რედაქტორის წერილი

მასწავლებლები, სწავლების მეთოდებზე საუბრისას,   ხშირად ვამბობთ, რომ შემთხვევის ანალიზით სწავლება კარგი მეთოდია,   შემთხვევის განხილვა და ანალიზი ეფექტურია დილემების დანახვის, გააზრებისა და გამოსავლის პოვნისთვის.

მაინც რა ახასიათებს  შემთხვევის ანალიზით სწავლებას?

ეს  არის სწავლების აქტიური ფორმა, რომელიც ფოკუსირებულია შემთხვევაზე და გულისხმობს  სწავლას კეთებით. შემთხვევები არის რეალური ან გამოგონილი ამბავი, რომელიც მოიცავს „საგანმანათლებლო გზავნილს“, ნარატივს, მოვლენებს, პრობლემებს, დილემებს, თეორიულ ან კონცეპტუალურ საკითხს, რომელიც საჭიროებს ანალიზს და/ან გადაწყვეტილების მიღებას.

შემთხვევის ანალიზზე  დაფუძნებული სწავლება ერთგვარ სიმულაციას უკეთებს რეალურ სამყაროში არსებულ სიტუაციებს და შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებს, აქტიურად გაუმკლავდნენ რთულ პრობლემებს.

როგორც გამოცდილებამ გვაჩვენა, შემთხვევის ანალიზით  სწავლება ხელს უწყობს  შესასწავლი საკითხის  უფრო ღრმა გაგებას, რაც მდგომარეობს საკითხის კრიტიკულ გააზრებაში და საკითხის სხვადასხვა პერსპექტივიდან გაანალიზებაში.  მოსწავლეები სვამენ კითხვებს  მოცემული შემთხვევის  გარშემო, მუშაობენ პრობლემის გადაჭრაზე,  ურთიერთობენ თანატოლებთან, „ხსნიან“ შემთხვევას, აანალიზებენ, აჯამებენ, სწავლობენ არასაკმარისი ინფორმაციის პირობებში მუშაობას, ეკითხებიან საკუთარ თავს: „რას გავაკეთებდი ამ კონკრეტულ სიტუაციაში? ამ მეთოდით  მოსწავლე აკავშირებს თეორიას პრაქტიკასთან, რაც  ხელს უწყობს მოსწავლეებში საკითხისადმი ჯანსაღი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას და კომუნიკაციის, აქტიური მოსმენის, კრიტიკული აზროვნების, გადაწყვეტილების მიღებისა და შემეცნებითი  უნარების განვითარებას.

რატომ გავიხსენე ეს მეთოდი რედაქტორის წერილის  წერისას. ცხადია, შემთხვევით არა. წინაპირობა ჩვენი რეალობა და ყოველდღიურობაა. როცა ჩვენი სტუდენტები და მოსწავლეები, რომლებსაც ვასწავლეთ  ანალიზი, სწორი მიმართულებით მიდიან და ეს მიმართულება მხოლოდ ერთადერთ ადგილს მონიშნავს რუკაზე და ეს ადგილი მათი სამშობლო  საქართველოა.

საშინელი წყევლააო ბებიაჩემი მეტყოდა ბავშვობაში, – „ღმერთმა შენი არ  გაცოდინა და სხვისი არ გასწავლაო“- არადა, ეს ჩვენი ისტორიაა. რაც თავი მახსოვს, ამ ისტორიას  თავიდან ვწერთ და ერთხელაც ვერ დავისწავლეთ გაკვეთილი − ისევ განმეორებით, ისევ შეცდომების დაშვებით, ისევ ანალიზისა და კრიტიკულად გააზრების  გარეშე.

არადა, სამშობლო ერთადერთია.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო გარემოს პრაქტიკული ასპექტები  მასწავლებლისგან მოსწავლის პიროვნული და  სოციო-ემოციური  ფაქტორების ფართოდ გათვალისწინებას გულისხმობს, რაც, თავის მხრივ,  სწავლების სტრატეგიებისა  და მეთოდების პერსონალიზაციას, მოსწავლის საჭიროებასთან   მაქსიმალურ  შესაბამისობას მოითხოვს.  მოსწავლეები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან,  ამიტომ სასწავლო ამოცანების  გადაწყვეტისთვის   მასწავლებლები ცდილობენ, იპოვონ ის ოპტიმალური  მეთოდები და მიდგომები, რომელიც მიზანთან მიახლოებაში დაეხმარებათ. შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეთა  შესაძლებლობების რეალიზაციისთვის აქცენტი კეთდება   პრაქტიკაში  ადაპტირებული, მოდიფიცირებული დავალებების აქტიურად  გამოყენებაზე. ამ კუთხით განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა რემედიაციამ, დიფერენცირებული სწავლის პრინციპებმა და ინდივიდუალურმა სწავლებამ.

ზოგადად, რა ურთიერთმიმართება არსებობს მათ შორის  და როგორ შეიძლება მათი გამოყენება სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა ინდივიდუალური შესაძლებლობების რეალიზაციისთვის?

რემედიაცია   მოსწავლის ცოდნაში, გაგებასა თუ უნარებში არსებული ხარვეზის ან ხარვეზების  აღმოფხვრისა და გამოსწორების პროცესია, რომლის დროსაც,  სწავლაში ჩამორჩენის აღმოფხვრისა და   პრობლემის დაძლევისთვის, მასწავლებელი მოსწავლეს დამატებითი ინსტრუქციებით, ტექნოლოგიებითა და რესურსებით ეხმარება. სწორად შერჩეული რემედიაციული ჩარევით შესაძლებელია სწავლის ხარვეზების დაძლევა და მოსწავლის  აკადემიური ზრდისა  და წარმატების მიღწევა.

რემედიაცია ეყრდნობა ისეთ მეთოდებსა და მიდგომებს, როგორიცაა:

• მიზანზე ორიენტირებული  სწავლება  ანუ  კონკრეტულ ცნებებსა და  უნარებზე ორიენტირებული სწავლება. ის ხორციელდება როგორც  ინდივიდუალური სწავლების ფორმით, ასევე მცირე ჯგუფების ან დიფერენცირებული სწავლების კომპონენტების გამოყენებით;
• პირდაპირი სწავლება, რომლის დროსაც მასწავლებელი მკაფიო ახსნა-განმარტებებს, მაგალითებს, პრაქტიკულ აქტივობებს სთავაზობს მოსწავლეს. პირდაპირი სწავლება განსაკუთრებით ეფექტურია საბაზისო ცოდნისა და უნარების გასაძლიერებლად;
• მცირე ჯგუფებში ვარჯიში, რომელსაც მიმართავენ იმ შემთხვევაში, თუ   მოსწავლეთა  მცირე რაოდენობას  აქვს მსგავსი, სპეციფიკური სასწავლო საჭიროებები. მცირე ჯგუფებში სწავლა განსაკუთრებით უწყობს ხელს თანატოლებთან ურთიერთობის გაადვილებასა და ურთიერთსწავლას;
• ინდივიდუალური სწავლება, რომელიც მიმართულია მოსწავლის კონკრეტული სასწავლო საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე. რამდენადაც ამ დროს სამუშაო პროცესი მთლიანად ეყრდნობა  მოსწავლის  ტემპსა და გაგების დონეს, შესაბამისად, მოსწავლე  მეტად აღწევს  წარმატებას;
• დიაგნოსტიკური შეფასება ანუ იმ სფეროების იდენტიფიცირება, სადაც მოსწავლეს აქვს ჩამორჩენა. ამით გამოიკვეთება ის  კონკრეტული  საკითხები, რაშიც  მოსწავლეს დამატებითი მხარდაჭერა სჭირდება;
• დიაგნოსტიკური შეფასებების საფუძველზე შედგენილი ინდივიდუალური  სასწავლო გეგმა, რომელშიც განსაზღვრულია   მიზნის მიღწევის  სტრატეგიები   და რესურსებიც;
• პასუხისმგებლობისგან თანდათან გათავისუფლება: თუ დასაწყისში მოსწავლეს მეტი მხარდაჭერა სჭირდებოდა, მუშაობის შედეგად ის უფრო თავდაჯერებული ხდება,  მეტად    პასუხისმგებლობით ეკიდება  საკუთარ სწავლას და  დატვირთვაც    გადადის მასწავლებლიდან მოსწავლეზე;
• ტექნოლოგიებით სწავლება:  საგანმანათლებლო ტექნოლოგიებს, ინსტრუმენტებსა და რესურსებს რეალურად შეუძლიათ, გააუმჯობესონ სწავლის შედეგი.    ინტერაქტიური პროგრამული უზრუნველყოფა, ონლაინ გაკვეთილები, ხელმისაწვდომი საგანმანათლებლო აპლიკაციები და სახალისო ციფრული თამაშები ის  დამატებითი აქტივობებია, რომელსაც  კონკრეტულ შემთხვევებში მიმართავს მასწავლებელი და აორმაგებს წარმატების შანსს;
• სკაფოლდინგი, ხარაჩოებით სწავლება შედარებით მოკლე დროში  წარმატების მიღწევაში ეხმარება მოსწავლეს;
• უწყვეტი განმავითარებელი შეფასება, რომელიც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, აკონტროლოს მოსწავლის პროგრესი და საჭიროებისამებრ ცვალოს    სტრატეგიები. ვიქტორინები, შესასვლელი და გასასვლელი ბილეთები, საკლასო დისკუსიები და სხვ. შესაძლებლობას აძლევს  მასწავლებელს, რეალურ დროში დააკვირდეს მოსწავლის გაგება-გააზრების პროცესს, განსაზღვროს, როდის დგება  ეფექტური შედეგი და როდის არის საჭირო დამატებითი მხარდაჭერა;
• განმავითარებელი შეფასების შედეგებზე დაფუძნებული დროული და კონსტრუქციული უკუკავშირი, რომელიც   ეხმარება მოსწავლეს, დაინახოს წინსვლა  და   მაქსიმალურად გამოავლინოს საკუთარი უნარები;
• დიფერენცირებული სწავლება, რომლის დროსაც მოსწავლეთა მრავალფეროვანი სასწავლო საჭიროებების დაკმაყოფილება ხდება სასწავლო მეთოდების, შინაარსისა და შეფასების კორექტირების გზით.  ამ დროს ინფორმაციის წვდომის, გაგების, გააზრების  და   მასალის დაუფლებისთვის  მასწავლებელი იყენებს მრავალფეროვან  საშუალებებს.     აღსანიშნავია, რომ მოსწავლის  ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგების კომპონენტით  დიფერენცირებულმა სწავლებამ შეიძლება   ხელი შეუწყოს რემედიაციის პროცესსაც.

აღნიშნული საკითხი ხშირად არის   განათლების სპეციალისტების  განხილვის საგანი. ამ მიმართულებით უდიდესი  მნიშვნელობა ჰქონდა  ლევ ვიგოტსკის სოციოკულტურულ თეორიას (როდესაც აქცენტი გაკეთდა  სწავლებაში ხარაჩოს მნიშვნელობაზე); ჟან პიაჟეს  კოგნიტური განვითარების თეორიას(„..მოსწავლის შემეცნებითი ზრდის პროცესში  უმნიშვნელოვანესია განვითარების უახლოესი ზონის განსაზღვრა“); ბლუმის   საგანმანათლებლო მიზნების ტაქსონომიას (რომელშიც სასწავლო მიზნების დასახვა/გაუმჯობესებაზეა აქცენტი);   გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიას (სწავლებაში მოსწავლეთა ინდივიდუალურ განსხვავებებზე ყურადღების გამახვილება, მათი ძლიერი მხარეების განსაზღვრა  სწავლებაში შესაფერისი სტრატეგიების ჩართვის მიზნით) და სხვ.  აღსანიშნავია თანამედროვე კვლევებიც (John Hattie: Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routledge, Abingdon, 2008, 392 pp.), რომელიც ადასტურებს სასწავლო პროცესში რემედიაციის  განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, მიუთითებს    მის გადამწყვეტ როლზე  მოსწავლის აკადემიური მიღწევების ზრდაში, რადგან აძლევს  მას საშუალებას, რეალურად გაიუმჯობესოს  უნარები და სრულად გამოავლინოს საკუთარი  პოტენციალი.

ამ მოცემულობით რემედიაცია, ერთი შეხედვით, ახლოს დგას დიფერენცირებულ  და ინდივიდუალურ სწავლებასთან, თუმცა, ამავდროულად, განსხვავდება მათგან.  მაინც რა განსხვავებაა რემედიაციასა და დიფერენცირებულ სწავლებას შორის?

ზოგადად ორივე – ცოდნის ხარვეზის გამოსწორება და დიფერენცირებული სწავლება   – საგანმანათლებლო სტრატეგია, რომელიც მიმართულია მოსწავლის მრავალფეროვანი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისკენ, მაგრამ  განსხვავდებიან საკითხზე  ფოკუსირებით, მიზნითა და განხორციელების გზებით:

• რემედიაცია:

ა) ფოკუსირებულია კონკრეტული მოსწავლის/მოსწავლეთა მცირე ჯგუფის ცოდნის ხარვეზის  აღმოფხვრაზე, გამოსწორებაზე, რაც მოსწავლეს კონკრეტულ საგნობრივ დისციპლინაში ჰქონდეს. მას აქტიურად მაშინ მიმართავენ, როდესაც მოსწავლე  ცდილობს   ფუნდამენტური უნარების ან ცნებების დაუფლებას;

ბ) მისი მიზანია,   აღმოფხვრას კონკრეტული ხარვეზი, შეავსოს   კონკრეტული ცოდნის/უნარის დეფიციტი, მიიყვანოს  მოსწავლე/მოსწავლეთა მცირე ჯგუფი    მიზნობრივი უნარების ან კონცეპტუალური  ცოდნის გარკვეულ დონემდე (ასე ვთქვათ, დაეწიოს დანარჩენ მოსწავლეებს, თანაკლასელებს);

გ) განხორციელების გზა მოიცავს დამატებით ინსტრუქციებს, პრაქტიკულ აქტივობებს, კონცეფციების ხელახლა სწავლებას, დამატებითი პრაქტიკის შესაძლებლობების შეთავაზებას ან ინდივიდუალურ ინტერვენციებს.

             2  – დიფერენცირებული სწავლება:

ა) ფოკუსირებულია  კლასის ყველა მოსწავლეზე, მათ  საჭიროებებზე, ინტერესებსა და შესაძლებლობებზე, სწავლების მეთოდების, მასალებისა და შეფასების ტექნიკის მრავალფეროვნებაზე;

ბ) მისი მიზანია, უზრუნველყოს    თითოეული მოსწავლის მხარდაჭერა,    სწავლის პოტენციალის მაქსიმალიზაცია;

გ) განხორციელების გზა: დიფერენცირებული სწავლება გულისხმობს შინაარსის, პროცესის, პროდუქტის და სასწავლო გარემოს ისე მოწყობას, რომ  მაქსიმალურად დაკმაყოფილდეს  მოსწავლეთა  განსხვავებული საჭიროებები. უზრუნველყოფს  დავალებების  და აქტივობების  ისე შეთავაზებას, რომ მოსწავლეებს  მათი შესრულებისათვის აღმოაჩნდეთ სათანადო მზაობა, მიეწოდოთ  ამოცანის გადაწყვეტის მრავალფეროვანი ვარიანტები, ალტერნატიული სასწავლო აქტივობები.

მაშასადამე, თეორიულად, რემედიაცია მიზნად ისახავს ცალკეულ მოსწავლეებში სწავლის სპეციფიკური ხარვეზების ან კონკრეტული ნაკლოვანებების აღმოფხვრას და კლასის საერთო დონესთან მათ მიახლოებას. დიფერენცირებული სწავლება კი უფრო ფართო მიდგომაა, რომელიც შედარებით პერსონალიზებული სასწავლო გამოცდილებით და მოქნილი სასწავლო პრაქტიკის გამოყენებით  ცდილობს, დააკმაყოფილოს ყველა მოსწავლის მრავალფეროვანი სასწავლო საჭიროებები და მოთხოვნილებები.

რემედიაციის მაგალითი: მასწავლებელმა აღმოაჩინა, რომ კლასში რამდენიმე მოსწავლეს უჭირდა  წილადების გაგება.  შედეგად ამ მოსწავლეებს უძნელდებოდათ  სხვადასხვა მნიშვნელის მქონე წილადების შეკრება და გამოკლება.

პრობლემის შესაბამისად, მასწავლებელმაც  დაგეგმა რემედიაციული მეცადინეობა:  ა) გაკვეთილებზე შესვენების დროს (ან გაკვეთილების დასრულების შემდეგ) გამოიყენა მცირე ჯგუფებში მუშაობა, განიხილა დამატებით სხვა აქტივობებიც, რომელიც  ფოკუსირებული იყო კონკრეტულად წილადების შეკრებასა და გამოკლებაზე, მათ  კონცეპტუალურ გაგებაზე; ბ)  შეადგინა ინდივიდუალური სწავლების გრაფიკი  და დაგეგმა კონკრეტული გაკვეთილები  როგორც დამატებითი მხარდაჭერა მოსწავლეთა ხარვეზიანი ცოდნის  აღმოსაფხვრელად;  გ) რეგულარულად, უწყვეტად გამოიყენა  განმავითარებელი  შეფასებები მოსწავლეების პროგრესის მონიტორინგისთვის და საჭიროებისამებრ,  ცვლიდა  კიდეც რემედიაციის გეგმას. დ) შედეგად მოსწავლეებმა მიაღწიეს წარმატებას – კონკრეტული პრობლემა აღმოიფხვრა.

დიფერენცირებული სწავლების  მაგალითი:  მათემატიკის იმავე გაკვეთილზე მასწავლებელმა აღიარა, რომ მოსწავლეებს  წილადების შესახებ  ნამდვილად ჰქონდათ   ცოდნის სხვადასხვა დონე   და ინტერესიც.  მასწავლებელმა გადაწყვიტა დიფერენცირებული მიდგომების გამოყენება  და  ა) მოსწავლეებს, რომლებსაც არ უჭირდათ  წილადებზე მოქმედებები, შეეძლოთ, გაეაზრებინათ წილადებთან დაკავშირებული სხვა დანარჩენი ოპერაციები,  მასწავლებელმა  შეურჩია  უფრო რთული ამოცანები  (როგორიცაა წილადების შემცველი სიტყვების ამოცანების ამოხსნა ან წილადების ეკვივალენტობის შესწავლა); ბ) მოსწავლეებს, რომლებსაც გაუჭირდათ წილადებთან დაკავშირებული მოქმედებების შესრულება, მისცა  მარტივი ტიპის ამოცანები და ასევე  გამოიყენა ხარაჩოც  ვიზუალური საშუალებების სახით (როგორიცაა წილადების მოდელები ან მანიპულატივები) შემდეგ კი  გ) – მოსწავლეებს შესთავაზა ცოდნის  გაგების, ცოდნის დემონსტრირების რამდენიმე გზა: წერილობითი ახსნა-განმარტებები, ზეპირი პრეზენტაციები, ციფრული პროექტები; მუშაობისას გამოიყენა  დაჯგუფების ისეთი  სტრატეგიები,  რომელიც მოსწავლეებს ურთიერთსწავლების გამოყენების საშუალებას აძლევდა. ამავე დროს, გამოიყენა არჩევანის თავისუფლებაც და  მოსწავლეებს შესთავაზა,  აერჩიათ აქტივობები  ან დავალებები  მენიუდან, რომელიც უფრო მეტად შეესაბამებოდა  მათ ინტერესებს და სასწავლო მიზნებს. შედეგიც  შთამბეჭდავი აღმოჩნდა – მოსწავლეთა მიღწევები საგრძნობლად ამაღლდა.

როგორც ვხედავთ,  პრაქტიკული კუთხით, რემედიაცია კონკრეტული ცოდნისა და უნარების, სპეციფიკური ნაკლოვანებების აღმოფხვრაზეა ორიენტირებული, დიფერენცირებული სწავლება კი  მიმართულია ყველა მოსწავლის მრავალფეროვანი სასწავლო საჭიროებებისა და  ინდივიდუალური მიდგომების დაკმაყოფილებაზე    და ამისთვის იყენებს   მოქნილ  სასწავლო  სტრატეგიებს.

ამავე დროს, არ შეიძლება ყურადღება  არ გავამახვილოთ   ინდივიდუალურ სწავლებაზეც, რომელიც ასევე ახლოს დგას  დიფერენცირებულ სწავლებასთან და რემედიაციასთან.

თუ  რემედიაცია გულისხმობს ცალკეული მოსწავლის ან მოსწავლეთა მცირე ჯგუფების კონკრეტულ საკითხთან მიმართებაში არსებული ცოდნის დეფიციტის ან ხარვეზის დაძლევას, კონკრეტული პრობლემის აღმოფხვრას და მოსწავლის ცოდნისა და უნარების  დაახლოებას   კლასის სწავლის საერთო დონესთან  და  ის ძირითადად მიმდინარეობს გაწერილი გრაფიკის შესაბამისად,   დიფერენცირებული სასწავლო პროცესი  მოიაზრებს    მრავალფეროვან კლასში სწავლებას და კონკრეტული მოსწავლის საჭიროებების დაძლევის საფუძვლად გვთავაზობს  ადაპტირებულ  სასწავლო მასალას, მრავალფეროვან  სასწავლო მეთოდებსა და სტრატეგიებს. ასეთი აქტივობები შეიძლება ჩაშენებული იყოს საგაკვეთილო პროცესში, ან  მიმდინარეობდეს გაკვეთილების ბოლოს.      ინდივიდუალური სწავლებისას   აქცენტი კეთდება თითოეულ  მოსწავლეზე, მისი ინდივიდუალური  საჭიროებებისა და შესაძლებლობების გამოკვეთაზე, რაც შეიძლება გულისხმობდეს ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმასაც, სწავლის ტემპსაც და შეფასებასაც. ამ შემთხვევაში სასწავლო პროცესი ნებისმიერ დროს შეიძლება მიმდინარეობდეს, რამდენადაც ის არის უაღრესად პერსონალიზებული სასწავლო პროცესი ფართოდ ადაპტირებული სასწავლო რესურსებითა და სწავლის მეთოდებით. შეიძლება ითქვას,  ინდივიდუალური მიდგომა უფრო მეტად ჰგავს დიფერენცირებულ სწავლებას, ვიდრე რემედიაციას, თუმცა სამივე მათგანს ახასიათებს  საერთო მიდგომები სწავლის პროცესთან, მაგრამ განსხვავდებიან მიზნის, მასალის მოცულობისა და სწავლებისთვის განკუთვნილი დროის მიხედვით. 

როგორც ვხედავთ, პრაქტიკულად, სასწავლო პროცესში   აქცენტი გადადის  სწავლების პერსონალიზაციაზე  ანუ მოსწავლის საჭიროების შესაბამისად ხდება სასწავლო პროცესის მთლიანი მოდიფიცირება და მიზნის მიღწევის მთავარ ორიენტირად    მოსწავლის ინტერესების და შესაძლებლობების მაქსიმალური რეალიზება მოიაზრება. რეალურადაც,    პრაქტიკულ საქმიანობაში,  მასწავლებლები ხშირად აერთიანებენ როგორც დიფერენცირებული სწავლების, ასევე  რემედიაციის  ელემენტებს, რათა შექმნან მხარდამჭერი სასწავლო გარემო, სადაც თითოეული მოსწავლის საჭიროებები მაქსიმალურად იქნება დაკმაყოფილებული. ამისთვის ისინი მიმართავენ ადაპტირებულ, მოდიფიცირებულ დავალებებს. ინდივიდუალურ შესაძლებლობებზე მორგებული, ადაპტირებული ამოცანების შეთავაზებით, მასწავლებლები  ხელს უწყობენ მოსწავლეთა აკადემიურ ზრდასა და მიღწევებს.

ნიმუში – ისტორიის გაკვეთილზე მასწავლებლის და მოსწავლის საქმიანობა:

შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობების რეალიზაციისთვის, ამგვარი მიდგომებით მოხდა შესაძლებლობების  მაქსიმალური გათვალისწინება  და სამივე მიმართულებით დავალება მიეცათ მზაობის, სწავლის სტილის და ინტერესის შესაბამისად.   სწავლების შინაარსის, ასევე სწავლის სტილისა და სასწავლო რესურსების ადაპტირებით მოსწავლეთა შედეგები  გახდა  წარმატებული  და სასწავლო მიზნებიც – მიღწეული.  მსგავსი დავალებები აქტიურად შეგვიძლია გამოვიყენოთ სასწავლო პრაქტიკაში.

ერთხელ, მეხუთეკლასელი ნინის დედამ შეწუხებულმა შემომჩივლა, რომ მისი გოგონა ძალიან არაორგანიზებულია, უჭირს დროის განაწილება და, როგორც არ უნდა მოინდომოს, ვერასოდეს ასწრებს იმას, რაც დღის განმავლობაში აქვს გასაკეთებელი, რაღაც ყოველთვის შეუსრულებელი რჩება. „არადა, ისეთი გონიერი და ჭკვიანი ბავშვია, რომ მოინდომოს, ძალიან მცირე დროში შეძლებს ყველა დავალების შესრულებას. არ ვიცი, რა მოვუხერხო“, – შეშფოთებას ვერ მალავდა საგონებელში ჩავარდნილი ნინის დედა.

დროის მართვის უნარი მნიშვნელოვანი უნარია, რომელიც ბევრი სარგებლის მომტანია, როგორც ბავშვებისთვის, ასევე ზრდასრულთათვისაც:

• ადამიანს უფრო დისციპლინირებულს და პასუხისმგებლიანს ხდის; გვეხმარება სწორად გავანაწილოთ დრო და ბევრი რამ მოვასწროთ;
• გვეხმარება პრიორიტეტების განსაზღვრაში;
• აუმჯობესებს ანალიტიკურ უნარებს;
• საშუალებას გვაძლევს, შევასრულოთ რამდენიმე დავალება ხანმოკლე პერიოდში;
• ამცირებს სტრესს მუშაობის დროს;
• გვეხმარება არასაჭირო მოქმედებების თავიდან აცილებასა და მთავარზე ფოკუსირებაში.

ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად დროის მართვის უნარი მოზარდს მაღალი აკადემიური მოსწრების მიღწევაში, კარგი განწყობის შექმნაში, ნორმალური ძილისა და შესანიშნავი ჯანმრთელობის შენარჩუნებაშიც დაეხმარება. დროის მართვა ის უნარია, რომელიც ბავშვს ადრეული ასაკიდანვე უნდა გამოვუმუშაოთ. რაც უფრო ადრე ვიზრუნებთ ამაზე, მით უფრო ადვილად ავიცილებთ თავიდან ბავშვის განვითარებასთან დაკავშირებულ ბევრ პრობლემას. შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ბავშვი ძალიან პატარაა დროის მართვის არსის გასაგებად, მაგრამ არსებობს მარტივი გზები, ხერხები იმისათვის, რომ ჯერ კიდევ ადრეული ასაკიდან ვასწავლოთ ბავშვს დროის მართვა და დღის განრიგის სწორად შედგენა.

რეკომენდაციები – როგორ გამოვუმუშაოთ ბავშვს დროის მართვის უნარი:

• დავიწყოთ საუბარი დროზე. ვესაუბროთ ბავშვს იმაზე, თუ რამდენად სწრაფად გადის დრო და რამდენად მნიშვნელოვანია მისი სწორად გამოყენება. შევეცადოთ პატარას ყველაფერი ისე ავუხსნათ, რომ ჩვენი საუბრის არსი მისთვის გასაგები იყოს. ვესაუბროთ იმის შესახებ, თუ როგორ იცვლება წელიწადის დროები. გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვისთვის დროის მენეჯმენტის სწავლების პირველი ნაბიჯი თავად დროის ცნების სწავლებაა. სიტყვიერად იმის ახსნა, თუ რა არის დრო, შეიძლება რთული იყოს. ამიტომ, საუკეთესო ხერხი ამისთვის იქნება დროის მსვლელობის თვალსაჩინოდ ჩვენება. ავუხსნათ ბავშვს, თუ როგორ იცვლება წელიწადის დროები და რა ცვლილებები ხდება ბუნებაში ყოველ სეზონზე. შეგვიძლია შევთავაზოთ მას, დააკვირდეს, როგორ იზრდება ხეები და ჩაწეროს, ან ჩახატოს საკუთარი დაკვირვებები რვეულში. ეს დაეხმარება მას, გაიგოს როგორ გადის დრო და როგორ იცვლება სეზონები;
• ბავშვთან საუბრისას ვიმსჯელოთ წარსულზე, აწმყოზე, მომავალზე. ხანდახან პატარები ურევენ მოვლენების თანმიმდევრობას და ამის გამო კარგავენ დროის შეგრძნებას. დღის ბოლოს ვკითხოთ ბავშვს, როგორ ჩაიარა დღემ, მაგ. „რა იყო გუშინ და რა მოხდა დღეს საინტერესო სკოლაში“; „დღეს უფრო მეტი საშინაო დავალება ხომ არ მოგცეს, ვიდრე გუშინ“ და ა.შ.;
• მივაჩვიოთ ბავშვი წესრიგს. დილაობით ის სკოლისთვის უფრო სწრაფად მოემზადება და არ დაკარგავს დროს, თუ თავის ოთახში წესრიგი ექნება. არეულ ოთახში ბავშვები ვერაფერს პოულობენ და დიდ დროს კარგავენ მომზადებაში სახლიდან გასვლის წინ. ვასწავლოთ სასკოლო ნივთებისა და ტანსაცმლის დალაგება. ასეთ შემთხვევაში ყოველი დილა მსუბუქი, ხალისიანი და სტრესისგან თავისუფალი იქნება;
• ვასწავლოთ ბავშვს დროის დაფასება. სანამ ის საკუთარი დროის ორგანიზებას დამოუკიდებლად მოახერხებს, დავეხმაროთ დღის განრიგის შედგენაში. ყოველდღიური გეგმა უნდა მოიცავდეს ყველა იმ აქტივობას, რომლის განხორციელებაც მას, როგორც სკოლაში, ასევე სკოლის შემდეგ მოუწევს. ვასწავლოთ იმის გაანალიზება, თუ რა დრო დასჭირდება ამა თუ იმ საქმეს. ყოველი დღის ბოლოს გამოვყოთ 15 წუთი იმისათვის, რომ ბავშვთან ერთად გავაანალიზოთ ყველაფერი, რაც მან დღის განმავლობაში გააკეთა – შევადაროთ დრო, აქტივობების რაოდენობა და შედეგები ყოველი დღისთვის. აღნიშნულიდან გამომდინარე შევიტანოთ ცვლილებები მომდევნო დღის დაგეგმვისას. ეს დაეხმარება ბავშვს სწორად შეაფასოს დრო;
• დავეხმაროთ ბავშვს, დაახარისხოს შესასრულებელი საქმეები ტიპოლოგიური თავისებურებების მიხედვით და გამოყოს მთავარი, პრიორიტეტული აქტივობები, მაგ. საშინაო დავალებების შესრულება, წრეობრივი მუშაობა, სახლის საქმეებში დახმარება და ა.შ. წინასწარ განსაზღვროს, რა უნდა გააკეთოს პირველ რიგში და რა მოიცდის;
• დავაკვირდეთ, როგორ ატარებს ბავშვი დროის უმეტეს ნაწილს. ყურადღება მივაქციოთ, იყენებს თუ არა ეფექტიანად თავის დროს, ხომ არ ატარებს დიდ დროს კომპიუტერთან, ან ტელევიზორთან. დაკვირვების შედეგებზე დაფუძნებით შევთავაზოთ, ახლა უკვე დამოუკიდებლად შეადგინოს განრიგი, გამოყოს დრო სწავლისთვის, თამაშისთვის, სეირნობისთვის და სხვა აქტივობისთვის. თუ ბავშვი რამდენჯერმე დამოუკიდებლად შეადგენს თავისთვის გრაფიკს, ეს მას ყოველდღიურ ჩვევად გადაექცევა;
• ვასწავლოთ ბავშვს დღის განრიგის დაცვა. წინასწარ შემუშავებული გრაფიკის დაცვა ეხმარება მოზარდს, გამოიჩინოს მოთმინება დასახული მიზნის მისაღწევად და გამოიმუშაოს დროის ორგანიზების უნარი;
• ავუხსნათ ბავშვს, როგორ მოემზადოს სხვადასხვა საქმიანობისათვის. დროის მართვის უნარი მჭიდროს არის დაკავშირებული სხვა უნარ-ჩვევებთან. ძალიან მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს, რამდენად საჭიროა მეცადინეობის წინ აუცილებელი ნივთების მომზადება. მაგ. თუ მოზარდი ამზადებს გაკვეთილებს და ხელთ არა აქვს აუცილებელი სასწავლო მასალა და ნივთები, ეს მეცადინეობა მას გაცილებით მეტ დროს წაართმევს. ვასწავლოთ ბავშვს, წინასწარ მოაწყოს ადგილი მეცადინეობისათვის და დავაჯილდოოთ შესრულებული სამუშაოსთვის. თუ მას ხელთ ექნება ყველა საჭირო და აუცილებელი ნივთი, მასალა, ეს დაეხმარება თავიდან აიცილოს სტრესი დავალების შესრულებისას;
• დროის მართვის უნარის გამომუშავების პროცესში აქტიურად გამოვიყენოთ თაიმერი. იმისათვის, რომ დავეხმაროთ ბავშვს დროის მნიშვნელობის გაგებაში, თვალყური ვადევნოთ, რომ დაგეგმილ დროში დაასრულოს თავისი საქმეები. საუკეთესო ხერხი ამისთვის თაიმერის გამოყენებაა. შეიძლება ასევე ქვიშის საათის, ან ნებისმიერი სხვა მოწყობილობის გამოყენება, რომელიც ბავშვს უჩვენებს, თუ რამდენი დრო დარჩა. თუ დროულად შეასრულებს სამუშაოს, მივცეთ დრო სათამაშოდ, ან მოვიფიქროთ წახალისების რაიმე სხვა ფორმა;
• დავუსახოთ ბავშვს გრძელვადიანი მიზნები. როდესაც მას აქვს ხანგრძლივ დროში შესასრულებელი დავალება, წარმატება დიდწილად დამოკიდებულია სწორად მომზადებაზე. დავეხმაროთ ბავშვს, დაყოს დიდი დავალება რამდენიმე პატარა ნაწილად და განსაზღვროს ვადები მათ შესასრულებლად. ეს ამარტივებს საბოლოო მიზნის მიღწევას და ამცირებს სტრესის დონეს. გარდა ამისა, პატარა ნაბიჯები ეხმარება ბავშვს, შეასრულოს დასახული ამოცანები და მიაღწიოს მიზანს;
• მოვუწესრიგოთ ბავშვს ძილის რეჟიმი. ერთსა და იმავე დროს დაძინება ასწავლის მას, სწორად განსაზღვროს დრო სწავლისთვის, თამაშისთვის და სხვა აქტივობებისთვის დღის განმავლობაში. გარდა ამისა, თუ ბავშვი ადრე წვება დასაძინებლად და ადრე დგება დილაობით, მას შეუძლია უკეთესად მართოს თავისი დრო;
• დავადგინოთ გაჯეტების გამოყენების წესები ოჯახში. მიუხედავად იმისა, რომ კომპიუტერული ტექნოლოგიები ძალიან გვეხმარება სამუშაოს შესრულებაში, მათი ზედმეტად, ხშირად, უზომოდ გამოყენება შეიძლება სერიოზული ხელისშემშლელი და დამაზიანებელიც კი აღმოჩნდეს. ამიტომ, სახლში საჭიროა მათი გამოყენების შეზღუდვა. ჩვენ შეგვიძლია განვსაზღვროთ, რა დროს და რა ადგილებში არ შეიძლება სმარტფონების გამოყენება, მაგ. მაგიდასთან ან ბავშვის საძინებელში. აღნიშნული წესების დაცვა მოვთხოვოთ არა მხოლოდ ბავშვს, არამედ ეს წესები ჩვენ თავადაც დავიცვათ;
• ჩავრთოთ ბავშვის დღის განრიგში თავისუფალი დრო. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს განრიგი მოიცავდეს არა მხოლოდ იმ საქმეებს, რომლებიც აუცილებლად შესასრულებელია მოზარდისთვის, არამედ თავისუფალ დროსაც. ასე ის გაიგებს, რომ მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ყველა დავალების შესრულება, არამედ დასვენებაც. თავისუფალ დროს მივცეთ ბავშვს საშუალება, ითამაშოს მეგობრებთან ერთად, უყუროს ფილმს, ან გააკეთოს ის, რაც მას ძალიან აინტერესებს;
• მივცეთ მოზარდს რჩევები, მაგრამ ნაკლებად ვაკონტროლოთ. როდესაც რჩევებს ვაძლევთ და ვეხმარებით, ჩვენ მას პრობლემის დამოუკიდებლად გადაწყვეტას ვასწავლით. მაგრამ, როცა გაუთავებლად ვაკონტროლებთ და დაჟინებით მოვითხოვთ, რომ მან შეასრულოს თავისი სამუშაო, ჩვენ გარკვეულ დაბრკოლებებს ვუქმნით დამოუკიდებელი პიროვნების ფორმირების გზაზე. რჩევების დახმარებით შევძლებთ, ვასწავლოთ ბავშვს, იყოს პასუხისმგებელი საკუთარ ქმედებებზე.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ არანაირი უნარის გამომუშავება არ ხდება ერთ-ორ დღეში. ნებისმიერი უნარის გამომუშავებას სერიოზული ძალისხმევა, მოთმინება და თანმიმდევრულობა სჭირდება.

სიტყვა „გმირი“ ამ ტექსტში გამოყენებულია ყველა მნიშვნელობით. განმარტებითი ლექსიკონის თანახმად, გმირი არის: 1. ბრძოლასა და შრომაში თავდადებული, მამაცობითა და გამბედაობით გამოჩენილი, სიძნელეთა ვაჟკაცურად დამძლევი პირი. 2. მითოლ. ძველი ეპიკური პოემებისა და მითების მთავარი მოქმედი პირი, რომელიც დაჯილდოებული იყო ზეკაცური ძალით. ჯერ არავინ უწყის, თუ ვინ ყოფილა უფრო დიდი გმირი, ჰომეროსი თუ აქილევსი (კ. გამს.). 3. ლიტ. მხატვრული ნაწარმოების მოქმედი პირი, პერსონაჟი.

მაშ, ვინ არის გმირი?

ის, ვისი მთავარი მახასიათებელი მოქმედებაა.

მოძრაობა.

წინსვლა. უკანდახევა და შემოვლითი გზების ძიება. პოვნა. გაკაფვა.

მოძრაობა შიგნით (საკუთარ არსებაში, არსებობაში, შიგანში, შინაგანში) და მოძრაობა გარეთ.

მაინტერესებს იშტა, გაბედულება ადამიანისა, რომელიც ტოვებს სამოსახლოს და მიდის შეუცნობელ სამყაროში ან იღებს თამამ გადაწყვეტილებას და აბიჯებს განუსაზღვრელ მომავალში. არ უშინდება ან უშინდება, მაგრამ მაინც მიდის, მაინც წყვეტს მოქმედებას, არჩევს – იმოქმედოს.

მაინტერესებს, როგორ შეიძლება იქცეს ასეთი გმირების ქმედება შთამაგონებლად იმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც დღემუდამ სიჩუმეს, უმოქმედობას, უქნარობას, სტაგნაციას ირჩევენ.

ირჩევენ შინაგან ემიგრაციას თვითგადარჩენის ფორმად.

არ უშვებენ არავის და არაფერს ამ წიაღში – არც ცოდნის სხივებს, არც მასწავლებლის მცდელობებს, არც თანატოლების ყიჟინას.

არაფერს.

იქმნიან გარსს, იყუჟებიან ამ გარსში, არიან იქ და არ ცდილობენ სამყაროს გააგონონ – მე აქ ვარ! მე ვარსებობ.

არჩევენ სიჩუმეს, მდუმარებას, არყოფნას, არაფრობას. ეშინიათ ყოველგვარი გამოვლინებისა, პიროვნული იმპულსების გამომჟღავნებისა. უფრთხიან ყველას და ყველაფერს, რაც ირგვლივაა. ემიჯნებიან გარემოს.

მოკუნტული. შეუმჩნეველი

ასეთი გმირები სხეულებრივი მონაცემებითაც ამოიცნობიან: მხრებში აწურულები, მოკუნტულები, მოხრილები, საუბრისას ძალაუნებურად იხევენ უკან ან ცდილობენ კიდევ უფრო მოიკუნტონ, მოიხარონ. თავი დახრილი, თვალები – იატაკს ჩასობილი. საუბრისას – ლოყები შეფაკლული ან ფერი – დაკარგული. თვალებით კონტაქტს გაურბიან. დააკვირდით, რამდენად ხშირად მიემართება მზერა გვერდით ან ქვევით. და სხეულებრივი გამოვლინებები საინტერესო სიმპტომებია –

საჭირო, მნიშვნელოვანი. სასარგებლოა მათზე დაკვირვება, რადგან ცვლილებებისკენ გადადგმული ერთი ნაბიჯი სწორედ სხეულზე ზემოქმედება უნდა გახდეს. გმირებმა ეს იციან – ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის აბგაა ჩასალაგებელი, კუნთებია მოსამაგრებელი, გამძლეობაა მოსაპოვებელი.

სწორედ სხეულებრივი ცვლილებების დასაწყისი შეიძლება იქცეს საწყის იმპულსად. „მკლავთა გამამაცურება“, აღმართვა, მხრებში გაშლა. ასე ტარიელი იქცევა გადამწყვეტი მომენტის წინ, როდესაც როსტევანის გამოგზავნილი მონების აბჯრის ხმას გაიგონებს. სხეული ავტომატურად, მყისიერად გადაირთვება თავდაცვის რეჟიმზე. უცხო მოყმემ „თვალთა ხელი უკუივლო, ცრემლნი ცხელნი მოიწურნა“, იარაღი მოიმარჯვა და მკლავნი გაიმამაცურნა. ეს მკლავთა შეთამაშება, სხეულის გაშლა-გაფართოება, მოჭიმვა და მომზადება ნებისმიერი მოულოდნელობისთვის ემოციურ ფონსაც ცვლის. მანამდე თუ სხვაგან ქროდა გმირის გონება, ახლა აქაა, აქ და ახლა. აკვირდება და აფასებს, რა ხდება მის თავს. იღებს გადაწყვეტილებას. იწყებს ქმედებას.

მივყვეთ გმირის მოგზაურობის ამბავს. ეს ერთგვარი მოდელია, პატერნი, ერთგვარი პროგრამა, რომელიც თითოეულში იმთავითვეა ჩადებული. იმთავითვეა „დაინსტალირებული“ ცოცხალ ორგანიზმში. იმიტომ, რომ რაც ცოცხალია, ის მოძრაობს. სხვაგვარად ლპობის პროცესი იწყება.

გასააქტიურებლად კი სხვადასხვა გარემოებები ან გარემოებათა დამთხვევაა საჭირო. ნებისმიერ შემთხვევაში, პროგრამის ამამოქმედებელი, „ჩამშვები“ თავად გმირია. მხოლოდ ის.

მხოლოდ მისი არჩევანი წყვეტს მომავალს, მისი გადადგმული პირველი ნაბიჯით იწყება გზა ათასი თავგადასავლისკენ. თუ ეს არ მოხდა, იქნება სტაგნაცია (სტაგნუმ – stagno ვაჩერებ, უმოძრაოს ვხდი; stagnum გაჩერებული წყალი…). არაფრობა. უმაქნისობა. უქნარობა. იქნება ის, რასაც ვაჟა ასე აფასებდა „უქმად ჩამაჰლევთ სიცოცხლეს, უქმად საფლავში სწვებითა“.

კემპბელის სქემა

როგორ უნდა აქციოს ადამიანმა საკუთარი თავი გმირად – მთავარ პერსონაჟად. საკუთარი ამბის, საკუთარი ცხოვრების მოქმედ პირად? თამაშის, ფანტაზიის მოშველიებით. დავიწყოთ სწორედ ამით. წარმოვიდგინოთ საკუთარი თავი მომავალი თავგადასავლის მთავარ გმირად. საამისო გზამკვლევი ძალიან, ძალიან ბევრს დაუწერია. როგორც თეორიულ-აკადემიური, ისე მხატვრული.

მითები, ზღაპრები, პოემები – შეთხზული ამბების უმეტესობა ამაზეა. ამ გმირების გაცნობა შვებაა. მათი ამბების კითხვა მაკურნებელია და იმედის მომცემი. გმირები ასეთებად არ იბადებიან. უმეტესწილად, ისინი ქმნიან თავიანთ თავგადასავლებს. თვითონ განსაზღვრავენ აწმყოს, მომავალს.

ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო დაკვირვება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მითებისა და ლეგენდების, ზღაპრებისა და თქმულებების შესწავლის საფუძველზე ეკუთვნის ამერიკელ მწერალს, მეცნიერს, შედარებითი მითოლოგიისა და რელიგიათმცოდნეობის პროფესორს, ჯოზეფ კემპბელს.

მხატვრული ტექსტების რეალობა წრიულ სტრუქტურას ჰგავს, გმირები ერთგვარ პარადიგმაში არიან მოქცეული. კემპბელის სქემის თანახმად, გმირი ისაა, ვინც იწყებს ქმედებას და ტოვებს სამოსახლოს, თავშესაფარს, უსაფრთხო ადგილს, კომფორტის ზონას. ამ ნაბიჯს მოჰყვება მომდევნო „პუნქტები“:

„თავგადასავალი გიხმობს“, „უარყოფის ხიბლი (არ მინდა არანაირი თავგადასავალი)“, „ზებუნებრივი წახმარება“, „ზღურბლის გადაკვეთა (ცეცხლი აინთო, თამაში დაიწყო…)“, „ვეშაპის შიგანი“ (დიდი განსაცდელი), „გამოწვევებითა და დაბრკოლებებით სავსე ბილიკები“, „საბედისწერო შეხვედრები“, „ქალი – მაცდური (ან ყოველგვარი საცდური…), მონანიების, კვლავ თავშესაფრის ძიების, წიაღში დაბრუნების სურვილი, დამხმარეებთან შეხვედრა, კომფორტის ზონაში დაბრუნების სურვილის უგულებელყოფა, ჯადოსნური აღმაფრენა, დაბრუნების სურვილის სამუდამო ქრობა, სიცოცხლისა და მოძრაობის წყურვილი…

და გმირი იწყებს თავის ამბავს, დგამს იმ პირველ ნაბიჯს, რომელსაც ათასგვარი თავგადასავალი მოჰყვება თან.

სამი აქტის თეორია

(შთაგონებულია ამერიკელი სცენარისტის, სიდ ფილდის წიგნით „სცენარი – სასცენარო ოსტატობის საფუძვლები“ . სიდ ფილდი წიგნში ნარატივის სამაქტიანი სტრუქტურის მოდელს განიხილავს).

როგორ ხდებიან გმირები – გმირები? ანუ საკუთარი პიროვნების შემოქმედები.

აქტი პირველი – სტარტი

1. გაცხადება – პროლოგი: ასევე – წინასიტყვაობა. ეს რეალობის გაცხადების მცდელობაა. გმირი ეცნობა საკუთარ თავს. იკვლევს საწყის მონაცემებს. პირდაპირ სიტყვიერად აღწერს ამას. შეუბრალებლად, დაუფარავად, პირდაპირ. სწორ სიტყვებში აქცევს, აყალიბებს იმას – რაც არის.
2. უთანხმოება – უთანხმოება მნიშვნელოვანი სასტარტო მონაცემია. ყველაფერი ისე აღარაა, როგორც იყო. რაღაც უნდა შეიცვალოს. ასე ყოფნა, ეს ყოფა უკვე შემაწუხებელია. უმოქმედობა დამღუპველია. ცრუ მოქმედებებიც – ასევე. ვიხსენებთ ლუარსაბისა და დარეჯანის ყოფას – მთელი ტექსტი ერთ ჩაკეტილ სივრცეშია მოქცეული. „გმირები“ ერთადერთხელ ტოვებენ სამოსახლოს და ისიც მკითხავის დისტანციური მითითების საფუძველზე. სად მიდიან? შორეულ თელეთში. რისთვის? მოსალოცად, რომ „ხატს არ ეწყინოს“. სულ ესაა მათი „მოქმედება“. მთელი ცხოვრება გაილია ცრუ ქმედებებსა და ჭამაში. მთავარი „გმირის“ ბოლო კი საოცრად შთამბეჭდავია. ლუარსაბი ჭამით გასკდა. იცხოვრა იმისთვის, რომ ეჭამა და მოკვდა ჭამით.
3. ამავე აქტშია მიზნის მოხაზვა, განუსაზღვრელი მომავლიდან თუნდაც ერთი სასურველი მისაღწევი მიზნის გამოყოფა. მიზნის გამოკვეთას მოტივაციის გააქტიურება მოჰყვება.
4. პირველი აქტის დასასრული გზის ან ბილიკის მონიშვნაა. აი – მიმართულება. აი – გასავლელი გზა.

აქტი მეორე:

1. სირთულეების წყება იწყება – ერთი-მეორის მიყოლებით, უსასრულოდ, გაუჩერებლად, სირთულე-სირთულეზე. ყველაფერი ისე არაა, როგორც წარმომედგინა, როგორც ფილმებსა და წიგნებშია, არ მიმართლებს, არ ლაგდება გარემო პირობები ისე, რომ შევძლო გაგრძელება – სირთულეები ზვავივითაა. ეს ზვავი არ ჩერდება.
2. გმირი იწყებს გადაწყვეტილებების მიღებას და ყოველ ჯერზე მოქმედებს. აკეთებს. მიჰყვება პატარა ნაბიჯებს. არ ნებდება. ცვლის იმას, რისი შეცვლაც იმ მომენტში შეუძლია. არ ივიწყებს მიზანს.
3. მონიშნული გზა ნაპოვნია. ნახევარი – გავლილია – გმირი თანდათან აცნობიერებს, რომ მიზნის მისაღწევ გზაზე კარგა გვარიანი მანძილი აქვს გავლილი. რაღაცებს უკვე მიაღწია, რაღაცებს ვერა. ისწავლა ძლიერი და სუსტი მხარეები. შეეჯახა გადაულახავ და გადასალახავ სირთულეებს. ყველაფრისგან მიიღო სარგებელი. ზოგიერთი გაკვეთილი მწარე იყო. გმირმა იცის – წინ ასევე რთული გზაა. ზღაპრის კეთილი ბოლოს მოლოდინი დიდად არ უნდა ჰქონდეს. რეალურ ცხოვრებაში ყველაფერი სხვაგვარადაა მაგრამ ყველაფერი ექვემდებარება მოძრაობის დაუმარცხებელ კანონს – ცხოვრება მოძრაობაა. ყველაფერი, რაც ცოცხალია, მოძრაობს. მოძრაობა სტაგნაციის საპირისპიროა. სტაგნაცია, უმოძრაობა – არაფრობაა. მოძრაობა და მხოლოდ მოძრაობა ქმნის სიცოცხლის ღონეს, ძალას, თავად სიცოცხლეს.
4. მეორე აქტის დასასრულისკენ საარაკო, დიდებული ჩავარდნა გარანტირებულია. ყველაფერი ჩამოინგრევა. იმედები გაქარწყლდება. სირთულეებს ბოლო არ უჩანს. ეს – კანონზომიერია. თუ ვიცი, რომ გმირები გადიან ამ გზას, ვიცი ისიც, რომ გმირები დგებიან და აგრძელებენ გზას. ავთანდილი იქ რომ დანებებულიყო, იმ მქისე, უდაბურ, უკაცრიელ ადგილზე, ან გულში დანა რომ ჩაეცა, ან საყვარელთან გაბრუნებულიყო, ის აღარ მოხდებოდა, რაც მოხდა. გმირი ვერ შედგებოდა. ავთანდილი არ ნებდება. იწყებს იმაზე ზრუნვას, რაზე ზრუნვაც შეუძლია – იწყებს სხეულის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. გემრიელად მიირთმევს. ისვენებს. თავს იგულიანებს. ყველაფერი კანონზომიერია. გმირები ასეთ სიტუაციაში არიან ხოლმე. ხშირადაც არიან. სიტუაცია გამოუვალი ჩანს, მაგრამ მხოლოდ ჩანს. ავთანდილი ტარიელის ბრალდებასა და წყენაში რომ ჩარჩენილიყო, მის მოსაძებნად წასასვლელი ძალა არ ეპოვა საკუთარ თავში, იმედგაცრუებისა და ბრაზის მორევში ჩამხრჩვალიყო, ის არ მოხდებოდა, რაც მოხდა. ავთანდილი ყოველ ჯერზე პოულობს გზის გაგრძელების მიზეზს, ძალას, სახავს გეგმას. იწყებს მოძრაობას. ერთი ნაბიჯი. მერე მეორე. წავიდა…
5. მეორე აქტის ბოლოს გმირი იწრთობა გამძლეობაში. მოიპოვებს საკუთარი თავის ნდობას. იკრებს ძალებს. მიიწევს წინ. ავლენს საკუთარ პიროვნულ თვისებებს. სინჯავს ძალებს. აჩვენებს გარშემომყოფებს – მე აქ ვარ. ჩემი აქ ყოფნით რაღაც იცვლება. იცვლება გარემო. ატმოსფერო. ვიცვლები მე.

აქტი მესამე

1. ახლოვდება ერთ-ერთ კულმინაცია და გადასხვაფერების პირველი ნიშნები ჩნდება. ასეთ დროს გმირი უყურებს და აფასებს საკუთარ მიღწევებს. ახსოვს როგორი იყო გზის დასაწყისში და შეუძლია გამოყოს განსხვავებები. გრძნობს ფიზიკურ დონეზე ცვლილებებს. გრძნობს სასიცოცხლო ძალას, ღონეს, ენერგიას. აგრძელებს მოძრაობას. განვითარებას. მცირე ნაბიჯების გადადგმას.
2. ამ ეტაპზე – ახალი თავგადასავლის დაწყებამდე.

და ეს უსასრულო პროცესია. ხანგრძლივობა – მთელი სიცოცხლე.

ყოველ ჯერზე იწყება ახალი მოგზაურობა, ახალი თავგადასავალი, ახალი გმირის (პიროვნების) დაბადება.

მთავარია, გმირი არ იმსხვერპლოს საკუთარმა უუნარობამ, უმოქმედობამ არაფრობამ.

გმირი დარწმუნებულია:

„დევებს, ურჩხულებს, მონსტრებს, მტრებს, მოწინააღმდეგეებს გავუმკლავდები. მთავარი მტრის (უმოქმედობის) დამარცხება ამის გარანტიაა!“.

ჩემთვის ხშირად უთქვამთ: იცი, შენ ძალიან კარგი მსმენელი ხარო. ზუსტად ვიცი, ეს რას ნიშნავს. მე ვარ ადამიანი, რომელიც გულისყურით ისმენს, როცა რაღაცას უამბობენ. თავის ქება არ მინდა, ეს უდავოდ კარგი თვისებაა, რასაც სხვებშიც ნამდვილად ვაფასებ, თუმცა სწორედ იმიტომ, რომ მეც კარგ მსმენელად მივიჩნევი, ერთ საიდუმლოს გაგიმხელთ: ზოგჯერ არ ვუსმენთ, უბრალოდ, ისე ჩანს, რომ ვუსმენთ. შესაძლებელია, მოსმენის პროცესში მთელი სხეული იყოს ჩართული, თვალები მოსაუბრეს უყურებდნენ, მაშინაც კი, თუკი მოსაუბრე გადაადგილდება, მსმენელის მზერა მას დაჰყვება, მზერასთან ერთად თავი აქეთ-იქით ტრიალებს, მსმენელი მშვიდად ზის ან დგას და მთელი ყურადღება მოსაუბრისკენ აქვს მიმართული, შესაძლოა, პერიოდულად თავსაც უკრავდეს იმის ნიშნად, გისმენო. მაგრამ ეს მხოლოდ ავტომატური მოძრაობებია. სინამდვილეში, მარტივად შესაძლებელია, მსმენელის გონება საერთოდ სხვაგან დაქროდეს და მოსაუბრის ყველა სიტყვას ისხლეტდეს. ასე ეს უბრალოდ ფონური ხმაურია, რომელსაც ყურს არ ვუგდებთ და, შესაბამისად, ვერაფერს ვიგებთ. ეს მდგომარეობა ისეთივე საგანგაშოა, როგორც იმ მოსწავლისა, რომელზეც ვწუწუნებთ, რომ სულ ცელქობს და არაფერს ისმენს. ორივე უკიდურესი მხარეა, ვერცერთი კონცენტრირებას ვერ ახერხებს. განსხვავება ისაა, რომ „ჩუმი“ ხელს არ გვიშლის, პირიქით, გვგონია, რომ გვისმენს და თუკი სარკედ ქცეულ მის თვალებს თვალს ვერ მოვკრავთ, ვერც მივხვდებით, რომ როცა დავუძახებთ: „გაიმეორე, ბოლოს რა ვთქვი“ კი არა, „რომელი წელია?“-საც ვერ უპასუხებს, ვიდრე კარგად არ გამოერკვევა.

მაშ ასე, ჩვენ ვიცით, რომ ეს დიდი პრობლემაა. ვიცით, რომ შესაძლოა, სწორედ ის არ გვისმენდეს, ვინც გვგონია, რომ გვისმენს. ვიცით, რომ რამე უნდა მოვუხერხოთ იმ მოსწავლეს, რომელსაც ცხადად ეტყობა, რომ არ გვისმენს, რადგან ცდილობს, თანაკლასელებს გამოელაპარაკოს, წიგნი სხვა გვერდზე გადაშალოს და იქ დაიწყოს კითხვა, ფანჯარაში იყუროს ან მოულოდნელად კონტექსტიდან ამოვარდნილი კითხვით გაგვაწყვეტინოს საუბარი. მაგრამ რატომღაც თვალში სწორედ ის მოსწავლე გვხვდება, რომელიც მშვიდად ზის და რვეულში რაღაცას ხატავს? დიდი ალბათობით, სწორედ ეს მოსწავლე ინტუიციით ხვდება, თუ რა უნდა აკეთოს მაშინ, როდესაც მისი სხეული და გონება გადაღლილია და კონცენტრირებას ვეღარ ახერხებს.  ჩემს გაკვეთილზე ხატვის დრო არ არისო, – სამართლიანად იწყენს ხოლმე მასწავლებელი. ასეა, მე არც ხელოვნებას ვასწავლი, არც რამე მსგავსს, მაშინ რატომ ხატავს აქ? რადგან მხოლოდ ასე ახერხებს, რომ მოგისმინოს! ცხადია, ხშირად იქნება შემთხვევები, როდესაც მოსწავლე თავის ესკიზებში უჩინარდება და გარესამყაროსთან კავშირს კარგავს, მაგრამ ამის გამოცდა მარტივად შეგვიძლია. შემდეგ ჯერზე, როდესაც დაინახავთ, რომ მოსწავლე რაღაცას ხატავს, უბრალოდ, ჩაეკითხეთ იმ თემის ირგვლივ, რომელზეც საუბრობდით. დიდი ალბათობით, გაოცდებით.

მოსწავლეს გაკვეთილზე ხატვის სურვილი ბევრი მიზეზის გამო შეიძლება გაუჩნდეს. შესაძლოა, ეს მოწყენილობით დაემართოს, ან თავის გამოფხიზლებას ცდილობდეს. ეს ქცევა სტრესთან გამკლავების მეთოდადაც შეიძლება აღვიქვათ. თუკი მოსწავლე ხატავს, ის რაღაცისგან თავისუფლდება და თუკი რაღაცისგან თავისუფლდება, ეს რაღაც მას აღარ აწუხებს, შესაბამისად, მეტად არის მზად, რომ გვისმინოს. ცხადია, მასწავლებლის გადასახედიდან, რთულია იმის მიღება და დაჯერება, რომ ასე უსმენენ, თუმცა ეს უფრო მეტად სარწმუნოა, ვიდრე ის, რომ რვეულ და ფანქარჩამორთმეული მოსწავლე მოგვისმენს, რადგან ის აღარ ხატავს.

თუკი მოსწავლეს ხატვას ავუკრძალავთ, მაშინ ის ხელის, კალმის ან ფეხის ნერვიულ ქნევას მოჰყვება, შესაძლებელია, მერხზე კაკუნიც დაიწყოს ან მთელი სხეულის რწევა, რადგან ყველას საკუთარი გამოწვევები აქვს, ყველა სხვადასხვანაირად გამოავლენს იმას, რასაც ხატვაში ჩუმად ავლენდა და ასე გონებას იმშვიდებდა. მახსოვს, როგორ მითხრა ჩემმა უფროსმა მეგობარმა, რომელიც ასევე მასწავლებელია – ლექციაზე ვიჯექი, მოწყენილობისგან ფეხსაცმელს ვიხდიდი და ვიცვამდი, მერე უცებ გამძვრა და მერხის იქით გადამივარდაო. ასეა, მსგავსი რამეები დიდ ადამიანებსაც გვემართება, როცა ვიცით, რომ ვალდებულები ვართ, ვისხდეთ და ვისმენდეთ, თუნდაც ჩვენთვის საინტერესო რამ იყოს. მსგავსად ხდება მოსწავლეების შემთხვევაშიც. თუკი მათ ხატვას ავუკრძალავთ, მოვთხოვთ, რომ ყველაფერი შეინახონ, რითაც და რაზეც კი შეიძლება ხატონ და მშვიდად ისხდნენ, დიდი ალბათობით, ასეც მოიქცევიან, თუმცა მათი სტრესი გაორმაგდება და უარესად შეუშლით ხელს გაკვეთილზე კონცენტრირებაში.

ამის ნაცვლად მასწავლებლებს შეგვიძლია, რომ მცირე გადახვევა გავაკეთოთ გაკვეთილიდან, მოსწავლეებს ვთხოვოთ, ჩვენთან ერთად რამდენიმე ხატვითი სავარჯიშო შეასრულონ. სთხოვეთ მათ, დაგიხატონ ნებისმიერი ემოჯი იმის მიხედვით, თუ რას გრძნობენ და სად არის მათი გონება მოცემულ მონაკვეთში. ან სთხოვეთ უფრო კომპლექსური სკეტჩის შექმნა დამხმარე კითხვების საშუალებით: რას ვგრძნობ? სად ვარ ახლა ჩემი ემოციების მიხედვით? სხეულის რომელ ნაწილში ვგრძნობ ყველაზე მეტად სიმძიმეს? რა მჭირდება ამ წამს? რით შემიძლია შევამსუბუქო ჩემი მდგომარეობა? შესანიშნავი დამხმარეა წერტილების შეერთების სავარჯიშოც, რომელიც ყველაზე მარტივი და ყველაზე სასარგებლოც კი შეიძლება აღმოჩნდეს. დაუხატეთ მოსწავლეებს რამდენიმე წერტილი ფურცელზე და სთხოვეთ, როგორი ხაზებითა და გზებითაც სურთ, ისე დააკავშირონ ერთმანეთთან.  ეს მათ დაეხმარება, გათავისუფლდნენ სტრესისგან და ნელ-ნელა გამოგყვნენ იქ, სადაც თქვენ გსურთ – გაკვეთილზე, სადაც თქვენ საუბრობთ, ისინი კი გისმენენ.

ნებისმიერ შემთხვევაში, თუკი დაინახავთ, რომ თქვენს გაკვეთილზე ხატავენ, ნუ შეიქმნით წარმოდგენას, რომ არ გისმენენ არც თქვენ და არც თანაკლასელებს. სინამდვილეში, სწორედ მცირე სკეტჩებისა და პატარ-პატარა ჩანახატების გაკეთებაა მათი მცდელობა თქვენკენ შემობრუნებისა და კონცენტრაციის.

ძვირფასო მკითხველებო, კარგად მოგეხსენებათ, რომ თამაში ადამიანების უძველესი გამოგონებაა. ირანელი ემიგრანტების ოჯახში დაბადებული იალდა ულსი ფიქრობს, რომ შესაძლოა თამაშის მოთხოვნილება ადამიანის გენეტიკის ნაწილია.  კალიფორნიის უნივერსიტეტში მოღვაწე ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის დოქტორი ძირითადად განვითარების ფსიქოლოგიის მიმართულებით მუშაობს. ის ავტორია წიგნისა „მედიადედები და ციფრული მამები. ბავშვების აღზრდისადმი თანამედროვე მიდგომები ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაში“, რომელიც ჩვენი ინტერესის საგანია.

უძველესი ცივილიზაციების ხელნაწერთა შორის ნაპოვნია ჩანაწერები სამაგიდო თამაშების შესახებ, სპორტული თამაშები ხომ საყოველთაოდ ცნობილია. არსებობს განსხვავებული მოსაზრებები იმის თაობაზე, თუ რატომ ინარჩუნებს საუკუნეების მანძილზე პოპულარობას სხვადასხვა სახის, შინაარსის, ფუნქციის მქონე თამაშები. ზოგიერთი მოსაზრების მიხედვით, ისინი სოციალური ურთიერთობების მოთხოვნილებას უკმაყოფილებენ ადამიანებს. არსებობს თეორია, რომ თამაშები შეჯიბრებითობასა და აზარტულობას ავითარებს.

თანამედროვე ეპოქამ თამაშების ახალი კატეგორია დაამკვიდრა. ბავშვები, მოზარდები, ზრდასრულები პრაქტიკულად თანაბარი სიხშირით ერთობიან ვიდეოთამაშებით. ასეთი პოპულარობის მიუხედავად, მშობლების უმეტესობა დარწმუნებულია, რომ ვიდეოთამაშები დამღუპველ ზეგავლენას ახდენს მათ შვილებზე, რადგან მათ უუარესდებათ ძილის ხარისხი, გაკვეთილებზე ყურადღების კონცენტრაციას ვერ ახდენენ, უქვეითდებათ კრეატიულობა, ანალიტიკური უნარები და ფიზიკური აქტივობა. შეწუხებულ მშობლებს შორის მეც ვარო, – აღიარებს ამერიკელი ფსიქოლოგი და განაგრძობს: – რეალობის გათვალისწინებით, აუცილებელია, კარგად გავიგოთ ვიდეოთამაშების პლუსები და მინუსებიო.

„თავდაპირველად, კვლევები ვიდეოთამაშების შინაარსს ეხებოდა, – ვკითხულობთ მის წიგნში, – კერძოდ, ყურადღება ექცეოდა იმ გარემოებას, იყო თუ არა კავშირი სისასტიკის დონესა და ბავშვებში თამაშებისგან პროვოცირებულ აგრესიულ ქცევას შორის. შემდგომ, ვიდეოთამაშების პოპულარობის ზრდასთან ერთად, მკვლევრებმა დაიწყეს ფიქრი იმაზე, რომ ხომ არ შეუძლია თამაშებს გარკვეული სააზროვნო უნარების განვითარების პროვოცირება.

დავიწყოთ ვიდეოთამაშების დადებითი მხარეების ჩამოთვლა. ნეირომეცნიერები და კოგნიტური ფსიქოლოგიის წარმომადგენლები ამბობენ, რომ ისეთი ვიდეოთამაშები, სადაც მონაწილეები სამიზნეებს არჩევენ და შემდეგ ზუსტად ისვრიან, პოზიტიურად აისახება სააზროვნო უნარებზე. კვლევების შედეგად გაირკვა, რომ სივრცეში ორიენტაციისა და ყურადღების კონცენტრაციის უნარები უკეთ აქვთ განვითარებული მსგავსი ვიდეოთამაშებით გატაცებულ ადამიანებს. კრეატიული აზროვნება და პრობლემის გადაჭრის უნარიც შედის იმ სააზროვნო უნარების რიცხვში, რომელთა განვითარებას ხელს უწყობს ვიდეოთამაშები.

პატივცემულო მშობლებო, თქვენ შესაძლოა არ მოგწონდეთ ის ფაქტი, რომ ვიდეოთამაშები დადებით გავლენას ახდენს ბავშვების განვითარებაზე. თქვენ შეგიძლიათ სულაც არ გაუმხილოთ ეს ფაქტები თქვენს შვილებს, მაგრამ იქნებ მაინც კარგად აწონ-დაწონოთ ყველა ზიანი და სარგებელი, სანამ კატეგორიულად აუკრძალავთ ბავშვებს, ითამაშონ ნებისმიერი სახის ვიდეოთამაში. ცხადია, ეს სულაც არ ათავისუფლებს უფროსებს იმ პასუხისმგებლობისგან, რომ  ვიდეოთამაშების შეძენამდე აუცილებელია, საგულდაგულოდ გაეცნონ და შეისწავლონ მათი შინაარსი და გრაფიკა“.

სანამ მშობლები შფოთავენ ვიდეოთამაშებით შვილების გატაცების გამო, სასწავლო დაწესებულებები სწავლების ახალი მეთოდების გამოყენებაზე ფიქრობენ. მათ შორის ვიდეოთამაშებით სწავლებასაც განიხილავენ. იალდა ულსი მშობლებს საკუთარ გამოცდილებას უზიარებს: „თავადაც არ მჯეროდა, რომ შესაძლებელი იყო, დადებითი მხარე ჰქონოდა ბავშვების ამგვარ გატაცებას, სანამ ჩემმა შვილმა სამყაროს აგებულების შესახებ საინტერესო ფაქტების მოყოლა არ დაიწყო. ეს ინფორმაცია მან კომპიუტერული თამაშის საშუალებით გაიგო. მანამდე ბავშვმა ნაციონალური საკალათბურთო გუნდის ისტორია და ყველა მოთამაშის სახელი და გვარი დაიმახსოვრა, რადგან საკალათბურთო ვიდეოთამაშს თამაშობდა. მიზნისკენ თანმიმდევრული სვლა, მუდმივი წახალისება, დაჯილდოება და მყისიერი რეაგირება – ის ელემენტებია, რომლებიც ზრდის მოტივაციას და იმ თეორიას აძლიერებს, რომლის თანახმადაც სწავლება ვიდეოთამაშების გამოყენებით ჩაანაცვლებს ტრადიციული განათლების მოდელს“.

ჰარვარდის უნივერსიტეტის ერთმა მკვლევარმა, რომელიც იკვლევდა ვიდეოთამაშების გავლენას ქცევით მოტივაციაზე, დაასკვნა, რომ ბავშვებისთვის თამაშები საჭიროა უარყოფითი ემოციების დასაძლევად. თანაც ეს საუკეთესო ალტერნატივაა აგრესიის უკონტროლო ამოფრქვევისა და ნარკოტიკული ნივთიერების გამოყენების წინააღმდეგ. პატარებსა და უფროსებსაც პერიოდულად სჭირდებათ განტვირთვა – მოზარდები ამას ვიდეოთამაშებით ახერხებენ, უფროსი ასაკის ადამიანები – სერიალების ყურებით. ადამიანები ხომ სოციალური არსებები არიან, ჰოდა, ინტერნეტისა და ვიდეოპლატფორმების დახმარებით ბავშვები და მოზარდები პოულობენ თანამოაზრეებს, მაშინაც კი, თუ ისინი პიჟამით სხედან ეკრანთან. თამაშები ფიზიკური ჯანმრთელობის ხელშემწყობიცაა. მშობლებო, არ ინერვიულოთ, თუ თქვენს შვილს უყვარს ვიდეოთამაშები! ირკვევა, რომ ამ გატაცებას ბევრი პლუსი აქვს!

წიგნის ავტორი უარყოფით მხარეებზეც საუბრობს: „ჯერ კიდევ 2009 წელს ნიუ-იორკის ერთ-ერთ სკოლაში სცადეს, დაენერგათ ვიდეოთამაშებით სწავლება. დიდი მოლოდინის, ფინანსური და ფსიქოლოგიური მხარდაჭერის მიუხედავად, ხუთი წლის შემდეგაც არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ამ წამოწყებამ პოზიტიური შედეგები გამოიღო. მოსწავლეების აკადემიური მოსწრება საშუალო დონეს ვერ ასცდა. ამ ინიციატივამ ვერ გადაჭრა ამერიკის შეერთებული შტატების საგანმანათლებლო სისტემაში არსებული ხარვეზები.

ვიდეოთამაშების გავლენა აგრესიულ ქცევებზე  ყველა მშობლის და უფროსის საფიქრალია. არსებობს კვლევა, რომელიც აიოვას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩატარდა, გამოიკვეთა უხეში, აგრესიული შინაარსის ვიდეოთამაშების გავლენა ქცევაზე. მეორე კვლევა, ასევე ამერიკაში ჩატარებული, არ ადასტურებს თამაშების ნეგატიურ გავლენას აგრესიულ ქცევაზე. ვიდეოთამაშები სულ უფრო მრავალფეროვანი ხდება, კვლევები გრძელდება. მანამდე კი ძალიან მნიშვნელოვანია, თვალყური ადევნოთ შვილებს და თუ შეამჩნევთ, რომ მათი ქცევები გახდა უჩვეულოდ უხეში ან დაუნდობელი, შეზღუდეთ მათ მიერ ინტერნეტის მოხმარების დრო. აუცილებლად მიმართეთ სპეციალისტს და სთხოვეთ დახმარება“.

ორი სიტყვით ვახსენოთ ვიდეოთამაშებზე დამოკიდებულებაც. მართლაც სამწუხარო რეალობაა, რომ მოზარდების გარკვეული ნაწილი თამაშებზე დამოკიდებული ხდება. ნამდვილი დამოკიდებულება სერიოზული ფსიქოლოგიური გადახრააო, –განმარტავს ამერიკელი ფსიქოლოგი და მოუწოდებს მშობლებს: – გულდასმით დააკვირდით შვილების ქცევას, სანამ დაიწყებთ საუბარს დამოკიდებულებაზეო.

მაშ ასე, შეჯამება:

1. ვიდეოთამაშები სივრცეში ორიენტაციის უნარს ავითარებს;
2. გარკვეულწილად, ავითარებს კრეატიულ აზროვნებას, რაც, თავის მხრივ, სხვადასხვა პროფესიულ უნარს აძლიერებს;
3. ვიდეოთამაშებით გატაცება ხელს უწყობს ადამიანებს, წარმატებას მიაღწიონ ისეთ საქმიანობებში, რომლებიც ყურადღების კონცენტრაციასა და მხედველობით სიზუსტეს საჭიროებს;
4. სასტიკი შინაარსის ვიდეოთამაშებით გატაცებასა და აგრესიულ ქცევას შორის კავშირი ძალიან მცირეა.

ტრადიციულად, რამდენიმე რჩევა  მშობლებისთვის:

1. ბავშვების ვიდეოთამაშებით გატაცება სავსებით მისაღები საქმიანობაა;
2. ეცადეთ, მრავალფეროვნება შეიტანოთ შვილების თამაშებით გატაცებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს სარგებლის მომტანიც კი შეიძლება იყოს, მაინც არ დაუშვათ სხვა თამაშების იგნორირება; განსაკუთრებით ისეთი თამაშები, რომლებიც სუფთა ჰაერზე, ღია სივრცეში აქტიურობას ითხოვს;
3. ყურადღებით შეისწავლეთ იმ ვიდეოთამაშების შინაარსი, რომლებსაც თქვენი შვილები თამაშობენ. ყველა ახალი თამაში უნდა იყოს გატარებული მშობლის კრიტიკული დამოკიდებულების პრიზმაში. განსაკუთრებით ეს ეხება ვიდეოთამაშების შინაარსს (სექსიზმი, ანტისოციალური, ღიად დანაშაულებრივი შინაარსის შემცველი და მსგავსი არასასურველი თემატიკა);
4. თუ შეამჩნევთ შვილებს პრობლემური ქცევის ნიშნებს ან თამაშზე დამოკიდებულების საფრთხეს იგრძნობთ, დროულად გაიარეთ კონსულტაცია ფსიქოლოგთან;
5. ჩვენ არ შეგვიძლია დროის უკუღმა შემობრუნება და არც არის ამის საჭიროება. სამაგიეროდ, უფროსებს შეუძლიათ დაეხმარონ იმ ბავშვებსა და მოზარდებს, რომლებსაც არ აქვთ გამოცდილება, რომ დამოუკიდებლად გაერკვნენ ინტერნეტსივრცის შესაძლო ნეგატიურ შედეგებში;
6. ნეგატიური ფაქტორების ჩამონათვალში ყველაზე თვალსაჩინო პუნქტად უნდა გამოვყოთ პირადი სივრცის ხელყოფა და რეალური ურთიერთობების ონლაინკომუნიკაციით ჩანაცვლება;
7. მოზარდებს ძალიან არ უყვართ, როდესაც მშობლები ცდილობენ, შეუმჩნევლად უთვალთვალონ, რადგან ჰგონიათ, რომ ეს მათი პირადი სივრცის დარღვევაა;
8. ონლაინმიმოწერებს ბავშვები და მოზარდები უმეტესად მაინც რეალურ ურთიერთობებს ამჯობინებენ. ამიტომ უნდა ეცადოთ, დაეხმაროთ შვილებს, გააცნობიერონ, რომ გაჯეტებით და ვიდეოთამაშებით გადაჭარბებული გატაცება ხელს უშლის მეგობრებთან ურთიერთობაში;
9. პირადი სივრცის დაცვის პრობლემა საკმაოდ სერიოზულია, მაგრამ ბავშვები და მოზარდები მას, ხშირ შემთხვევაში, სრულად უგულებელყოფენ. უფროსების მოვალეობაა, დაეხმარონ ახალგაზრდებს, გააცნობიერონ საფრთხეები, დაფიქრდნენ მომავალზე და პასუხისმგებლობით მოეკიდონ უსაფრთხოების საკითხს.