მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ერთ-ერთი წარმატებული პროექტია „ასწავლე საქართველოსთვის“, რომლის მიზანია მაღალმთიანი რაიონების სკოლებში ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფა, ასევე – კვალიფიციური კადრების მოზიდვის გზით სწავლა-სწავლების პროცესის ხელშეწყობა და განათლების მიღების თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა საქართველოს ყველა საჯარო სკოლაში.

მინდა, გაგაცნოთ დუშეთის მუნიციპალიტეტის ბარისახოს საჯარო სკოლის წარმატებული კონსულტანტ-მასწავლებელი ნინო მანგოშვილი და მისი მეუღლე, ფოლკლორული ანსამბლის „ბარისახოს“ ხელმძღვანელი, ბევრისთვის ნაცნობი პროფესიონალი მუსიკოსი, გორელიშვილების მუსიკალური ოჯახის წარმომადგენელი ზაზა გორელიშვილი.

ბაღის ასაკის შეყვარებული ბავშვები ქალბატონი ცირა გორელიშვილის, პროფესიონალი მუსიკოსის, პირველი თაობის მოსწავლეები იყვნენ, დღეს კი ოთხი შესანიშნავი ვაჟკაცის მშობლები არიან.

სკოლის ჭიშკართან მანქანა გაჩერდა. ფანჯრის მინებზე ბავშვების გაოცებული მზერა და გაფართოებული თვალების შუქი აირეკლა. ცოტა ხანში კი მთისთვის დამახასიათებელი მკაცრი გამომეტყველება ღიმილიანმა სახეებმა შეცვალა.

– ნინო, როგორია მთის სკოლა?

– სოფლის გარემო სხვაა, მოსწავლეები მთის უდრეკი ხასიათით, ზრდილობით, უფროსის პატივისცემით, პატრიოტიზმით, თავისუფალი აზროვნებით გამოირჩევიან.

– გზის სირთულე არ გაბრკოლებთ?

– ბევრჯერ ზვავიც დაგვხვდა ჩამოწოლილი. გზის გაწმენდა მყისიერად ხდება, მაგრამ რისკის ქვეშ არის ყოველი მგზავრობა. კლდეზე ჩამოდის ჩანჩქერი, ზამთარში იყინება და ულამაზესია. ზოგჯერ ზღაპრულია ეს ყველაფერი, მაგრამ რომ იყინება, სხვა გზა არ არის, ბავშვს, დიდს, პატარას, ყველას მოაქვს სასმელი წყალი.

– როგორ შეგხვდნენ მოსწავლეები?

– პირველ გაკვეთილზე შესვლისას ძალიან ვნერვიულობდი. უფროსკლასელები დიდი ინტერესითა და პატივისცემით შემხვდნენ. ჯერ არ იცოდნენ, რომ მასწავლებელი ვიყავი. მათ უყვართ ლექსების მხატვრულად კითხვა, ძალიან მონდომებულები და ნიჭიერები არიან, რამდენიმე საკრავზე უკრავენ, მღერიან.

პატარებთან რომ შევედი, მეორე კლასში, ორი ბავშვი დამხვდა. ვკითხე, რა ისწავლეს წინა წელს, რა ჰქვია, ვინც მუსიკას წერს და ერთი მათგანი მეუბნება, მოიცადე, მასწავლებელო, არ მითხრა, მე თვითონ გავიხსენებო…

– როგორი მასწავლებელი მოსწონთ ბავშვებს?

– უპირველეს ყოვლისა, სიყვარულით უნდა აკეთო ყველაფერი. ბავშვებთან ურთიერთობას რომ დაალაგებ, გაითვალისწინებ მათ ინდივიდუალურ თავისებურებებს, სოციალურ მდგომარეობას, მოერგები მათ განწყობას, ყველაფერი გამოვა. ისეც მომხდარა, რომ მივმხვდარვარ, დაგეგმილი გაკვეთილი არ გამოვიდოდა და შემიცვლია.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნების შესაბამისად, პროექტული სწავლების ფარგლებში მინდოდა, ქსოვის, ლუდის ხარშვის და სხვა ტრადიციების შესახებ ჩანაწერები გაეკეთებინათ მოსწავლეებს. საინტერესო რიტუალია, როცა ტრადიციული ფორმით ლოცულობენ დეკანოზები. შემდეგ ამას მოჰყვება სიმღერა „ჯვარი წინასა“, რომელსაც ფშავშიც მღერიან.

კლას-კომპლექტებთან მუშაობა რთულია, მაგრამ ძალიან საინტერესო. მოსწავლეებმა ადგილობრივ მოსახლეობაში მოიძიეს ინფორმაცია შრომის სიმღერების შესახებ.

ხალხური სიმღერების მოსმენა, შესწავლა, შესრულება პატარების საყვარელი აქტივობებია. მათ განსაკუთრებით მოსწონთ მუსიკის ინტეგრირება ქართულ ენასთან, მხატვრულ ნაწარმოებებთან. შთამბეჭდავი იყო რევაზ ინანიშვილის „მუხა“. მუსიკალურ ნაწარმოებს ვასმენინებ და ეპიზოდებს ამოიცნობენ: როგორ ეტკინა მუხას, მონადირის სინანული, ხეში ამოსული ია და სხვა.

მინდა, გიორგობის, აღდგომის, შობის დღესასწაულებისთვის მცირე საგალობლები ვასწავლო.

ბარისახოს საჯარო სკოლის დირექტორის, ქალბატონი ლელა არაბულის თაოსნობით, ოთხი წელია, ზაზა გორელიშვილი ანსამბლ „ბარისახოს“ ხელმძღვანელია. მან ძალიან მალე დაიმკვიდრა ადგილი პატარების გულში  და მათი დიდი სიყვარული მოიპოვა.

არ არის იოლი ასეთი რთული კლიმატის პირობებში მაღალმთიანი რეგიონის სოფლამდე საკმაოდ დიდი გზის გავლა, მაგრამ ზაზა მასწავლებელი გამორჩეული ადამიანია, რომელსაც ბავშვობაში ჩაუნერგეს სამშობლოს ტკივილამდე სიყვარული. სწორედ ამიტომ მიპასუხა წარბშეუხრელად:

– კლიმატი და გზა რა სათქმელია, როცა მთას დახმარება სჭირდება!

ზამთარში, ექსტრემალურ პირობებში, რამდენი ზვავი და მეწყერი გვინახავს, მაგრამ ამდენი გახარებული ბავშვის დანახვა ყველაფერს აღემატება.

მთა იცლება ახალგაზრდებისგან. ახალი, დიდი სკოლა აშენდა, მაგრამ მხოლოდ ორმოცი მოსწავლეა. რვა ბავშვი რომ ამთავრებს სკოლას,  მხოლოდ ორი შემოდის, მთის ხალხს მეტი ყურადღება სჭირდება, რომ ქალაქში არ წავიდეს, გამრავლდნენ, ხელფასი ჰქონდეთ. ზოგი ბარში ჩადის, ზოგი კი საერთოდ მიდის ქვეყნიდან.

ვიდრე გზას გავლევთ, ნინო ეფერება ბუნებას, თოვლიან გზას, ზვავსაც კი ეფერება… მე მეცინება. ხანდახან ემოციებს აღტაცებით უზიარებს მასწავლებლებს, მაგრამ, სამწუხაროდ, მათ არ ეცინებათ, თავისებურად რთულია მთის ცხოვრების წესი…

აღსანიშნავია ქალბატონი ლელა არაბულის თავდადება, რომელიც ყველანაირად ცდილობს, შეინარჩუნოს კონტიგენტი და ბავშვებს ცხოვრება გაულამაზოს, სხვადასხვა პროექტში ჩართოს. ერთ მოსწავლეს კონსერვატორიაში ჩაბარება უნდა.

ანსამბლი „ბარისახო“ აქტიურად მონაწილეობს ღონისძიებებსა და ფესტივალებში.

2024 წლის გაზაფხულზე დუშეთის მუნიციპალიტეტის კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრისა და ილია ზაქაიძის სახელობის დუშეთის კულტურის სახლის ორგანიზებით თეატრალური ფესტივალი „ოქროს ნიღაბი“ გაიმართა. „ბარისახომ“ მუსიკალურ–თეატრალური წარმოდგენით „ბულბულის იუბილე“ პირველი ადგილი მოიპოვა. უდიდესი შრომის ფასად დღეს ამ ბავშვებს შეუძლიათ სიმღერა, ცეკვა, ეუფლებიან სასცენო ხელოვნებას.

დაუვიწყარია მათი სატელევიზიო დებიუტი.

პოეზიის საღამოზე მიიწვიეს ბატონი ტარიელ ხარხელაური, ასევე – მომღერალი ბავშვები ფშავიდან.

– რა არის თქვენი სანუკვარი სურვილი?

– მინდა, ფინანსურად გაძლიერდნენ ოჯახები, კეთილდღეობა ჰქონდეთ და დაბრუნდნენ მთაში. ჩვენ კი სიმღერებს არ მოვაკლებთ!

ამასაც გაგიმხელთ: ნინო სულ ჩემ გვერდით არის, თითქოს არ ჩანს დიდ საქმეში, მაგრამ უხილავად მეხმარება.

გვინდა, რომ ბავშვები იყვნენ ბავშვები! უყვარდეთ სამშობლო და ბედნიერი ბავშვობა ჰქონდეთ! მუსიკის სიყვარული შინაგანი კულტურით შეიგრძნონ.

მგონია, რომ თუ მუსიკა ეყვარებათ, სხვანაირი ადამიანები იქნებიან – ყველა სიმღერა ხომ ლოცვაა!

(კარლო კაჭარავას პოეზია)

 „მოგზაურობა კინოებში ნანახ წვიმათა მოსახილველად ხმადაბალი საუბრების თანხლებით“

კარლო კაჭარავა უფრო სულიერი მსხვერპლია საბჭოთა, „ჩაკეტილი მინდვრების“, როგორც თვითონ ამბობს, რეალობისა, ვიდრე ფიზიკური, თუმცა ეს უკანასკნელიც შეიძლებოდა ყოფილიყო, საბჭოთა ჯარიდან ახლობლებს რომ არ გამოეხსნათ. ჩვენ ახლაც იმ დროის „სარკმელთან“ ვდგავართ და შევყურებთ „იქ“ მცხოვრებთ, გამოვიხმობთ და „ვაყოლებთ“ მწუხარე თავგადასავლებს, რადგან გვეშინია დროის წრებრუნვისა…

ყურადღება! ჩვენ მოვუხმობთ კარლო კაჭარავას წარსულიდანაც და მომავლის მარადისობიდანაც… ყურადღება! – მან წარსულშივე გვიპასუხა:

„ხმობისას თქვენსკენ მოვბრუნდები,

სარკმელთან მდგარნო“.

შევხედოთ ამ „სახეს“, ამ პროტესტს, ამ „ხმას მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა“ („ის უდაბნო, რომელზეც ვოცნებობ, ჩემივე დახატულია და მე აქ ვცხოვრობ“).

დიახ, მან, ნიჭიერების ასეთი უნივერსალიზმით, იცხოვრა ამ „უდაბნოში“ და აი, „რა თქვა, ოთახიდან გასვლისას“, მან, მარტოობასთან „მხდალი ოცნებით“ მებრძოლმა…

კარლო კაჭარავას პოეზიაში ეს „მოგზაურობა ღმერთებისთვის, მოგზაურობა ერთ ადგილზე სიარულისას“ ადამიანებსაც წაადგებათ, რადგან არც ნაკლებად გამძლეები თუ ამტანები ვართ ღვთიურ ძალაზე და არც უნდა დავივიწყოთ, რა დაწყევლილ წრეზე ვტრიალებთ!

ვიწყებ ლექსით „ჩვენში“, რომელშიც ჩემი „უპრობლემო“ თავიც ამოვიცანი:

„ვიღაცას დრო აქვს და უყურებს ჟან-ლუკ გოდარის

ფილმებს კინოს სახლში.

ჩვენში –

ვიღაცას ფული აქვს და ყიდულობს ჟან-ლუკ გოდარის

ფილმების რეტროსპექტივის

ფრანგულ კატალოგს.

ჩვენში –

ვიღაც ისე უპრობლემოა, რომ ეცოდება ქუჩის ძაღლები.

ჩვენში – ვიღაცას იმდენი ფული აქვს,

რომ არაყს სვამს ქუჩაში.

ჩვენში – ყველა ესენი იმდენად გულუბრყვილონი არიან, რომ ჰგონიათ უკვე

აღარ ცხოვრობენ ამ ქალაქში.

ჩვენში – ყველამ ყველაფერი იცის“.

ვისთვისაა ბრჭყვიალა ნაძვის ხეები? წესით, ბავშვებისთვის, მაგრამ სულ მახსენდება თეოდორ დოსტოევსკის „ბიჭი ქრისტესთან ნაძვის ხეზე“, სწორედ მდიდრების მიერ მორთულ ნაძვი ხესთან გაყინული მშიერი ბიჭუნა, ამიტომ საშობაო ნაძვი, კარლო კაჭარავას აზრითაც, თეთრია და ძალიან ჰგავს მშიერ ბავშვს. ესაა გროტესკი, როგორც თუნდაც გოიას ნახატებზე, ის სოციალური ჟღერადობისაა და რაღაცა სიურეალისტურად „გაფერადებული“, სიზმრიდან გამოხმობილი ფანტასმაგორიებით თუნდაც მავანი მთვრალისა, რომელიც „იძინებს ტელევიზორთან, რომელიც ორი წელია, არ მუშაობს“. ესაა „არარესტავრირებადი ცხოვრება“, რომელშიც, თითქოს, ყველაფერი სულერთია:

„მერე რა რომ ხოცავენ.

მერე რა რომ ერთმანეთს უღიმიან.

მერე რა რომ უკრავენ.

მერე რა რომ ათვალიერებენ.

მერე რა რომ ჭამენ.

მერე რა რომ იღვიძებენ.

არარესტავრირებად ღამეთა მიღმა.

ვარდისფერი ფაიფური გემით დახატული ღრუბლების ფონზე.

დეკადენტი პოეტები თხზავენ მანერულ გარდაცვალებებს

ამ მოვლენებზე ბევრად უფრო ადრე“ (არარესტავრირებადი ღამე).

რატომაა სულერთი?! გვეჩვენება, რომ ჩვენი ხმა არავის სჭირდება, რადგან გვიმტკიცებენ და ამბობდა კარლო კაჭარავაც (ოღონდ სხვადასხვა პრიზმაა მოვლენათა აღქმისა). „ჩემი ცხოვრების გზა სიზმარია“ – თქვა გალაკტიონმა, რომლისთვისაც ამაღლებულში დაბრუნება სულის მოთქმა იყო, უფრო ჩვეულებრივი რეალობა, ვიდრე იგივე სინამდვილე, რომელზეც წერს კარლო კაჭარავაც. მაგრამ ეს უკანასკნელი სხვაგვარად აღწერს და გადმოგვცემს. სასვენი ნიშნები თითქმის უგულებელყოფილია, როგორც ნამდვილი წესრიგი დემონურში; ან სამი წერტილის ქვეტექსტითა და „ფილოსოფიით“ – „შენ დაგესიზმრა ყველა ის გაზეთი, რომელიც ოდესმე წაგიკითხავს. / შენ დაგესიზმრა ყველა შენი საუზმე.“ ესაა არა „შორეული ცის სილაჟვარდე“, არამედ ილიასეული „ო, ღმერთო ჩემო, სულ ძილი, ძილი, როსღა გვეღირსოს…“; ესაა მოდერნული ფორმის მონათხრობი „ბავშვებზე, წვიმებზე, ცარიელ მაწვნის ქილებზე“, პურის, კარაქის რიგში მდგომებზე, რომლებსაც წაართვეს სიხარული, ანუ სიძულვილისთვის გაწირეს; ესაა ხისტი რეალიზმი („მიწის თოჯინა და ოდესღაც იაფი რკინის საწოლი, რომლებზეც სიზმრებს აღარ ნახულობენ“); ესაა რეალობა, რომელშიც დადის ეგნატე ნინოშვილის აჩრდილი, ის თანამდევია პოეტისთვის. იქნებ ის პროლეტარი მწერლების უტოპიურ საყოველთაო სამართლიანობაზე არახდენილი ოცნების განსხეულებაა, ფრუსტრირებული იდეაა? – „ვერშემდგარი მოულოდნელობებით, ვერშემდგარი თავგადასავლებით, ვერშემდგარი სატრფოებით, ცუდი ფეხსაცმელებით, ცუდი პალტოებით, ცუდადმყოფთა სევდით“. ეგნატე ნინოშვილისეული „ჯადოსნური ფლეიტა“ უძლურია „მიმალულ, წართმეულ პროტესტთა“ და ტანჯული „მასების“ დაოსებულ სიმზრებთან (ვინც კიდევ ხედავს მათ). ვინ არიანო ისინი, კითხულობს პოეტი: „ჭეშმარიტი ოქროს პილიგრიმნი? მართალნი, გაყინული ძვლებით? ბრბო, მოსამართი თოჯინის მექანიზმით?“. რატომ დაიჩაგრნენ ასე მწარედ? რატომ მოტყუვდნენ ასე უმოწყალოდ? რატომ ჩაუყლაპათ გამოგონილმა კერპებმა იდეალები?!

რა შეიცვალა „გუშინდლიდან“, კარლო კაჭარავას დროიდან დღემდე? სულ მახსენდება რუსთველისეული „თქვენ მორჭმულნი სთამაშობდით, ჩვენ მტირალნი ღაწვთა ვბანდით“. ეს კი კარლო კაჭარავას ლექსია „თქვენ თამაშობდით“:

„მშვიდობით შიმშილო, მშვიდობით გაუთვალისწინებელო დამცირებავ,

მშვიდობით მარტოობავ, მშვიდობით ჯანმრთელობის გაუარესებავ,

მშვიდობით მართლა უმიზნოდ ხეტიალო, მშვიდობით იძულებითო სიფრთხილევ,

მშვიდობით შიშო, მშვიდობით შეურაცხყოფავ,

მშვიდობით მსხვერპლად ქცევავ.

პოეტურია მშიერთა სიხარბე?

რატომ არ ჰგავს მარტომყოფი მსხვერპლი სხვებს?

ანდროგინი კენტავრი.

კონცეპტუალური ვახშამი, როგორც ყოველთვის არშემდგარი ვახშამია.

ადამიანი, რომელიც დიდხანს ფიქრობს, – მხოლოდ ფიქრობს.

გააშკარავდა ღამე ქარხნის სიფხიზლით.

მინის კოვზებით მთელი ღამე ვახშმობდნენ ბავშვები, რომლებთაც

ყვითელი თმები და ნაცრისფერი თვალები ჰქონდათ.

ქარხნის კუნძული დიდ ქალაქში ჰგავდა ჩაკეტილ გასასვლელებს,

სადაც ვახტიორთა სიზმრები გაავებულ ძაღლებთან ერთად

დასდევდნენ არჩართულ სირენებს, ანუ იმ ქალებს,

რომლებიც ვერ ასწრებდნენ კივილს,

როცა მათ კლავდნენ “.

პოეტური ამოძახილიც ჯანყია, „რომელიც არ ისმის“. სადაა პური არსობისა? რატომ ვკლავთ (კვდება) ღმერთს პერმანენტულად ადამიანებში, გარემოში, ძე შეცდომილებსა თუ მთლად „შეუცდომლებში“?!

რა ეშველება ამ მრავალჯერ უარყოფილთა სიამაყეს?! სიამაყეს „ჭანჭიკებად“ განხილულებისა; მშობლებისა, რომლებიც სამსახურში მიდიან რთული ოჯახური ცხოვრების, აშლილი სოციალური მდგომარეობის, გაუცხოებული პირადი ცხოვრებისა, დროშებით გაწყობილი ქუჩების ფონზე და ბოლოს შორდებიან, იმსხვრევა მოჩვენებითი ჩვეულებრიობა, რუტინას თავშეფარებელობა.

ხელისუფალთა ცინიზმი, რომელიც „მათ ხელებში უამრავ პატარა ჩაქუჩადაა დანაწევრებული“. ამ ჩაქუჩებს გამუდმებით გირტყამენ თავში, რომ ცას არ ახედო; ეს ჩაქუჩები კარლო კაჭარავას დროს დროშაზეც იყო და გერბზეც: ნამგალი და ურო! აქვე შეთქმულების თეორიები – „სინათლის მასონთა სიცილი“; გამუდმებული, უკვე მარადი კითხვა ტოტალიტარიზმის დროს: „რა ვაკეთო?“ აბსურდის თეატრში „ბოროტ სპექტაკლზე“ დასწრება სავალდებულოა! ასე ემსგავსები „სცენის აბსურდულად თაყვანისმცემელს“, როგორც ამბობს პოეტი და „არ გიკვირს უსუსურობა“. თითქოს, კედლები გამჭვირვალეა, – არა იმიტომ, რომ გულწრფელი და მოსიყვარულე გინდა იყო, არამედ გამუდმებული მეთვალყურეობის ქვეშ ხარ; ცენზურა თუ დიქტატი; მართვის მცდელობა, წაგვრილი „ზვარაკი“ – თავისუფლება!!! უმეტესობა „ოცნებობს ძილზე, რომლის შემდეგ ღირს გამოღვიძება“.

არის ინტიმური კითხვები და ძალიან სათავისო განცდები. მე, მაგალითად, სხვების დასანახავად ქუჩაში პირჯვარს ვერ ვიწერ, მეყალბება… „როცა მარსელ დიუშანს ჰკითხეს, სწამს თუ არა ღმერთი, მან უპასუხა: მე ხომ არ გეკითხებით იმის შესახებ, თუ რას აკეთებენ ფუტკრები კვირა დღეს“ (კაცის ძილი). კი, ეს ჩემთვისაც უხერხული კითხვაა…„მე მძინარე ვარ“, ამბობს გალაკტიონი. საშიშია „მძინარეთა“, „დაკარგული“ ადამიანების გამოღვიძება კარლო კაჭარავასთვისაც:

„მას მხოლოდ ძილში არ ეცოდებოდა თავი…

კაცის ძილი ჰგავდა ყვირილს,

მამობაზე ოცნებას,

თუმცა სიზმარშიც შვილებს სცემდა“.

სივრცე ჩაკეტილია. თოვლი, სითეთრე, სიწმინდეა პოეტისთვის, რომელმაც, საბოლოო ჯამში, უნდა გაიმარჯვოს: „ეს სამყარო შემინულია და მინა თოვლით იფარება“. თუმცა ჯერ უამრავი კითხვაა პასუხგაუცემელი, „ყრუ“ ამოძახილები:

• „მაშინ არ უნდა დავბადებულიყავი; რატომ გამეზარდა წვერი?…“
• „არ ვიცი, სად მტკივა, მგონი, ყველგან“;
• „ეჰ, სენტიმენტალურია ეს ცეცხლი!
• ეჰ, სენტიმენტალურია ეს ცეცხლი!“;
• „მშვიდობით, ძილში მიტოვებულო სიზმრებო“.

ფიზიკური თუ მეტაფიზიკური ჯოჯოხეთი, ისევე, როგორც სიკვდილი – ბანალური, მოსაწყენი და უინტერესოა. კარლო კაჭარავას მაგიური რეალიზმი უკვე სალვადორ დალის ტილოებზე გადაგვანაცვლებს, თუმცა თავად მისი, პოეტის, მხატვრობა თითქმის დაცლილია რომანტიზმისგან, ერთი დიდი, ტკივილიანი ამოძახილია, ამოკვნესაა და სათქმელი ამაოებაზე; რკინიგზის ანგელოზი თუ „მეტაფიზიკური პოლიციელი“, ღამეში თეთრ დათვთან მოცეკვავე; პროლეტარები და ბალერინები. სისაწყლით, შეგუებით, კონფორმიზმით შეცვლილი შიში, გაჟღენთილი სამყარო:

„ცხოვრება ერთი ხანგრძლივი საშობაო ზღაპარია…

რომელიც თითქმის მიივიწყა მთავარმა გმირმა“ (მე ვუყურებ მოცეკვავე სკრუჩ მაკდაგს).

„ოქროსფერია (დროის – მ.ი.) ქარში შენი ადგილი“ – ეს იდეაში; „შეშლილი მოქანდაკეა დრო“ – ეს რეალობაში, რომელიც ძალიან ჰგავს სსრკ-ში მომუშავე ქალთა „ნაოჭების შემსწავლელ გეომეტრიას“. პრინცი „პოლიტექნიკურია“, იახტის მფლობელი; მეოცნებე მუშისთვის კი, რომელსაც ეგონა გაბედნიერდებოდა და ქარისგან ზღვაში ჩავარდნილ, მყვირალ ქალს გადაარჩენდა, „ღამის ზღვა ბავშვობისდროინდელ, მუდამ სველ საწოლად იქცა“. ესაა გროტესკიცა და ცრემლგაშრობილი ირონიაც, მოდერნისტული ელემენტებიც, ხისტი, „მჭრელი“ ნატურალიზმიც, რომელსაც თუნდაც სასაცილოდ რომანტიზმით ვერ „შეპუდრავ“, მკვდრის კოსმეტიკასავით. იმიტომ, რომ „სამყარო, ჩვენი სამყარო ისედაც საკმარისადაა გაღარიბებული და გაუფასურებული!“ საფრთხილო ოქსიმორონებითა და წუთისოფლის ლოგიკური თუ ალოგიკური „გაურანდაობით“:

• სიყვარული კომენდანტის საათის დროს და სიმღერა ერთ ბოთლ არაყზე;
• მაწანწალა ძაღლი წვიმაში, სადღაც, ეკლესიასთან, როგორც ერთ ჩემს მისტიციზირებულ მოგონებაში, როცა ახლოს მოვიდა და სკამზე უმწეოდ ჩამომჯდარს თავი მუხლებზე ჩამომადო, მერე ამომხედა და ასე გამოხატა ქრისტესმიერი სოლიდარობა;
• „ჩვენს სამშობლოს არ შეუძლია სპონსორის გარეშე ყოფნა, / სპონსორი თუნდაც…“
• მთვრალი, რომელსაც ერთ დღეს ლამპიონი მთვარე ეგონა, მეორე დღეს კი, – პირიქით, კითხულობს ტელეგრამას, „ასოების ნაცვლად პატარა ანგელოზებით“;
• შეგუება სიბილწესთან, რომელიც წარმავალია, „არ ფასდება ცათა ცეცხლით ან ბარათით ნუგეშსაცემად“ და მრავალი „სიკვდილი“ ერთ სიცოცხლეში (ახალი დაბადებები, როგორც ნათელი ცვლილებები);
• „როცა ქარი არის მხოლოდ ქარი / და არა მიუსაფრობა, რომლითაც ამაყობს რაღაცის მთხოვნელი“… როცა ქარი არის ამაოება;
• ვიღაც მოდის, შადრევანში დასველებული ფრთებით;
• იარაღი კი „მისტიკური ფანტომია“;
• უნებლიე საცხოვრებელი ოცნებებისა;
• ცხოვრება, რომელშიც მუშები ჰგვანან მცენარეებს, „ჭუჭყიანი ტბის ფსკერზე“;
• ადამიანის მსგავსი არსებები, რომლებიც სპობენ ერთმანეთში ღვთისნიერს;
• „განწირულთა არშემდგარი ცხოვრება / არშემდგართა გაწირულობით“ თუ პატარა ღმერთივით მოხუცი ღამის ძოწისფერ ვიტრინაში;
• გარდაცვლილი გიმნაზისტი, როგორც ასევე გარდაცვლილი საბჭოთა მოსწავლე ჩემს ბავშვობაში, წითელი ყელსახვევით კუბოში;
• ხალხის მტრები, რომლებიც ფაიფურის სიზმრებში იღიმებიან;
• …„ყველაზე ღარიბი ცირკის მოსაწვევი გიჭირავს ხელში…“ და ეს „ცირკი“ ცხოვრებაა! (შენი კაპიტანი)
• ყველაფერი უბრალო გასაკვრიაო, პოეტმა, მაგრამ არაფერია უბრალო, როგორც თუნდაც „ჩვენი მეტყველების ხანგრძლივი, უსასრულო წიგნი, ყდაგაცვეთილი“, როგორც ვიღაც, განწირული უბოროტო შურისძიებით…

ასეთია კარლო კაჭარავას ყოფითი მისტიციზმი, ამოუხსნელი კითხვებით: ვისი „სცენარია თუ მოზაიკა“, რომელიც ჩვენვე უნდა „აგვეწყო“ ჩვენ შესახებ? რატომ ჰგავსო ცხოვრება, შენი „საკონცენტრაციო ბანაკი“ კიოლნის ტაძარს? ბებერი კურდღელივით რატომ შე(ი)წირე შენი თავის მსხვერპლად? ან რატომ იშვერდი წვიმისკენ ხელს?! სად არის ქრისტე?…

«იქ არის ის ქრისტე! იმ ადამიანებს შორის, დაღლილობისაგან რომ ეცემიან მატყუარა აფიშების გვერდით – იქ უფრო მალე იპოვი მას».
ჟილბერ სესბრონი მერცხლები – თავგადასავლების მაძიებლები,უკვე დაძველებულიფრანგული ფილმიდან, გახარებულნი ულოცავენერთმანეთს გამდიდრებას.მერცხლები – რომლებიც სახლის თავზეტრიალებენ, ოდესღაცმიფრინავდნენ ვან ხესთან.მერცხლები დაფრინავდნენ პატარაჟან-პოლ რიხტერის წიგნებისზევით მზეში.ნუ იტყვით, რომ ყველაფერი აბსურდია –ყველაფერი ის, რისიც გვჯეროდა, არსებობს.უბრალოდ –სიმართლე არ არის ისე იაფი, როგორც ზოგჯერ ჩანს.შენი საზრდოა „როკკო და მისი ძმები“, ეუჯენიე მონტალედა ჯაკომო მანცუ, ან ჯორჯო მორანდი,რომელიც გაცვეთილ ფუნჯებს მარხავდა –და ცისკენ ახედვისას ხედავდა: მერცხლები!მერცხლები! ისინი მიფრინავდნენ ყველაფრისთავზე და გასწვრივ –მიღმა განწირულთა არშემდგარი ცხოვრების,მიღმა შადრევნების და სასახლეების,კაპიტანთა სევდის მიღმა.ქარხნების გულდაწყვეტილ, წაქცეულ ანგელოზთა მიღმა –მერცხლები, მერცხლები, მერცხლები…

დაბოლოს: არ გატყდეთ, მეგობრებო: „ყველაფერი, რისიც გვჯეროდა, არსებობს!“

ქრისტე ყოველთვის აღსდგება, ამხანაგო!…

 როცა ფეისბუქზე, წლის ბოლოს, ვაწყდები ხოლმე ჩემი კოლეგების – პოეტების და პროზაიკოსების – სტატუს-ანგარიშებს მკითხველის წინაშე, აქაოდა, ამ წელს ეს დავწერე და ის გამოვეციო, რატომღაც, მეღიმება (ცხადია, სრულიად უბოროტოდ), რაღაცნაირად ცრემლებსაც კი მგვრის მათი ინფანტილიზმი – თითქოს, ვინმეს მხოლოდ ეგ აინტერესებს და სხვა არაფერი. ჰოდა, მეც მაგის თქმას ვაპირებ ახლა და არ ვარ წინააღმდეგი, სხვებმაც გაიღიმონ (სასურველია, უბოროტოდ): ამ წელს გამოვეცი პოეტური კრებული და ახალი პოეტური კრებულიც დავასრულე.

ზოგადად ახალ წელზე პირველ რიგში (ალბათ, როგორც – ყველას) ბავშვობა მახსენდება: მთელი წლის მანძილზე ნანატრი შუქი რამდენიმე საათით რომ მოდიოდა და რაღაც საახალწლო გადაცემებს ვუყურებდით. დედაჩემი უამრავ ნამცხვარს, აჩმას და ერთ მოზრდილ ტორტს აცხობდა, შეგეძლო, დაღლამდე გეჭამა. სოფელში ყველაზე გაჭირვებულ ოჯახსაც ჰქონდა ნამცხვრები და ეგეთები ახალ წლებზე, თუ არ ჰქონდა, მეზობლების მიაწვდიდნენ აუცილებლად. თოფი პირველად ახალ წელს გავისროლე, ბიძაჩემმა მასროლინა თავისი თორმეტკალიბრიანი, მხარი კი მატკინა ცოტა, მაგრამ არ შევიმჩნიე. მას მერე კიდევ ერთხელ ვისროლე თოფი: მუხის კენწეროზე შემოსკუპებულ ბეღურას მოვარტყი, იმხელა მანძილი იყო, უფროსებმა მაგრად შემაქეს… ახლაც მახსოვს, როგორ მჩატედ და ბზრიალით დაეშვა ქვევით, საწყალი… ამ სურათმა ისე იმოქმედა, მას მერე სანადიროდ არასოდეს გავყოლივარ უფროსებს და ცოცხალი არსებისთვის არასოდეს მისვრია. გულჩვილი პაციფისტი სულაც არ ვარ, უბრალოდ, არ მესმის, რატომ უნდა მოვკლა არსება, რომელსაც ჩემთვის არაფერი დაუშავებია და ვერც ვერაფერს დამიშავებს.

ყველაზე არაორდინალური ახალი წელი ამ თვრამეტი წლის წინ მქონდა, როცა სუპერმარკეტის დაცვაში ვმუშაობდი და ახალ წელს მორიგეობამ მომიწია. ლამის, ყველა, ვინც შემოდიოდა მარკეტში, თავის საყიდლებთან ერთად, ალკოჰოლურ სასმელს ყიდულობდა ჩემთვის: ვისკის რაგინდარა სახეობა, არაყი, ლუდი, ღვინო და ა. შ. . მეორე დღეს ისეთი დახუნძლული ავედი სახლში, დედაჩემს, ლამის, გული გაუსკდა, მაგრამ დალევის თავი ვის ჰქონდა, მთელი დღე მეძინა, მეორე დღეს ისევ მორიგე ვიყავი (ყოველ მეორე დღე ვმუშაობდი ოცდაოთხსაათიანი გრაფიკით მათხოვრულ ხელფასზე).

წელს, როგორც უკვე ჩანს, არ გვექნება ორდინალური ახალი წელი, აგერ პიროტექნიკაც აკრძალეს და, რაც მთავარია, აქციებია – ალბათ, ახალ წელს რუსთაველზე შევხვდებით. ასეა, იცვლება ყველაფერი.

ამას წინათ მე და ჩემი შვილი “სითი მოლში” ვიყავით, მაყიდვინა რაღაცები და, რომ გამოვდიოდით, კიდევ მოუნდა ერთი რაღაცის ყიდვა. ჩემთვის ვიფიქრე გველურად (გველის წელი მოდის მაინც): ამას საახალწლოდ ვუყიდი მეთქი, და ვუთხარი, სანტას ვეტყვი და სანტა მოგიტანს ახალ წელს მეთქი.

– კაი, რა, მა! სანტა არა უცხოპლანეტელი! პატარა ხომ აღარა ვარ! – მომიგო წარბშეუხრელად.

ასეა, იცვლება მეთქი ყველაფერი.

(არჩილ სულაკაურის “მტრედების” მიხედვით)

ვერ ვიტყვი, რომ არჩილ სულაკაური მივიწყებული ავტორია, მაგრამ იმდენად ჯადოსნური მთხრობელია, მეჩვენება, რომ სათანადო პატივის მიგება მაინც დავაკელით. როცა ჩემს მოსწავლეთა სულის გასალამაზებლად ვეძებ ხოლმე ტექსტებს, ხშირად მიხეილ ჯავახიშვილის, კონსტანტინე გამსახურდიას, შიო არაგვისპირელის, რეზო ინანიშვილის, ნოდარ დუმბაძის, გურამ დოჩანაშვილის, ოთარ ჭილაძის, გოდერძი ჩოხელის, რეზო ჭეიშვილისა და ნუგზარ შატაიძის სამყაროში „ვიჩხრიკები“ ხოლმე. სხვა რამდენიმე ავტორიც მეგულება, ყოველთვის რომ ამოკენკავ მისი სკივრიდან მაცოცხლებელ ამბებსა და იდეებს, მაგრამ ეს ავტორები ამოუწურავი საბადო არიან ადამიანური სიკეთეებისა. არჩილ სულაკაურიც ასეთი სიტყვის მაესტროა. მისი თხრობის მანერა ვირტუოზულობის ბეჭდით გაოცებს. როცა მეექვსე კლასში „ბიჭი და ძაღლი“ უნდა ვასწავლო, წინასწარ ვემზადები ხოლმე პატარების გულიდან გადმოღვრილი საოცარი ემოციების ნაკადებისთვის. ეს მოთხრობა ემოციების ვულკანს აღვიძებს. ასევეა მეშვიდე კლასის პროგრამით გათვალისწინებული „ზევით და ქვევით“, გოგისა და ლიას ბავშვური ურთიერთობის გამაოგნებელი გულწრფელობით გადმოცემულ ამბებს რომ გვიყვება.

ქართული საყმაწვილო მოთხრობების ერთ ძალიან საინტერესო კრებულში ვიპოვე არჩილ სულაკაურის მოთხრობა „მტრედები“.   ასეთი ტექსტები სულის მალამოა როგორც პატარების, ისე დიდებისთვის. მოთხრობა საუკეთესო მასალაა ეროვნულ გამოცდებზე უცხო ტექსტების გააზრებისა და ანალიზის მასტერკლასებისთვის. მწერალი მრავალ მორალურ-ეთიკურ პრობლემასა და ჰუმანისტურ იდეალებს წარმოაჩენს. დავიწყოთ სათაურის დეკოდირებით. სიმბოლური სათაურია „მტრედები“. აღმოსავლურ ქვეყნებში მტრედი წმინდა ფრინველად და ღმერთების მაცნედ ითვლებოდა. ქრისტიანობაში მტრედი სულიწმიდის ჰიპოსტასად ითვლება. ძველ აღთქმაში ნოეს მიერ წარღვნის შემდეგ გაშვებული და ზეთისხილის რტოთი მობრუნებული მტრედი მშვიდობის, კეთილდღეობის სიმბოლოა. წინასწარმეტყველ მუჰამედის მხარზეც გამოსახულია მტრედი, როგორც მასზე გადმოსული ღვთიური სულის სიმბოლო. მწერლები ხშირად გამოსახავენ მტრედს, როგორც სულიერი განწმენდის, კათარსისის, მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლოს. გავიხსენოთ თუნდაც ნიკო ლორთქიფანიძის “მრისხანე ბატონი”, რომლის ფინალშიც ცოდვით დაცემის შემდეგ სულიერად მკვდრეთით აღმდგარ ლევან დადიანს მხარზე მტრედები ასხდებიან. რუსთველმაც თავის გენიალურ პოემაში ნესტან-დარეჯანი, როგორც სიმბოლო ღვთიური არსისა, სიახლისა, რენესანსისა, ეზოთერული ცოდნისა,  მტრედად გამოსახა. როცა ზღვათა სამეფოს მეფე მელიქ-სურხავმა ნესტანი დაინახა, თქვა: „სხვაგან არის, სხვაგან ფრინავს, გონება უც, ვითა ტრედი“. ანუ ზეციური არსებაა, სულიწმიდა არისო.

არჩილ სულაკაურის მოთხრობის გმირებიც მტრედები არიან. მეორე მსოფლიო ომის პერიოდის თბილისი ცოცხლდება მოთხრობის სიუჟეტში. ლევანი და ნანა თავიანთი კორპუსის სახურავზე გუშაგებად დაუყენებიათ. ისეთი დროა, ყველა ოჯახიდან ფრონტზე არიან გაწვეული ახალგაზრდა მამაკაცები. ბავშვებსა და მოხუცებს უწევთ ოჯახების რჩენა. ლევანი და ნანა თან სკოლაში სწავლობენ, თან ქარხანაში მუშაობენ, კვირაობით კი სახლის სახურავზე მორიგეობენ. მათ ოთხი კვირა დღე გაატარეს ერთად. მწერალმა აჩვენა გაუცხოებული, ერთმანეთის მიმღებლობას მოკლებული ორი ადამიანის დაახლოება და ლამაზი გრძნობით დაკავშირება. მათი სახლის სახურავზე სამტრედე იყო, ლევანის ძმა მტრედებს პატრონობდა, მაგრამ რაც ის ომში გაიწვიეს, მტრედებმა დატოვეს იქაურობა. ახლა ლევანი და ნანა არიან მტრედები. მოთხრობის სევდიან ფინალში სახურავზე ისევ ბრუნდებიან მტრედები. არჩილ სულაკაური ისე ფაქიზად, ისე ფილიგრანული ოსტატობით ჰყვება ამბავს, რომ მკითხველი მთლიანად იძირება სიუჟეტში. საოცარია დიალოგები. ლევანისთვის ნანა ერთი დამღლელი, ენაჭარტალა, მოსაწყენი გოგო იყო, მაგრამ გოგონამ თავისი გულწრფელობით, მზრუნველობით, სინაზითა და კეთილშობილებით ბიჭი იოლად მოხიბლა. სახურავზე ერთად გატარებული დღეები და ცაში ცქერა ორივესთვის ცხოვრების დაუვიწყარ სიურპრიზად იქცა.

თუკი გვინდა, რომ ტექსტის ანალიზის მთავარი სეგმენტი – პერსონაჟის პორტრეტის შექმნა ვასწავლოთ ბავშვებს, ნანას სახე საამისოდ საუკეთესო მასალას იძლევა. ის ცუდად მიიღო ლევანმა, მაგრამ გოგონამ მოახერხა, რომ კეთილგანწყობა არ დაეკარგა ბიჭისადმი, მიუხედავად იმისა, რომ ლევანმა ისიც კი უთხრა, რომ მცოდნოდა შენთან მომიწევდა მორიგეობა, არ წამოვიდოდი, რადგან ბევრი ლაპარაკის თავი არ მქონდაო. ნანა გაეცალა, მაგრამ არ დაიბოღმა ბიჭზე. როცა შენიშნა, რომ ძმის შარვალ-პერანგი ეცვა და ზომით ძალიან დიდი ჰქონდა, სულითა და გულით სთხოვა, მოდი ჩემთან სახლში, სამოსს დაგიპატარავებ და კარგად მოგარგებო. სიმბოლურია ნანას ეს დაპირება. ლევანს სამყარო თითქოს „დიდი აქვს“, არ იცის, რა უნდა, რა უყვარს, რა ეჯავრება, ამბობს, რომ ბედნიერი კაცია, ვინც ეს იცის. ქალ-ვაჟის ასეთი ურთიერთობა „ვეფხსიტყაოსნურია“. ტარიელმა არასოდეს იცის, რა გზას უნდა დაადგეს, ადვილად იბნიდება და კარგავს ორიენტირებს. მას ყოველთვის ნესტან-დარეჯანი აფხიზლებს და აყენებს გზაზე. ნანამ იცის, როგორ „მოარგოს“ ლევანს სამოსიც და სამყაროც, ან როგორ მოერგოს ლევანი სამყაროს. შემდეგ კვირას, როცა უკვე აცივდა, ერთმანეთს პალტოებზე ეკითხებიან. ნანამ თქვა, რომ მან ძველი პალტო გადააბრუნა და გააახლა. ლევანს ჰკითხა, პალტო თუ გაქვსო და როცა ბიჭმა უპასუხა, მაქვს, მაგრამ დაპატარავებულია და ეს ზამთარი როგორმე უნდა გადავაგოროო, ნანამ გამოსავალი მაშინვე მონახა, შესთავაზა, რომ გაუდიდებდა პალტოს, მას აუცილებლად ექნებოდა ე.წ. გამოსაშვები. ნანას საოცარი თანაგრძნობა შეუძლია. ის ლევანის გვერდითაა და ამაგრებს მას, როცა ფრონტიდან ძმის დაღუპვის ამბავი გაიგო. ნანას უძლიერესი წარმოსახვა აქვს. ის და ლევანი სახურავიდან მუნჯური ენით ესაუბრებიან წინ მდგომი, უკვე ჰოსპიტლად გადაკეთებული მათი სკოლის ფანჯარაში გადმოყუდებულ დაჭრილ მეომრებს. ნანამ სიზმარში ნახა, რომ დაჭრილ მეომრებს შორის ლევანის ომში დაღუპული ძმა იყო. ეს სიზმარი ლევანს მოუყვა და აატირა. სკოლაში, ალგებრის გაკვეთილზე ამ სიზმრის გახსენებაზე ტიროდა, მასწავლებელსაც მოუყვა, მაგრამ მან დაფასთან გამოიძახა, გაკვეთილი ჰკითხა და ორიანი დაუწერა. ადამიანები ასეთი გულქვა, არაემპათიური  უმოწყალო და დაუნდობლებიც არიან, იშვიათად კი ნანასავით ფაქიზი სულის მატარებლებიც. ნანას წარმოსახვის, ფანტაზიის საოცარი გამოვლინებაა მოთხრობის ფინალური სცენა. ლევანი ფრონტზე წაიყვანეს, რაც ნანასთვის გამანადგურებელი იყო. დარაჯმა უთხრა, რომ წინა დღეს ბიჭს სკოლაში უძებნია ნანა, მაგრამ ვერ უნახავს. გოგონა საშინლად განიცდის მეგობართან განშორებას, მაგრამ ამ მონატრებას თავისი მდიდარი ფანტაზიით იქარვებს. ის სახურავზე დგას. ჰოსპიტლის ფანჯარაში ახლა თითქოს ომში „დაჭრილ“ ლევანს ხედავს და მას ესაუბრება…დიალოგი საოცრად ემოციურია. „ნანა ფრთების ფარფატმა გამოარკვია“… გოგონამ ცრემლი მოიწმინდა… „სახურავზე მტრედები დაფრინავდნენ, მაგრამ ვინ იცის, ეს ფრთების ფათქუნი მტრედებისა იყო თუ ნანასი? ნანასნაირი სულები ხომ ყოველთვის ახერხებენ ფრენას? მაშინაც კი, როცა ომის კოშმარია, გარშემო ყველაფერი ინგრევა და იწვის…

ნანა საოცრად მამაცი გოგოა. თითქოს რაღაცის ეშინია, ინაზება, ქალურად ჭირვეულობს, მაგრამ სინამდვილეში შინაგანად უშფოთველი, ძლიერი, მამაცი და ამტანია. მას სიყვარული სწყურია. ვასიკო სთავაზობს სიყვარულს, მაგრამ ნანა მის მიმართ გულგრილია, ლევანთან კი ბედნიერია, მისი ყველაფერი ესმის, ცდილობს გაამხნეოს და გააძლიეროს დაბნეული ბიჭი. ნანას საოცრად პოეტური და რომანტიკული სული აქვს. მისი ფრაზა „შემოდგომის მზე რაგინდ თბილი იყოს, ფოთოლცვენას ვერ შეაჩერებს“, პოეტურიც არის და ფილოსოფიურიც. ნანა ადეკვატურად აღიქვამს გარშემო გამეფებულ სიკვდილს, სიღარიბეს, სევდას, სხვათა განსაცდელს. როცა ლევანს ფრონტზე წაიყვანენ და ნანასთან სამორიგეოდ მოსული ვასიკო გოგონაზე სექსუალურ ძალადობას იწყებს, ნანა ახერხებს, რომ მას წინააღმდეგობა გაუწიოს, მასთან და ლევანთან დამეგობრებულ ჰოსპიტლის დაჭრილ მეომრებს, რომელთაც ის და ლევანი მუნჯურ ენაზე თავისუფლად ესაუბრებოდნენ, ნანა უსიტყვოდ მიმართავს თანადგომისთვის და ისინი შორიდანვე ახერხებენ, რომ მოძალადე ბიჭი ჩამოაშორონ საყვარელ მეგობარს.

მტრედივით უწყინარ და გულთბილ გოგონაში უძლიერესი ქალი იმალება, მებრძოლი, მამაცი, ერთგული, სიყვარულით გასხივოსნებული. ნანა ისეთი გმირია, რომ მკითხველის სულს ანათებს, დაუვიწყარ არქეტიპად იქცევა და შემორჩება მეხსიერებას.

მოთხრობის მთავარი სათქმელი ისაა, რომ სიყვარულსა და ერთგულებას უდიდესი ძალა აქვს. ეს იდეა ახალი, რასაკვირველია, არ არის, მაგრამ მას საოცარი ფერებითა და სინაზით აახლებს ავტორი, შარავანდედით მოსავს. საოცარია მოთხრობის მხატვრული ენაც.  კომპოზიციურად ტექსტი ოთხ ნაწილად იყოფა, ოთხი კვირა დღის ამბავია მოთხრობილი და ასეც სათაურდება: “პირველი კვირადღე”, “მეორე კვირადღე”… ეს უჩვეულო დინამიკას აძლევს ტექსტს, ჩვენ თვალწინ იცვლებიან პერსონაჟები, ცვლიან დამოკიდებულებებს, სამყაროს აღქმას, მათ სულებთან ერთად ფაქიზდება მკითხველის სულიც.

სათქმელის ემოციურად გამოსახატავად არჩილ სულაკაური ჯადოსნურ ტროპულ ხერხებს იყენებს, თუმცა ზომიერად, გემოვნებით, ტექსტის მორთვა-მოკაზმვას არ ცდილობს, აჩვენებს გულწრფელ პერსონაჟებს და ამით იპყრობს მკითხველს, ამიტომაც მისი მხატვრული ხერხები უდიდესი ოსტატობის გამომხატველია. აი, ნიმუშებიც: “ნაცრისფერი, დაძენძილი ღრუბლები ნოტიო ჩვრებივით ეკიდა ცაზე” (ნახეთ, რა სინატიფეა, რა ფილიგრანული ოსტატობა ამ ეპითეტებსა და შედარებაში, გაპიროვნებაც აქვე არის და პეიზაჟიც). “შემოდგომის ცივი წვიმის ფრთა სახეში სცემდა მათ”… (საოცარი ემოცია მოაქვს ამ გაპიროვნებას)… როცა სათქმელის გადმოსაცემად და ემოციის გასამძაფრებლად ექსპრესიას მიმართავს, ამბობს: “ნაბიჯების ხმაურმა აავსო მთელი ქუჩა, ნაბიჯების ხმამ ამოავსო ქუჩის ყველა კუნჭული… დედამიწაზე მხოლოდ ნაბიჯების ხმა ისმოდა”… როგორი სიფრთხილით არის გადმოცემული ბიჭის სულიერი ტანჯვა და ტკივილი ომში გმირულად დაღუპული ძმის გამო: “ჩემი ძმისთვის ომი აღარ არსებობს… აღარაფერი აღარ არსებობს მისთვის… დედაჩემი დღე და ღამე ტირის”…

არჩილ სულაკაურის “მტრედები” საშუალო საფეხურის მოსწავლეთათვის საუკეთესო რესურსია ტექსტის ანალიზის, სინთეზის, მორალურ-ეთიკურ პრობლემებზე მსჯელობის, პერსონაჟთა პორტრეტების შექმნისთვის. კოლეგებს ვურჩევ, რომ გამოიყენონ ეს მოთხრობა. ასევე რეალურად გამზადებული მასალაა პიესად გადასაკეთებლად და სპექტაკლის შესაქმნელად.

სვეტი ცხოვლის არქეტიპი, პარადიგმა ბიბლიური ნათლის სვეტია, რომელიც მოსეს და მის ხალხს ახლდა უდაბნოში და მფარველობდა. თუმცა მისი პირველსახე სამოთხეში არსებული ცხოვრების ხე უნდა იყოს. ქართულმა სინამდვილემ სვეტი ცხოველი ხისგან შექმნა, ამიტომ ქართველთა ცნობიერებაში მისი არქეტიპი წარმართული ხე უნდა იყოს, რომელი ხეც ღვთაებრივი ნიშნის მატარებელიცაა, ოქროს შიბით იგი ზეცას უკავშირდება და ასტრალური ღვთაებები ამ შიბისა და ხის მეშვეობით უკავშირდებოდნენ ადამიანებს. წარმართული ხის საშუალებით კავშირი უფალთან – ქრისტიანობამ სვეტი ცხოვლის სახეში გარდასახა. სვეტი ცხოველი შეიქმნა როგორც ადამიანის და უფლის მაკავშირებელი, მას მიწასთან კავშირი ხედ ყოფნის დროიდან გამოჰყვა (საკუთარ საფუძველზე, გადანაჭერზე დაფუძნდა), ხოლო მისი ზეცასთან კავშირი სასწაულებრივად განხორციელდა. ასევე, სვეტი ცხოვლის დაფუძნებით, შეიძლება ითქვას, რომ ქართულ შესაქმეს ჩაეყარა საფუძველი. სვეტი ცხოველი მაცხოვრის სახე-სიმბოლოდ იქცა, მან ასევე სამების სახეც გამოხატა. უფლის კვართის საფლავზე მოჭრილი ხე გარდაისახა სვეტი ცხოვლად, ამიტომ იგი უფლის კვართსაც და აღდგომასაც დაუკავშირდა.

შემდეგში სვეტი ცხოვლის სახე-სიმბოლო ქართულმა ჰაგიოგრაფიამ მასშტაბურად გაიაზრა. ის უმეტესად ნათლის სვეტით ჩანაცვლდა, იგი უფლის ჩენის, თეოფანიის გამომხატველიცაა. ქართულ ჰაგიოგრაფიაში სვეტი ნათლისა ჩნდება მაშინ, როდესაც მოწამე ან წმინდა მამა განღმრთობის გზაზე დგება, ან უფალს ემოწმებიან, მსხვერპლად ეწირებიან რწმენას.

ნიკოლოზ გულაბერისძის შემოქმედებაში სვეტი ცხოველი საქართველოს სულად, ქართული ისტორიის საწყისად გამოცხადდა, მისი სიმბოლოები დაზუსტდა, სვეტის მიერ მომხდარი სასწაულები აღიწერა და, შეიძლება ითქვას, საბოლოოდ ჩამოყალიბდა, შეჯამდა სვეტი ცხოვლის სახე-სიმბოლო, რომელიც არა მხოლოდ წარსულს მოიცავდა, არამედ მომავალიც განაპირობა, გულაბერისძის შემდგომი მწერლობა სვეტი ცხოვლის სახის გააზრებისას მეტწილად მას დაეყრდნო.

საერო მწერლობამ, „ვეფხისტყაოსანმა“ სვეტის სახე-სიმბოლო განსხვავებულად გადაიაზრა, რუსთაველმა სვეტის მუდმივი ნიშანი – ნათელი, ადამიანში გადმოიტანა, ადამიანს უწოდა სვეტი, რითაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა „ვეფხისტყაოსანში“ რენესანსული „სულის“ არსებობა, რაც ადამიანის ფიგურის განდიდებაში გამოიხატა.

„დავითიანში“ სვეტად მაცხოვარი მოაზრება და ახალი სიტყვაქმნადობით, ეს  სახე-სიმბოლო განსხვავებულად წარმოჩნდა:  „გვესვეტა“, „მესვეტა“ და  სხვა. დავით გურამიშვილთან ნათლის სვეტი ასევე გვხვდება პირველსახის მნიშვნელობითაც, ბიბლიური და ჰაგიოგრაფიაში არსებული სახეებით.

მეცხრამეტე საუკუნემ რწმენა ეროვნულობას მჭიდროდ დაუკავშირა. ილია ჭავჭავაძესთან რწმენის მოკლება სვეტი ცხოვლის, ნათლის სვეტის მოკლებით,  იგივე უფალთან დაშორებით გამოიხატა. „აჩრდილსა“  და „განდეგილში“ ეს განწყობა კარგად გამოიკვეთა, „განდეგილში“ ნათლის სვეტის, ნათლის სხივად, უბრალო მზის სხივად გადაქცევით ცხადი გახდა განდეგილი ბერის რწმენის ტრაგედია.

აკაკი წერეთელთან ნათლის სვეტმა, მისი შემოქმედების გმირების სიზმრებში გადაინაცვლა, რითაც ხაზი გაესვა იმდროინდელ რეალობაში „სვეტის“, „რწმენის“ ნაკლებობას, ხოლო სიზმრებში მწერლის ოცნებებსა და სურვილებს შეესხა ფრთები.

მეოცე საუკუნეში არსებულმა ვითარებამ, საბჭოეთის მარწუხებმა და დასავლურმა ფილოსოფიურმა აზროვნებამ ქართულ მწერლობაზეც იმოქმედა. კ. გამსახურდიასთან „დიდოსტატის მარჯვენაში“ ტაძრის სვეტიცხოვლის სული ლოდების ზესწრაფვით ჩანაცვლდა, სიმბოლომ დაკარგა არსი, სული, ის, რისთვისაც შეიქმნა ტაძარი. გამსახურდიამ ახალი სვეტიცხოველი ააგო, სადაც ღმერთის ადგილი არ აღმოჩნდა, მისი ადგილი დაიკავა „ღმერთთან მებრძოლი“ არსაკიძის, ნიცშეანური „ზეკაცის“ სულმა. უფლის კვართს ერთი დიდი, მოჩუქურთმებული ლოდი გადაეფარა, რომელმაც ნათლის სვეტის ნათებაც დააბრკოლა და ტაძარიც დააცარიელა.

გიორგი ლეონიძის შემოქმედებაში ამ მდგომარეობის დაძლევა დაიწყო, ლეონიძემ მძაფრად განიცადა ქრისტეს მცნებებისაგან დაშორებული და გაუცხოებული, „უღმერთო“ საზოგადოების არსებობა. სვეტი ცხოველი მის შემოქმედებაში არქეტიპული სახეებით წარმოჩნდა: ცხოვრების ხითა და შარავანდიანი ხით. „ოლეში“ კი ბალღამის სვეტად გარდაისახა. ეს სახე-სიმბოლო მწერალთან ალუზიურად წარმოჩნდა, რითაც გამოიხატა, რომ იმდროინდელი საზოგადოება ჯერ მზად არ იყო მიეღო და ერწმუნა რეალურად მოვლენილი ნათლის სვეტი, მისი რწმენა საგრძნობლად მყიფე აღმოჩნდა საამისოდ.

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრიდან ქართული მწერლობის უფლის ძიება  სიმბოლურად ანა კალანდაძესთან სრულდება, მის პოეზიაში  კვლავ პირვანდელი ბრწყინვალებითა და დატვირთვით ვხვდებით ნათლის სვეტს, თუმცა პოეტურად სვეტი ჩანაცვლებულია სხივით. ანა კალანდაძესთან ჰაგიოგრაფიის სურნელიც შემოდის, ეს ყველაფერი კი  ქრისტიანულ რწმენას ეფუძნება.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ ქართულ მწერლობაში, „ქართლის მოქცევით“ დაწყებული, სვეტი ცხოვლის სახე-სიმბოლოს გააზრებამ მთელი საუკუნეები და ეპოქები მოიცვა, შემოქმედთა აზროვნებებში ტრანსფორმირებული და სახეცვლილი მოადგა ჩვენს თანამედროვე ეპოქას. თუმცა მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში მან ისევ ის დატვირთვა შეიძინა,  რომელიც თავდაპირველად ჰქონდა, რა იდეითაც და სახითაც ჩაისახა იგი ქართულ ჰაგიოგრაფიაში.  ერთგვარი რკალი შეიკრა მეოთხე საუკუნიდან დღემდე და იდეურად ისევ მეოთხე საუკუნეს ვუბრუნდებით.

საინტერესოა როგორ ვლინდება თანამედროვე მწერლობაში სვეტი ცხოვლის სახე, რა გარდატეხები განიცადა ამ უმნიშვნელოვანესმა სახე-სიმბოლომ. ვფიქრობ, ეს უკვე სხვა წერილის თემაა და სიღრმისეულ გაანალიზებას იმსახურებს, მე კი ამ პატარა მიმოხილვას ოთარ მამფორიას ლექსიდან ამონარიდით დავასრულებ, რაც ჩემი აზრით, გარკვეულ წარმოდგენას გვიქმნის აღნიშნულ საკითხზე:

„სვეტიცხოველი ჩემთვის სვეტია

და მოკვეთილი არის მარჯვენაც!”.

ვუდი ალენის გენიალური ფილმის („შუაღამე პარიზში“) შთაგონებით, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ „შუაღამე თბილისში“, რუსთაველის გამზირზე. შეხვედრის ადგილი იქნებოდა კაფე „ქიმერიონი“. ლადო გუდიაშვილის, მოსე თოიძის, დავით კაკაბაძის მიერ მოხატულ კედლებში ისხდებოდნენ „ცისფერყანწელები“, მათი მეგობრები და მუზები. იქნებ თამუნია წერეთელსაც გაეელვა მორცხვი ღიმილით, ნინო მაყაშვილს სიყვარულით გადაეხედა თავისი ტიციანისთვის, კუთხის მაგიდასთან ელენე ბაქრაძე იჯდებოდა, ყელზე – სამწყება მარგალიტით, მაჯაზე – მარჯნით, ბოკალი წითელი ღვინით და ღერი სიგარეტით. აბორგებული, თვალებნაპერწკლიანი, მღელვარედ წაიკითხავდა ლექსს „მზიანი პაოლო“ და დინჯი აღფრთოვანებით მოუსმენდა ტიციანი, ტიტე – ფართო პერანგის საკინძეში წითელი მიხაკით.

რას წაიკითხავდა იმ საღამოს პაოლო? რაც გინდა წაეკითხა, ერთნაირად დიდი იქნებოდა, მაგრამ თუ ვუდი ალენისგან ვისესხე სიუჟეტი, ე.ი „ჩემი“ შუაღამეა – პაოლო წაიკითხავდა ლექსს „წერილი დედას“.

პაოლო იაშვილის მეგობარი სერგო კლდიაშვილი იხსენებდა: ერთ დღეს მეგობრები, მათ შორის – პაოლო, ტიციანი და თვითონ სერგო, ქუთაისში შეკრებილან და ქალაქგარეთ გაუსეირნიათ. მდინარე წყალწითელაზე ერთ წისქვილში შესულან. „ჭაღარა მეწისქვილემ გაკვირვებით შეგვავლო თვალი ქალაქურად ჩაცმულ ახალგაზრდებს. მისი გაკვირვება ბუნებრივი იყო – საფქვავის მიმტანს არ ვგავდით. გამომცდელად შეგვათვალიერა და ფრთხილად იკითხა, ვინ ვიყავით, რა საქმეზე მივედით. ტიციანის პასუხმა, პოეტები ვართ და აქ ღამის გათევას ვაპირებთო, მეწისქვილე საგონებელში ჩააგდო. არა, ასეთი ახირებული ხალხი არასოდეს სწვევია. სიტყვა „პოეტებიც“ მას არაფერს ეუბნებოდა, მაგრამ შიშის საბაბიც არ ჰქონდა: მართალია, არეული დროა, მტაცებლები თავისუფლად დათარეშობენ, მაგრამ თუ ესენი ავაზაკები არიან, წასაღებს აქ ვერაფერს იპოვიან, რას უნდა დაეხარბონ? ფქვილსა და ტომრებს? „კი, ბატონო, შემოდით“, – არცთუ სტუმართმოყვარეობით შეგვიპატიჟა. პოეტები ჩამოსხდნენ ტომრებზე. სანდრო ცირეკიძემ მეგობრებს ახლად გამოცემული მალარმეს ლექსები და პროზა აჩვენა. მერე ლექსების კითხვა დაიწყეს. ამ უჩვეულო ამბავმა გარეთ გააღწია და მალე წისქვილში ცნობისმოყვარე ხალხი მოგროვდა. მერე გლეხების პატივსაცემად თქვეს ლექსები. ერთს დოქით ღვინოც აღმოაჩნდა და სადღეგრძელოებიც დააყოლეს. პაოლომ წაიკითხა „წერილი დედას“. გლეხებს ესმით სიტყვები: „ბზის განიავება, კალო და კევრი, სოფლის სიწმინდე, მართალი ბათმანი“… ეს სტრიქონები ადვილად სწვდება მათ გონებას, ცხადად ჩანს, რომ იწონებენ, ერთმანეთს კმაყოფილებით გადახედეს, პაოლოსაც სიმპათიით შესცქერიან. უეცრად ესმით ასეთი სტრიქონები: „და დავიკუნტები ქალაქის ქუჩებში მე სალახანა”, – და შემდეგ: „როცა მე ქურდები მეგობრად მრაცხავენ”, – და ბოლოს: „დედა, ინახულე შენ წმინდა ხახული, წადი ფეხშიშველი, ქალაქში დაკარგული შვილისთვის ღამე გაათიე”. ეს სიტყვები, როგორც ჩანს, გლეხებმა თავისებურად გაიგეს. გაიგეს, როგორც აღსარება და სინანული. აქამდე თუ გახარებული თვალით შესცქეროდნენ, ახლა დაეჭვებით და ერთგვარი შეცოდებით შეჰყურებენ. ასეთი ლამაზი ვაჟკაცი, კარგად ჩაცმული, და თურმე ყოფილი ქურდი… უეცრად ტიციანის სიცილი გვესმის… მეწისქვილეს მისთვის ეკითხნა: „დიდი ხანია, რაც ის ყმაწვილი ციხიდან გამოუშვეს?“ მაშინვე პაოლოს გააგებინა, რაც მოხდა. საჭირო გახდა განმარტება, რაც მეურმეებმა დიდი ყურადღებით მოისმინეს. არ ვიცი, დაიჯერეს თუ არა საბოლოოდ, ოღონდ ის კი იყო, ისევ ხალისიანად შემოგვცქეროდნენ“.

გურამ ასათიანს მიაჩნდა, რომ პაოლო იაშვილის ლექსი „წერილი დედას“, რომელიც სერგეი ესენინის ცნობილ ლექსზე („წერილი დედას“) ხუთი წლით ადრე იყო დაწერილი, წარმოადგენდა ძველ, იდილიურ საქართველოსთან გამოთხოვებას. მისი აზრით, „ძველი სამყარო: წინაპართა მყუდრო სამყოფელი, ქვიტკირის მარნები, ბზის განიავება, მართალი ბათმანი, – აქ დანახულია ქალაქის მტვრიანი, ვნებით გახელებული ქუჩებიდან, სრულიად ახალი ფსიქოლოგიის, ახალი სულიერი წყობის ადამიანის თვალით. „ცისფერყანწელები“, პირველნი ქართულ მწერლობაში, შეეცადნენ პოეზიაში ე.წ. ურბანისტული მსოფლშეგრძნების შეტანას“. კრიტიკოსი ფიქრობდა, რომ ამ თვალსაზრისით პაოლო იაშვილის ლექსი „ფარშევანგები ქალაქში“ წარმოადგენდა თანამედროვე ქალაქის ერთ-ერთ პირველ ლირიკულ პეიზაჟს XX საუკუნის ქართულ პოეზიაში: „სიცხიანი, ჰალუცინაციებით აბოდებული ქალაქი, სადაც ლურჯი ჰაერი დამსხვრეული შუშის მტვერივით ელავს, სადაც სნეული ძაღლები ქუჩებში ყრიან და თვალებახვეული ცხენები მკერდს იხევენ რკინის სვეტებზე, პაოლო იაშვილს წარმოუდგებოდა მისტიკურ კოცონად, რომელშიც უმწეო მშვენიერ ფრინველებთან ერთად სამუდამოდ იწვოდნენ პოეტის წმიდათაწმიდა ილუზიებიც, და ეს სისხლიანი სასაკლაო, როგორც მთვრალ ხარს, ისე იზიდავდა პოეტის შთაგონებას. რასაკვირველია, ეს იყო სიმბოლისტის თვალით დანახული ქალაქი, უფრო ირეალური, ვიდრე ნამდვილი, მაგრამ ეს არ ყოფილა მხოლოდ და მხოლოდ ესთეტის მიერ შეთხზული ლამაზი ბუტაფორია. „ცისფერყანწელები“ სინამდვილეში იყვნენ სწორედ ის გულჩვილი, გასული საუკუნის იდილიებზე გაზრდილი ბავშვები, რომლებიც ახალმა საუკუნემ დიდი ქალაქის ქუჩებში გამოყარა და რომელნიც ამაოდ ცდილობდნენ, ჭრელი ქაღალდის ნიღბებში დაემალათ თავიანთი შიში და ძრწოლა ამ უცნობი სინამდვილის წინაშე. ესენი იყვნენ ადრე დაბერებული, წამებული ბავშვები, რომლებიც სულის სიღრმეში ატარებდნენ სიყვარულის, ალერსის, სათნოების მწვავე მოთხოვნილებას“.

ლექსი სოფლის მყუდრო ტოპოსის დატოვების სევდით იწყება. მამისეული სახლის დატოვებას ემსგავსება სოფლის მიტოვება. „სისხლთა დათხევასა ემსგავსების“. სოფლის წმინდა პეიზაჟს, კატის კნუტებს, ქვიტკირის მარნებს, სიმინდის ყანას, ამ უაღრესად სუფთა, მყუდრო პასტორალურ სივრცეს, უსიამოდ ცვლის ქალაქური ლანდშაფტი, კინტოს პროფილით, საეჭვო ტარნებით და ტირილით, ბევრი ტირილით. პოეტი ქალაქში თავს უცხოდ გრძნობს, წუხს. ედვარდ მუნკის ცნობილი ნახატის, „კივილის“, პერსონაჟის მსგავსად, ურბანულ სივრცეში მშფოთვარე ლანდად „დაიკუნტება“ პოეტი.

და ამ ურბანულ „კაკაფონიაში“ გაკრთება დედის სახე. დედის მთავარი სიმღერა, „ნანა“, პოეტის მეხსიერებაში ოაზისად ყვავის ქალაქის ქაოსური უდაბნოსგან გადასარჩენად.

„მსასოებელი ხედვის არეში მშობელთან (დედასთან) ერთად ღვთისმშობელიც შემოდის, რადგან ხახულთან განუყრელადაა დაკავშირებული ღვთისმშობლის მზერა, სავსე ქართული პატიოსნებით“ [დევდარიანი რ., 2010, 51].

„როცა მე ქურდები მეგობრად მრაცხავენ, სოფელში ვენახი გახდა მოსარწყავი“, – წუხს პოეტი. ქალაქის უსიამო, უნაყოფო ყოფაში ჩართულს, მოურწყავად დარჩენილი ვენახი ახსენდება, უპატრონოდ შთენილი.

„ტაძარი/ვენახი მოსალოდნელ ენიგმ(ებ)ად აღიქმება ქართულ პოეტურ სივრცეში, სადაც ჯერ კიდევ დემეტრე, „მეფე-პოეტი, ღვთისმშობელს წარმოგვიდგენს „ახლად აყვავებულ ვენახად“, რომელიც ედემშია დანერგული“ [თოდუა მ., 2009: 157].

ქალაქის კაენური ენერგეტიკა, ამაო ზრუნვა-ფუსფუსში (ბიბლიურ „მიმოდაზრუნვაში“) ჩაწნეხილი დრო-სივრცე დაუვიწყარი ენიგმით რეფლექსირდება ლექსში „დატრიალება“: „დაფანტულ ფიქრთა ქალაქებში ვუმზერ საათებს, რომლებიც სხედან ორბებივით და ბედს ზომავენ“ [75] (შდრ. კონსტანტინე გამსახურდიას მინიატურა „საათების“ კონცეპტი) [კუცია ნ., თოდუა მ., ტურავა მ., 2021].

…წაიკითხავდა პაოლო ლექსს და წუთით ჩამოწვებოდა სამარისებური სიჩუმე, ზოგნი – ამოოხვრით, ზოგნი – ღვინის ბოკალზე დაშტერებით, ზოგნი – სიგარეტის ღრმა „ნაფაზით“ მიეცემოდნენ ფიქრს. ბოლოს სიჩუმეს ვინმე დაარღვევდა და სხვებიც აჰყვებოდნენ მქუხარე ტაშით.

ყოველ „შუაღამეს“ – ყოველთვის ამ ვიზიონისას – მოჯადოებულ სიუჟეტზე ვივლიდით, რუსთაველის გამზირიდან მაჩაბლის ქუჩაზე, მწერალთა სახლში აღმოვჩნდებოდით. იქ სხდომა იქნებოდა. ჩვენ ფოიედან დავაკვირდებოდით, რა მშვიდია პაოლო, სიმშვიდის მიუხედავად, როგორ უკრთიან თვალებში „ჭინკები“. პაოლოს სანადირო თოფსაც დავინახავდით, მაგრამ ხელს არ ვახლებდით – სიუჟეტის შეცვლა არ შეიძლება, მხოლოდ დაკვირვება.

„ძალიან არეული ჩანდა. ბუფეტის გამგეს რიფსიმეს ვალი, 7 მანეთი, გადაუხადა, სიმონ ჩიქოვანს მოუბოდიშა, შენ გულში წყენა გქონდა, მაგრამ იცოდე, რომ მე კეთილშობილი, პატიოსანი, ვაჟკაცი კაცი ვარ და ამას მალე დაგიმტკიცებო. ვიღაცამ პაპიროსი სთხოვა, პაოლომ მიაწოდა და სულ ჩემს კმაყოფაზე როგორ უნდა იყოო, გაეხუმრა… თითქოს ყველაფერი კარგად იყო. მერე პაოლო მეორე სართულზე ავიდა და ცოტა ხანში თოფის ხმაც გაისმა“ [ინტერნეტრესურსი].

„ყველანი თავგზააბნეული წამოვცვივდით: რა მოხდა? ვინ საით, ვინ საით. აფეთქება? მაგრამ სად? რისი? კედლებიც და ყველაფერიც თავის ადგილზეა. მაშ სად? და ამ დროს მეორე სართულიდან კიბეზე ჩამორბის დამლაგებელი ქალი ანა, წივილ-კივილით: – იაშვილი, იაშვილი! – წერს ირაკლი აბაშიძე. – სულ ხუთიოდე წუთში გაჩნდნენ ადმინისტრაციული დაწესებულების წარმომადგენლები და სასახლის კარებიც დაიკეტა. ისევ სამარისებური სიჩუმე: ახლა – უფრო მეტი, ახლა – უფრო სამარისებური. მხოლოდ ერთხელ გაისმა მიხეილ ჯავახიშვილის დაგუბული ხმა: – ნამდვილად ვაჟკაცი ყოფილა, გეთაყვათ! – და მე მხოლოდ ახლა მოვედი აზრზე: რას ნიშნავდა მისი სიტყვები ნახევარი, სულ ნახევარი საათის წინ: – მე დავუმტკიცებ ყველას, რომ ვაჟკაცი ვარო!“[ინტერნეტრესურსი].

საღამო იქნებოდა რუხი, მქისედ აფაჩუნდებოდნენ ირგვლივ ბოლშევიკთა წითელი ტარაკნები, მაგრამ ჩვენ გვეცოდინებოდა, რომ დილით პაოლო ისევ „ქიმერიონში“ დაგვხვდებოდა.