მოტივაციის პრობლემა მნიშვნელოვან ფსიქოლოგიურ პრობლემათა რიგს განეკუთვნება. მისი შესწავლა საშუალებას გვაძლევს, გავიგოთ ადამიანის ქცევის შინაგანი მექანიზმები, მამოძრავებელი ძალები და მიზნები. მოტივაცია ეს შინაგანი ფსიქოლოგიური მახასიათებელია, რომელიც გამოხატვას პოულობს გარე სამყაროსთან, სხვადასხვა საქმიანობის მიმართ ადამიანის დამოკიდებულებაში. მოტივი არის ის, რაც აღძრავს ადამიანს მოქმედებისკენ. მოქმედება მოტივის გარეშე, თუნდაც სუსტი მოტივით, ან ვერ განხორციელდება საერთოდ, ან უკიდურესად არამდგრადი იქნება. დასახული მიზნის მისაღწევად, ნებისმიერ სფეროში, მოტივაცია ერთ-ერთი მთავარი პირობაა. მოტივაციას კი საფუძვლად უდევს პიროვნების მოთხოვნილებები და ინტერესები.

სასკოლო ასაკში სასწავლო მოტივაციის ფორმირება გადაჭარბების გარეშე შეიძლება, აღიარებული იქნეს თანამედროვე სკოლის ერთ-ერთ ცენტრალურ პრობლემად. დღეს სულ უფრო და უფრო ხშირად ვხვდებით მოსწავლეებში სასწავლო მოტივაციის დაქვეითების ან საერთოდ მისი არარსებობის პრობლემას. ბავშვებს არ სურთ სწავლა, ავლენენ გულგრილობას ცოდნის, განათლების მიმართ, არ ისწრაფვიან ახლის შემეცნებისკენ. ცნობილია, რომ ახლის შემეცნებისკენ სწრაფვა თანდაყოლილია, გენეტიკურად არის ჩადებული ადამიანში, ე.ი. ჩვენ უბრალოდ უნდა დავეხმაროთ ბავშვს სასწავლო მოტივაციის ჩამოყალიბებაში.

სასწავლო მოტივაციის ქვეშ მოიაზრება ყველა ის ფაქტორი, რომელიც განაპირობებს სასწავლო აქტივობის გამოვლინებას: მოთხოვნილებები, მიზნები, განწყობები და ა.შ. სასწავლო მოტივი შეიძლება იყოს სწავლისადმი ინტერესი, განათლების მიღების სურვილი, საქებარი სიტყვების მოსმენის სურვილი. როგორც წესი, სასწავლო საქმიანობისკენ ბავშვს აღძრავს არა ერთი, არამედ სხვადასხვა მოტივი. სასწავლო მოტივები შეიძლება დაიყოს შემეცნებითი და სოციალური მოტივების ჯგუფებად. თუ სწავლის დროს მოსწავლეში დომინირებს ორიენტირება სასწავლო საგნის შინაარსზე, შეიძლება ვისაუბროთ შემეცნებითი მოტივების არსებობაზე. და, პირიქით, თუ მოსწავლე ორიენტირებულია სხვა ადამიანებზე, საუბრობენ სოციალურ მოტივებზე.

გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ სასკოლო პერიოდში სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე სასკოლო საქმიანობისკენ ბავშვს შეიძლება სხვადასხვა მოტივი აღძრავდეს. ის, რაც დომინანტურ მოტივთა შორის გვხვდება დაწყებით კლასებში, როგორც წესი, აღარ ხდება სასწავლო მოტივაციის გაძლიერების ხელშემწყობი სასკოლო სწავლების მეორე და მესამე საფეხურზე. და, პირიქით, გარდატეხის ასაკში მყოფი მოსწავლის ან უფროსკლასელის სასწავლო საქმიანობისკენ აღმძვრელი სასწავლო მოტივები შეიძლება საერთოდ არ ფიქსირდებოდეს დაწყებითი კლასების მოსწავლეებში. ამასთან, ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სასკოლო სწავლების პირველ საფეხურზე სასწავლო მოტივაციის ჩამოყალიბებაზე ზრუნვა მნიშვნელოვან ხელისშემწყობ ფაქტორად შეიძლება იქცეს მოზარდებსა და უფროსკლასელებში სასწავლო ინტერესების შენარჩუნებისა და გაძლიერების პროცესში. ეს ბუნებრივია, რადგან სწორედ სასკოლო სწავლების დასაწყისში ყალიბდება ბავშვის დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლისადმი. ამ პერიოდში ჩამოყალიბებულ სასწავლო მოტივაციაზეა დამოკიდებული სწავლა და სკოლაში ყოფნა სასიამოვნო იქნება ბავშვისთვის, თუ სასწავლო პროცესი სატანჯველად იქცევა მისთვის მთელი თორმეტი წლის განმავლობაში. ამდენად, ვფიქრობ, საინტერესო უნდა იყოს იმ ფაქტორებზე ყურადღების გამახვილება, რომლებიც სკოლისა და სწავლისადმი დადებითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისა და სასწავლო მოტივაციის გაძლიერების ხელშემწყობი შეიძლება გახდეს სასკოლო სწავლების საწყის ეტაპზე:

• სასკოლო სწავლებისათვის მზაობის დონე – თუ ბავშვს არა აქვს სკოლისათვის მზაობის სათანადო დონე, ადვილი შესაძლებელია სასწავლო მოტივაციის ჩამოყალიბების პროცესში სერიოზული პრობლემის წინაშე დავდგეთ. უფრო მეტიც, პირველ დღეს სკოლაში მოსული პატარა შესაძლოა, მეორე დღეს საერთოდ უარს ამბობდეს სკოლაში წასვლაზე. ამასთან, გავითვალისწინოთ, რომ სკოლისათვის მზაობა არ მოიაზრებს მხოლოდ ინტელექტუალური განვითარების საჭირო დონეს – ის, რომ ბავშვმა ზეპირად იცის რამდენიმე ლექსი, ცნობს ასოებს, ახერხებს ათის ან შესაძლოა ოცის ფარგლებშიც კი შეკრება-გამოკლებას, ნამდვილად არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ მას სკოლისა და სწავლისადმი აუცილებლად დადებითი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდება და სასწავლო მოტივაციაც გაუძლიერდება. სკოლაში სწავლის დასაწყებად აუცილებელია ასევე ფიზიკური და სოციალურ-ემოციური მზაობის საჭირო დონე. თუ ბავშვს არა აქვს სათანადო ფიზიკური მზაობა, მას გაუჭირდება იმ დატვირთვის ატანა, რომელსაც სასკოლო სწავლება უყენებს მას და დიდი ალბათობით სკოლისა და სწავლისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდება. სოციალურ-ემოციური მზაობის დაბალი დონე კი სერიოზულად გაართულებს ბავშვის ურთიერთობას გარშემომყოფებთან – თანატოლებთან და უფროსებთან, რაც ასევე ვერ ჩამოუყალიბებს მას დადებით დამოკიდებულებას სკოლისა და სწავლისადმი; ეს კი პირდაპირ უარყოფითად აისახება დამწყები მოსწავლის სასწავლო მოტივაციაზე. ასე რომ, ჯერ კიდევ სკოლაში შეყვანამდე ბავშვის სკოლისათვის მზაობაზე ზრუნვა და სასკოლო მზაობის მაღალი დონის უზრუნველყოფა უახლოეს მომავალში სასწავლო მოტივაციის ჩამოყალიბების მნიშვნელოვან ხელშემწყობად იქცევა;
• დაწყებით კლასებში სასწავლო მოტივაციისა და სწავლისადმი ინტერესის გასაძლიერებლად სასურველია, რომ ბავშვი სკოლაში შემოსვლამდე არ იყოს დაუფლებული კითხვას და თვლას. გვხვდებიან მშობლები, რომლებიც ნაადრევად, ჯერ კიდევ ბავშვის სკოლაში შეყვანამდე იწყებენ იმაზე ზრუნვას, რომ მათმა შვილმა იცოდეს წერა-კითხვა, ითვლიდეს ასის ფარგლებში. ამისათვის ისინი სპეციალურად მასწავლებელსაც კი ქირაობენ კერძო გაკვეთილების ჩასატარებლად. როგორც წესი, ასეთი ბავშვები სკოლაში შესვლის შემდეგ კარგავენ ინტერესს სწავლის მიმართ და არ სიამოვნებთ გაკვეთილებზე ყოფნა, სადაც მათი თანატოლები თითო-თითო ასოს სწავლობენ. იმისათვის, რომ ბავშვს გავუძლიეროთ სასწავლო მოტივაცია, სწავლა მისთვის განმავითარებელი უნდა იყოს. მაგრამ, როცა ბავშვმა უკვე იცის ის, რის სწავლებასაც მასწავლებელი აპირებს, აქვს ის უნარ-ჩვევები, რომელთა გამომუშავებაც მიზნად აქვს დასახული პედაგოგს, სწავლება პატარა მოსწავლისთვის განმავითარებელი ვერ იქნება და სასწავლო მოტივაციის გაძლიერებაზეც გაგვიჭირდება მუშაობა. რა თქმა უნდა, თუ ბავშვი თავად იჩენს ინტერესს და ამჟღავნებს ინიციატივას, რომ ისწავლოს ასოების ცნობა და კითხვა ჯერ კიდევ სკოლამდელ პერიოდში, არ იქნება გამართლებული აღნიშნული ინტერესის ჩახშობა, მაგრამ ყველანაირად უნდა ვეცადოთ, რომ ბავშვის ეს ინტერესი ბოროტად არ გამოვიყენოთ, თავი შევიკავოთ გაკვეთილების ჩატარებისგან და მივცეთ საშუალება ბავშვს, თამაშის პროცესში დაეუფლოს აღნიშნულ უნარ-ჩვევებს. მოგვიანებით კი სკოლაში პედაგოგმა უნდა იზრუნოს, რომ გამოიყენოს ასეთ ბავშვთან დიფერენცირებული მიდგომა და სწავლა განმავითარებელი გახადოს მისთვის სასწავლო მოტივაციის გაძლიერების ხელშეწყობის მიზნით;
• შემეცნებითი ინტერესების განვითარებისა და სასწავლო მოტივაციის გაძლიერების უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია ახალი ცოდნის დამოუკიდებლად ძიება და „აღმოჩენა“, პრობლემური ხასიათის ამოცანების გადაწყვეტა;
• შესასწავლი საგნის მიმართ ინტერესისა და სასწავლო მოტივაციის გასაძლიერებლად აუცილებელია აღნიშნული საგნის შესწავლის საჭიროებისა და მნიშვნელობის გაგება;
• გავითვალისწინოთ ის ფაქტიც, რომ რაც უფრო მეტად არის დაკავშირებული ახალი მასალა ადრე მიღებულ ცოდნასთან, მით უფრო საინტერესოა ის მოსწავლისთვის და მით უფრო აქტიურად ერთვება ის სასწავლო პროცესში;
• ვიზრუნოთ სასწავლო მასალის სწორად შერჩევაზე. არც ძალიან ადვილი და არც ძალიან რთული მასალა არ იწვევს ინტერესს, სწავლა უნდა იყოს რთული, მაგრამ დაძლევადი;
• შეფასებების სწორად და დროულად გამოყენება შეიძლება პირდაპირ გავლენას ახდენდეს სასწავლო მოტივაციის გაძლიერებაზე. რაც უფრო ხშირად და სწორად მოწმდება ბავშვის ნამუშევარი, მით უფრო საინტერესო ხდება მისთვის მუშაობა;
• შემეცნებითი ინტერესის სტიმულირებაში და სასწავლო მოტივაციის გაძლიერებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს გაკვეთილის პოზიტიური ფსიქოლოგიური ატმოსფერო, კლასის მართვის დემოკრატიული სტილი, მოსწავლეების უპირობო მიღება, განურჩევლად სასწავლო წარმატებისა მათდამი სიყვარულისა და კეთილგანწყობის გამოხატვა, არავერბალური საკომუნიკაციო საშუალებების – მზერა, ღიმილი, ჩახუტება – გამოყენება სიყვარულის გამოსახატად;
• თვალსაჩინო მასალის უხვად, სწორად და გამიზნულად გამოყენება. რაც უფრო პატარაა ბავშვი, მით უფრო მეტი მასალა უნდა იყოს წარმოდგენილი თვალსაჩინო სახით სასწავლო პროცესში;
• სასწავლო მოტივაციის გასაძლიერებლად აუცილებელია დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენება სწავლების დროს. მართალია, სასკოლო სწავლებისას კლასებში ძირითადად ერთი ასაკის ბავშვები სხედან, მაგრამ მოსწავლეთა ჯგუფები ერთგვაროვანი მაინც არ არის, ერთ კლასში მყოფი ბავშვები ძალიან ბევრი რამით შეიძლება განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისაგან. თუ ამ განსხვავებებს არ გავითვალისწინებთ სწავლების დროს, ადვილი არ იქნება მოსწავლეებში სწავლისადმი ინტერესის შენარჩუნება;
• ნებისმიერ ასაკობრივ საფეხურზე, და მით უმეტეს დაწყებით კლასებში, სასწავლო მოტივაციის მნიშვნელოვან გამაძლიერებლად შეიძლება იქცეს სასწავლო პროცესში ბავშვის მიერ მიღწეული წარმატებები. ამიტომ, კარგი იქნება, თუ უმცროსკლასელს ხშირად შევუქმნით წარმატებულობის განცდას საგაკვეთილო პროცესში. გავითვალისწინოთ, რომ პატარებს არ უყვართ იმის კეთება, რაშიც მუდმივად მარცხს განიცდიან;
• დაწყებით კლასებში სასწავლო მოტივაციის ამაღლების ერთ-ერთ ეფექტიან მექანიზმს წარმოადგენს სასწავლო-შემოქმედებით საქმიანობაში თამაშის ელემენტების აქტიურად ჩართვა, სიუჟეტურ-როლური თამაშების გამოყენება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, რომ მოტივაცია წარმოადგენს სასწავლო საქმიანობის განსაკუთრებით მნიშვნელოვან და სპეციფიკურ კომპონენტს. მისი გაძლიერებით შეიძლება მნიშვნელოვნად გავაუმჯობესოთ შემეცნებითი პროცესების ხარისხობრივი მაჩვენებლები და სამომავლოდ უამრავი პრობლემა ავიცილოთ თავიდან.

ქვემო ქართლის მიგრაციული თვალსაჩინოებები

კაცობრიობის ისტორია ერთი, დიდი და უწყვეტი მიგრაციის ისტორიაა. ბოლო ორი საუკუნის განმავლობაში მიგრაციების ფორმატი და შინაარსი, მიზეზები და შედეგები სულ უფრო მრავალფეროვანი, მრავალგანზომილებიანი გახდა. ამ მხრივ, მიგრაციების ისტორიის შესწავლა და გაანალიზება თანამედროვე მეცნიერების უმთავრესი საკითხი უნდა გახდეს, გამომდინარე იქიდან, რომ  წარსულის კვლევა იმავდროულად მომავლის სირთულეების პრევენციაა, რადგან მიგრაციული რეალობა თანამედროვე მსოფლიოს მარადიული აწმყო და, როგორც ჩანს, მომავალია.

ბოლო ორი საუკუნე განსაკუთრებით გარდამტეხი ცვლილებების მომტანი აღმოჩნდა საქართველოს მიგრაციული სურათისათვის. მეოცე საუკუნის მიგრაციებმა მნიშვნელოვნად შეცვალა საქართველოს ეთნიკური, ენობრივი თუ დიალექტური პროფილი.

მიგრაციული პროცესები მეტ-ნაკლებად საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონს შეეხო, თუმცა, ზოგიერთი მხარე ერთგვარ მიგრაციულ ჰერბარიუმს წარმოადგენს, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი ეთნიკური ეკოლოგია მთლიანად სხვადასხვა ტიპის მიგრაციების შედეგია.

ასეთი რეგიონია ქვემო ქართლი, სადაც ისტორიული მიგრაციის პროცესი განსაკუთრებით მეოცე საუკუნეში გააქტიურდა და დღესაც, მრავალი დემოგრაფიული ცვლილების პარალელურად ვითარდება.

ქვემო ქართლის მიგრაციული პროფილის გასათვალისწინებლად მნიშვნელოვანია ისტორიული გარემიგრაციული პროცესების მიმოხილვა, რომელთაც ამ მხარის ეთნოლინგვისტური შეფერილობა შეცვალეს ან გარკვეული ზეგავლენა მოახდინეს მასზე.

ქვემო ქართლის ისტორიული მიგრაციებიდან აღსანიშნავია გერმანული კოლონიების არსებობა, რომელთაც აქ 1817 წლიდან მეოცე საუკუნის ორმოციან წლებამდე, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე იარსებეს.  ქვემო ქართლში ყველაზე დიდია აზერბაიჯანული თემი, აქ მოსახლეობის პროცენტული მაჩვენებელი 41.75%-ს აღწევს; ქვემო ქართლში ცხოვრობს სხვადასხვა საუკუნეში გადმოსახლებული სომხური თემი, ბერძნული თემი, რომლის დიდი წილი საბერძნეთში დაბრუნდა, ხოლო დარჩენილთა ძირითადი ნაწილი ქვემო ქართლში ცხოვრობს; ბოშათა მცირერიცხოვანი თემი, ოსური თემი, ასირიული თემი, ასევე პოლონელების, რუსების, უკრაინელებისა და ებრაელების მცირე თემი.

რაც შეეხება შიდამიგრაციებს -აღმოსავლეთ მთიანეთიდან მეცხრამეტე საუკუნეში ქვემო ქართლში გადასახლდნენ მთიულები, ფშავლები, გუდამაყრელები, ხევსურები, ამავე პერიოდთანაა დაკავშირებული მცირე გადმოსახლებები მესხეთიდან, კახეთიდან,შიდა ქართლიდან და სხვა.

1941 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებისთანავე საქართველოდან მასობრივად გაასახლეს გერმანელი მოსახლეობა, მათ ადგილას კი ჩაასახლეს რაჭიდან, ზემო იმერეთიდან, ლეჩხუმიდან, საჩხერიდან.

ამ პერიოდის მიგრაციებიდან აღსანიშნავია ეწ. ხევსურთა საქმე, ხევსურების ძალადობრივი გადასახლება: 1951-1953 წლებში კომუნისტურმა რეჟიმმა წინააღმდეგობის მიხედავად ხევსურეთიდან 1500-ზე მეტი ადამიანი გაასახლა.

ქვემო ქართლში ქართული მოსახლეობის ზრდა მეოცე საუკუნის ბოლოს ეკოკატასტროფებთან არის დაკავშირებული. მესტიისა და ლენტეხის რაიონებიდან გადმოსახლება გამოიწვია 1987 წელს ამ მხარეში დატრიალებულმა სტიქიურმა უბედურებამ. ეკომიგრანტები დაასახლეს – ბოლნისის, დმანისის, გარდაბნის, მარნეულის,  თეთრიწყაროს რაიონებში.

1989 წელს აპრილში სტიქიური უბედურების გამო მაღალმთიანი აჭარიდან მიგრანტთა მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ქვემო ქართლში დასახლდა.

მსხვილი მიგრაციების მიმოხილვა ალბათ საქართველოს სამი უკანასკნელი ომის შედეგებით უნდა დავასრულოთ. აფხაზეთიდან, სამაჩაბლოდან და შიდა ქართლიდან იძულებით გადასახლებული მოსახლეობა, ქვეყნის სხვა რეგიონებთან ერთად, ქვემო ქართლშიც დასახლდა.

როგორც ვნახეთ, მრავალწახნაგოვანი მიგრაციული პროცესების შედეგად ქვემო ქართლის რეგიონი ერთგვარ პოლიეთნიკურ და პოლიდიალექტურ სივრცედ ჩამოყალიბდა, სადაც აკულტურაცია, ინტეგრაცია,  თუ კულტურული ინტერფერენცია პარალელურად მიმდინარეობს. გამოვყოფთ სამ მთავარ ასპექტს, სადაც მულტიეთნიკური  გადაკვეთები ყველაზე აქტიური სახით ვლინდება.  ეს სამი მთავარი ასპექტი, რომელიც ენას, რიტუალსა და ყოფითი კულტურის უმთავრეს ნაწილს – კულინარიას წარმოადგენს, მიგრაციის ერთგვარ ცენტრალურ თვალსაჩინოებად, ხილულ წერტილებად გამოიყოფა.

დავიწყოთ ენით, რომელიც ყოფიერების სახლია და თავის თავში ყველა იმ  პროცესს ატარებს, რომელიც ადამიანთა ყოფის შემადგენელი ნაწილია.  ენობრივი და დიალექტური ურთიერთგავლენები თუ ენობრივი თვითიდენტიფიკაციის,  თვითშეგნების, თვითშენარჩუნების პროცესი  ენობრივი გამოხატულების მრავალ წახნაგში მოჩანს.  მიგრაციების ლინგვისტური ლანდშაფტისთვის დამახასიათებელია ორი ურთიერთსაპირისპირო პროცესი – იზოლაცია ( თვითშენარჩუნებისა და თვითიდენტიფიკაციის მიზნით) და ინტეგრაცია, რომელიც სოციალური ურთიერთობის თითქმის ყველა ფორმაში გამოიხატება.

1. სახელდება, ანთროპონიმები

ანთროპონიმია სახელდების მნიშვნელოვანი, სოციალური პლასტია, რომლის ფორმირება და დინამიკა სოციუმის სურათის შესახებ მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდის. სწორედ ონომასტიკის ამ ნაწილში აღიწერება და აღინიშნება სოციუმის ცვლილებები, პოლიტიკური თუ სოციალური თავგადასავალი, ეს ერთ-ერთი მთავარი თვალსაჩინოებაა, რომელიც მიგრაციული ცვლილებების კვალდაკვალ გვიამბობს ამ მიგრაციის შინაარსისა და განვითარების შესახებ.

ქართული ანთროპონიმია, ან უკეთ, საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებული ანთროპონიმების წარმოშობა თუ ეტიმოლოგია ყველა იმ მნიშვნელოვანი მიგრაციული ცვლილების შესახებ გვიამბობს, რომელიც ჩვენს ქვეყანას გამოუცდია. იქნება ეს ბერძნული, არაბული, სპარსული, რუსული, თურქული თუ სხვა წარმოშობის ანთოპონიმები, რასაკვირველია, ქართული წარმოშობის ანთროპონიმებთან ერთად.

თუ ქვემო ქართლის ანთოპონიმულ სურათს გადავხედავთ, ცხადი იქნება მისი მიგრაციული თვალსაჩინოება. ანთროპონიმი ერთი მხრივ კონკრეტული ეთნონიმის, ეთნიკური თემის თვითიდენტიფიკაციის, თვითშენარჩუნების იარაღია, მეორე მხრივ, მიგრაციულ და კულტურულ გადაკვეთებზე მიგვითითებს.

ქვემო ქართლის ანთროპომინული სურათის ცვლილებაზე გავლენას ახდენს ლინგვისტური და ექსტრალინგვისტური ფაქტორები, მიგრაციულ პროცესებთან ერთად იცვლება საკუთარ სახელთა გამოყენების ტენდენციაც.

ქვემო ქართლის მოსახლეობის ოფიციალური დემოგრაფიული სტატისტიკა და გვიჩვენებს, რომ ინტერკულტურული ურთიერთობები ანთროპონიმთა შერჩევითაც გამოიხატება და აზერბაიჯანული  თუ სომხური თემი  საკუთარ სახელთა შორის სულ უფრო და უფრო ხშირად ირჩევს ქართულ ან ქართული კულტურისათვის პოპულარულ საკუთარ სახელებს.

„საკუთარი სახელით გარემოს სახელდება ადამიანის ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნილებაა. თითქოსდა ამ გზით „ათვისებული“ სამყარო უფრო შინაურია, უფრო „სახლია“ მისთვის“- ვკითხულობთ  მონოგრაფიაში „ფერეიდნული დიალექტი“ ( მ. ბერიძე, ლ. ბაკურაძე 2020, გვ.738), სადაც ფერეიდნული დიალექტური კუნძულის სივრცეში ქართული ტოპონიმური ვერნისაჟი სხვადასხვა კუთხით არის წარმოდგენილი და გააზრებული. ქვემო ქართლის ტოპონიმური სურათი სივრცის ასეთი კოპირებისა თუ მოთვინიერების არაერთ მაგალითს გვთავაზობს.

პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს რომ მიგრაციული პროცესების კონტექსტში ტოპონიმური სახელდების პროცესის რამდენიმე სახე იკვეთება:

• ტოპონიმის გადმოტანა უცვლელი სახით:

მიგრაციის საწყისი პუნქტის დასახელების უცვლელი სახით გადმოტანა მიგრაციული პროცესების კვალდაკვალ განხორციელებული სახელდების გავრცელებული სახეა. ქვემო ქართლში ასეთი სახელდების არაერთი მაგალითი გვაქვს, როგორც გარემიგრაციების, ასევე შიდამიგრაციების შედეგად:

მაგალითად:

დიოკნისი( აჭარა ) -ახალი დიოკნისი – ქვემო ქართლი, მარნეული

ხიხანი ( აჭარა) – ხიხანი – ქვემო ქართლი

ქეივანბულგასანი   – არზრუმის მხრის ბერძნებმა „ჩამოიტანეს“ თავიანთი სოფლის სახელი – დღეს ველისპირი ჰქვია

არხოტი – ხევსურეთიდან გადმოსახლებულებმა დაარქვეს თავიანთ სოფელს ქვემო ქართლში

ახალი მულახი

ახალი ხაიში

ასეთი ტიპის სახელდების გამოცდილება აქვს ბერძნული მიგრაციის შედეგად გაჩენილ ბერძნულ და ურუმულ ( თურქულ) ტოპონიმებს:

ახალ სივრცეში ადაპტაციის,  თავის დამკვიდრების, თავის „შინ“ აღმოჩენისთვის პონტოელი ბერძნები ახალ ადგილებს მშობლიური სოფლების სახელებს არქმევდნენ, მაგალითად, თეზს – ავრანლო, წალკას – გუნიაკალა, კოხთას – სანამერი, ქვემო ახალშენს – კირიაკი, ზემო ახალშენს – ბაშკოი, ეძვენა-სოფელს – შიპიაკი, უწყლოს – სანტა, გველფარეხას – კუშჩი, საბატეს – დარაკოვი, გორას-ჯარაიორი.

იმის მიხედვით, მიგრანტი ბერძნები ე.წ. ელინოფილები არიან ( ბერძნულენოვნები), თუ ურუმები ( თურქულენოვნები, ძირითადად, ერზრუმიდან) ტოპონიმთა სახელდებაც ამ ორ ენას, ბერძნული ენის პონტოურ დიალექტსა და თურქულ ენას შორის მერყეობს.

მაგალითად, ბერძნული ტოპონიმია ლივადი ( სოფელი წალკის მუნიციპალიტეტში, სადაც 2002 წლის მონაცემებით ნახევარზე მეტი მოსახლეობა ბერძნული იყო). ლივადი -λιβάδι ( მდელო, მინდორი).

ბერძნული ტოპონიმია სანთა, სოფელი წალკის რაიონში. სანთა/სანტა/სანდა ( Σάντα, ) ძალიან მნიშვნელოვანი ტოპომინია პონტოელი ბერძნებისთვის, ბერძენთა გენოციდისა და განდევნის დროს, სოფელი სანტა, რომელიც ტრაპიზონთან ახლოს მდებარეობს და ახლა დუმანლი ჰქვია,ბერძნებისგან დაიცალა და მიტოვებულ სოფლად იქცა, ხოლო გენოცოდის დროს ბერძენთა წინააღმდეგობის ერთ-ერთი მთავარი პუნქტი იყო. მიგრირებულმა პონტოელმა ბერძნებმა ერთი სანტა საბერძნეთშიც დააარსეს, სოფელი, რომელსაც ნეო სანტა ( ახალი სანტა) ჰქვია.

• სახელდება წარმოშობის ადგილის, ეთნონიმის, კუთხური წარმომავლობის ან ანთროპომინის მიხედვით:

ასეთი ტიპის სახელდება ასევე ძალიან ხშირია მიგრაციული პროცესების დროს. ქვემო ქართლში მსგავსი წესით ნაწარმოები ტოპონიმების ბევრი მაგალითი გვაქვს:

მაგალითად:

საწერეთლო

ხევსურთა სოფელი

რაჭისუბანი

საიმერლო

ჯავახი

წერეთელი

• სახელდების მესამე ტიპის მაგალითია მიგრაციის საწყისი პუნქტის ლანდშაფტის თუ სხვა მახასიათებლის მიხედვით ახალი ადგილისთვის სახელის დარქმევა.

სახელდების ასეთი მაგალითები მხოლოდ ტოპონიმებს არ მოიცავს, ამ გზით ხდება გადმოსახლებულთა მიერ დაარსებული კულტურული ობიექტების, სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლების, კომპანიების თუ კომერციული ობიექტებისთვის სახელის შერჩევა. მაგ. შგარიდა- ცეკვისა და სიმღერის ანსამბლი დმანისში.

• სახელდების მეოთხე ტიპი ახალი სივრცისთვის ახალი სახელის დარქმევას მოიცავს, აღწერის, ლანდშაფტური დეტალების გამოკვეთის, ასოციაციური აზროვნების, არსებული ტოპინიმების თარგმნის გზით. ასეთი სახელდება ყველაზე ხშირია და ამ გზით არის შექმნილი ქვემო ქართლის აზერბაიჯანული, სომხური, რუსული და ბერძნული ტოპონიმების დიდი ნაწილი.

მულტიეთნიკური თუ მულტიდიალექტური გარემოსთვის, მიგრაციის პროცესებისა და შედეგების შინაარსის გაგების, მულტიკულტურული არსებობისთვის უმნიშვნელოვანესია რიტუალები, როგორც მიგრაციული დინამიკის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თვალსაჩინოება.

ამ მხრივ ქვემო ქართლში, როგორც საქართველოს ყველაზე მულტიეთნიკურ და მულტიკულტურულ გარემოში არაერთი საინტერესო პროცესისა და მოვლენის შემჩნევა შეგვიძლია.

მიგრანტების არაერთი თაობისათვის დამახასიათებელია რელიგიური რიტუალების შენარჩუნება, ეს ერთგვარი კოლექტიური მეხსიერების, კოლექტიკური თვითიდენტიფიკაციის სახეა.

ამ მხრივ ქვემო ქართლის მულტიკულტურული და მულტირელიგიური სოციალური ლანდშაფტი დიდ მრავალფეროვნებას ამჟღავნებს.

მეოცე და ოცდამეერთე საუკუნეების ეკომიგრაციების შედეგად ქვემო ქართლის არაერთ სოფელში ჩამოსახლდნენ მიგრანტები ზემო და ქვემო სვანეთიდან. სვანური ენის, ყოფით კულტურისა და სამეურნეო გამოცდილების გარდა, მიგრანტებმა თავიანთი რელიგიური რიტუალები ჩამოიტანეს. მაგალითად, დმანისის რაიონში უკვე არაერთი წელია სვანური ლამპრობა აღინიშნება. ლამპრობა (სვანურად „ლიმპჲარი“) სვანეთში წმინდა გიორგისადმი მიძღვნილი ადრესაგაზაფხულო, ხალხური დღეობაა და ყოველწლიურად სამჯერ ტარდება.

მულტირელიგიური რიტუალების გაცვლის მაგალითია ნოვრუზბაირამი, როგორც ქვემო ქართლის მოსახლეობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესი რელიგიური დღესასწაული, რომელსაც მუსლიმ მოსახლეობას არამუსლიმი მოსახლეობაც ულოცავს.

2010 წელს, საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, 21 მარტი ეროვნულ დღესასწაულად გამოცხადდა. დღესასწაული, რომელიც 20-დან 24 მარტამდე გრძელდება, ხოლო კულმინაციას 21 მარტს, გაზაფხულის ბუნიობის დროს აღწევს. მიჩნეულია, რომ ამ დღესასწაულის შემდეგ ბუნება გამოფხიზლებას და გამოცოცხლებას იწყებს.

ქვემო ქართლის სომხური მოსახლეობაც ტრადიციულად აღნიშნავს რელიგიურ დღესასწაულებს, მათ შორის, ერთ-ერთი ყველაზე  პოპულარული და მნიშვნელოვანია ვარდავარის, ფერისცვალების დღესასწაული.

ფერისცვალების სომხური დღესასწაული აღდგომიდან 98-ე დღე აღინიშნება. ვარდავარზე აუცილებელია ეკლესიების ყვავილებით მორთვა და ხორბლისა და ქერის თავთავებისგან შეკრული თაიგულების კურთხევა.

პონტოელი ბერძნებისათვის  ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რიტუალური თვე აგვისტოა, განსაკუთრებით 28 აგვისტო, ღვთისმშობლის მიძინების დღესასწაული, რომელიც ქვემო ქართლის, განსაკუთრებით დმანისისა და წალკის ბერძნებთან განსაკუთრებით აღინიშნებოდა. ეს ტრადიცია დღესაც გრძელდება, საბერძნეთში ემიგრირებული პონტოელი ბერძნები ყოველ წელს, აგვისტოს ბოლოსთვის მშობლიურ სოფლებს უბრუნდებიან და მარიამობის დიდ, ტრადიციულ დღესასწაულში იღებენ მონაწილეობას. აღსანიშნავია, რომ ამ დღესასწაულს ყოველთვის უერთდებ ქვემო ქართლში მცხოვრები ქართული მოსახლეობა.

რელიგიური რიტუალების აღნიშვნის ყველაზე საინტერესო მომენტი კულტურული გაცვლა, ერთმანეთის რიტუალებში თუნდაც ფრაგმენტული მონაწილეობაა, რაც   მულტიეთნიკური და მულტირელიგიური საზოგადოების მშვიდობიან და უკონფლიქტო თანაცხოვრებას უზრუნველყოფს.

ქვემო ქართლის მულტიეთნიკური და მულტიკულტურული გარემო ყველაზე თვალსაჩინოდ ყოფითი რიტუალების ისეთ ნაწილში გამოიხატება, როგორიცაა კულინარია.  ყველა იმ მიგრაციულმა პროცესმა, ისტორიულმა თუ მიმდინარემ, კვალი დატოვა ქვემო ქართლის კულინარიულ მრავალფეროვნებაზე და უნიკალური, მულტიკულტურული კულინარიული გამოცდილება შექმნა.

ქვემო ქართლის გასტრონომიული კულტურა მულტიკულტურულია, გერმანული, აზერბაიჯანური, სომხური, ქართული, ბერძნული, უკრაინული, ქურთული თუ ბოშური კერძები ქვემო ქართლის მდიდარი სუფრის მნიშვნელოვანი ატრიბუტებია. აქაური ქართული სუფრაც მრავალფეროვანია და ერთდროულად ქართლური, იმერული, სვანური, ხევსურული თუ აჭარული სუფრის კერძებისგან შედგება.

ეს რეგიონი მრავალ გამოცდილებას აერთიანებს, როგორიცაა, ლინგვისტური ლანდშაფტის ცვლა, ინტერკულტურული ურთიერთობები, პოლიეთნიკური საზოგადოების ფორმირება. ამ პროცესებზე დაკვირვება ყოველდღიური, საშური, გადაუდებელი საქმეა.

(ნაწილი პირველი)

დღესდღეობით, როცა საზღვრები ღიაა და მეტ-ნაკლებად ყველას აქვს იმის საშუალება, რომ ბევრი იმოგზაუროს, ადამიანები თანდათან უფრო და უფრო მეტს ფიქრობენ ისეთი პროფესიის შეძენაზე, რომელიც მათ საშუალებას მისცემთ, ერთ ადგილს არ მიეჯაჭვონ. პანდემიის შემდეგ, ხალხმა უკეთ კარგად გაითავისა, რომ თურმე ზოგიერთი საქმის კარგად კეთებისთვის სულაც არ ყოფილა აუცილებელი ოფისში ჯდომა; რომ თუ ინტერნეტთან დაკავშირებული კომპიუტერი გაქვს და შენს გასაკეთებელს აკეთებ, რა მნიშვნელობა აქვს, სახლიდან მუშაობ თუ დედამიწის მეორე ნახევარსფეროდან? ციფრული პროფესიების განვითარებამ და ათვისებამ კიდევ უფრო დაამკვიდრა სხვადასხვა ადგილიდან მუშაობის ტრადიცია. თუმცა არსებობს პროფესიები, რომლებიც ადგილს ვერ შეიცვლიან. ექიმი მუდამ საავადმყოფოდან მუშაობს, მასწავლებელი – სკოლიდან. რასაკვირველია, შესაძლებელია მათი სამუშაო ადგილებიც შეიცვალოს, გადავიდნენ, მაგალითად, სხვა სკოლაში ან სხვა საავადმყოფოში, თუმცა ეს საბოლოოდ პირველად მოცემულობას არ ცვლის. მათი სამუშაო ადგილზე ყოფნა აუცილებელია.

იმის ფონზე, რომ უცხო ენების სწავლება უფრო და უფრო პოპულარული და აუცილებელი ხდება, უცხო ენების მასწავლებლებს შესაძლებლობა მიეცათ, ისე იმოგზაურონ სხვადასხვა ქვეყანაში, რომ კარიერას და საყვარელ საქმეს თავი არ მიანებონ. ჯერ ერთი, ონლაინგაკვეთილები ახლა ისეთი პოპულარულია, როგორც არასდროს: მასწავლებლებს შეუძლიათ მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში არსებულ საგანმანათლებლო კომპანიასთან დაიწყონ თანამშრომლობა და მათ მიერ მოძიებულ მოსწავლეებთან გაკვეთილები ჩაატარონ. მსგავსი კომპანიებისთვის ყველაზე ნაკლებად მნიშვნელოვანია, სად იმყოფებით, თუკი მათ მოთხოვნებს აკმაყოფილებთ (ხარისხი, სერტიფიკატი, გამოცდილება) და სტაბილური ინტერნეტი გაქვთ. უკვე განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს ე.წ. მომთაბარე მასწავლებლობა, რაც სხვა ქვეყანაში ჩასვლას და სწავლებას გულისხმობს. ცხადია, მასწავლებელი ნებისმიერი საგნის შეიძლება იყოს. თუმცა ყველაზე მოთხოვნადი მაინც ინგლისურის მასწავლებლები არიან. კონტინენტი, რომელიც მასწავლებლებს დასაქმების უზარმაზარ ბაზარს სთავაზობს – აზიაა.

ნებისმიერ დროს გუგლს შეუძლია ზღვა ინფორმაცია მოგცეთ, იმასთან დაკავშირებით, ყველაზე მეტად რომელ ქვეყანას სჭირდება მასწავლებლები, რომელ ქვეყანაშია უფრო მარტივი სავიზო პროცედურები, რომელ ქვეყანაში გთავაზობენ უკეთეს პირობებს, რომელი ქვეყანაა უფრო მეტად საინტერესო და ახლო თქვენს გემოვნებასთან და ა.შ. პანდემიამდე სულ რაღაც ექვსი თვით ადრე, ჩემი მეგობარი მომთაბარე მასწავლებლის დამსახურებით, თავადვე აღმოვჩნდი ამ გაუგებრობაში და რაკი პანდემიის ერთი წლის თავზე კვლავ აღმოჩნდა, რომ მომთაბარე მასწავლებლობა მირჩევნია, გადავწყვიტე, გიამბოთ, სად ვარ და როგორ მოვედი აქამდე.

უკვე ოთხი თვეა, რაც ჩინეთში, ქალაქ სიანში ვიმყოფები. სიანი ჩინეთის უძველესი ქალაქი და ყოფილი დედაქალაქია, მისი გული და ცენტრი, პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით. წარსულში აბრეშუმის გზა სწორედ მასზე გადიოდა. აქვე არიან ტერაკოტას მებრძოლები, უძველესი ტაძრები და პაგოდები, რომლის გვერდით თანაცხოვრობენ თანამედროვე უზარმაზარი შენობები. პროცენტულად სწორედ ჩინეთში ცხოვრობს ყველაზე მეტი მომთაბარე მასწავლებელი, ვიდრე აზიის რომელიმე სხვა ქვეყანაში. ეს ბევრი ფაქტორითაა განპირობებული, მათ შორის ყველაზე მთავარი ის არის, რომ მისი სიდიდის გათვალისწინებით გაცილებით მეტი შესაძლებლობაა სასურველი სამსახურის პოვნის.

თუკი ჩინეთში მასწავლებლობას გადაწყვეტთ, პირველ რიგში, თავად უნდა ჩამოყალიბდეთ, სად გნებავთ ბედის ცდა ან თუნდაც პროფესიული საქმიანობის გაგრძელება: ბაღში, სკოლაში, ტრენინგცენტრში თუ უნივერსიტეტში. არჩევანი ძალიან დიდია, მით უმეტეს, რომ ზემოთ ჩამოთვლილიც თავისებურად სხვადასხვა კატეგორიებად იყოფა.

ბაღებში ორი კატეგორიის სამსახური შეიძლება შემოგთავაზონ – უცხო ენის მასწავლებლის ან უცხოენოვანი აღმზრდელი მასწავლებლის. რაც შეეხება სკოლებს, კარგად უნდა განსაზღვროთ, კერძო სკოლაში გირჩევნიათ მუშაობა, თუ საჯაროში. ისიც აღსანიშნავია, რომ ბოლო პერიოდში ჩინეთის მთავრობა უფრო და უფრო მეტ კერძო სკოლას ყიდულობს და მათ საჯაროდ აქცევს, რათა განათლება ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახადოს და შესაძლო კლასობრივი დაყოფაც თავიდან აიცილოს. თუმცა მთელი ქვეყნის მასშტაბით მაინც მრავლადაა ისეთი სკოლები, რომელთაც საერთაშორისო, ბრიტანული ან ამერიკული კურიკულუმი აქვს დანერგილი და სახელმწიფო პროგრამას არ მიჰყვებიან. ამასთანავე ნებისმიერი სკოლა იყოფა სამ ნაწილად: დაწყებითი, საშუალო და უმაღლესი. საქართველოსგან და ბევრი სხვა ქვეყნისგან განსხვავებით, აქ მოსწავლეები მთელ თორმეტ წელს ერთად არ ატარებენ. დაწყებითი საფეხურის დასრულების შემდეგ სხვა სკოლაში გადადიან. არსებობს ე.წ. პრესტიჟული სკოლებიც, სადაც რომელიმე საფეხურზე გადასვლა წინა საფეხურის ნიშნებზეა დამოკიდებული.

ტრენინგცენტრები პატარა ან საშუალო ზომის სკოლებია, რომელთა შენობებიც ოფისებს უფრო ჰგავს. მსგავს ცენტრებში მოსწავლეები, როგორც წესი, კვირაში ორჯერ მიდიან გაკვეთილებისთვის, რათა ინგლისური უკეთ ისწავლონ. ისინი დონისა და ასაკის მიხედვით სხვადასხვა ჯგუფში ნაწილდებიან. მათი ასაკი ძირითადად 3-დან – 12 წლამდეა. უნივერსიტეტებში კი მეტ-ნაკლებად ზუსტად ისეა, როგორც ყველა სხვა ქვეყანაში: ინგლისური ენა ისწავლება, როგორც მეორე სავალდებულო ენა. პროგრამა, სახელმძღვანელოები და სხვა სასწავლო რესურსები უმეტესად მუდამ სკოლისაა, თუმცა როგორც პროფესიონალს, არასდროს გზღუდავენ, რომ სწავლებაში ცვლილებები და სიახლეები შეიტანო.

კარგი და ცუდი დამსაქმებელი მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში მოიძებნება, თუმცა თუკი საკუთარ გამოცდილებას დავეყრდნობი, ვიტყვი, რომ ჩინეთში სამუშაო დატვირთვა სტრესული არ არის და მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, დაბალანსებული ცხოვრებით იცხოვროს. პირიქით, შესაძლოა თქვენი სამუშაო დატვირთვა დატვირთვად არც კი მოგეჩვენოთ და იგრძნოთ, რომ გაცილებით ნაკლები პასუხისმგებლობები გაქვთ, ვიდრე ოდესმე გქონიათ. ხოლო თუკი ახალი კულტურის გაცნობა, ახალი გამოცდილებები, მოგზაურობა და ახალი ენის ათვისება თქვენი საყვარელი საქმიანობაა, მაშინ არც კი ვიცი, რას ელოდებით.

მე საჯარო სკოლაში ვმუშაობ, დაწყებით საფეხურზე. ორშაბათს გაკვეთილები არ მაქვს, ამიტომ სამუშაო დღეს სამშაბათს, დილის 8:30 საათიდან ვიწყებ. თითო გაკვეთილი ორმოცწუთიანია, დასვენება კი ათწუთიანი. ზუსტად ათ საათზე მთელი სკოლა ისვენებს და მოსწავლეები სავარჯიშოდ გარეთ გამოდიან. თუ ძალიან ცუდი ამინდია, მაშინ კლასში რჩებიან. ეს შესვენებაც ორმოც წუთს გრძელდება. შესვენების შემდეგ კვლავ ორი გაკვეთილი გვაქვს, მერე კი უფრო დიდი შესვენებაც იწყება. ლანჩის კულტურა ჩინეთში ძალიან მნიშვნელოვანია. შუადღის თორმეტი საათიდან ორ საათამდე საეჭვოა, ვინმე თავის სამუშაო ადგილას იპოვოთ. ლანჩის შემდეგ ნორმალიზებულია შუადღის ძილიც, რომელიც გონებას ეხმარება, რომ გამოცოცხლდეს და დღის მეორე ნახევარშიც პროდუქტიული იყოს. სკოლებში (ვგულისხმობ დაწყებით საფეხურს) მოსწავლეებს ამ დროს ოფიციალურად სძინავთ. პირველ- და მეორეკლასელებს დორმში – სპეციალურად მოწყობილ შენობაში აძინებენ, დანარჩენები კი კლასში თავიანთ მერხებზევე თვლემენ.

ჩემი სამუშაო დღე 16:30 საათზე ოფიციალურად სრულდება, რასაც ვერ ვიტყვი ადგილობრივ მასწავლებლებზე და ხშირად ვერც მოსწავლეებზე, რადგან მათი დღე უფრო გრძელი და დატვირთულია. ყველა კლასს თავისი ინგლისურის მასწავლებელი ჰყავს, რომელიც ყველა ჩემს გაკვეთილს ესწრება და საჭიროების შემთხვევაში, მეხმარება კიდეც. ადგილობრივი ინგლისურის მასწავლებელი პასუხისმგებელია წერა-კითხვისა და გრამატიკის სწავლებაზე. ჩემს გაკვეთილზე ძირითადი დატვირთვა ნასწავლის პრაქტიკაში გამოყენებას ეთმობა – მოსწავლეებმა რაც შეიძლება მეტი უნდა ისაუბრონ ერთმანეთთან და ჩემთან მხოლოდ ინგლისურად. ეს მოცემულობა შესაძლოა ყველა სკოლისთვის განსხვავებული იყოს, ისევე როგორც დატვირთვა, მოვალეობები და სხვა ნებისმიერი პირობები.

თუკი ზემოთ ხსენებული საინტერესოდ ჟღერს, მოთმინებით აღიჭურვეთ, ეძებეთ, ყურადღებით წაიკითხეთ კონტრაქტი და გახსოვდეთ, რაც არ უნდა ზღაპრული მოგეჩვენოთ კონტრაქტი, მაინც ეჭვის თვალით შეხედეთ, კითხვებიც აუცილებელია და იმის ცოდნაც, რომ ზღაპრულზე უფრო ზღაპრული კონტრაქტებიც არსებობს, რომლებიც ჯერ თქვენამდე არ მოსულა.

რაც ყველაზე მთავარია, დააგროვეთ ბევრი გამოცდილება, ყველაფერი ჩაიწერეთ, აღწერეთ თითოეული გაკვეთილი, შემდეგ ხელახლა შეისწავლეთ და ისე ჩამოიტანეთ უკან – საქართველოში. რადგან არაფერია იმაზე დიდი გამოცდილება, როგორც უცხო ენის სწავლება იმ მოსწავლეებისთვის, რომელთაც თქვენი პირველი ენა არ ესმით. გამუდმებით მოგიწევთ ახალი მეთოდების, თამაშების, აქტივობებისა და სიმღერების მოფიქრება. შეხედეთ ამას როგორც  კვალიფიკაციის ასამაღლებელ ტრენინგს, რომლის მიზანიც თქვენი უკეთეს მასწავლებლად გარდაქმნა და აუცილებლად სამშობლოში დაბრუნება უნდა იყოს!

შუქურაზე ფიქრი უძველესი სამკაულის მინაბაძით შექმნილმა ზანზალაკებიანმა საყურემ დამაწყებინა. პაწია ბარათზე დატანილ ტექსტში ამოვიკითხე, რომ არქეოლოგებს საყურე სოხუმის შუქურასთან უპოვიათ.

ერთ დღეს შუქურა მოსწავლეებს გავაცანი. სიტყვის რუკაში წინადადება ჩემი ოცნების მიხედვით ავკინძე – ვოცნებობ, საყვარელ ადამიანებთან ერთად შუქურას ვესტუმრო-მეთქი. შუქურის ირგვლივ ჩატარებული გაკვეთილის შემდეგ რამდენიმე თვე გავიდა და სექტემბრის პირველ დღეს ჩემი ოცნება ავისრულე – ოჯახის წევრებთან ერთად ფოთის შუქურა მოვინახულე.

ფოთის შუქურისკენ მიმავალ გზაზე ვფიქრობდი რეი ბრედბერის მოთხრობაზე „ნისლის საყვირი“, რომლის სიუჟეტი ოკეანეში აღმართულ შუქურაზე ვითარდება და კვლევა-ძიების სურვილი გამიჩნდა, კერძოდ, როგორ არის ასახული შუქურა სხვადასხვა მედიაში – ლიტერატურა, ანიმაცია, მუსიკა, შემდეგ კი მოძიებული ინფორმაციისთვის სტატიაში თავი მომეყარა და ერთი სიტყვის მიხედვით ერთგვარი კოლაჟი შემექმნა. ჩემ მიერ აკინძული კოლაჟის მიზანი მკითხველისთვის ინფორმაციის მიწოდებისა და ფიქრის აღძვრის სურვილია, ამასთანავე, მოსწავლეებისთვის სწავლება/ჩვენება, თუ როგორ შეიძლება ინდივიდუალურმა კვლევა-ძიებამ და შემდეგ რეფლექსიამ ჩვენი ცოდნა გაამდიდროს, სხვისთვის გაზიარების სურვილი გაგვიჩინოს და ამგვარად ყოველდღიურობა კიდევ უფრო საინტერესო გახდეს.

ამასთანავე, ერთი სიტყვის ირგვლივ სხვადასხვა ტექსტის გაცოცხლება ლიტერატურის მრავალშრიანობას წარმოაჩენს. ამგვარი კვლევა უკვე შემოგთავაზეთ ერთ სტატიაში, სადაც იმის შესახებ ვწერ, თუ როგორ მაპოვნინა სიტყვა ჩიბუხმა პერსონაჟები. იდეებს კითხვა შთამაგონებს. ყოველდღიურობის სირთულეები ადვილად მავიწყდება, როცა ვფიქრობ ლიტერატურაში გაბნეულ სახე-სიმბოლოებზე – გველეშაპებზე, სკივრებზე, ფუნდუკებსა თუ სახლებზე.

დავუბრუნდეთ შუქურას და თავდაპირველად მისი სიმბოლური მნიშვნელობა მიმოვიხილოთ. შუქურა ზღვის სანაპიროზე აღმართული ნაგებობაა, რომლის ნათება გემებს მიმართულებას აძლევს. შუქურის გამართულ მუშაობას კი მცველი სჭირდება. შუქურის სემანტიკური განმარტება უკავშირდება მის სინათლეს, რომელიც სიბნელეს ფანტავს, მიმართულებას გვიჩვენებს, სინათლესთან ერთად იმედს ასხივებს და მარტოობის სევდას აქარწყლებს. ამასთანავე, შუქურა ჰგავს უტყვ დახმარებას და თავისი მარადიული ნათებით მტკიცე ნებისყოფაზე გვაფიქრებს. შუქურა ლიტერატურულ ქრონოტიპსაც შეგვიძლია შევადაროთ, რადგან მისი აგებულება და დანიშნულება დროსა და სივრცეს კვეთს. შუქურა ხმელეთზე დგას და წყლის სიახლოვეს არის. წყალქვეშა სიღრმეების იდუმალებას ხმელეთთან აკავშირებს. სწორედ ამგვარი სიმბოლური მნიშვნელობითაა გაჯერებული ჩემ მიერ შერჩეულ სამ ტექსტში შუქურა, როგორც პერსონაჟი, კერძოდ, გთავაზობთ ტექსტებს, რომლებიც მორგებულია სამ ასაკობრივ მკითხველს – ზრდასრულებს, მოზარდებსა და შედარებით მცირე ასაკის ბავშვებს.

ვირჯინია ვულფის „გზა შუქურისკენ“

ინგლისელი მწერალი, ვირჯინია ვულფი, მოდერნისტული ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუძემდებელია. მან თავის შემოქმედებაში შემოიტანა ცნობიერების ნაკადი, როგორც თხრობის ერთგვარი ხერხი. „გზა შუქურისკენ“ 1929 წელს დაწერა და მკვლევართა მიხედვით, რომანში არეკლილია მწერლის ბიოგრაფია. ვირჯინიას 13 წლის ასაკში გარდაეცვალა დედა, რაც ფსიქოლოგიურ ტრავმად იქცა და მთელი ცხოვრება სტანჯავდა.

„გზა შუქურისკენ“ შედგება სამი ნაწილისგან – ფანჯარა, დრო, შუქურა. თითოეულ ნაწილში გარკვეული დროა ასახული, სივრცე კი იგივეა – სიუჟეტი ვითარდება შოტლანდიის კუნძულზე, სადაც რემზების ოჯახს საზაფხულო სახლი აქვს. რემზების სააგარაკო სახლიდან მოჩანს შუქურა. რომანის პერსონაჟები არიან მისიზ და მისტერ რემზები, მათი რვა შვილი და სტუმრები, რომლებიც ზაფხულს რემზებთან ერთად ატარებენ.

რომანის პირველ ნაწილში სულ ორი დღეა აღწერილი და თხრობა ამგვარად იწყება: მისიზ რემზი თავის უმცროს შვილს ეუბნება, ხვალ თუ კარგი ამინდი იქნება, შუქურაზე წავალთო. ბიჭი იმედით ივსება, მაგრამ დედა-შვილის ოცნებას მამის კატეგორიული, მტკიცე ტონით ნათქვამი წინადადება ამსხვრევს. მისტერ რემზი ამბობს, რომ ხვალ ცუდი ამინდია მოსალოდნელი, რაც ისე ჟღერს, როგორც მინიშნება – შუქურის მონახულებაზე ოცნება უნდა შეწყდეს.

ცნობიერების ნაკადი გულისხმობს პერსონაჟთა შინაგან მონოლოგს, მრავალხმიანობის მონაცვლეობას, მსჯელობას, განსჯას, დაკვირვებას და ეს პროცესი ადამიანის ფიქრების სახითაა წარმოჩენილი ტექსტში. მაგალითად, შეიძლება, მისიზ რემზი შვილს უკითხავდეს ზღაპარს და პარალელურად ფიქრობდეს იმაზე, რომ ბავშვები ყველაზე ბედნიერები ბავშვობისას არიან ან ლილი ბრისკო მისტერ რემზის მაღალყელიან ტყავის ფეხსაცმელებს უყურებდეს და აქედან ინასკვებოდეს მამაკაცის ხასიათზე მსჯელობა. პერსონაჟთა მიერ მოვლენების სუბიექტურ აღქმას და მათ ფიქრებში ასახულ განცდებს პროზაში პოეზიის ელფერი შემოაქვს.

ვირჯინი ვულფის „გზა შუქურისკენ“ ქართულად ლელა დუმბაძემ თარგმნა და ეს არის უმშვენიერესი თარგმანი, თავისი რიტმულობით, პოეტურობით, გამართული სინტაქსითა და მრავალფეროვანი ლექსიკით. წიგნის არშიებზე დატოვებულმა მინაწერებმა გამახსენა, რომ რომანი პირველად შვიდი წლის წინ წამიკითხავს. ორი შვილის დედას შემდეგი მონაკვეთი გამიხაზავს: „არა, გაიფიქრა მან, როცა ჟურნალიდან ბიჭის მიერ ამოჭრილ სურათებს ალაგებდა – მაცივარს, ბალახის საკრეჭ მანქანას, საღამოს კოსტიუმში გამოწყობილ ჯენტლმენს – ბავშვებს არაფერი ავიწყდებათ. ამიტომ იყო ასეთი მნიშვნელოვანი, რას ეტყოდი, როგორ მოექცეოდი, და რამხელა შვებას გრძნობდა, როცა ბავშვები დასაძინებლად გაიკრიფებოდნენ. რადგან მაშინ შეეძლო, არავისზე აღარ ეფიქრა. შეეძლო ყოფილიყო ის, რაც იყო სინამდვილეში, თვითონ, თავისთვის. არა, ფიქრიც კი არ უნდოდა. ჩუმად, უხმოდ ყოფნა სურდა თავისთვის, მარტოს“. [ვულფი 2014, 86]

მაშინ არ ვიცოდი, რომ ვირჯინიას მისიზ რემზის პროტოტიპად დედა ჰყავდა მოაზრებული. საკუთარ თავთან განმარტოების საჭიროება დამინახავს და მახსოვს, მებრალებოდა მისიზ რემზი. ამ გადმოსახედიდან კი ვფიქრობ, რომ მიუხედავად რვა შვილისა, მისიზ რემზი თავისი მგრძნობიარე ბუნებით, სამყაროს მისეული აღქმით, შრომისმოყვარეობით, ქმედებით ბევრად უფრო საინტერესოდ ცხოვრობდა, ვიდრე რომანის სხვა პერსონაჟები.

შუქურისკენ ოჯახის მოგზაურობა მაშინ არ შედგება, თუმცა ათი წლის შემდეგ არასრული შემადგენლობით მაინც მიაღწევენ შუქურამდე.

რომანში იმდენი თემაა დაშრევებული, რომ სიღრმისეული საუბრებისკენ უბიძგებს მკითხველს. რაც შეეხება შუქურას, როგორც პერსონაჟს, ის ამ რომანში ხშირად ჩნდება. ყველაზე მთავარი გზავნილი ბავშვის ოცნებაა – ჯეიმსი მთელი არსებით მოცულია შუქურაზე გამგზავრების სიხარულითა და მოლოდინით, ამ ოცნებას კი მამა უხეშად უკლავს. ბავშვის ემოციებს დედა მძაფრად, სწორად და მტკივნეულად აღიქვამს. იმდენად მძიმეა მისტერ რემზის ნათქვამი, რომ ჯეიმსს მამისადმი სასტიკი აზრები უჩნდება და გულში ჩაბუდებული სისასტიკე რომანის ბოლოშიც მჟღავნდება.

მისიზ რემზის ოთახში ღამღამობით შუქურის ნათება იჭრება. ერთგან ვკითხულობთ: „ფანჯარაში გაიხედა, რომ შუქურიდან მომავალ სხივს შეჰგებებოდა, მტკიცე ნათებას, სამიდან ბოლოს, რომელიც სწორედ მისი გამონათება იყო, ვინაიდან, როცა ამ განწყობით ერთსა და იმავე დროს იყურებოდა ხოლმე ფანჯარაში, შეუძლებელი იყო, არ შერწყმოდა რამე ერთს, განსაკუთრებით იმას, რასაც თვალით ხედავდა; და ეს ერთი რამ, ეს გრძელი სინათლის სხივი, მისი სხივი იყო სწორედ. ხშირად ნახავდით ფანჯარასთან მიმჯდარს, როგორ გასცქეროდა სივრცეს ხელსაქმით ხელში, იქამდე, ვიდრე იმად არ იქცეოდა, რასაც შესცქეროდა – მაგალითად, იმ სინათლის სხივად. და მაშინვე მოადგებოდა ხოლმე ენაზე ესა თუ ის მოკლე ფრაზა, რომელიც გონებაში უტრიალებდა, რამე ასეთი – „ბავშვებო, არ დაივიწყოთ, არ დაივიწყოთ“, – იმეორებდა ხოლმე და დასძენდა, „ეს დასრულდება, დასრულდება“. და მერე, „ის ისევ მოვა, ისევ მოვა“, და უეცრად დასძენდა, „ყველანი უფლის ხელში ვართ“. [ვულფი 2014, 87]

შუქურის სხივთან მარტო ყოფნა მისიზ რემზის უმძაფრებდა სამყაროსთან ერთიანობის განცდას, საკუთარ თავში ახედებდა. ეს ჰგავდა საკუთარ თავთან შეხვედრას. ვფიქრობ, შუქურა ამ რომანში მისიზ რემზის სიმბოლოა. ის არის ყველა პერსონაჟის ფიქრის საყრდენი წერტილი, მისი სილამაზე და ენერგია ყველას იზიდავს.

შუქურის ნათება მეორე ნაწილშიც ჩნდება, თუმცა, ოთახში აღარავინაა. ოთახში მოძრავი  სინათლის სხივი კი მარტოობას წარმოაჩენს.

მესამე ნაწილში შუქურის დალაშქვრა რეალობად იქცევა. შუქურისკენ მიმავალ ნავში ჯეიმსს გაახსენდება, როგორ თქვა მამამ ერთხელ, ხვალ წვიმა მოვა და შუქურაზე წასვლას ვერ შეძლებო. მოგონება იმდროინდელ შუქურას ამოატივტივებს: „იმ დროს შუქურა ვერცხლისფერ ნისლში გახვეულ კოშკს ჰგავდა, ყვითელს და ცალთვალას, და მოულოდნელად და ნაზად ახელდა ხოლმე თვალს საღამოობით“ [ვულფი 2014, 248]

ახლა, 10 წლის შემდეგ, ჯეიმსი უყურებს შუქურას და ფიქრობს, აი, თურმე როგორი ყოფილა შუქურაო.

„არა, ის მეორეც შუქურა იყო, რადგან არაფერია ამ ცხოვრებაში მხოლოდ ერთადერთი. ის მეორე შუქურაც ნამდვილია. ის ხანდახან არც კი მოჩანდა ყურის გადაღმა. საღამოობით გაიხედავდი და დაინახვდი ცალ თვალს, რომელიც ხან გახელილი და ხან დახუჭული გეჩვენებოდა, ხოლო სინათლე თითქოს მათკენ, იმ ჰაეროვანი, მზიანი ბაღისკენ მოიწევდა, სადაც ისინი ისხდნენ“. [ვულფი 2014, 248]

როგორც ვხედავთ, ჯეიმსი დედის მსგავსი მგრძნობელობით აღიქვამს შუქურას. ეს პასაჟი გვაფიქრებს შუქურის ორსახოვნებაზე – როგორც ხელშესახებზე, ნამდვილზე და როგორც ირეალურზე, ჩვენი შინაგანი სამყაროს არაცნობიერ მხარეზე.

საინტერესოა იმაზე დაკვირვება, როგორ აღიქვამს შუქურას თითოეული პერსონაჟი, რომელთაგან ზოგი ამჩნევს მას და ზოგი კი – ვერ. რა ჩაიფიქრა მწერალმა სათაურის მიღმა: დედის სულიერი სამყაროსკენ მარადიული სწრაფვა? მოგზაურობა საკუთარი თავისკენ? შეუცნობელი სამყაროსკენ? საფიქრალი ბევრია და პასუხებიც თითოეული მკითხველის მოსაძებნი.

რეი ბრედბერის „ნისლის საყვირი“

ამერიკელი მწერლის, რეი ბრედბერის, მოთხრობების ულამაზესყდიან კრებულს „მთელი ზაფხული ერთ დღეში“ ჰქვია. [გამომცემლობა „წიგნები ბათუმში“, 2015] მცირე ზომის მოთხრობაში „ნისლის საყვირი“ სიუჟეტი ოკეანის პირას აღმართულ შუქურაზე ვითარდება. შუქურას ორი მცველი ჰყავს – ჯონი და მაკდანი. ჯონი მთხრობელია. ირგვლივ ჩამოწოლილ ნისლს, შუქურის ნათებასთან ერთად, ყოველ თხუთმეტ წუთში საყვირის ხმა კვეთს. ჯონი მაკდანს ეკითხება, როცა მარტო ხარ აქ, რაზე ფიქრობო და მაკდანი პასუხობს, ზღვის იდუმალ სამყაროზეო. საუბრისას ასევე გაუმხელს, რომ წელიწადში ერთხელ, ნოემბერში, ზღვის სიღრმიდან ურჩხული ამოდისო. მაკდანის აზრით, წყალქვეშა სამყარო იდუმალებითაა მოცული და მის უფსკრულებში უძველესი არსებები აფარებენ თავს. ნისლის საყვირი ურჩხულს აფხიზლებს, თავისკენ იხმობს და ისიც მოდის. მაკდანის სიტყვებში კი მოთხრობის მთავარი გზავნილი ჟღერდება: „- ასეთია ცხოვრება, – აგრძელებდა მაკდანი, – ვიღაც ყოველთვის ელოდება ვიღაცას, ვინც არასოდეს ბრუნდება შინ. ვიღაცას ყოველთვის უყვარს რაღაც უფრო მეტად, ვიდრე იმ რაღაცას – ვიღაც. გარკვეული ხნის შემდეგ სურვილი გიჩნდება, რომ ის რაღაც გაანადგურო და მეტი ტკივილი აღარ მოგაყენოს“. [ბრედბერი 2015, 22]

ზღვის ურჩხული ნოემბრის ღამეს ნისლის ხმას ამოჰყვება და შუქურას ანგრევს.

მოზარდებს მოთხრობა დააფიქრებს სულისშემძვრელ მარტოობაზე, რაც მაკდანს, შუქურასა და ურჩხულს აერთიანებს. მაკდანის მონათხრობში ურჩხულისადმი თანაგრძნობას ვკითხულობთ და ეს მოთხრობა ამ მხრივაც დაუვიწყარი აღმოჩნდა ჩემთვის – შეძლო და გაუგო დამანგრეველ მიზიდულობას, რომელიც საკუთარი მარტოობიდან გამოიხმობს წყალმცენარეებით, ლორწოთი და ნიჟარებით სავსეკანიან ურჩხულს.

ლელა ცუცქირიძის „სოს ანუ … — …“

როდესაც სოციალურ ქსელში ფოთის შუქურას ფოტოები გამოვაქვეყნე და ამ სტატიის დაწერის სურვილი გავამჟღავნე, მწერალი, პოეტი და ილუსტრატორი, ლელა ცუცქირიძე, გამომეხმაურა და მომწერა, რომ მალე გამოვიდოდა მისი მოთხრობების კრებული და ერთი მოთხრობის მთავარი პერსონაჟი შუქურა არისო. მოუთმენლად ველოდებოდი წიგნის გამოცემას. გვიანი შემოდგომის ერთ საღამოს წიგნის მაღაზიის თაროდან შემომანათა წიგნმა სახელად „უუუ კულელე და სხვა მოთხრობები“. პროდუქტით სავსე ჩანთა ძირს დავდე და შუქურას შესახებ მოთხრობის ძებნას შევუდექი. მალე მივაკვლიე და იქვე წავიკითხე. მოთხრობების კრებული თბილისის წიგნის დღეებზე მეხუთეკლასელებთან ერთად ვიყიდე და ერთ მშვენიერ დღეს მოთხრობა „სოს ანუ … — …“ ხმამაღლა წავუკითხე.

მოთხრობა ციცინათელა გუსტავისა და შუქურა ნოეს მეგობრობას ასახავს. მოხუცი ნოე პატარა მეგობარს ცელქ თოლიებსა და შტორმებში მოხვედრილ გემებზე უყვებოდა, გუსტავსაც არ ელეოდა ციცინათელური ამბები. „ამასობაში დამეგობრდნენ კიდეც. მეგობრობა ხომ ერთმანეთისთვის ამბების მოყოლითა და ერთმანეთის მოსმენით იწყება“. [ცუცქირიძე 2023, 122]

დამეგობრების მთავარი მოტივის ფონზე არანაკლებ მნიშვნელოვანი თემა იშლება – მეგობრის გასაჭირის გაზიარება, საჭირო დროს მის გვერდით ყოფნა და დახმარების აღმოჩენა. მოთხრობის დასასრულს შუქურა ნოეს ნათურა გადაეწვება, არადა, ზღვაზე შტორმია მოსალოდნელი. ციცინათელა გუსტავი მეგობარს დაამშვიდებს, შენ მაგივრად მე გავანათებო და შუქურის ყველაზე მაღალ წერტილზე აფრინდება.

მოთხრობის ბოლო აბზაცში ვკითხულობთ: „იცი, რას ნიშნავს, როცა თუნდაც ძალიან, ძალიან შორს, ძალიან პატარა, ნამცეცისხელა სინათლე ციმციმებს შენთვის და შენს დახმარებას ცდილობს?

ეს ნიშნავს, რომ შენ აღარ დაიკარგები. რომ აუცილებლად გაიგნებ გზას. რომ აუცილებლად გადარჩები.

მთავარია, ეს სინათლე დაინახო და მისკენ წახვიდე“. [ცუცქირიძე 2023, 128]

ამ მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ ვისაუბრეთ მეგობრობაზე – როგორ ვირჩევთ მათ, როგორ ვცდილობთ მათ დახმარებას და როგორ შეიძლება იქცეს მეგობარი შენი ცხოვრების სინათლედ.

ანიმაცია „შუქურა“ / lighthouse

სამწუთიან ანიმაციაში მოქმედება შუქურაზე ვითარდება. მთავარი პერსონაჟი შუქურას მცველია და განმარტოებას მიჩვეულს ქალაქიდან მომავალი ადამიანების ხმები აღიზიანებს. შემდეგ ნათურა ფუჭდება და შუქურას სიბნელე მოიცავს. მცველს მოსალოდნელი საფრთხე აშინებს, დასახმარებლად მიიჩქარის, კარს აღებს და ხედავს, რომ ხელის ფანრებით მოაკითხეს სწორედ იმ ადამიანებმა, რომელთა ხმებიც აღიზიანებდა.

ბმულის ქვეშ დატოვებულ კომენტარებში ადამიანები სხვადასხვა ქვეყნიდან წერენ, რომ ანიმაციის მიხედვით სკოლაში თემები დაწერეს. საინტერესო იქნება, ჩვენც შევთავაზოთ მოსწავლეებს თავისუფალი თემის დაწერა და თავად იმსჯელონ, რის შესახებ დააფიქრა ანიმაციამ.

მუსიკა

ეს სიმღერა სტატიაზე მუშაობისას აღმოვაჩინე. ტექსტში ასახულია რელიგიური მოტივები. შუქურას სინათლე ფანტავს სიბნელეს და გემს, რომელიც ცხოვრებად არის მოაზრებული, მიმართულებას უჩვენებს. ზოგი ვერ ხვდება მთაზე აღმართული შუქურას დანიშნულებას და მისი დამსხვრევა მართებულად მიაჩნია. ლირიკული გმირისთვის კი შუქურა ქრისტეს სიმბოლური ხატია, მას ცოდვიანი კლდეებიდან სინათლისკენ მიჰყავს ადამიანის ცხოვრება.

ასევე, საინტერესო იქნებოდა სიმღერის ტექსტზე მუშაობა ინგლისურის მასწავლებელთან ერთად.

შუქურას სიმბოლოს მრავალმხრივი გააზრება ჩემს პროფესიას მახსენებს – მასწავლებლის დანიშნულება შუქურასას ჰგავს, რადგან ბავშვების ცხოვრების მიმართულებას ვაძლევთ, მათ გულში დასადგურებულ სინათლეს ვფანტავთ და როგორც არ უნდა წარიმართოს მათი ცხოვრება, ჩვენი არსებობა მათთვის საიმედო საყრდენად უნდა იქცეს.

ნახშირბადი საინტერესო ელემენტია როგორც თვისებების, ასევე გამოყენების თვალსაზრისით. ის აკავშირებს ცოცხალ და არაცოცხალ სამყაროს. დღეს 118 ქიმიური ელემენტი არსებობს, მათგან ნახშირბადი ერთადერთია, რომლის 20 მილიონამდე ნაერთი არსებობს. ნახშირბადის ნაერთები, ნახშირორჟანგი და მეთანი, მეცნიერების აზრით, ჯერ კიდევ ადრეულ ატმოსფეროში არსებობდნენ. დღეისთვის კი ნახშირბადის ნანომილაკი მომავლის მასალაა, მრავალი ექსპერიმენტი ტარდება მედიცინაში სიმსივნის წინააღმდეგ მის გამოყენებაზე. ნახშირბადი ის ელემენტია, რომელიც ქიმიას, ფიზიკას და ბიოლოგიას აერთიანებს. რამდენიმე ინტეგრირებულ აქტივობას გთავაზობთ ნახშირბადის, მისი თვისებებისა და გამოყენების შესასწავლად.

აქტივობა 1: მოსწავლეები ბიოლოგიისა და ქიმიის მასალებიდან გაიხსენებენ რამდენიმე საკითხს, „ვიცი, გავიგე, მინდა ვიცოდე…“. ინსტრუმენტის გამოყენებით იმუშავებენ სამუშაო ფურცელზე. ქვემოთ ჩამოთვლილ დებულებებს გაანაწილებენ ცხრილში.

აქტივობა 2: ამოცანის ამოხსნა წყვილებში

ნახშირბადის ფიქსაცია – ავტოტროფები შთანთქავენ ნახშირორჟანგს და გარდაქმნიან ნახშირწყლებად. ასევე წარმოიქმნება ლიპიდები, ცილები და ნახშირბადის შემცველი სხვა ორგანული ნაერთები. ავტოტროფები ამცირებენ ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის კონცენტრაციას. იმ ტერიტორიაზე უფრო დაბალია ოქსიდის შემცველობა, სადაც ფოტოსინთეზის სიჩქარე და ინტენსივობა მაღალია.

ამოცანა:

სურათზე ორი რუკაა გამოსახული. ისინი ნახშირ- ორჟანგის კონცენტრაციას დედამიწიდან რვა კილომეტრის სიმაღლეზე აჩვენებენ 2011 წლის მაისისა და ოქტომბრის თვეებში.

ა) როგორ ფიქრობ, ოქტომბრის თვეში სამხრეთ ნახევარსფეროში შემოდგომაა თუ გაზაფხული?

ბ) შეადარე ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში მაისსა და ოქტომბერში. რა უნდა იყოს განსხვავების მიზეზი?

გ) შეადარე ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია მაისში ჩრდილოეთსა და სამხრეთ ნახევარსფეროში. რა უნდა იყოს განსხვავების მიზეზი?

დ) რუკების მიხედვით დაასახელე ის ტერიტორიები, სადაც ყველაზე დაბალია ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია, რაზე მიუთითებს ეს ფაქტი?

აქტივობა 3: სიტუაციური ამოცანის განხილვა ინდივიდუალურად

ნახშირორჟანგი წყალხსნარებში – წყლის ჰაბიტატებში ნახშირორჟანგი ან წყალში გახსნილი გაზის სახითაა, ან ბიკარბონატის იონის ფორმით. წყალში გახსნისას მიიღება ნახშირმჟავა, რომელიც იშლება წყალბადისა და ბიკარბონატის იონებად. ამიტომ ნახშირორჟანგი ამცირებს ხსნარის pH-ის რიცხვით მნიშვნელობას.

განიხილე სიტუაცია და ახსენი მიზეზი: ეკოლოგებმა შეისწავლეს ზღვის კლდოვან უბნებში pH. ეს უბნები დასახლებულია ცხოველებითა და წყალმცენარეებით. აღმოჩნდა, რომ წყალში იზრდება წყალბადიონების კონცენტრაცია, ასევე მცირდება ნახშირორჟანგის შემცველობა. დაადგინეს, რომ დღისით pH=10, ღამით კი pH=7. რატომ?

აქტივობა 4: ამოცანის ამოხსნა – მოსწავლეები განიხილავენ დიაგრამას და უპასუხებენ შეკითხვებს:

ნახშირორჟანგის შთანთქმა ავტოტროფები ნახშირორჟანგს იყენებენ ნახშირბადის ნაერთების შესაქმნელად ფოტოსინთეზის, ან სხვა პროცესის შედეგად. იქმნება კონცენტრაციული გრადიენტი ატმოსფეროსა და უჯრედებსა და წყალსა და უჯრედებს შორის. ხმელეთის მცენარეებს ბაგეები შეიძლება ჰქონდეთ ფოთლის ზედაპირზე, ქვემოთ ან ორივე მხარეს. წყლის მცენარეებს კი აუცილებლად ზემოდან აქვთ ბაგეები.

აერობული სუნთქვის დროს უჯრედებიდან ნახშირორჟანგი გამოიყოფა ნარჩენი პროდუქტის სახით. ის გადადის ატმოსფეროში.

ამოცანა: pH-ის ცვლილება აკვარიუმში

დიაგრამა გამოსახავს სინათლის ინტენსივობისა და pH-ის ცვლილებას 24 საათის განმავლობაში, ხელოვნურ ეკოსისტემაში, აკვარიუმში.

ა) ახსენი სინათლის ინტენსივობის ცვლილებების მიზეზი;

ბ) რამდენი დღის განმავლობაში აგროვებდნენ მონაცემებს?

გ) რა დამოკიდებულებაა დღისით სინათლის ინტენსივობასა და pH-ის ცვლილებას შორის?

დ) როგორ იცვლება წყლის pH ღამის განმავლობაში? ახსენი მიზეზი.

საკითხავი მასალა:

მეთანოგენეზი – 1776 წელს ალესანდრო ვოლტამ იტალიაში, ლაგო მაჯორეს ნაპირებთან გაზი შეაგროვა, რომელიც აალებადი აღმოჩნდა. სახელი მას არ დაურქმევია, თუმცა ეს აირი მეთანია. ის დიდი რაოდენობით გამოიყოფა ანაერობულ გარემოში, როგორც ნარჩენი პროდუქტი. ანაერობული პროკარიოტების სამი დიდი ჯგუფი არსებობს:

1. ბაქტერიები, რომლებიც ორგანულ ნაერთებს გარდაქმნიან მჟავებად, სპირტად, ნახშირორჟანგად და წყალბადად.
2. ბაქტერიები, რომლებიც ორგანული მჟავასა და სპირტისგან წარმოქმნიან აცეტატს, ნახშირორჟანგს და წყალბადს;
3. არქეები, რომლებიც ნახშირორჟანგისა და წყალბადისგან წარმოქმნიან მეთანსა და წყალს, ძმარმჟავასგან კი მეთანსა და ნახშირორჟანგს. მესამე ჯგუფის არქეები მეთანს წარმოქმნიან: ტბის ფსკერზე, ჭაობებში, ტერმიტებისა და ძუძუმწოვრების ნაწლავებსა და ნარჩენების დამარხვის ადგილებში. მეთანის მცირე რაოდენობა დიფუზიით ხვდება ატმოსფეროში, 1.7-1.8 მკმოლი/მოლი. მეთანი იწვება, როგორც საწვავი. მეთანის ჟანგვა – ატმოსფეროში მეთანი რჩება 12 წელი, შემდეგ ბუნებრივად იჟანგება სტრატოსფეროში. ჟანგბადისა და ჰიდროქსილის რადიკალები ჩართულია მეთანის ჟანგვის პროცესში, ამ ფაქტით აიხსნება ის, თუ რატომ არაა მეთანი დიდი რაოდენობით ატმოსფეროში.

ტორფის წარმოქმნა – ნარჩენები იშლება საპროფიტული ბაქტერიებისა და სოკოების მიერ. საპროფიტულ ორგანიზმებს სჭირდებათ ჟანგბადი სუნთქვისთვის, რომელსაც იღებენ ნიადაგიდან. ზოგ გარემოში ნიადაგში წყალი ვერ მოძრაობს და ნიადაგი ხდება ანაერობული. საპროფიტები კვდებიან, ნარჩენები კი ვერ იშლება ბოლომდე. ვითარდება მჟავა გარემო, რომელიც აინჰიბირებს მეთანის წარმოქმნის პროცესს.

აქტივობა 5: ამოცანა

ტუნდრის ეკოსისტემის ნიადაგები შეიცავენ დიდი რაოდენობით ნახშირბადს ტორფის სახით. მისი დაგროვების მიზეზი ნარჩენების დაშლის შეფერხებაა. ეკოლოგებმა ნიმუშები შეაგროვეს ალიასკაში ბუჩქოვან ტყეებში. ზოგიერთ ნიადაგს ამდიდრებდნენ აზოტითა და ფოსფორით რვა წლის განმავლობაში (TF), ზოგს არა (TC). ნიადაგები 100 დღის განმავლობაში 7-15⁰ C-ზე ზოგი ტენიანი იყო (M), ზოგი ძალიან ბევრი წყლით გაჟღენთილი (W). ნიადაგში ზომავდნენ ნახშირბადისა და ნახშირორჟანგის რაოდენობას.

ა) იმსჯელე ნიადაგის ტემპერატურის მატებისას ნიადაგში გამოყოფილი ნახშირბადის რაოდენობის ცვლილების შესახებ. ახსენი მიზეზი.

ბ) შეადარე ერთმანეთს ნახშირბადის გამოყოფის სიჩქარე ტენიან და ჭარბწყლიან ნიადაგებში. ახსენი მიზეზი.

გ) რა გავლენას ახდენს სასუქების რაოდენობა ნახშირბადის გამოთავისუფლების პროცესზე?

დ) რომელი ფაქტორი უფრო მეტად მოქმედებს გამოყოფილი ნახშირბადის რაოდენობაზე, ტემპერატურის ზრდა თუ სასუქების რაოდენობა?

დიდი რაოდენობით ნაწილობრივ დაშლილი ორგანული ნივთიერებები გროვდება ეკოსისტემაში და ილექება მუქი ყავისფერი ნივთიერების, ტორფის სახით. დედამიწის ზედაპირის 3% ტორფია.

აქტივობა 6: ინტერაქციული რესურსების გამოყენებით ნახშირბადის ციკლის შესწავლა

ა) თამაში ნახშირბადის გარდაქმნასთან დაკავშირებით.

ბ) ფოტო-ვიდეო მასალა ნახშირბადის ციკლთან დაკავშირებით. რესურსის გამოყენება სასურველია ინგლისურის მცოდნე მოსწავლეებთან.

გ) plix ნახშირბადის ციკლი – მოსწავლე სამი სახის ქანების ერთმანეთში გარდაქმნის პროცესს დააკვირდება და ერთმანეთს შეუსაბამებს გამომწვევ მიზეზსა და შედეგს. იქვე მოცემულია ინგლისურ ენაზე ქვიზი. სწორი პასუხი გამოსახულია სურათზე:

დ) ინტერაქტივი ნახშირბადის ციკლი.

ე) თავსატეხი – ნახშირბადის ციკლი.

ვ) ვიდეო სავარჯიშო – მოსწავლეს ვიდეოს ყურების პარალელურად ეძლევა შეკითხვები, რომლებსაც შეუძლია უპასუხოს წერილობით ან ხმოვანი ფორმით.

ზ) საკითხავი მასალა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ქიმია 9 კლასი. ზარდიაშვილი, აბრამიშვილი. გამომცემლობა ტრიასი 2021 წელი;
2. ელექტრონული წიგნი მეცნიერება – ზარდიაშვილი;
3. Oxford IB Diploma Programme – 2014.

სკოლაში ხშირად მოისმენთ ფრაზებს – „მშობელი შვილის სპეციალურ საგანმანათლებლო საჭიროებას არ აღიარებს“, „მშობელმა უარი თქვა, ბავშვი მულტიდისციპლინურმა გუნდმა შეაფასოს“, „მშობელს არ უნდა თავისი შვილის მდგომარეობის მიღება“, „მშობელს შვილი ფსიქოლოგთან არ მიჰყავს“, „მშობელი საქმის კურსში არ გვაყენებს, რა დიაგნოზი აქვს მის შვილს“ და ა.შ.

მშობელი, მშობელმა, მშობელს, მშობლის… – ეს სიტყვა ყველა ბრუნვაში ისმის…

უმეტესად, ასეთი მოსაზრებები სკოლის თანამშრომლებს ეკუთვნით, რათა ხაზი გაუსვან, როგორ არ ეხმარებიან მშობლები პედაგოგებს ინკლუზიური განათლების დანერგვის პროცესში. ამ ყველაფრის მიღმა კი ერთადერთი კონტექსტი იკითხება – „მშობელი არ ეხმარება თავის შვილს და ჩვენ, სკოლამ, მასწავლებლებმა, რა ვქნათ?!“

შესაძლოა გაუცნობიერებლად, მაგრამ თითოეული ასეთი ფრაზა მშობლის ირიბი დადანაშაულება და კრიზისიდან მშრალად გამოსვლის მცდელობას ჰგავს. მაშინაც კი, როცა ზემოთ ჩამოთვლილი მოსაზრებები უსაფუძვლო არ არის.

სკოლაში ნაკლებად ფიქრობენ, რატომ აკეთებენ ამას მშობლები? არ თუ ვერ ეხმარებიან ეხმარებიან შვილებს? რა უდევს საფუძვლად მშობლის ასეთ ქცევას? ამ საკითხებზე, სპეციალისტების გარდა, არავინ საუბრობს. მათი მოსმენა კი ცოტას თუ გვიყვარს.

შევთანხმდეთ, რომ ბავშვისთვის ნამდვილად უკეთესი იქნებოდა, განსაკუთრებულ საჭიროებაზე ეჭვის შემთხვევაში მშობელს შვილი სპეციალისტთან წაეყვანა, გაეკეთებინა შეფასება. შემდეგ სკოლაში მიეტანა ფურცელზე ამობეჭდილი, ბეჭედდარტყმული დიაგნოზი ან საუკეთესო შემთხვევაში სპეციალისტის მიერ პედაგოგებისთვის გაცემული რეკომენდაციები, რომლითაც მასწავლებლები იმოქმედებდნენ; პარალელურად შვილი ეტარებინა ყველა ტიპის თერაპიაზე, რაც მას სჭირდება. ასეც ხდება, როცა მშობელი თავის თავში პოულობს ძალას, ეს ყველაფერი გააკეთოს. მაგრამ თუ ეს ძალა ვერ იპოვა…

• თუ შეეშინდა, რომ მის სტატუსიან შვილს სკოლაში დასცინებენ…
• თუ შეეშინდა, რომ მის შვილს განსხვავებულის სახელი დაერქმევა;
• მასაც ისევე დაუძახებენ „ინკლუზიურ ბავშვს“, „აუტისტს“, „დაუნს“, „ბნედიანს“, „ფსიხსა და შეშლილს“, როგორც ეს სხვაზე მოუსმენია;
• თუ შეეშინდა, რომ მისი საყვარელი შვილი საზოგადოებისთვის მოსიარულე დიაგნოზად გადაიქცევა, რის შემდეგაც ბავშვის ყველა თვისებასა და ხასიათის თავისებურებას დიაგნოზი დაჩრდილავს. რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანი კი აღარ იქნება ამ ბავშვში მთავარი, არამედ დიაგნოზი;
• თუ შეეშინდა, რომ არავის მოუნდება სტუმრად მივიდეს მასთან და დაპატიჟოს მისი შვილი, იმიტომ, რომ სხვანაირია;
• თუ შერცხვება მისი შვილის გამო, იმიტომ, რომ სიბრალულით ან ბრაზით მიაჩერდებიან;
• თუ შეეშინდება, რომ მის შვილს განსხვავებულობის გამო გარიყავენ;
• თუ საზოგადოება განსხვავებული შვილის გამო თავს უბედურ ადამიანად აგრძნობინებს;
• თუ საზოგადოება მისგან მსხვერპლის ან გმირის შექმნას შეეცდება და მიზეზების ძიებას დაიწყებს, რატომ მოუვლინა განგებამ განსაცდელის თუ საჩუქრის სახით ეს ბავშვი;
• თუ შეეშინდა, რომ ამ დიაგნოზის დადგენისა და გასაჯაროების შემდეგ მისი შვილი „ჩვეულებრივი ბავშვი“ აღარ იქნება და მისი ცხოვრება უარესობისკენ შეიცვლება, რა თქმა უნდა, ის ყოველთვის შეეცდება, რომ ბავშვის უცნაური საქციელი მის ხასიათს ან გარემო პირობებს დააბრალოს და არ აღიაროს, რომ ბავშვს სპეციალური საჭიროება აქვს.

ჩვენი სინამდვილე ასეთია – სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების მიმართ სტიგმა იმდენად ძლიერია, რომ ადამიანების მნიშვნელოვან ნაწილს, რომელთა შორის მშობლებიც არიან, აღარ შესწევთ ძალა, გაუმკლავდნენ ზემოთ ჩამოთვლილ სტრესორებს, რომელთა აბსოლუტური უმრავლესობა საზოგადოებაში იბადება, ვითარდება, თავს ესხმის და უკან სწევს სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვების ოჯახებს. ჩვენ ასე გვჯერა, რომ „ღმერთი ყველას იმ ზომის განსაცდელს გვიგზავნის, რამდენის ზიდვაც შეგვიძლია“, ჩვენ მიგვაჩნია, რომ „მშობელმა ყველაფერი უნდა შეძლოს, რაც მის შვილს სჭირდება, იმაზე მეტიც უ ნ დ ა შეძლოს, ვიდრე შეუძლია, ვიდრე რესურსი აქვს“. ვამბობთ სიტყვას „უ ნ დ ა“, მაგრამ არ ვფიქრობთ, შეუძლია კი? ყველას შეუძლია? ყველას ერთნაირად შეუძლია?

და ჩვენ რას ვაკეთებთ იმისთვის, რომ მშობელმა შვილის დახმარება შეძლოს? მე, როგორც ერთი ადამიანი:

• ვსწავლობ სწორი ტერმინებით საუბარს თუ ჯერ კიდევ „ინკლუზივს“ ვეძახი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს?
• მაქვს ადეკვატური მოლოდინი ამ ბავშვის მიმართ, თუ მგონია, სტატუსიანი ბავშვი მაინც ვერაფერს მიაღწევს.
• მინდა ჩემი შვილის მეგობრად, ქმრად, ცოლად ისეთი ადამიანი, ვისაც განსხვავებულის იარლიყი აქვს.
• როგორ ვიქცევი, როცა სკოლაში, ქუჩაში, ტრანსპორტში, მაღაზიაში თუ სხვაგან ბავშვს ტანტრუმი აქვს? ყურადღებას არ ვამახვილებ, მშობელს თანადგომას ვუცხადებ, თუ ამრეზით ვუყურებ და მივუთითებ, რომ ცუდი მშობელია, შვილი ვერ გაუზრდია, მგზავრებს აწუხებს და ტრანსპორტიდან უნდა ჩავიდეს…
• ჩვეულებრივ ამბად ვიღებ, როცა ჩემთან სტუმრად სპეციალური საჭიროების ბავშვი მოდის, თუ მირჩევნია მშობლებმა ის სახლში დატოვონ?
• ვაცნობიერებ, რომ კანონის წინაშე ეს ბავშვი სხვათა თანასწორია, თუ მენანება ჩემი დრო, რომელიც მას უხვად უნდა დავახარჯო და სხვებს მოვაკლო.
• ვიზიარებ იმ მოსაზრებას, რომ სსსმ მოსწავლეები ინკლუზიურად, ჩვეულებრივ სკოლაში უნდა იღებდნენ განათლებას, თუ გულის სიღრმეში მიმაჩნია, რომ „მათთვისვე იქნება უკეთესი, თუ ცალკე ისწავლიან“.
• ვეხმარები მშობელს, გვერდით დაუდგეს შვილს, თუ მთელ ძალას იმაზე ვხარჯავ, რომ ის დავანახო და დავუმტკიცო, რასაც მე ვხედავ, ის კი არ აღიარებს.
• ჩემდაუნებურად, მე თვითონ ხომ არ ვქმნი სკოლაში მასტიგმატიზებელ გარემოს?

თუ ჩვენ ამ და მსგავს შეკითხვებს გულწრფელად ვუპასუხებთ, მივხვდებით, რატომ უჭირთ მშობლებს შვილის სპეციალური საჭიროებების აღიარება. იმასაც მივხვდებით, რა უნდა გავაკეთოთ, რომ აღარ გაუჭირდეს და იმასაც, რომ სინამდვილეში ჩემი მიზანი ბავშვის დახმარება კი არა, მშობლისთვის იმის დამტკიცებაა, რომ მთელი ამ ხნის განმავლობაში მე ვიყავი მართალი.

თუ სკოლის თანამშრომლებს ბავშვის დახმარება სურთ, ემპათიაა საჭირო. მშობლის თვალთახედვის, მისი ემოციური მდგომარეობის გაგებისა და გაზიარების გარეშე სკოლა ვერ გახდება მშობლის პარტნიორი და არც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ოჯახს მოუნდება სკოლასთან თანამშრომლობა.

შესაძლოა, ბევრ პედაგოგს გულწრფელად სურდეს ბავშვისთვის საუკეთესო და ამაში მშობლის როლსაც მკაფიოდ ხედავდეს, მაგრამ ის უნდა შეეგუოს მოცემულობას, რომ ყველა მშობელს ერთნაირი რესურსი არ აქვს.

სპეციალისტების რეკომენდაციით, სიტუაციიდან გამოსავალი ასეთია: სკოლა და პედაგოგები მშობლის ნაცვლად პასუხისმგებლობას ვერ აიღებენ. მათ უნდა გააგრძელონ მშობლებთან მუშაობა, შექმნან უსაფრთხო კლიმატი, დაამყარონ სწორი კომუნიკაცია, აგრძნობინონ მშობლებს, რომ ეს თანამშრომლობა მხოლოდ და მხოლოდ ბავშვის ინტერესების სასარგებლოდ წარიმართება. თუ მშობელს ეცოდინება, რომ სკოლა ყველა ზომას მიიღებს, მისი შვილი სტატუსის გამო დაცინვის სუბიექტი და თითით საჩვენებელი არ გახდეს; ამ სტატუსის გამო პედაგოგები მასზე ხელს არ ჩაიქნევენ და ბავშვს დარჩენილი სასკოლო წლების რესურსოთახში გატარება არ მოუწევს; მასწავლებლები და კლასელები „ინკლუზიურ ბავშვს“ არ დაუძახებენ; სასკოლო საზოგადოება იზრუნებს, აიმაღლოს ცნობიერება მისი მოსწავლის საჭიროების შესაბამისად; თუ ეცოდინება, რომ საზოგადოება არ გარიყავს განსხვავებულობის გამო და მშობელს არ შეარცხვენს, თუ მისი შვილი გამოავლენს მიუღებელ ქცევას, მას გაუადვილდება მიიღოს შვილი ისეთი, როგორიც არის. მიიღოს და იმოქმედოს ბავშვის ინტერესების შესაბამისად.

დაბოლოს, ის, რაც ჩვენ ყველამ უნდა ვიცოდეთ. სპეციალისტები ამბობენ, რომ დიაგნოზის გაგებიდან დიაგნოზის მიღებამდე მშობლები გრძელ და ინდივიდუალურ გზას გადიან. არ არსებობს ნორმა, რა ვადაა საჭირო, იმისთვის, რომ მშობელმა შვილის დიაგნოზს თვალი გაუსწოროს და დაგეგმოს, როგორ დაეხმაროს ბავშვს. ერთ მშობელს თუ რამდენიმე საათი ჰყოფნის, სხვას შეიძლება მთელი ცხოვრება დასჭირდეს ამისთვის. განცდა, რომელიც შვილის დიაგნოზის პირველად მოსმენის შემდეგ ეუფლება მშობელს, ძალიან ჰგავს დანაკარგის მდგომარეობას. მშობელი გლოვობს იმ წარმოდგენებს, სურათხატებს, ცხოვრების გეგმებსა და მოლოდინს, რომლებიც შვილის მუცლად ყოფნის პერიოდიდან თავისდაუნებურად ჰქონდა შექმნილი. მას შეიძლება დაეუფლოს ბრაზი, სასოწარკვეთა, უარყოფა, დეპრესია. ის შეიძლება სვამდეს შეკითხვებს: რატომ მაინცდამაინც მე? რატომ მაინცდამაინც ჩემი შვილი? რამ გამოიწვია ეს? ეძებდეს მიზეზებს წარსულსა და აწმყოში, ადანაშაულებდეს თავის თავსა და სხვებს. მაშინაც კი, როცა სახეზეა დიაგნოზის ყველა ნიშანი, უჭირდეს თვალი გაუსწოროს სინამდვილეს. ამ დროს მშობელი ხშირად ფიქრობს: იქნებ შეეშალათ? ებღაუჭება იმედს და უარყოფს დიაგნოზს. ვიდრე მატრავმირებელ მოვლენას მიიღებდეს, მშობელი სხვადასხვა თანმიმდევრობით გადის ამ ფაზებს. ასეთ დროს მშობლებს გაკიცხვის ნაცვლად მოსმენა, გამხნევება, მხარდამჭერი და თანასწორი გარემო სჭირდებათ, სადაც არაფრის შეეშინდებათ, სადაც ეცოდინებათ, რომ საზოგადოება და მათ შორის სკოლა, მიიღებს მის შვილს, თუნდაც ის სხვებს არ ჰგავდეს.

ვიდრე მშობელი ამ ურთულეს გზას გაივლის და აღიარებს, რომ სირთულე არსებობს, მანამდე საჭიროა, ყოველგვარი ფორმალობის გარეშე, სკოლაში გავაკეთოთ ყველაფერი, რასაც გავაკეთებდით იმ შემთხვევაში, მშობელს აღიარებული რომ ჰქონოდა შვილის დიაგნოზი.

წერილის შინაარსი ეყრდნობა თამარ გაგოშიძის ნეიროფსიქოლოგიის ცენტრის ფსიქოდიაგნოსტისა და ფსიქოკონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ვიდეოლექციას მშობლებისა და პედაგოგებისთვის, რომელიც ჩატარდა გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ წარმოებული საკომუნიკაციო კამპანიის „დაინახე ყველა ფერი“ ფარგლებში. წყარო https://www.facebook.com/dainaxeyvelaferi/videos/770619260577077

 რატომ შეიძინა მარკეტინგმა ასეთი მნიშვნელობა თანამედროვე საზოგადოებაში?

„მარკეტინგი, სიმართლის ოსტატურად გამოყენების ხელოვნებაა“.

ფილიპ კოტლერი

(დაბ. 1931 წ., ამერიკელი პროფესორი, მართვის თეორეტიკოსი).

ალბათ ყველას გსმენიათ სიტყვა „მარკეტინგი“ (marketing), რომელიც სხვა ენებში ინგლისურიდან შევიდა და დიდი ხანია, უკვე მყარად დაიმკვიდრა თავი მსოფლიოს სხვადასხვა ხალხის ყოველდღიურ ლექსიკონში. საკუთრივ სიტყვა „მარკეტინგი“ ინგლისურში, ლათინური ენიდან, სიტყვა mercatus-დან (ლათ. სავაჭრო ადგილი, ბაზარი, ვაჭარი) დამკვიდრდა. ინგლისურენოვან ლექსიკონებში პირველად მე-16 საუკუნეში გამოჩნდა. ტერმინი „მარკეტინგი“, ბაზარზე საქონლის შეძენისა და გაყიდვის პროცესის აღსაწერად გამოიყენეს. ამ სიტყვას (და ზოგადად მარკეტინგის კონცეფციას) განსაკუთრებით ხშირად იყენებენ ბიზნესთან, კომერციასთან ან/და არამომგებიან ორგანიზაციის მართვასთან დაკავშირებული ადამიანები, რომლებიც თავის მხრივ, ამ ორგანიზაციების ან ფირმების (კომპანიების) მენეჯერები (ანუ მმართველები) არიან და პროფესიონალურად უწევთ როგორც ბიზნესის, ისე – არამომგებიანი (ვთქვათ, საქველმოქმედო ან სოციალური აქტივიზმის) საქმიანობით დაკავებული ორგანიზაციების მართვა.

მარკეტინგი – ნებისმიერი ბიზნესის ან სხვა ტიპის საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ერთ-ერთი უმთავრესი რგოლია. იგი საშუალებას იძლევა, განისაზღვროს სამიზნე აუდიტორია, შემუშავდეს ბაზარზე საქონლის ამ მომსახურების შეთავაზების სტრატეგია, მოხდეს ახალი მომხმარებლის მოზიდვა და ძველის შენარჩუნება. მარკეტინგის გარეშე ვერცერთი ბიზნესი ვერ იქნება წარმატებული და კონკურენტული. ამერიკის მარკეტინგის ასოციაციის (American Marketing Association – AMA) მიერ შემოთავაზებული განსაზღვრების მიხედვით, მარკეტინგი გახლავთ „აქტივობა, ინსტიტუტების ნაკრები და პროცესები, რომლებიც შესაძლებელს ხდიან ისეთი შეთავაზებების შექმნას, მათ კომუნიკაციას, მიწოდებას და გაცვლას, რომლებიც ღირებულნი იქნებიან მომხმარებლისთვის, კლიენტებისთვის, პარტნიორებისთვის და ზოგადად, მთელი საზოგადოებისთვის“.

მოგებით დაკავებული ბიზნესის გარდა, მარკეტინგს დიდი მნიშვნელობა აქვს არაკომერციულ ან არამომგებიან საქმიანობაში ჩართული ორგანიზაციებისთვისაც (მაგ. სოციალური საწარმოები, საქველმოქმედო ფონდები, სხვადასხვა საფეხურის სასწავლო დაწესებულებები, სპორტული კლუბები თუ ასოციაციები, სამკურნალო და სხვა სპეციალიზებული სამედიცინო ორგანიზაციები, სხვა).

ქვემოთ გთავაზობთ დიალოგს მარკეტინგის ორ დიად „გურუს“, ფილიპ კოტლერსა (Dr. Philip Kotler) და პიტერ ფ. დრაკერს (Dr. Peter Drucker) შორის. მათი საუბარი, ძირითადად მარკეტინგის ამ ნაკლებად ნაცნობ, „არამომგებიან“ მხარეს შეეხება და ალბათ საინტერესო იქნება ნებისმიერი ადგილობრივი არაკომერციული ან საზოგადოებრივი ორგანიზაციის თანამშრომლისა თუ ხელმძღვანელისათვის.

ინტერვიუს ორიგინალური ვერსია შეგიძლიათ მოიძიოთ პიტერ დრაკერის წიგნში, Managing the non-profit organization, Practices and Principles (Peter. F. Drucker, HarperCollins Publishers, 1990, New York, NY).

ინტერვიუს სამიზნე აუდიტორიაა არამომგებიანი საგანმანათლებლო, სამედიცინო, ხელოვნების მხარდამჭერი და რელიგიური ორგანიზაციების ხელმძღვანელები, მარკეტინგისა და სახსრების მოზიდვის პროფესიონალები.

პიტერ ფ. დრაკერის[1] ინტერვიუ ფილიპ კოტლერთან[2]

პიტერ დრაკერი: ფილიპ, როდესაც 1971 წელს გამოაქვეყნეთ წიგნი Non-profit Marketing (მარკეტინგი არამომგებიანი ორგანიზაციებისათვის), ახლა მას ეწოდება „სტრატეგიული მარკეტინგი არამომგებიანი ინსტიტუტებისათვის“ და ახლა იგი უკვე მეოთხედ გამოიცა – მაშინ არამომგებიანი ინსტიტუციებისათვის ამ თემის შესახებ ბევრი არაფერი იყო ცნობილი. თუ სწორად მახსოვს, არამომგებიანმა ინსტიტუტებმა დიდად არც მიიღეს ეს კონცეფცია?

ფილიპ კოტლერი: კი ეს მართალია. ისინი დაინტერესებულნი იყვნენ თავიანთი ანგარიშგებისა და ფინანსების მართვის გაუმჯობესებით და იწყებდნენ მენეჯმენტში თქვენი იდეების გააზრებასა და გამოყენებას. მაგრამ ისინი არ საუბრობდნენ მარკეტინგზე. ჩემი დაკვირვებით, ზოგიერთი მათგანი იყენებდა მარკეტინგს, თუმცა ვერ აცნობიერებდა, თუ როგორ სჯობდა ამის გაკეთება. მე დარწმუნებული ვიყავი, რომ მარკეტინგი, ბიზნესის სხვა შემადგენლებთან ერთად, უნივერსალური და ტიპურია მათთვისაც (არამომგებიანი ორგანიზაციებისთვის) და კარგად ერგება ყველა ამ სახის ინსტიტუტის საქმიანობას. ვთვლიდი, რომ აუცილებელი იყო არამომგებიან სფეროში მარკეტინგის უფრო გააზრებული ინტეგრირება.

პიტერ დრაკერი: იმ დროის შემდეგ საკმაოდ ბევრმა არამომგებიანმა ინსტიტუტმა აღიარა თეორიის საჭიროება. როგორ „გადაითარგმნა” ეს ყველაფერი პრაქტიკაში?

ფილიპ კოტლერი: სხვადასხვა ინსტიტუტმა მარკეტინგი სხვადასხვანაირად გაიაზრეს და გამოიყენეს. საავადმყოფოებმა მალევე გაიგეს მარკეტინგის ფუნქციების მნიშვნელობა, მაგრამ კოლეჯები და უნივერსიტეტები, ჯერ კიდევ ჩამორჩებიან მათ. მუზეუმებმა და ხელოვნების ინსტიტუტებმაც კარგად გაიაზრეს მარკეტინგის მნიშვნელობა, თუმცა ბევრმა ორგანიზაციამ შეცდომით გაიგო მისი შინაარსი. ისინი ხშირად ურევენ მარკეტინგს გაყიდვების ხელშეწყობასა და რეკლამირებას, და ამიტომაც, ვერ გრძნობენ მის აუცილებლობას.

პიტერ დრაკერი: კარგით, მაშინ მითხარით, როგორია მარკეტინგის თქვენეული განსაზღვრება არამომგებიანი ინსტიტუტებისათვის? ჩემი მეგობრების უმეტესობა, არამომგებიანი სექტორიდან, გაკვირვებული დარჩება იმით, რაც ახლა თქვით – რომ ზოგიერთ ინსტიტუტს მარკეტინგში ერევა გაყიდვების ხელშეწყობა და რეკლამირება. მათი უმეტესობა თვლის, რომ ზუსტად ეს არის მარკეტინგი.

ფილიპ კოტლერი: მარკეტინგის უმთავრესი ამოცანებია ბაზრის შესწავლა, სეგმენტირება, ჯგუფებისათვის მომსახურების მიზანმიმართულად შეთავაზება, საკუთარი თავის პოზიციონირება ბაზარზე და ისეთი მომსახურების შეთავაზება, რომელზეც მოთხოვნა არსებობს. რეკლამირება და გაყიდვების ხელშეწყობა დაგვიანებული საქმიანობებია. მე არ მსურს მათი მნიშვნელობის მინიმიზება. თქვენ წლების წინ შოკი მოჰგვარეთ ბევრს, როდესაც შესანიშნავად ჩამოაყალიბეთ და თქვით, რომ მარკეტინგის მიზანია ის, რომ გაყიდვების ხელშეწყობა აღარ იყოს აუცილებელი. რა შეიძლება იყოს მარკეტინგი, თუ იგი გაყიდვები არ არის? მოკლე განსაზღვრება, რომელიც გამიგონია, არის საჭიროებების პოვნა და მათი დაკმაყოფილება. მე დავუმატებდი, რომ ეს ქმნის დადებით ღირებულებას ორივე მხარისათვის. კონტრასტი მარკეტინგსა და გაყიდვებს შორის არის ის, რომ თუ იწყებ მომხმარებლით, კლიენტით ან იმ ჯგუფებით, რომელთა კარგად მომსახურებაცაა მიზანი – მაშინ ეს მარკეტინგია. თუ დაიწყებ პროდუქტების ნაკრებით, რომელიც უკვე გაქვს და გსურს ეს პროდუქტები რამენაირად გაყიდო რომელიმე ბაზარზე, რომელსაც მიაგნებ, მაშინ ეს გაყიდვებია („სელინგი”/selling, ლ.ა.).

პიტერ დრაკერი: ჩემი მეგობრების უმეტესობა არამომგებიანი სექტორიდან ნამდვილად დაეთანხმება თქვენ მიერ სულ ცოტა ხნის წინ ნათქვამ განსაზღვრებას. მაგრამ ამის შემდეგ იტყვიან: განა ის საჭიროება, რომელსაც ჩვენ ვემსახურებით, ისედაც ცხადი არ არის? არიან ადამიანები, რომლებიც ღარიბები არიან და ვიღაცამ მათ საჭმელი უნდა მიაწოდოს. არიან ისეთებიც, ვინც ცოდვაში ცხოვრობენ და ვიღაცამ მათ სულიერი დახმარება უნდა შესთავაზოს. ისინი (არამომგებიანი ორგანიზაციები) თავს განიხილავენ საჭიროებების შემამსუბუქებელ ორგანიზაციებად და ბოლომდე ვერ იგებენ, კიდევ რა უნდა გააკეთონ დამატებით. ეს ძალიან ერთმხრივი ხედვა ხომ არ არის?

ფილიპ კოტლერი: ბევრი ორგანიზაცია ძალიან კარგად არის ჩამოყალიბებული იმ საჭიროებებზე, რომელთა მომსახურებაც სურთ, მაგრამ მათ ხშირად არ ესმით ამ საჭიროებების შინაარსი, მომსახურების მიმღების (ბენეფიციარის, მომხმარებლის, ლ.ა.) პერსპექტივიდან. ორგანიზაციები აკეთებენ შეფასებებს, რომლებიც წარმოადგენენ ამ საჭიროებების შესახებ მათ საკუთარ ინტერპრეტაციას. მაგალითად ავიღოთ საავადმყოფო[3]. ხშირად საკითხი ასე დგება: ეს ავადმყოფობის ინსტიტუტია თუ ჯანმრთელობის? საავადმყოფოების უმეტესობა ამბობს, რომ ისინი მუშაობენ იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ავად არიან და ხელს უწყობენ მათ გამოჯანმრთელებას. ჩვენ შეგვიძლია ვიკამათოთ იმაზე, რომ საავადმყოფოების რეალური მისია უფრო ავადმყოფობის პრევენციაა. ამით იმის თქმა მსურს, რომ არის ძალიან ბევრი ნიუანსი, რომლებიც მნიშვნელოვანია მომუშავე ორგანიზაციებისათვის, ბაზარზე არსებული საჭიროებების ინტერპრეტირებისას. სწორედ ამას ვეძახი მომხმარებელთა (ან კლიენტების) საჭიროებების გამოკვლევას. ზოგადად, კითხვა ასე უნდა დაისვას: არიან კი ეს ორგანიზაციები კლიენტზე მორგებულნი თავიანთი მომსახურებებით? არიან კი ისინი შექმნილნი კლიენტის საჭიროებებისთვის?

პიტერ დრაკერი: შეგიძლიათ მოგვიყვანოთ მაგალითი არამომგებიანი ორგანიზაციისა, რომელსაც კარგად ესმის მარკეტინგი და პრაქტიკაში იყენებს მას? რას აკეთებენ ისინი?

ფილიპ კოტლერი: კარგი მაგალითია სტენფორდის უნივერსიტეტი და ის წესი, რომლის მეშვეობითაც იგი იზიდავს სახსრებს თავისი კურსდამთავრებულებისგან და სხვა წყაროებიდან. სტენფორდმა მთლიანად ბაზარზე ორიენტირებული მიდგომა აირჩია. მათ განვითარების ოფისისათვის შეარჩიეს მენეჯერები, რომლებიც სხვადასხვა სახის კურსდამთავრებულთა (Alumni, ინგლ.) ჯგუფებზე მუშაობენ. თითოეული მენეჯერი თავის ჯგუფთან ეფექტური და ეკონომიკური მეთოდით მუშაობს. მაგალითად, ისინი, ვინც სტენფორდი დაამთავრეს, იღებენ ორ წერილს, პერსონალურ გზავნილს (ე.წ. direct-mail piece) მანამდე, სანამ უიმედობის გამო უნივერსიტეტი ჩათვლის, რომ მათთან აღარ გააგზავნოს კორესპონდენცია. ისინი, ვინც სტენფორდს 25-დან 75 აშშ დოლარამდე სწირავენ, იღებენ სამი-ოთხი წერილით მეტს. იმ კურსდამთავრებულებს, რომლებიც უნივერსიტეტისთვის 75 დოლარზე მეტს აგზავნიან, უკვე ტელეფონით უკავშირდებიან და ისე სწირავენ მადლობას და ა.შ. მთლიანობაში, განვითარების ოფისის მთელი მიდგომა დამყარებულია ბაზრის სეგმენტაციაზე და ეკონომიკურ და ეფექტურ მარკეტინგულ სამუშაოზე, რომელიც სახსრების მოზიდვის შერეულ მეთოდებს იყენებს.

პიტერ დრაკერი: ატარებს თუ არა სტენფორდი რაიმე სახის კვლევას კლიენტების შესახებ, რათა გაარკვიოს, რა არის ყველაზე ფასეული პოტენციური დონორებისთვის, უნივერსიტეტთან მიმართებაში? თუ სტენფორდი, როგორც კოლეჯების უმეტესობა, ამბობს, რომ განათლება კარგია და ჩვენ თქვენი ფული გვჭირდება?

ფილიპ კოტლერი: ძალიან სწორი შენიშვნაა, სწორედ ეს არის პრობლემა გაყიდვებზე ორიენტირებული ორგანიზაციების უმეტესობისათვის. ისინი თვლიან, რომ მათ ძალიან კარგი პროდუქტი აქვთ და არ ესმით, რატომ არ დგება ამ პროდუქტზე რიგები. სტენფორდის შემთხვევაში, ისინი თავიანთ ფანდ-რეიზინგს (ინგლ. Fund-raising, სახსრების მოზიდვა, ლ.ა.) ექსპერიმენტულად მიუდგნენ. მათ ესმით, რომ არ არსებობს უნივერსალური მიმართვა, რომელიც სტენფორდის ყველა კურსდამთავრებულზე ერთნაირად იმოქმედებს. სხვადასხვა შტრიხები სხვადასხვა ხალხისთვის უფრო ეფექტურად მუშაობს. მათ კარგად შეისწავლეს ეს შტრიხები ბაზრის ცალკეული სეგმენტების კვლევით.

პიტერ დრაკერი: სტენფორდს უწევს სტუდენტების მოზიდვაც. ეს ერთი მარკეტინგული საქმიანობაა. მანვე უნდა მოიზიდოს უმაღლესი კლასის მასწავლებლებიც, ეს ის ხალხია, რომლებსაც სიხარულით მიიწვევენ კიდევ ოც საუკეთესო სკოლაში. ამ ყველაფერთან ერთად სტენფორდმა უნდა განავითაროს დონორების ბაზა და მოიზიდოს სახსრები. ესეც, მსგავსად დანარჩენებისა, მარკეტინგული სამუშაოა. ზოგადად, ხედავთ განსხვავებებს ზემოთ ჩამოთვლილ სამ საქმიანობაში?

ფილიპ კოტლერი: ნებისმიერი ორგანიზაცია დაცურავს, ასე ვთქვათ, საზოგადოებრივ ოკეანეში. კოლეჯებს სურთ მიიზიდონ სტუდენტები. მათ ასევე სურთ, მიიზიდონ კვლევებისათვის საჭირო სახსრები სახელმწიფო ან სხვა წყაროებიდან. პრობლემა, რომელიც ასეთ დროს მარკეტინგმა უნდა გადაჭრას, არის შემდეგი: როგორ მივიღო ის პასუხები, რომლებიც მსურს, რომ მივიღო? პასუხი, რომელსაც მარკეტინგი ამ შეკითხვაზე იძლევა არის ის, რომ შენი შეთავაზება ჯგუფისადმი, რომელსაც ამ ჯგუფს უგზავნი, სწორად უნდა იყოს ფორმულირებული. ამ პასუხის მიღების პროცესს, მე „ფიქრების გაცვლას” ვუწოდებ. რა უნდა გავცე, რომ საპასუხოდ მივიღო ის, რაც მსურს. როგორ შევქმნა დამატებითი ღირებულება მეორე მხარისათვის ისე, რომ საპასუხოდ მივიღო დამატებითი ღირებულება იმისათვის, რაც მე მსურს. მარკეტინგულ აზროვნებას საფუძვლად უდევს თანაზიარობა და ურთიერთგაცვლა.

პიტერ დრაკერი: ასეთი მიდგომის გათვალისწინებით, რამდენად მნიშვნელოვანია არამომგებიანი ინსტიტუციისათვის საკუთარი თავის გამორჩეულობის ჩვენება? სტენფორდს, დარწმუნებული ვარ, ასობით სხვა კონკურენტი კოლეჯი ჰყავს. ადგილობრივ საავადმყოფოს კი სულ სამიოდე კონკურენტი თუ შეიძლება ჰყავდეს თავისსავე გეოგრაფიულ ერთეულში (ქალაქი, საგრაფო). რამდენად მნიშვნელოვანია გამორჩეულობა, განსხვავებულობა? როგორ უნდა გააკეთო ეს?

ფილიპ კოტლერი: მარკეტინგი დღეს მოიაზრება, როგორც სეგმენტაციის, მიზანმიმართული საქმიანობის და პოზიციონირების პროცესი – მე ამას STP-მარკეტინგს ვეძახი (STP – segmenting, targeting and positioninig marketing). ეს LGD-მარკეტინგის საწინააღმდეგო პროცესია (LGD – lunch, golf and dinner marketing/ლანჩის, გოლფისა და სადილის მარკეტინგი, ლ.ა.), რომელსაც შესაძლოა აქვს თავისი საჭირო ადგილი, მაგრამ იგი ვერ ცვლის სეგმენტაციის, მიზანმიმართული საქმიანობისა და პოზიციონირების პროცესს. პოზიციონირება აჩენს კითხვას: როგორ წარმოვაჩენთ ჩვენს თავს იმ ბაზარზე, რომელზეც უკვე ვართ? რით გამოვირჩევით? შენ არ შეგიძლია იყო ყველაფერი ყველასათვის. ორგანიზაციის უმეტესობა თავისი უნიკალურობის ძიებაშია, რასაც ჩვენ კონკურენტულ უპირატესობას ან უპირატესობებს ვუწოდებთ. ეს მიიღწევა ძლიერი მხარეების განვითარებით და მათი გააზრებულად წარმოდგენით იმ ბაზარზე, რომლის მოსაპოვებლადაც ვიბრძვით. ნება მომეცით, წარმოგიდგინოთ ამის ილუსტრაცია. საავადმყოფოს შეუძლია შესთავაზოს პაციენტს მომსახურებების ზომიერად კარგი ჩამონათვალი, თუმცა ამით იგი არ განსხვავდება სხვებისგან. რაც მე მინახავს, არის ის, რომ საავადმყოფოები ცდილობენ, შეისწავლონ თემის ის საჭიროებები (ან მოთხოვნილებები), რომლებიც არ არის დაკმაყოფილებული. მაგალითად, შესაძლოა, არ იყოს სპორტული მედიცინის პროგრამა, დამწვრობის განყოფილება და ა.შ. თუ ამ საავადმყოფოს მენეჯერი გონიერია, მიხვდება, ამ საჭიროებებიდან რომლებია ყველაზე მოთხოვნადი ან რომელთა შეთავაზება შეუძლიათ მათ უკეთესად. ამ მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებით, საავადმყოფო თავის „გვირგვინზე” მთავარ ალმასს ამატებს. ამით განსხვავებულობას მატებს თავის საქმიანობას. სხვაგვარად, მომხმარებლისთვის, არჩევანის გაკეთებისას, არ არსებობს მიზეზი, რომ ერთი საავადმყოფო მეორეს ამჯობინოს.

პიტერ დრაკერი: გამოდის, რომ არამომგებიანმა ინსტიტუტმა მარკეტინგის სფეროში პირველი ნაბიჯები მისი ბაზრის განსაზღვრითა და მისი მომხმარებლის განსაზღვრით უნდა დაიწყოს. საფიქრალია, ვის უნდა შესთავაზოს მან თავისი პროდუქტი და გაიაზროს ინსტიტუტის ძლიერი მხარეები. ალბათ ეს უნდა იყოს მთავარი, ვიდრე არამომგებიანი ორგანიზაცია წინადადებას ჩამოაყალიბებს.

ფილიპ კოტლერი: დიახ, ასეა. მაგალითისთვის, შესაძლოა ვისაუბროთ ეკლესიებზე (შენიშვნა: აშშ-ში, პროტესტანტულ, კათოლიკურ და სხვა დენომინაციის ეკლესიებს, არამომგებიანი რელიგიური ორგანიზაციების სტატუსი 501(c)(3) აქვთ განსაზღვრული და საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობენ, აქტიურად ეწევიან სახსრების მოზიდვის აქტივობებს, ე.წ. „ფანდ-რაიზინგს“, ლ.ა.).

რაც თქვენ თქვით, ეკლესიებისთვის პრობლემას წარმოადგენს. ერთი მხრივ, ეკლესია უნდა ცდილობდეს, მოიზიდოს ყველა ის ადამიანი, ვისაც საეკლესიო გამოცდილება აინტერესებს. ეს კი ნიშნავს, რომ ეკლესია უნდა გახდეს დივერსიფიცირებული ინსტიტუტი. მეორე მხრივ, მარკეტინგი გვკარნახობს, რომ ინსტიტუტი უფრო წარმატებული იქნება, თუ იგი განსაზღვრავს სამიზნე ჯგუფს, როგორებიცაა, დაუოჯახებლები, მეუღლეს გაცილებულნი, საზოგადოების გეიწევრები და სხვები. დივერსიფიკაციაში საინტერესო ის არის, რომ ადამიანების უმეტესობას, არ მოსწონს მათგან განსხვავებულებთან ერთად ყოფნა.

აქვეა კიდევ ერთი პრობლემა, რომელსაც მე საბაზრო ორკესტრირებას ვეძახი. როგორ აპირებთ ძალიან განსხვავებული ჯგუფების ორკესტრირებას და ამავე დროს წარმატებული ინსტიტუტის სახელის შენარჩუნებას? მარტო ესეც კი ზეწოლას იწვევს ბაზრის განსაზღვრის საქმეში. სამიზნე ბაზარს შეუძლებელია წარმოადგენდეს ყველა ჯგუფი. მაგრამ ნათელია, რომ ის ერთ ჯგუფზე მეტია. ეკლესიას სჭირდება კარგად განსაზღვრული ჯგუფები და მათი იდენტიფიკაცია, ჯგუფები, რომლებიც ეკლესიაში ეძებენ სულიერი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებელ განსაზღვრულ მომსახურებას.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

[1] – პიტერ ფ. დრაკერი (Peter F. Drucker, 1909-2005) – ავსტრიული წარმოშობის ამერიკელი პროფესორი. თანამედროვე მენეჯმენტის ერთ-ერთი უდიდესი თეორეტიკოსი და ავტორი, განმანათლებელი, რომლის ნაშრომებმაც დიდი როლი ითამაშეს თანამედროვე ბიზნესკორპორაციის საფუძვლების ფილოსოფიური შესწავლისა და გააზრების საქმეში. პიტერ დრაკერი ასევე გახლდათ მენეჯმენტის განათლების განვითარების ერთ-ერთ აქტივისტი და ინიციატორი. მას ეკუთვნის კონცეფცია მიზნების მიხედვით მართვის შესახებ (management by objectives).

[2] – ფილიპ კოტლერი (Philip Kotler) – ილინოისის ევენსტონის ნორთ-უესტერნის უნივერსიტეტის (Northwestern University) ჯ. ლ. ქელოგის საერთაშორისო მარკეტინგისა და მენეჯმენტის სკოლის პროფესორი. პიონერული წიგნის – „სტრატეგიული მარკეტინგი არამომგებიანი ორგანიზაციებისათვის” (1971) – ავტორი. თანამედროვე მარკეტინგის ერთ-ერთი წამყვანი თეორეტიკოსი და „გურუ”.

[3] – დღეს აშშ-ში არსებული, სხვადასხვა ტიპის 5 724 საავადმყოფოდან (აშშს-ს ჰოსპიტალების ასოციაციის, AHA-ს, 2011 წლის მონაცემებით) 2 903 ერთეული (50%) არამომგებიანი, არასამთავრობო კორპორაციების მიერ არის ორგანიზებული. სხვადასხვა რიგის სახელმწიფო საავამყოფოების წილი უფრო მცირეა და დაახლ. 31 %-ს შეადგენს, ხოლო კერძო საავადმყოფოების წილი დაახლოებით 18%-ია (ლ.ა.).