებზე იფენენ; ფურისულათი ხველას, ხოლო პიტნით მუცლის ტკივილს იამებენ; ჭინჭარს, მატიტელასა და ღოლოს საჭმელადაც იყენებენ; კრაზანით სამოცამდე დაავადებას მკურნალობენ; დუხობორები შავ ჩაის კი არა, ივან ჩაის (თხაწართხალა) სვამენ:

„ივან ჩაი ისე კეთდება, როგორც შავი ჩაი. ადრე ევროპაში სულ ამ ჩაის სვამდნენ, გვერდითი ეფექტი საერთოდ არ აქვს და ყველა ვიტამინს შეიცავს. კარგია იმუნიტეტისთვის, წნევის რეგულაციისთვის, აუმჯობესებს სისხლის უჯრედების შემადგენლობას, აძლიერებს თმის ფესვებს, აწესრიგებს ძილს, არ შეიცავს კოფეინს, ეხმარება მონელების სისტემას და შეიცავს B და C ვიტამინებს. შავ ჩაის ბევრი უკუჩვენება აქვს, კალციუმს გიკლებს და კბილებს აფუჭებს, ივან ჩაი კი, პირიქით, ეხმარება აღდგენაში და რეგენერაციაში. ჩემი ძმის ცოლმა, ივან ჩაით იმკურნალა ავიტამინოზი, ექვს თვეში,“ – ამბობს მხლენელი სლავა.

ყველაფერს თავისი დრო აქვს. მას შემდეგ, რაც 1895 წელს დუხობორებმა უარი თქვეს ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფაზე და პროტესტის ნიშნად იარაღი დაწვეს, ყოველ წელს,  12 ივლისს მშვიდობის მანიფესტის ადგილას, ორლოვკასთან ახლოს, პეტრე-პავლობას აღნიშნავენ და სამლოცველოში წინაპრებს ახსენებენ. სწორედ ამის შემდეგ, ყვავილებით მოჩითული ტანსაცმლით შემოსილნი, მინდვრებს ეფინებიან და სამკურნალო მცენარეებს აგროვებენ.

***

წიგნის წაკითხვის შემდეგ, ჩვენი ოჯახის გვიმრის ყვავილსაც მივაკვლიე. ოლია ჭელიძეს, ჩემი დიდი ბაბუის დას, მცენარეებით წამლობა სცოდნია. მოხუცებულს ჩანაწერების წიგნი ორად გაუყვია და ერთი ნაწილი თავისი ძმისშვილისთვის, ჩემი ბებიისთვის გადაულოცავს. ოლიას კვალდაკვალ იულიასაც დაუწყია მლხენელობა და სიცოცხლის ბოლომდე უანგაროდ კურნავდა თანასოფლელებს. ოლიას ფურცლებს ჩემამდე არ მოუღწევია, თუმცა ჩვენი ოჯახის ჩვეულების თანახმად, ყოველი ზაფხულის ბოლოს ფარსმანდუკის ხმელი კონები ჩემს აივანსაც ამშვენებს.