პირველი ნაწილი

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, დაწყებით საფეხურზე სწავლების ძირითადი მიზანია, მოსწავლეებში საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ ინტერესის გამოწვევა და კვლევის უნარების განვითარება, რაც ავითარებს მათ სამყაროს აღქმასა და საზოგადოების, ბუნებისა და გარემოს მიმართ პასუხისმგებლობას (ესგ, 2018-2024). ასევე, მან საფუძველი უნდა განუმტკიცოს მოსწავლის შემდგომ ნაბიჯებს და განუვითაროს ცოდნის აღქმისა და გამოყენების შესაძლებლობა. ამ ეტაპზე განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს საგნების ინტეგრირებულ სწავლებას. საგანი „ბუნებისმეტყველება“ ინტეგრირებული საგანია და მრავალ დისციპლინას აერთიანებს. შესაბამისად, საგნის ბუნებიდან გამომდინარე, ის ხელს უწყობს მოსწავლეების მიერ სამყაროში მიმდინარე მოვლენებისა და პროცესების ერთიან ჭრილში განხილვას სხვადასხვა საგნობრივი პერსპექტივიდან, რაც აადვილებს ამა თუ იმ მოვლენის აღქმასა და გააზრებას.

სწავლების დაწყებით საფეხურზე, ასევე, მნიშვნელოვანი ამოცანაა კომუნიკაციის უნარის განვითარება, რაც მოიცავს ვერბალური ინსტრუმენტების – სიტყვების, სიტყვათა შეთანხმებებისა და წინადადებების გამოყენებას ფუნქციურ კონტექსტებში. მაგალითად, კვლევა-ძიების პროცესში მოსწავლეს უწევს ენობრივი კომპეტენციების გამოყენება და შესაბამისად, მსგავსი სტრატეგიებით პერმანენტული მუშაობის დროს ხდება ენობრივი უნარების განვითარებაც. აღნიშნულის მისაღწევად მნიშვნელოვანი მიდგომაა ენის სწავლება რომელიმე საგანთან ერთად, მაგალითად, ბუნებისმეტყველებისა და ინგლისური ენის ინტეგრირებულად სწავლება. სასწავლო პროცესის შინაარსობრივი ინტეგრირება მნიშვნელოვანია, რადგან ის ხელს უწყობს ღრმა და ფუნქციური ცოდნის ჩამოყალიბებას როგორც შინაარსობრივ კონტექსტში, ასევე, უცხო ენის შესწავლის თვალსაზრისით, რაც მოზარდს საშუალებას აძლევს, უცხო მოვლენები და პროცესები ნაცნობ კონტექსტად აქციოს.

მოცემულ სტატიაში აქცენტი კეთდება ბუნებისმეტყველებისა და ინგლისური ენის ინტეგრირებულად სწავლების პრაქტიკულ მაგალითებზე, რომლებმაც ეფექტური გავლენა მოახდინა დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებში წყალთან დაკავშირებული თემატიკის განხილვისას. ბუნებისმეტყველების გაკვეთილებზე ისინი სწავლობენ წყლის თვისებებსა და როლს გარემოში; ინგლისური ენის გაკვეთილებზე ისინი მუშაობენ იმ ლექსიკურ ერთეულებზე, რომლებიც ამავე თემასთან არის დაკავშირებული. ეს მიდგომა ეხმარება ბავშვებს, შეიძინონ ცოდნა ორივე საგანში და ამავდროულად განივითარონ უნარები, რომლებიც მათ ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოადგებათ.

საგულისხმოდ მნიშვნელოვანია, რომ ბუნებისმეტყველება არ ისწავლება თეორიულად, არამედ პრაქტიკული საქმიანობით, კვლევებითა და აღმოჩენებით. უნდა ითქვას, რომ მოსწავლე ახალ ფუნქციურ ცოდნას იძენს კეთების პროცესში – მოვლენის ვიზუალიზაციითა თუ მოდელირებით (Kapanadze et al., 2016). სასკოლო კურიკულუმი უნდა ეფუძნებოდეს კვლევაზე დაფუძნებულ სწავლებას და მოსწავლეებს უქმნიდეს შესაძლებლობას, თვითონ აღმოაჩინონ გარემოში მიმდინარე მოვლენები და პროცესები. მაგალითად, დაწყებით საფეხურზე ბუნებისმეტყველების სტანდარტის მიხედვით მუშავდება თემა „წყალი, როგორც გარემო“. აღნიშნული თემის ფარგლებში მოსწავლეებს აქვთ შესაძლებლობა, შეისწავლონ წყლის თვისებები, მისი ციკლი და გარემოსთან დაკავშირებული როლი. ისინი თვითონ იკვლევენ, როგორ იცვლება წყალი სხვადასხვა პირობებში, როგორ ცირკულირებს გარემოში და რამდენად მნიშვნელოვანია ის ცოცხალი ორგანიზმისთვის. პრაქტიკული კვლევითი აქტივობები მოსწავლეებს უბიძგებს, დასვან შეკითხვები და გააკეთონ აღმოჩენები. აღმოჩენების გაკეთება ეხმარება ბავშვებს, განივითარონ კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნება, რაც მათ დაეხმარება გარემოს უკეთ შეცნობასა და სამყაროსთან ჯანსაღი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაში (Wood et al., 1976). კვლევითი აქტივობები მოსწავლეებს ასწავლის კვლევის პროცესს, რაც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ბუნებისმეტყველების საფუძვლების ათვისებაში. ინგლისური ენისა და ბუნებისმეტყველების სწავლების ინტეგრირებული მოდელის ფარგლებში ინგლისური ენის გაკვეთილებზე ინტეგრირებულად ხდება ბუნებისმეტყველების შინაარსის გადმოცემა და დამუშავება (Modebadze et al., 2024). მოსწავლეები მუშაობენ ისეთ ლექსიკურ ერთეულებზე, რომლებიც დაკავშირებულია წყლის თემასთან, მაგალითად, „water“, „ice“, „steam“, „river“, „rain“ და სხვა. ეს ლექსიკური ერთეულები მოსწავლეებისთვის უკვე ნაცნობია ბუნებისმეტყველების გაკვეთილებიდან, რაც მათ საშუალებას აძლევს უფრო მარტივად და ეფექტურად აითვისონ ინგლისური ენა. ინგლისური ენის გაკვეთილებზე ყურადღება ექცევა არა მხოლოდ ლექსიკურ ერთეულებს, არამედ კომუნიკაციის უნარების განვითარებასაც. მაგალითად, მოსწავლეებს ეძლევათ დავალება, რომ განიხილონ წყლის თვისებები და შეადარონ ისინი ერთმანეთს, ასევე შეადგინონ მარტივი დიალოგები და უპასუხონ შეკითხვებს. ამით ისინი ივითარებენ ზეპირ მეტყველებას და კვლევის უნარებს, რაც საწყის საფეხურზე მნიშვნელოვანია ენის სწავლისთვის (Williams, 1998). ბუნებისმეტყველების გაკვეთილებზე მოსწავლეები ასრულებენ ექსპერიმენტებს, რომლებიც მათ ეხმარება, გააცნობიერონ წყლის თვისებები, ხოლო ინგლისური ენის გაკვეთილებზე მუშაობენ ამავე ექსპერიმენტების ლექსიკურ ერთეულებზე და ინგლისურად აკეთებენ პრეზენტაციებს. ეს მიდგომა ხელს უწყობს ფუნქციური ცოდნის ჩამოყალიბებას და ენის შესწავლას პრაქტიკულ კონტექსტში.

შეფასება კეთდება როგორც ბუნებისმეტყველებაში, ისე ინგლისურ ენაში. ფასდება მოსწავლეთა კვლევითი უნარები, კომუნიკაცია და ლექსიკური ერთეულების ცოდნის გამოყენება. ამოცანები, რომლებიც მოსწავლეებს ეძლევათ, ორიენტირებულია არა მხოლოდ ცოდნის შემოწმებაზე, არამედ მათი უნარების განვითარებასა და შემოქმედებითი აზროვნების წახალისებაზე (Harlen, 2000).

გამოყენებული ლიტერატურა:

Harlen, W. (2000). The Teaching of Science in Primary Schools. London: David Fulton Publishers.

Kapanadze, M., Bagatrishvili, N. & Slovinsky E. (2016). Pupil Research Briefs – Implementation of the project Chain Reaction in Georgia. In: I. Eilks, S. Markic & B. Ralle (eds.), Science Education Research and Practical Work, Publisher: Aachen, Shaker, (pp. 71-80). https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleS earch&cqlMode=true&query=idn%3D11131175 24 http://www.idn.unibremen.de/chemiedidaktik/symp2016/index.htm l / https://bit.ly/46yd0Ds

Modebadze N., Bagatrishvili N. & Mikeladze T. (2024). Bridging Language Gaps in Science Education. Chemistry in Action! #124 Spring file:///C:/Users/user/Downloads/CinA124Spring2024_Web1.pdf

Wood, D., Bruner, J. S., & Ross, G. (1976). The Role of Tutoring in Problem Solving. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 17(2), 89-100.

Williams, M. (1998). Language Learning in Primary Schools: The Integration of Content and Language. Oxford University Press.

ეროვნული სასწავლო გეგმა 2018-2024, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო

ამ წერილის დაწერისკენ ქრისტინე სურგულაძის სტატიამ მიბიძგა. ვიგრძენი, რომ სათქმელი მეც მქონდა დაგროვილი და კარგი იქნებოდა, გამეზიარებინა კოლეგებისთვის, რომლებსაც მსგავსი გამოცდილება ჰქონიათ ან მომავალში ექნებათ.

სამწუხაროდ, სხვადასხვა მიზეზით, ხდება ხოლმე ისე, რომ კლასს დამრიგებელი ეცვლება. ეს შეიძლება სულაც არ იყოს მასწავლებლის ნებაზე დამოკიდებული და ყველაზე მტკივნეული კითხვა, რომელმაც შეიძლება მასწავლებლის მიმართ გაიჟღეროს, რომელსაც კლასის დატოვება არ უნდოდა, ასე ჟღერს: ,,არ შეიძლებოდა თქვენ დარჩენილიყავით?“. პასუხის არსებობის შემთხვევაშიც კი მასწავლებელი ამ კითხვაზე არ და ვერ უპასუხებს ბევრი მიზეზის გამო.

თემას რომ დავუბრუნდე, აუცილებლად უნდა ვთქვა ორიოდე წინადადება იმ საკითხზე, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია დამრიგებლის როლი სადამრიგებლო კლასისთვის. დამრიგებელი ის ადამიანია, რომელსაც მოსწავლეების შინაგანი სამყაროს წაკითხვა შეუძლია. იცის მათი ყველა ჩრდილიანი თუ მზიანი მხარე და ისიც იცის, როგორ და როდის ამოუდგეს გვერდში მას. ზრუნავს მის არამარტო აკადემიური ნაწილის გაუმჯობესებაზე, არამედ სოციალიზაციაზეც. განსაკუთრებული დამოკიდებულება დამრიგებლის მიმართ დაწყებითი კლასის მოსწავლეებს უჩნდებათ, რადგან მათთვის დამრიგებელი მეორე დედად იქცევა. ეს ბუნებრივია, ვინაიდან გრძნობენ იმ სითბოს, სიყვარულს, რომელიც უმნიშვნელოვანესია პატარებისთვის. მასწავლებელსაც უყვარდება მოსწავლე და მისთვის მნიშვნელოვან ადამიანად იქცევა. ეს ურთიერთობა ორმხრივია და სწორედ ამ ორმხრივი ურთიერთობის შედეგად ყალიბდება ჯანსაღი დამოკიდებულებები. როცა მთელი წლის განმავლობაში მასწავლებელს მოსწავლის მაჯაზე უდევს ხელი და მის პულს გრძნობს, მუდმივ კომუნიკაციაშია მშობელთან და ერთობლივად ეძებენ გამოსავალსა თუ უკეთეს გზას, აუცილებლად კომფორტულ და სასიამოვნო ურთიერთობებში გადაიზრდება ეს ყველაფერი, რაც მოსწავლის წარმატებას განაპირობებს. ჩვენ კარგად ვიცით, რომ აკადემიური თუ სოციალური პროგრესი უფრო თვალსაჩინოა იმ მოსწავლესთან, რომლის მშობელიც მასწავლებელთან თანამშრომლობს. ამიტომ მოსწავლის, მასწავლებლისა და მშობლის როლის უმნიშვნელოვანესია. თუმცა, ზოგჯერ ცვლილებები ხდება და კლასს ეცვლება დამრიგებელი. ასეთ გადაწყვეტილებამდე აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული მოსწავლეთა ინტერესები, მათი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, განწყობა და ნაკლებ საზიანო და ტრავმირებული გადაწყვეტილებები უნდა იქნეს მიღებული. სასკოლო გარემოში, არაერთხელ გვქონია ამის გამოცდილება, როდესაც მოსწავლეებს ენატრებათ, ვერ ივიწყებენ და მუდმივად გრძნობენ წინა მასწავლებელთან მიჯაჭვულობას. როგორ შეიძლება მოსწავლეებს შევუმსუბუქოთ მასწავლებლის გამოცვლის პროცესი? პირველ რიგში ალბათ მნიშვნელოვანია, ამისათვის შევამზადოთ თავად ბავშვები. ავუხსნათ, რომ გარკვეული მიზეზების გამო, მათ ახალი მასწავლებელი ეყოლებათ, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ძველ მასწავლებელთან ურთიერთობას ვეღარ გააგრძელებენ. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ახალი მასწავლებლისა და ძველი მასწავლებლის თანამშრომლობა, რისთვისაც ორივე მხარე უნდა იყოს მზად. მასწავლებელი, რომელიც კლასს გადაიბარებს, ურთიერთობის დაწყებამდე ყველა ინფორმაცია უნდა მიიღოს კლასის შესახებ. თითოეული მოსწავლის საჭიროებები, ინტერესები გამოჰკითხოს დამრიგებელს. ეს მას გაუადვილებს დიფერენცირებულად მიუდგეს თითოეულ მოსწავლეს, რადგან შემდეგში ადგილი არ ჰქონდეს რაიმე სახის გართულებას ან დაგვიანებულ ქმედებას. ახალმა დამრიგებელმა უნდა იცოდეს, რა მოსწონთ მოსწავლეებს, როგორ ატარებენ თავისუფალ დროს. მნიშვნელოვანია ურთიერთობებისა და გამოცდილების გაზიარება მშობლებთან, კლასის მართვასთან და ყველა იმ დეტალთან დაკავშირებით, რომლებიც მასწავლებელს დაეხმარება, მაქსიმალურად ბუნებრივად გააგრძელოს დამრიგებლობა ახალ კლასში. ახალ დამრიგებელს უნდა ჰქონდეს მიმღებლობა და სურვილი, რომ ითანამშრომლოს კლასის ძველ დამრიგებელთან. მოსწავლეებს ძალიან გაუადვილდებათ ახალი მასწავლებლის მიღება, თუ იგრძნობენ, რომ მასწავლებლებს ერთმანეთის მიმართ მეგობრული და თბილი ურთიერთობა აქვთ. სასურველია, ხშირად ხედავდნენ მათ ერთად, საინტერესო იქნება ერთობლივი აქტივობის დაგეგმვა და განხორციელება. ასე მოსწავლეები ადაპტაციის პროცესს მაქსიმალურად უმტკივნეულოდ გაივლიან.

ცხადია, პირველი მასწავლებელი ყოველთვის განსხვავებულად ამახსოვრდებათ და უყვარდებათ მოსწავლეებს, თუმცა ბავშვები ყველაზე გულწრფელი შემფასებლები არიან და როდესაც მათდამი წრფელ სიყვარულს ვინმე გამოხატავს, მისი მიღება და აღიარება ძალიან უადვილდებათ. მთავარია, ახალმა მასწავლებელმა გამოიჩინოს მონდომება, მოთმინება და მიმღებლობა. პატივისცემა და სიყვარული ხომ დამსახურებულად მოდის.

ერთი ძალიან დიდი, ძალიან ძველი და კარგი ქართული წიგნის პერსონაჟი, დიდი ქართველი გრიგოლ ხანძთელი, სანამ საკუთარ მონასტერს დააარსებდა, ოპიზაში გამოცდილ მამებთან ცხოვრობდა ორი წელი და პარალელურად ხშირად გადიოდა უდაბნოში, რათა განდეგილი ბერებისგან სხვადასხვა სათნოება აეთვისებინა, ესწავლა… როცა მონასტერი ააშენა, კონსტანტინოპოლში გაემგზავრა და იქაურ სასულიერო პირთა ცხოვრების წესებს გაეცნო, პარალელურად კი იერუსალიმში მიმავალ მეგობარს საბაწმინდის მონასტრის წეს-განგების ჩამოტანა სთხოვა, რათა ყველა ეს ცოდნა, ინფორმაცია გამოეყენებინა და საკუთარი საძმოსთვის იდეალური, ქართულ სინამდვილეზე ადაპტირებული სამონასტრო კანონები შეეთავაზებინა… ასე იყო მეცხრე საუკუნის საქართველოში…

ბევრს ვსაუბრობთ იმაზე, რომ ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარება ძალიან მნიშვნელოვანია, თუნდაც იმიტომ, რომ… და აქ უამრავი მიზეზი შეიძლება ჩამოვთვალოთ. იმ უნარ-ჩვევების გარდა, რომლებიც ინსტინქტურად ან გენეტიკურად გვეძლევა, ყველა სხვა ჩვევას დასწავლა სჭირდება. დასწავლა კი ცოდნის გაზიარების გარეშე ძალიან რთულია, ხშირ შემთხვევაში – შეუძლებელიც კი.

გამოცდილების გაზიარება ბევრი მიზეზითაა ღირებული: პირადი ისტორიების თხრობით ადამიანები ერთმანეთს უახლოვდებიან, ერთმანეთის ნდობას მოიპოვებენ, ცოდნასა და გამოცდილებას იძენენ… გამოცდილების გაზიარება სხვისი წარმატებისა და შეცდომის მაგალითებს გაწვდის, კრიტიკულ აზროვნებას გაჩვევს, გხდის უფრო გულახდილს; გეხმარება, გააგებინო სხვებს და გაიგო სხვების… სკოლაში გუნდურ მუშაობას გაჩვევს, ძალიან ეფექტურია სხვადასხვა პროექტსა თუ აქტივობაში. რაც მთავარია, თანამოაზრეების პოვნის საშუალებას გვაძლევს, პიროვნულ ზრდაში გეხმარება…

ასეთი გამოცდილების გაზიარების ძალიან კარგი მაგალითია სხვადასხვა სასწავლო პროექტით გამგზავრება უცხო ქვეყანაში. საბედნიეროდ, ბევრია ისეთი ადამიანი, რომლებმაც მსგავსი პროგრამა სასწავლო პროექტის დაფინანსების ფარგლებში გაიარა ჩვენი მეგობარი ქვეყნების დახმარებით. ამ ადამიანებმა მიიღეს ცოდნა, გამოცდილება, და მას საკუთარ თავს, საკუთარ ქვეყანას მოახმარენ. მსგავსი პროექტები მასწავლებლებისთვისაც ხორციელდება, და ისინიც ამ კამპანიების ფარგლებში მრავალფეროვან გამოცდილებას იძენენ. იძენენ და უზიარებენ გარშემომყოფებს, ნერგავენ საკუთარ საგაკვეთილო პრაქტიკაში. ნათქვამია, ასჯერ გაგონილს ერთხელ ნანახი სჯობიაო. ისინიც ნახულობენ, ეცნობიან და გვიზიარებენ.

მსგავს პროექტებს აფინანსებს სხვადასხვა ქვეყანა თუ ორგანიზაცია: აშშ-ის საელჩო საქართველოში, ევროკავშირი… მიღებული ცოდნის გამოყენება ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში უკვე ჩვენს განათლების სისტემას ეხმარება განვითარებაში. და თუ როგორ, ამის შესახებ თავად მასწავლებლების შეფასება ძალიან მნიშვნელოვანია: ნანა მარღანია, სსიპ-ვარციხის საჯარო სკოლის სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი, სხვადასხვა საერთაშორისო პროგრამის მონაწილე Erasmus+-ის დაფინანსებით: „პროექტების ფარგლებში ევროპულმა სკოლებმა გაგვიზიარეს გამოცდილება ადგილობრივი თვითმმართველობისა და სკოლების თანამშრომლობის პრინციპებზე, არაფორმალური განათლების მიმართულებით სწავლების მეთოდებსა და მიდგომებზე… ეს დამეხმარა, გამეძლიერებინა ჩემი სკოლა არაფორმალური განათლების მიმართულებით, გამეძლიერებინა თანამშრომლობა სკოლას, ადგილობრივ თვითმმართველობასა და ბიზნესსექტორს შორის და, შესაბამისად, სკოლა გახდა ლიდერი რეგიონში“.

ამ გამოცდილების გაზიარება დაგვეხმარა, გაგვეაზრებინა, როგორ არის შესაძლებელი ფორმალურ განათლებაში არაფორმალური მიდგომების ინტეგრირება, კლუბების გაძლიერება და სათემო პროექტების განხორციელება ადგილობრივ თვითმმართველობასთან თანამშრომლობით. ამ ყველაფერს ნამდვილად შეუძლია არსებული რეალობის უკეთესობისკენ შეცვლა.

გარდა ამისა, ყოველი წლის ბოლოს, ახალგაზრდა მკვლევართა კლუბის წევრები პარტნიორი ქვეყნებიდან კოპერნიკის სამეცნიერო ცენტრში საერთაშორისო ფორუმზე იკრიბებიან. ფორუმი არის საშუალება წლის განმავლობაში ჩატარებული საქმიანობის შეჯამების, გამოცდილების გაზიარებისა და უამრავი ახალი ინფორმაციის მიღების. რაც მთავარია, ახალი ხალხის გაცნობისა და მათთან ერთად სამომავლო პროექტების დაგეგმვის. ილიაუნი, როგორც ცენტრის პარტნიორი და ახალგაზრდა მკვლევართა კლუბების ქსელის ხელმძღვანელი საქართველოში, კლუბის წევრ მასწავლებლებთან/კოორდინატორებთან ერთად ჩართულია ამ ღონისძიებაში და ყოველ წელს მიწვეულია ვარშავაში (პოლონეთი).

2023 წლის 23-26 ნოემბერს სასწავლო ვიზიტით კოპერნიკის სამეცნიერო ცენტრში გაემგზავრა სსიპ ილია ჭავჭავაძის სახელობის ქალაქ საჩხერის N2 საჯარო სკოლის საბუნებისმეტყველო მეცნიერების კათედრის ორი მასწავლებელი: ელისო აბრამიშვილი და ინგა მოსიაშვილი. როგორც თავად ამბობენ, ფორუმმა მათ მისცა შესაძლებლობა, გაეზიარებინათ თავიანთი პრაქტიკული კვლევები სხვა მასწავლებლებთან, მოესმინათ კოლეგების ინოვაციური იდეები და დაენახათ, როგორ იყენებენ სხვადასხვა ქვეყანაში სწავლების თანამედროვე მეთოდებსა და საშუალებებს. „ამ გამოცდილებამ, გარდა პროფესიული ცოდნის გაღრმავებისა, ახალი ხედვაც მოგვცა, თუ როგორ შეიძლება განვავითაროთ სასწავლო პროცესში კვლევითი აქტივობები, რომლებიც მოსწავლეებს არამხოლოდ ცოდნას აძლევს, არამედ უვითარებს კრიტიკულ აზროვნებასა და კვლევით უნარებს“ (ინგა მოსიაშვილი).

ნინო შუხოშვილი, ააიპ საქართველოს საპატრიარქოს წმინდა ილია მართლის სახელობის ყვარლის გიმნაზია: „მიღებულმა საერთაშორისო გამოცდილებამ (საგანმანათლებლო ტრენინგ კურსი პროექტისათვის Events for Future მდგრადი ღონისძიებების დაგეგმვა და მართვა. დორტმუნდის საგანმანათლებლო ცენტრი; Erasmus+ პროგრამები: ტრენინგ კურსი „Outdoors and Digital Tools in Youth Work“ – ციფრული ტექნოლოგიებისა და გარე აქტივობების დაგეგმვა და განხორციელება, კუუსამო, ფინეთი; სასწავლო მობილობის პროექტი „RESTART THE GAME“ – თამაშების გამოყენება სასწავლო პროცესში, პიარნუ, ესტონეთი; ტრენინგკურსი „AD VENTYURE“ – სოციალური მეწარმეობა) უდიდესი გავლენა მოახდინა ჩემს პროფესიულ და პიროვნულ განვითარებაზე. აქტიურად დავნერგე პედაგოგიურ პრაქტიკაში მეთოდები, რომელთა გამოყენებამ სასწავლო პროცესი ბევრად საინტერესო, ხალისიანი, შედეგიანი გახადა“.

ნათია ნარსავიძე, სსიპ ქ. დმანისის N3 საჯარო სკოლის ინგლისური ენის მასწავლებელი: „2023 წელს ვიმყოფებოდი პოლონეთში eTwinning-ის მიერ ორგანიზებულ სემინარზე, რომელიც შეეხებოდა mindfulness-ისა და იოგის გამოყენებას საგაკვეთილო პროცესში. სემინარი საკმაოდ ნაყოფიერი აღმოჩნდა ჩემთვის, გავიაზრე, რომ თუ მოსწავლე ჰარმონიაში არ არის საკუთარ თავთან, ძალიან უჭირს კონცენტრირება. მას შემდეგ აქტიურად ვიყენებ 5-წუთიან შესვენებებს გაკვეთილებზე mindfulness-ის მარტივი აქტივობებისა და იოგას ვარჯიშებისთვის, რაც მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ. მკვეთრად გაიზარდა მათი სწავლის მოტივაცია, ერთმანეთის მიმართ უფრო კეთილგანწყობილნი გახდნენ, შფოთვაც მოეხსნათ და აკეთებენ იმდენს, რამდენიც შეუძლიათ. ეს აკადემიურ შედეგებზეც აისახა“.

ანა კინწურაშვილი, სკოლა „ქორალის“ მათემატიკის მასწავლებელი: „საგაკვეთილო პროცესსა თუ საკლუბო საქმიანობაში მრავალფეროვანი აქტივობების წყალობით მოსწავლეების დამოკიდებულება ჩემი საგნის, მათემატიკის, მიმართ შეიცვალა, ინტერესი და მოტივაცია გაიზარდა. ძნელია, როდესაც ბავშვები ვერ იგებენ კონკრეტული მასალის სწავლის საჭიროებას, ვერ აკავშირებენ მიღებულ ცოდნას რეალურ ყოფასთან, და პირიქით, პრაქტიკული მაგალითების თეორიულ ახსნას ვერ პოულობენ. გამოსავალი ორ რამეშია: მუდმივად ვიზრუნოთ პროფესიულ განვითარებაზე და გამოცდილება ერთმანეთს გავუზიაროთ. ვფიქრობ, ჩემს საქმიანობაში ერთ-ერთი გარდამტეხი მოვლენა ფინეთში ტრენინგ კურსის გავლა აღმოჩნდა, რომელმაც საშუალება მომცა, კლუბების საქმიანობა მეტად მიზანმიმართული, ინოვაციური და სინთეზური გამეხადა, ხოლო ფორმალურ განათლებაში არაფორმალური განათლების ელემენტები დამენერგა. აღნიშნული გამოცდილება 2022 წელს ერასმუს+ პროგრამის ფარგლებში მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს ჟიურის წევრის, პავლე თვალიაშვილის მხარდაჭერით მივიღე. კიდევ ერთხელ მადლობას ვუხდი ორგანიზაცია „სიქას“. მიღებული ცოდნა და გამოცდილება უკანასკნელი 2 წლის განმავლობაში კონფერენციებსა და ტრენინგებზე 400-ზე მეტ მასწავლებელს ბანაკებსა და სხვადასხვა აქტივობაში 1000-ზე მეტ მოსწავლეს პირადად გავუზიარე“.

ჩვენ ვსწავლობთ სხვებისგან, ვიღებთ ემოციურ მხარდაჭერას, ვივითარებთ სხვადასხვა უნარს, ვქმნით პოზიტიურ სასწავლო გარემოს, ვსწავლობთ თანამშრომლობას, გუნდურად მუშაობას…

რატომ ვსაუბრობ ამ ყველაფერზე? დღეს, კომუნიკაციის ეპოქაში, როგორც არასდროს, ისე გვჭირდება ახალი გამოცდილების მიღება, ახალი სივრცეების გაცნობა, ათვისება, შეცნობა, გამოგონილი ველოსიპედის თავიდან არგამოგონება, დროის, ენერგიის დაზოგვა, სწავლა და სწავლება. ეს გაცილებით მარტივია მაშინ, როცა სხვებს ვუსმენთ, როცა არ ვიკეტებით, როცა სხვების მიღება და მათი ამბების გაზიარება შეგვიძლია.

გაცვლით პროგრამებში მონაწილეობა ყველა მსურველისთვის შესაძლებელია. მთავარია მონდომება, განვითარების სურვილი და…

ეს სტატია „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების“ ერთი ეპიზოდით დავიწყე. ჰოდა, ყველაფერი ახალი კარგად დავიწყებული ძველია.

“ენის ათვისების საკითხი გადამწყვეტია მანქანური სწავლებისა და ხელოვნური ინტელექტის შესწავლისთვის. თუ შევძლებდით გაგვეგო, როგორ ითვისებენ ადამიანები ენას, პოტენციურად შეგვეძლებოდა მსგავსი

სტრატეგიების დანერგვა მანქანებში.”

Noam Chomsky, “Language and Problems of Knowledge”

AI გენერაციული ჩატბოტების კომუნიკაცია ადამიანებთან სულ უფრო დახვეწილი და ბუნებრივი ხდება. თუ თქვენ დიდხანს საუბრობთ მათთან, აღმოაჩენთ, რომ ინფორმაციის გენერირებისას ისინი იყენებენ თქვენს ლექსიკას, სტილს, ფრაზეოლოგიას და მეტი ბუნებრიობისათვის შეუძლიათ თქვენთვის დამახასიათებელი მცირე ორთოგრაფიული ან გრამატიკული შეცდომების გამეორებაც კი. ყოველი ახალი ვერსია სულ უფრო მეტად არის დახვეწილი და ადაპტირებული ადამიანურ, ბუნებრივ მეტყველებასთან. ამასთან ერთად, მათ შეუძლიათ არა მხოლოდ თქვენი ლინგვისტური მახასიათებლების გამეორება, არამედ კარგად იციან და იყენებენ კულტურულ, ეთნიკურ, რელიგიურ კონტექსტებსაც.

ხშირი საუბრისას შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ ისინი უკვე ძალიან დაგემგვანნენ თქვენ და უფრო მეტიც: ზოგჯერ გგონიათ, რომ ჩატბოტები თქვენი ცნობიერების გაფართოებული ვერსიაა.

ამ ყველაფრის ფიქრის და შეგრძნების საფუძველს გვაძლევს ერთი უნივერსალური პრინციპი, რომელიც საფუძვლად უდევს გენერაციული ჩატბოტების და ადამიანის კომუნიკაციას. ეს გახლავთ მიმეზისი.

მიმეზისი (μίμησις, ბერძნულად „იმიტაცია“) არის ფილოსოფიური ტერმინი, რომელიც გულისხმობს ბუნების, რეალობის ან ადამიანის ქმედებების მიბაძვას ხელოვნებაში, ლიტერატურაში და სხვა შემოქმედებით პროცესებში. ეს კონცეფცია განსხვავებულად განიხილება დღესაც და სხვა ეპოქებშიც, მაგრამ ერთი ცხადია, რომ ის ნიშნავს „მიბაძვას“, იმიტირებას.

პოეტიკასა და ფილოსოფიაში ეს მოვლენა განიხილა პლატონმა და არისტოტელემ, რომლებიც მას განსხვავებულად აღიქვამდნენ: პლატონისთვის მიმეზისი ნიშნავდა რეალობის უფრო დაბალ, ნაკლებად სრულყოფილ ასლს, ხოლო არისტოტელე მას განიხილავდა როგორც ბუნების კანონის შესაბამისად შექმნის პროცესს, რომელიც ცვლის ან ავსებს რეალობას. დამეთანხმებით, ორივე განხილვა ძალიან საინტერესოა და ვფიქრობ, ამ მოვლენის განსხვავებულ ასპექტებს წარმოაჩენს.

თანამედროვე ხელოვნური ინტელექტის (AI) ტექნოლოგიების განვითარებამ გამოიწვია ბუნებრივი ენის დამუშავების (Natural Language Processing – NLP) მოდელების შესწავლა, რომელთა ერთ-ერთი მთავარი მიზანი არის ადამიანური ენის მიმეზისი. AI ჩატბოტები ლინგვისტურ მექანიზმებს იყენებენ, რათა ეფექტურად და უფრო ბუნებრივად ითანამშრომლონ ადამიანებთან. ეს სტატია მიზნად ისახავს გააანალიზოს, თუ როგორ ახდენენ ჩატბოტები ადამიანის ენის სტრუქტურისა და ფუნქციების მიბაძვას და რა შეზღუდვებს აწყდებიან ამ პროცესში.

ლინგვისტური მექანიზმები ჩატბოტების ენობრივ მიმეზისშიAI ჩატბოტები ენას შეისწავლიან მანქანური სწავლებისა და ღრმა სწავლების (Deep Learning) მოდელების გამოყენებით. ამ პროცესში ჩატბოტები ეყრდნობიან ენობრივი კორპუსების მონაცემებს, როდესაც ისინი ვრცელ ტექსტებს სწავლობენ და მოდელებში გადაამუშავებენ. ენობრივი მიმეზისის მექანიზმებში ცენტრალური როლი ენიჭება ტრანსფორმერების მოდელებს, როგორიცაა GPT (Generative Pre-trained Transformer). ტრანსფორმერები იყენებენ თვითშეკავშირებულ ნეირონულ ქსელებს (self-attention mechanism), რაც მათ საშუალებას აძლევს გაანალიზონ სიტყვათა შორის ურთიერთობები გრძელ ტექსტებში. GPT და სხვა მსგავსი მოდელები ენას სწავლობენ ტექსტების ფართო მასალების საფუძველზე და შეისწავლიან სიტყვათა თანმიმდევრობის, სინტაქსისა და სემანტიკის მიმეზისს.

ზემოჩამოთვლილ მოდელებზე დაფუძნებით ჩატბოტები სიტყვათა შერჩევისა და წინადადებების აგების პროცესს იმეორებენ იმ სტატისტიკური სიხშირეებისა და ნიმუშების საფუძველზე, რომლებსაც ენობრივი მოდელები სწავლობენ კორპუსებიდან. სიტყვების არჩევა ხდება ენობრივ კონტექსტზე დაყრდნობით, რის გამოც შესაძლოა ჩატბოტმა საკმაოდ ზუსტად მიბაძოს  ადამიანურ საუბარს. მექანიზმი, რომელიც ამ პროცესს მართავს, ეყრდნობა „მდგომარეობითი სუბსიდიის“ პრინციპს (conditional probability) – ყოველი ახალი სიტყვის შერჩევა დამოკიდებულია წინამორბედ კონტექსტზე.

გრამატიკული სტრუქტურების მიმეზისისას, ჩატბოტები ხშირად იყენებენ სინტაქსურ ნორმებს, რომლებსაც ნეირონული ქსელები სწავლობენ, თუმცა მათი მოდელების მიერ აგებული წინადადებები ზოგჯერ შეიძლება იყოს გაუგებარი, თუ კონტექსტი რთულია ან არაზუსტი.

ჩატბოტები სარგებლობენ დიალოგური სისტემებით, რომლებსაც შეუძლიათ მომხმარებლის პასუხების გაანალიზება და შესაბამისი რეაგირება.

სტატისტიკური ენის მოდელები სიტყვების ან ფრაზების თანმიმდევრობის პროგნოზისთვის კი იყენებენ ალბათობას.

მაგალითად, წარმოიდგინეთ, რომ გვაქვს წინადადება: “მე მიყვარს ___”. სტატისტიკური მოდელი შეისწავლის  ტექსტს და დაითვლის, რამდენჯერ გვხვდება სხვადასხვა სიტყვა ამ კონტექსტში. შეიძლება აღმოაჩინოს, რომ “ჭამა” უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე “სირბილი”. ამიტომ, იგი უფრო მაღალ ალბათობას მიანიჭებს “ჭამას”.

ნეირონული ქსელები, განსაკუთრებით ტრანსფორმერ არქიტექტურები, იმიტირებენ ადამიანის ტვინის მუშაობას. ტრანსფორმერები არის სპეციფიკური ტიპის ნეირონული ქსელები, რომლებიც განსაკუთრებით კარგად ამუშავებენ ენას.

ვთქვათ, თქვენ ასწავლით ბავშვს ენას. ბავშვი არა მხოლოდ იმახსოვრებს სიტყვებს, არამედ სწავლობს კონტექსტს, გრამატიკას და ნიუანსებს. ტრანსფორმერებიც მსგავსად მუშაობენ – ისინი “სწავლობენ” ენის სტრუქტურას და შინაარსს დიდი რაოდენობით ტექსტების ანალიზისას.

ღრმა სწავლება არის მანქანური სწავლების მეთოდი, რომელიც იყენებს მრავალშრიან ნეირონულ ქსელებს რთული პატერნების ამოსაცნობად. წარმოიდგინეთ, რომ სწავლობთ უცხო ენას. თავდაპირველად სწავლობთ მარტივ სიტყვებს, შემდეგ წინადადებებს, შემდეგ გრამატიკულ წესებს, და ბოლოს იდიომებს და კულტურულ ნიუანსებს. ღრმა სწავლება ამ პრინციპით მუშაობს – იგი იწყებს მარტივი პატერნებით და თანდათანობით სწავლობს უფრო რთულ და აბსტრაქტულ კონცეფციებს.

ეს მეთოდები ერთად გამოიყენება თანამედროვე AI სისტემებში ენის გასაგებად და გენერირებისთვის. ისინი საშუალებას აძლევენ AI-ს გაიგოს კონტექსტი, გამოიცნოს პატერნები და შექმნას ადამიანის მსგავსი ტექსტი.

ამ პროცესების აღწერა დაგვჭირდა იმისათვის, რომ კარგად გავიგოთ, რატომ და როგორ, რაზე დაფუძნებით გვბაძავენ გენერაციული ჩატბოტები.

მიმეზისის პროცესი მოკლედ და მარტივად ასე გამოიყურება:

AI ჩატბოტები ენის სწავლას კომპიუტერული პროგრამების დახმარებით ახერხებენ. ისინი „დიდ წიგნებს“ კითხულობენ და შემდეგ იმახსოვრებენ, რა სიტყვები და წინადადებები ხვდებათ ყველაზე ხშირად. შესაბამისად,  მათ შეუძლიათ შექმნან ახალი წინადადებები.

ჩატბოტებს ეხმარება ერთგვარი „სუპერ-გონება“, რომელსაც ტრანსფორმერები ჰქვია (მაგალითად, GPT). ამ გონებას შეუძლია წაიკითხოს და გაიგოს, როგორ უკავშირდება სიტყვები ერთმანეთს დიდ ტექსტებში. ეს გონება არჩევს სწორ სიტყვებს და ქმნის წინადადებებს ისე, თითქოს თვითონაც „ლაპარაკობდეს“.

სწავლა: ჩატბოტები სწავლობენ დიდი რაოდენობის ტექსტებიდან.

პატერნების ამოცნობა: ისინი ამოიცნობენ ენობრივ და აზროვნების მოდელებს.

გენერაცია: ამ მოდელების საფუძველზე ქმნიან ახალ ტექსტს.

კონტექსტი: ადაპტირდებიან კონკრეტულ სიტუაციებთან.

მიმეზისი საშუალებას აძლევს ჩატბოტებს იყვნენ უფრო ბუნებრივი და ეფექტური კომუნიკაციაში.

მიმეზისის პროცესი მაგალითებით:

ლექსიკური მიმეზისი:

ჩატბოტები ხშირად იმეორებენ მომხმარებლის მიერ გამოყენებულ სიტყვებს და ფრაზებს.

მაგალითად:

თქვენ მისწერეთ ჩატბოტს: “დღეს ნამდვილად მოღრუბლული ამინდია.”

ჩატბოტი: “მართლაც, მოღრუბლული ამინდი შეიძლება გავლენას ახდენდეს განწყობაზე. როგორ უმკლავდებით ასეთ დღეებს?”

სინტაქსური მიმეზისი:

AI ცდილობს მიბაძოს მომხმარებლის წინადადების სტრუქტურას.

მაგალითად:

მომხმარებელი: “რას ფიქრობ ხელოვნურ ინტელექტზე?”

ჩატბოტი: “რას ვფიქრობ ხელოვნურ ინტელექტზე? ეს კომპლექსური საკითხია…”

სტილისტური მიმეზისი:

ჩატბოტები ცდილობენ მიესადაგონ მომხმარებლის ფორმალურს თუ არაფორმალურ საუბრის სტილს.

თუ ჩატბოტს ჰკითხავთ:  “ჰეი, რას შვრები?”

ჩატბოტი გიპასუხებთ: “ჰეი! არაფერს განსაკუთრებულს, უბრალოდ ვსაუბრობ. შენ?”

დიალექტური და რეგიონული მიმეზისი:

AI შეიძლება შეეცადოს გამოიყენოს რეგიონული გამოთქმები ან დიალექტი.

მომხმარებელი: “გამარჯობა ძმაო, როგორ ხარ?”

ჩატბოტი: “გაუმარჯოს ძმაო, კარგად ვარ, შენ როგორ ხარ?”

 ემოციური მიმეზისი:

ჩატბოტები ცდილობენ მიბაძონ მომხმარებლის ემოციურ ტონს.

მომხმარებელი: “ძალიან ვნერვიულობ ხვალინდელი გამოცდის გამო.”

ჩატბოტი: “გასაგებია, რომ ნერვიულობთ. გამოცდები მართლაც სტრესული შეიძლება იყოს. რა გეხმარებათ ჩვეულებრივ სტრესის დაძლევაში?”

კონტექსტუალური მიმეზისი:

AI ცდილობს გაიგოს და გამოიყენოს კონტექსტუალური ინფორმაცია საუბრიდან.

მომხმარებელი: “გუშინ კონცერტზე ვიყავი.”

ჩატბოტი: “ოჰ, საინტერესოა! რა სახის მუსიკა იყო? მოგეწონათ შესრულება?”

მიმეზისის ეს ფორმები ეხმარება ჩატბოტებს დაამყარონ მომხმარებლებთან უფრო ბუნებრივი და პერსონალიზებული კომუნიკაცია. თუმცა, ეს ასევე წარმოშობს ეთიკურ კითხვებს იმის შესახებ, თუ რამდენად შორს შეიძლება წავიდეს ეს მიბაძვა ადამიანურ ინტერაქციასთან.

განვითარებულ მიმეტურ მოდელებს შეუძლიათ დამაჯერებლად განასახიერონ ინდივიდები, მაგალითად, იმიტაცია გაუკეთონ კონკრეტულ პიროვნებას ნებართვის გარეშე. რადგან ჩატბოტები კიდევ უფრო დახელოვნდებიან ადამიანური ინტერაქციის სიმულაციაში, მომხმარებლებს შეიძლება განუვითარდეთ ემოციური მიჯაჭვულობა ან ნდობა ამ სისტემების მიმართ, რაც ბუნდოვანს ხდის საზღვრებს ნამდვილ ადამიანურ კავშირსა და ხელოვნურ ინტერაქციას შორის.

არსებობს რისკი, რომ ინდივიდებმა შეიძლება გამოიყენონ მიმეტური მოდელები მანიპულირებისთვის ან სხვების მოსატყუებლად. მოკლედ, რასაც ადამიანი არ იკადრებს… ამიტომ პრევენციის ერთადერთი გზა ჩატბოტების შესაძლებლობების შესწავლაა.

რჩევები ჩატბოტებთან საუბრისას:

• დააკვირდით ჩატბოტებთან დიალოგისას როგორ „გბაძავენ“ ისინი, ცვალეთ მიმართვის, მისალმების ფორმები
• კითხვების დასმისას გამოიყენეთ სხვადასხვა სტილი
• ყოველთვის მიუთითეთ, როგორი სტილით საუბარი გსურთ ამა თუ იმ ტექსტის შედგენისას (პოპულარული, სამეცნიერო, მეგობრული, პროვოკაციული და ასე შემდეგ…)
• ერთი მოვლენა, ფაქტი, საკითხი განიხილეთ ჩატბოტებთან ერთად სხვადასხვა პერსპექტივიდან
• თუ მოგეჩვენათ, რომ ჩატბოტები უინტერესოდ გესაუბრებიან, შესაძლოა, თქვენ დაგემსგავსნენ და გადააფასეთ თქვენი ინტერესები

ბიბლიოგრაფია:

1. Vaswani, A., et al. (2017). “Attention is All You Need”. NeurIPS.
2. Brown, T., et al. (2020). “Language Models are Few-Shot Learners”. NeurIPS.
3. Devlin, J., et al. (2018). “BERT: Pre-training of Deep Bidirectional Transformers for Language Understanding”. arXiv preprint.
4. Goldberg, Y. (2019). “Assessing BERT’s Syntactic Abilities”. arXiv preprint.
5. Li, J., et al. (2021). “Pragmatic Inference in Language Models”. ACL.
6. Marcus, G., & Davis, E. (2020). “Rebooting AI”. Pantheon.
7. Holtzman, A., et al. (2019). “The Curious Case of Neural Text Degeneration”. ICLR.
8. Bender, E. M., & Koller, A. (2020). “Climbing towards NLU: On Meaning, Form, and Understanding in the Age of Data”. ACL.

როდესაც მოსწავლეებს ღირებულებებზე ვესაუბრებით, თავისუფლებაზე საუბრისას ვუხსნით, რა არის თავისუფლება, სად იწყება და მთავრდება მისი საზღვრები და  ყოველდღიურობაში, როგორ და რაში შეიძლება დაინახო ან გამოხატო თავისუფლება.

ღირსებაზე საუბრისას, ადამიანური ღირსების მაგალითები მოგვყავს, მისი მნიშვნელობის შესახებ ვესაუბრებით და ვცდილობთ, ვასწავლოთ მისი   დაცვა და  ყოველდღიურ ურთიერთობებში მისი აუცილებლობა დავანახოთ.

ჩვენ ვცდილობთ, დავაფიქროთ ისინი,  თუ რას ნიშნავს თავისუფლება, როგორ ვლინდება ურთიერთპატივისცემა ჩვენს ყოველდღიურობაში.

მასწავლებლები ვეხმარებით  მოსწავლეებს,  ღირებულებებზე კრიტიკულად იფიქრონ,  შეაფასონ და დაფიქრდნენ  განსხვავებულ ხედვებზე. ვეხმარებით მათ  იმის გააზრებაში, რომ როგორც საკუთარი მოსაზრებების დაცვაა მნიშვნელოვანი, ამავდროულად, სხვების შეხედულებების პატივისცემით მიღება და გათვალისწინებაც მნიშვნელოვანია.

საგაკვეთილო პროცესშიც და არაფორმალური განათლების დროსაც, ვახალისებთ მათ დასვან ღია კითხვები,  გააანალიზონ და აგვიხსნან, რატომ ფიქრობენ ასე.  ვაფიქრებთ და ვუბიძგებთ ძიებისკენ − კიდევ რა ალტერნატიული მიდგომები შეიძლება  არსებობდეს აღნიშნული საკითხისადმი? კითხვები აჩენს სააზროვნო სივრცეს მოსწავლეებისთვის, დაფიქრდნენ არა მხოლოდ პასუხზე, არამედ ლოგიკაზე, რომელიც პასუხს განაპირობებს.

დისკუსიები და დებატები ეფექტური გზაა კრიტიკული აზროვნების განვითარებისათვის.

ხშირად, მოსწავლეები მოკლედ და მშრალად გვპასუხობენ.  ამიტომ მნიშვნელოვანია, დავსვათ  დამატებითი კითხვები, რომლებიც მათ იდეების, საკითხის თუ პრობლემის უფრო ღრმა გააზრებას „აიძულებს“.

მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარის განვითარებისთვის აუცილებელია ისეთი გარემოს შექმნა, სადაც სხვადასხვა აზრის და შეხედულების გამოხატვა თავისუფლად და უსაფრთხოდაა შესაძლებელი, სადაც ურთიერთპატივისცემა წახალისებული და მხარდაჭერილია.

შესაძლოა,  მკითხველმა იფიქროს, რატომ მეორდება  რედაქტორი  და კიდევ ერთხელ რატომ გვესაუბრება  ჩვენთვის ასე კარგად ნაცნობ საკითხზე, ეს ხომ ისედაც ვიცით.

ამ ყველაფრის შეხსენება  კი იმიტომ გადავწყვიტე, რომ მთავარ სათქმელამდე მისასვლელი მჭირდებოდა.

ხშირად, მოსწავლეებისთვის მასწავლებელი  მისაბაძი მაგალითია, ამიტომაა მნიშვნელოვანი, ჩვენ  თავადაც, ჩვენი საქციელით დავანახოთ მათ  ამ ღირებულებების მნიშვნელობა. თუ მასწავლებელი ურთიერთპატივისცემას, ღირსებასა და დამოუკიდებლობას საკუთარ ქცევაში გამოხატავს, მოსწავლეებიც უფრო ადვილად შეითვისებენ ამ ღირებულებებს.

ამის დეფიციტი რომ არ შემემჩნია,  ამაოდ  არ გავირჯებოდი.

მთავარი რედაქტორი – ნატო ინგოროყვა

რედაქტორები: მანანა ბოჭორიშვილი, ნანა მაჭავარიანი, ირმა ტაველიძე, ქეთევან  ნიკოლეშვილი

დიზაინერი– ბესიკ დანელია

მხატვარ-ილუსტრატორი – მამუკა ტყეშელაშვილი

ნომრის ავტორები: 

მანანა ბოჭრიშვილი, თინათინ ზარდიაშვილი, ნესტან მიქაძე, ლიზი ლაშქარავა, დალი ნემსაძე,   მაია ფირჩხაძე,  ნინო ლომიძე, ქეთევან ოსიაშვილი, ირენა მახარაძე, მაია მენაბდე, თემურ სუყაშვილი,  ქრისტინე სურგულაძე,  ინა იმედაშვილი, ლელა კოტორაშვილი, შორენა ტყეშელაშვილი, დათია ბადალაშვილი,  დიანა ანფიმიადი, ირმა ტაველიძე.

ნომრის წაკითხვა და ჩამოწერა შესაძლებელია ბმულიდან:

ჟურნალი ”მასწავლებელი” #5