საზოგადოების განვითარებასთან ერთად ეკოლოგიამ სულ უფრო მეტად შეიძინა სოციალური მნიშვნელობა, გახდა საზოგადოების დაინტერესების სფერო და ჩვენს საუკუნეში გასცდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს. XX  საუკუნის შუა ხანებში ეკოლოგია გახდა მეცნიერება, რომელიც ზრუნავს ადამიანების გადარჩენაზე. სამწუხაროდ, საზოგადოებამ ეს საკმაოდ გვიან გააცნობიერა, როდესაც ადამიანების ბუნებისადმი მომხმარებლური დამოკიდებულების უარყოფითი შედეგები თვალსაჩინო გახდა, როდესაც პლანეტაზე პრაქტიკულად არ დარჩა  ბუნების ხელუხლებელი ადგილები.

„მდგრადი განვითარების“ პრობლემა მჭიდროდ არის დაკავშირებული მოსახლეობის ეკოლოგიურ განათლებასთან, რომლის მთავარი იდეა და მიზანია მომავალში კაცობრიობისა და გარემოს შენარჩუნება.

კულტურის ისტორიაში ბუნება ხშირად იყო აღტაცების, ასახვის, აღწერის, შთაგონების ძლიერი წყარო.  ადამიანი ცდილობს ხელოვნებაში გამოხატოს  ბუნებისადმი განწყობა და დამოკიდებულება.   მასწავლებლის ამოცანაა დაეხმაროს მოსწავლეს ბუნების სილამაზის და მისი მნიშვნელობის დანახვაში, რათა გააცნობიერონ ,როგორი აუცილებელია გაფრთხილება და ზრუნვა ეკოლოგიაზე, გარემოზე.

გარემოსდაცვითი განათლება უზრუნველყოფს პიროვნების სულიერი და მორალური ფასეულობების ჩამოყალიბებას.   ცნობილია, რომ მუსიკა გავლენას ახდენს საზოგადოების  სულიერი კულტურის განვითარებაზე, ადამიანის ცნობიერებაზე. ეს არის მისი დროის სულიერი და სოციალურ-ფსიქოლოგიური ტენდენციების სიმბოლური გამოხატულება. გარემოსდაცვითი კულტურის წარმატებული ფორმირებისთვის აუცილებელია მუსიკის მდიდარი მორალურ – ესთეტიკური საგანმანათლებლო პოტენციალის ამ მიმართულებით გამოყენება.

მუსიკალური ხელოვნება როგორც ძლიერი ზემოქმედების საშუალება დიდ ადგილს იკავებს ადამიანის  ზოგად კულტურულ განვითარებაში. ბევრმა მწერალმა, კომპოზიტორმა, მუსიკათმცოდნემ არაერთხელ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მუსიკალურ – ესთეტიკურ განათლებაზე მუშაობა სისტემატურად უნდა ხორციელდებოდეს,  ეს უნდა იყოს იმ საქმიანობის განუყოფელი ნაწილი, რომელსაც მასწავლებლები ატარებენ ჰარმონიულად განვითარებული ადამიანის აღზრდის მიზნით.

დაწყებით საფეხურზე მუსიკის საგნის სწავლების ამოცანებია:

• მუსიკისადმი ინტერესისა და სიყვარულის გაღვივება, მისი სილამაზის დაფასების, მუსიკალური ნაწარმოებების აღქმის, ემოციური უნარის განვითარება;
• მუსიკალურ-წარმოსახვითი აზროვნების განვითარება, ხელოვნების კანონების გააზრება, მუსიკის აღქმა, ნასწავლის დაკავშირება ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან და  ხელოვნების სხვა დარგებთან;
• შემოქმედებით-მუსიკალური შესაძლებლობების გამოვლენა-განვითარება, პრაქტიკული უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება მუსიკის მოსმენის და შედგენის პროცესში (იმპროვიზაცია);
• მუსიკალურ-ესთეტიკური გემოვნების განვითარება და მუსიკალურ  შედევრებთან ურთიერთობის აუცილებლობა ;

სასკოლო ასაკი მნიშვნელოვანი ეტაპია ადამიანის ეკოლოგიური კულტურის განვითარებისთვის. ამ პერიოდში ყალიბდება პიროვნება, მისი  პოზიტიური დამოკიდებულება ბუნების, სამყაროს მიმართ. ამ დროს ბავშვს უყალიბდება ემოციური და ჰოლისტიკური დამოკიდებულება გარემოს მიმართ. მუსიკა ახლოს არის ბავშვის ემოციურ ბუნებასთან. მუსიკის გავლენით ვითარდება მისი მხატვრული აღქმა, მდიდრდება გამოცდილება. ყველა მასწავლებელი ცდილობს, საფუძველი ჩაუყაროს გარემოსდაცვით წიგნიერებას. ამ პრობლემების გადასაჭრელად გამოიყენება მუსიკალური და გარემოსდაცვითი განათლების სხვადასხვა ფორმა. სწორედ მუსიკის გაკვეთილზე უყალიბდებათ ბავშვებს წარმოდგენები ეკოლოგიურ კულტურაზე, მორალურ პრინციპებზე, სილამაზის ესთეტიკურ აღქმაზე (ხელოვნების ქმნილებებით  – ფერწერა, მუსიკა, პოეზია).  მუსიკა ყოველთვის იყო სიკეთის, სილამაზის, ადამიანობის  ყველაზე მხატვრული და დახვეწილი საშუალება.

მუსიკის გაკვეთილი ხელს უწყობს შემდეგი გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაჭრას:

• ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების ჩამოყალიბებას;
• ბუნებრივ რესურსებთან შეგნებულად ყურადღებიანი დამოკიდებულების განვითარებას;
• გარემოს სილამაზის აღქმის განვითარებას და ემოციური რეაგირებას;
• მოსწავლეების წარმოდგენების გამდიდრებას ბუნების მრავალფეროვნებაზე.

კლოდ დებიუსი წერდა, რომ ,, მუსიკა არის ზუსტად ის ხელოვნება, რომელიც ბუნებასთან ყველაზე ახლოსაა… მხოლოდ მუსიკოსებს აქვთ უპირატესობა აღბეჭდონ ღამის და დღის, დედამიწისა და ცის მთელი პოეზია, ხელახლა შექმნან მათი ატმოსფერო და რიტმულად გადმოსცენ მათი უზარმაზარი პულსაცია“. იმპრესიონისტი მხატვრები (კ. მონე , კ. პისარო, ე. მანე) ცდილობდნენ თავიანთ ნახატებში გადმოეცათ შთაბეჭდილებები ბუნებაზე, აკვირდებოდნენ დღის მანძილზე დროის სხვადასხვა მონაკვეთში განათების, ჩრდილის, სინათლის   ცვალებადობას და ცდილობდნენ, ეპოვათ ფერწერის ექსპრესიულობის ახალი საშუალებები.

ბუნების თემამ გამოხატვა პოვა  სხვადასხვა კომპოზიტორების შემოქმედებაში: ვივალდის   (პროგრამული  კონცერტები ,,ღამე“, ,,ქარიშხალი ზღვაზე“, ,,წელიწადის დრონი“),  ჰაიდნის (სიმფონია  ,, დილა“, ,,შუადღე“, ,,საღამო“, კვარტეტი ,, ტოროლა“, ,,მზის ამოსვლა“), რიმსკი-კორსაკოვის ( ზღვის სურათები ,,სადკოსა“ და ,,შეჰერეზადში“, გაზაფხულის სურათი ,,თოვლის ქალში“)ბეთჰოვენის,   რაველის,  გრიგის,  ვაგნერის მუსიკალურ ნაწარმოებებში. ამ ტიპის ნაწარმოებებში მნიშვნელოვანია ბგერით-გამომსახველი ელემენტები. ამის მაგალითია:  რიმსკი-კორსაკოვის ,,თოვლის ქალი“ და ,,სადკო“. მკვლევრები ,,თოვლის ქალს“  ,,ფრინველის ოპერას“ უწოდებენ, რადგან ფრინველების გალობა მთელ ოპერას გასდევს  ერთგვარ ლაიტმოტივად. ,,სადკოს“ უწოდებენ ,,ზღვის ოპერას“, რადგან ოპერის ძირითადი სურათები გარკვეულწილად უკავშირდება ზღვას .  ბეთჰოვენის მუსიკაში ბუნება ვლინდება ძლიერი სულიერი ქარტეხილებით, სიცოცხლესა და სიკვდილზე ფიქრებით.

ქარიშხალი ან ჭექა-ქუხილი შეიძლება დავაპირისპიროთ წყნარ და მშვიდ დილას ან გარიჟრაჟს, რომელიც, პირველ რიგში,  ბუნების ემოციურ აღქმას უკავშირდება. (მაგალითად, ჭექა-ქუხილი  ვივალდის კონცერტიდან ,,წელიწადის დრონი“ და გრიგის ,,დილა“). ვივალდიმ ,,წელიწადის დროში“ მოახერხა, ზუსტად გადმოეცა ის ემოცია და განწყობა, რაც ადამიანს ეუფლება ბუნებრივ მოვლენებზე „მიყურადებისას“( ზაფხულის ჭექა-ქუხილი, წვიმა, ქარი, თოვლი, ნიავი). ჩაიკოვსკის ბუნების აღქმა ღრმად ინდივიდუალურია. მის მუსიკაში მთავარი ადგილი უკავია ემოციებს, აზრებს, მოგონებებს, რომლებიც ბუნებამ გააღვიძა მასში. დებიუსი წერდა: „მზის ჩასვლაზე უფრო მუსიკალური არაფერია! მათთვის, ვისაც შეუძლია  მზერა  მღელვარებით – ეს არის მასალის განვითარების  ყველაზე ლამაზი გაკვეთილი, მუსიკოსების მიერ კარგად შესწავლილ წიგნში დაწერილი გაკვეთილი – მე   ბუნების წიგნს ვგულისხმობ“.

კ. დებიუსის  ეკუთვნის  ინსტრუმენტული ნაწარმოებები, რომლის სათაურებიც ბუნების კონკრეტულ მოვლენას ეხმიანება: ,,ბაღები წვიმაში“ , ,,მთვარის შუქი“, სიუიტა ,,ზღვა “ და მრავალი სხვა. საინტერესოა მ. გლინკას რომანსი  ,, ბულბული“, რომლის მოსმენისას, თითქოს ჩიტის გულისცემა გესმის.  პ. ჩაიკოვსკის  „საბავშვო ალბომშიც“ არის „ტოროლას სიმღერა“. მუსიკას შეუძლია განასახიეროს მუსიკალური ნაწარმოების ემოციური შინაარსი, ადამიანის შინაგანი სამყარო. მუსიკა ასწავლის, აღვიძებს ადამიანში ეკოლოგიურ ცნობიერებას, აზროვნებას, კულტურას, ეკოლოგიურად გამართლებულ ურთიერთობას ბუნებასთან. (პ. ჩაიკოვსკი ,,რა მწვანეა ჩემი ბაღი“, ,,გუგული“, ,,ენძელა“  ციკლიდან “წელიწადის დრონი“, ,,შემოდგომა“ იმავე ციკლიდან).

ბუნება მოქმედებს  კომპოზიტორის გრძნობებზე, ემოციებისა და განწყობაზე . ამ განწყობებით ქმნიან მუსიკას და ცდილობენ გადმოიტანონ ბუნების ხმები თავიანთ ნაწარმოებებში (ჩიტების ჭიკჭიკი, ზღვის ხმა, ტყე, ჭექა-ქუხილი).  აინტერესებთ ემოციური ასოციაციები, რომლებიც დაკავშირებულია რაიმე ბუნებრივ მოვლენასთან. მაგალითად, ზღვაზე ქარიშხლის გამოსახულებამ შეიძლება გამოიწვიოს რაიმე სახის პირქუში ემოციები, რომელიც ასოცირდება მრისხანებასთან, ხოლო მდინარე, პირიქით, უფრო მეტად ასოცირდება სიმშვიდესთან.

„მუსიკალურ პეიზაჟს“ განვითარების დიდი ისტორია აქვს. მისი ფესვები რენესანსს უკავშირდება, კერძოდ მე-16 საუკუნეს – ფრანგული პოლიფონიური სიმღერის აყვავების ხანას და კლემან ჟანეკინის შემოქმედებითი მოღვაწეობის პერიოდს. სწორედ მის შემოქმედებაში გამოჩნდა პირველად საერო პოლიფონიური სიმღერების ნიმუშები, რომლებიც წარმოადგენდნენ საგუნდო „პროგრამულ“ სურათებს.  ჟანეკენის ერთ-ერთი სიმღერაა „ჩიტების სიმღერა“. სიმღერაში ჩიტების გალობის დამახასიათებელი ბგერების გაჟღერებით ჟანეკენი ფრინველებს ანიჭებს ადამიანურ თვისებებს .

ბუნებისადმი მიძღვნილი მუსიკალური ნაწარმოებების დიდი რაოდენობა ადასტურებს, რომ ბუნება და მუსიკა მჭიდრო კავშირშია.

მუსიკის გაკვეთილებზე მასწავლებელს, სხვადასხვა მეთოდებისა და საშუალებების გამოყენებით, შეუძლია მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს ახალგაზრდა თაობის, მთელი მოსახლეობის გარემოსდაცვით აღზრდასა და განათლებაში.

მუსიკის გაკვეთილზე განხორციელებული  აქტივობები:

• I კლასში თემაზე ,, შემოდგომის მუსიკა“ გაკვეთილზე ბავშვები  ისმენენ ჩაიკოვსკის პიესას ,,ოქტომბერი“-ციკლიდან ,,წელიწადის დრონი“, მიღებულ შთაბეჭდილებას გადმოსცემენ ნახატში.
• მოსწავლეებს ვასმენინებ ხალხურ სიმღერას ,,მზე შინას“, შემდეგ  შეისწავლიან სიმღერას და ასრულებენ დიდი სიყვარულით. მოსწავლეები გამოთქვამენ მოსაზრებებს : ბედნიერებაა, როცა მზე ანათებს და დედა უმღერის თავის პატარას ასეთ ლამაზ იავნანას .
• II კლასში თანდათან  სწავლობენ როგორც  დაკვირვებას, ასევე ბუნების სილამაზის აღქმას, მოსმენას და  შეგრძნებას.

მოსწავლეები  ისმენენ :

• კლემან ჟანეკენის საგუნდო ნაწარმოებებს: „ჩიტების გალობა“, „ნადირობა“, „ბულბული“.
• კამილ სენ-სანსის საორკესტრო სიუიტას ,,ცხოველთა კარნავალს“.
• ოლივიე მესიანის ,,ეგზოტიკური ფრინველებს“.
• კლოდ დაკენის „გუგულს“ .
• III კლასში მოსწავლეები უსმენენ ფრანც იოზეფ ჰაიდნის ,,საბავშვო სიმფონიას“ , სადაც აკვირდებიან ტყეში ბგერების ჟღერადობას.
• IV კლასში მოსწავლეები უსმენენ პეტრე ჩაიკოვსკის „აპრილს“ საფორტეპიანო ციკლიდან „წელიწადის დრონი“. კითხვაზე, თუ როგორ ჟღერდა ეს ნაწარმოები, რა გრძნობების გადმოცემა სურდა კომპოზიტორს თავისი მუსიკით? მოსწავლეები მსჯელობენ: მუსიკა ძალიან ნაზად, მსუბუქად ჟღერდა. თითქოს ყვავილი მართლაც მზისკენ მიიწევს და თანდათან იშლება მისი ფურცლები. შუა ნაწილი ამაღელვებლად ჟღერს, ისმის  ნაკადულის   ხმა.

სიმღერა ბუნების თემაზე სასარგებლო გავლენას ახდენს ცოცხალი სამყაროს მიმართ მოსწავლეთა  დამოკიდებულებაზე, მნიშვნელოვანია საუბრები ეკოლოგიაზე, ცოცხალი სამყაროს დაცვაზე, ფლორისა და ფაუნაზე, ბუნებაზე ზრუნვის და გაფრთხილების აუცილებლობაზე.

• სსიპ ქალაქ თბილისის N126 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასის მოსწავლეებმა მიიღეს მონაწილეობა საერთაშორისო პროექტში,, World Peace Song”.

ტექსტის ავტორი და გუნდის ხელმძღვანელი: დალი დოლიძე  ვიდეოს ბმული ,  სიმღერა განთავსებულია  მსოფლიოს ელექტრონულ რუკაზე.

• სსიპ ქალაქ თბილისის N126 საჯარო სკოლის პროექტი : ,,დავიცვათ დედამიწა ჩვენი ხელებით”, III- IV კლასის მოსწავლეებმა შეასრულეს ჰიმნი.

ტექსტის ავტორები არიან  მე-12 /1 კლასის მოსწავლეები: მარიამ კოკოზაშვილი და ელენე   ტყეშელიაძე;  კომპოზიტორი: მაია ჩხეიძე ;  ქორმაისტერი: დალი დოლიძე ;

კულტურული და გარემოსდაცვითი აღზრდა-განათლება, ცხოვრებისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება, ფოკუსირება ნამდვილ ფასეულობებზე  უნდა დაიწყოს ცხოვრების პირველივე წლებიდან და გაიაროს სკოლამდელი, სასკოლო და სკოლის შემდგომი განათლების ყველა საფეხური.

ამრიგად,  სკოლის სასწავლო პროცესში დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებში  ეკოლოგიური კულტურის ფორმირების ეფექტური საშუალებაა მუსიკის გაკვეთილი, რომელიც სავსეა  მუსიკალური ხმოვანებით, მომხიბვლელი, გამომსახველი  ლექსებით, ფერწერული ტილოებით, მდიდარი ესთეტიკური საგანმანათლებლო პოტენციალით, რაც ხელს უწყობს რაციონალური აზროვნების განვითარებას.

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

1. დვალიშვილი ლ.,  გარემოს  დაცვის  ეკოლოგიური  პრობლემები. ინსტიტუტის  75  და  ჟურნალ  „ეკონომისტის“  10  წლისთავისადმი  მიძღვნილი  საერთაშორისო  სამეცნიერო  კონფერენციის  მასალების  კრებული,  „მწვანე  ეკონომიკის“ფორმირების  თანამედროვე პრობლემები, თბილისი, 2019.
2. დვალიშვილი ლ.,  ატმოსფეროს  დაცვა  –  მდგრადი  განვითარების  ერთ-ერთი აუცილებელი პირობა.  აკადემიკოს  ავთანდილ  გუნიას  დაბადებიდან  105-ე  წლისთავისადმი  მიძღვნილი  საერთაშორისო  სამეცნიერო  ინტერნეტ-კონფერენციის  მასალების  კრებული,  მდგრადი  განვითარების  თანამედროვე  ეკონომიკური  ტენდენციები, თბილისი, 2017.
3. სეფერთელაძე ზ.,  დავითაია  ე.,მარგველანი  გ.,  ბუნებათსარგებლობის  გეოგრაფია, თსუ გამომცემლობა, 2011.
4. ციცქიშვილი მ.ს., ჩხარტიშვილი ა., ქარჩავა გ., ციცქიშვილი მ.მ. ეკოლოგიის უახლესი პრობლემები. // დამხმარე სახელმძღვანელო. ISBN 978-9941-9532-2-4, Tbilisi, 2018
5. ციცქიშვილი მ.ს., ციცქიშვილი მ.მ., ქარჩავა გ., ჩხარტიშვილი ა., ესებუა ე., პეტრიაშვილი ე. ზოგადი ეკოლოგიის საფუძვლები.
6. დეივიდ ატენბორო: ცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე;
7. Tyler Miller, Jr. and Scott E. Spoolman, 2009, 2007. Living in the environment: principles, connections and solutions, 16e, Brooks/Cole, Cengage Learning.
8. https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/living_forests_chapter_3_2.pdf
9. https://weg.ge/sites/default/files/climate_change_and_sustainable_development.pdf

მსოფლიო ლიტერატურაში წარუშლელი კვალი დატოვა რომანტიზმმა – მრავალწახნაგოვანი ნოვატორობით, გულწრფელი ემოციებით, უკურნებელი სევდითა და ადამიანური ტკივილით გაჯერებული ტექსტებით. მან გააერთიანა ლამის მთელი პლანეტის ხელოვანები. ქართული ლიტერატურის ისტორიის სწავლებისას ჩვენი რომანტიკული ლიტერატურული სკოლა მოსწავლეთა დიდ მოწონებას იმსახურებს. ახალ თაობებს იზიდავს გამოსახვის ის ხერხები და თემები, რომლებიც მახლობელი, აქტუალური და ნათლად აღსაქმელია თანამედროვე ადამიანისთვისაც. მეთერთმეტე კლასი სწავლების ის საფეხურია, როცა მოსწავლე მზადაა ღრმად გაიაზროს მწერლობის იდეური აქცენტები, რომანტიკოსი პოეტების ფაქიზი სულიერი სამყარო, ჩასწვდეს მათ ესთეტიზმსა და ფილოსოფიურ მსოფლაღქმას. ბავშვები სვამენ კითხვებს, იკვლევენ ალეგორიებსა და მეტაფორებს და ხშირია აღმოჩენის სიხარული, ნაწარმოებების ნაირგვარი ინტერპრეტაციები. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლირიკა განსაკუთრებულ გავლენას ახდენს მეოცნებე ნატურებზე.

ტექსტების სინთეზირება და ლიტერატურული პარალელები, მოგეხსენებათ, ცოდნის მაღალი საფეხურია, ხოლო რომანტიზმის იდეურ-მხატვრული მახასიათებლებისა და თემატური მოტივების გააზრების პროცესში უამრავი პარალელის თანხვედრა ხდება, რადგან რომანტიკოსი მწერლების შემოქმედება პოპულარულია და მათ არასდროს აკლია მკითხველის ყურადღება. ყოველ წელს, როცა მეთერთმეტე კლასში ქართული რომანტიზმის სწავლებას ვიწყებ, სანამ მე ვიტყოდე ჩვენი რომანტიკოსების რჩეულ ჟანრებზე რამეს, მოსწავლეები დამასწრებენ ხოლმე და მეკითხებიან: მასწავლებელო, ევროპელი და ამერიკელი რომანტიკოსები ხომ პროზის ჟანრებსაც მიმართავდნენ, ბევრი რომანიც შექმნეს, რატომ არ დაიწერა ქართული რომანტიკული მოთხრობა ან რომანი? ამ ლეგიტიმურ კითხვაზე ცალსახად ამომწურავი პასუხის გაცემა, რასაკვირველია, შეუძლებელია, მაგრამ ჩემი პასუხი ის არის, რომ ლირიკის ენა უფრო მშობლიური, უფრო მისადაგებული აღმოჩნდა ჩვენი პოეტების ტრაგიკულ განცდებთან, ხოლო რომანს რაც შეეხება, მეცხრამეტე საუკუნის ქართულმა მწერლობამ ის საერთოდაც ვერ შვა, რადგან, როგორც კრიტიკოსები ამბობენ, დაპყრობილ, პროვინციად, კოლონიად ქცეულ პატარა ქვეყანაში არ იყო ფართოპლანიანი ნაწარმოების სიუჟეტისთვის საჭირო ასპარეზი, დრამატული ამბები და თავგადასავლები ვერ იქნებოდა იმ მასშტაბის, რომ რომანის ფერადი სამყარო დაბადებულიყო…

მეთერთმეტე კლასში ჩვენი გაკვეთილის თემაა ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ხმა იდუმალი“, რომლის სიღრმეებში წვდომას ბავშვები იოლად ახერხებენ. 1836 წელს 19 წლის ნიკოლოზ ბარათაშვილი ცხოვრების გზის ძიებაში საკვირველ სულიერ ტკივილზე საუბრობს. ლექსი ლირიკული აღსარებაა და გვიზიარებს პოეტის ძიებებს, ტკივილიან განცდებს. იდუმალი ხმა ასდევნებია ჭაბუკ ლირიკულ გმირს და დაუკარგავს მისთვის მოსვენება, ახალგაზრდა, ვნებებით სავსე გული ნაღვლით დაუსნეულებია. პოეტი ამბობს, რომ მას შემდეგ, რაც წუთისოფელი შეიცნო, ეს ხმა მოუცილებლად თან სდევს და „სულ ერთ რამეს უწვრთნის მას გულისა ჭირად“… „ეძიე, ყრმაო, შენ მხვედრი შენი, ვინძლო იპოვო შენი საშვენი“… ლირიკული გმირი გულწრფელად აღიარებს, რომ საკუთარ ხვედრს ეძიებს, მაგრამ ვერ პოვებს და ამის გამო კაეშანს ვერ იშორებს…

ლექსის ბოლო სტროფები სულიერად განადგურებული და აღშფოთებული ლირიკული გმირის ფილოსოფიურ კითხვებს ახმოვანებს:

„ნუთუ ხმა ესე არს ხმა დევნისა შეუწყალისა სინიდისისა?
მაგრამ მე ჩემში ვერ ვჰპოვებ ავსა, მისს საშფოთველოს და საქენჯნავსა.
ანგელოზი ხარ, მფარველი ჩემი, ან თუ ეშმაკი, მაცთური ჩემი?
ვინცა ხარ, მარქვი, რას მომისწავებ, სიცოცხლეს ჩემსა რას განუმზადებ?“.

ბარათაშვილის ეს ლექსი მრავლისდამტევია ზოგადად ეპოქის სულის ამოსაცნობად… როცა ბავშვები სვამენ კითხვებს, თუ რატომ იკითხება ქართველი პოეტების ტექსტებში ესოდენ ღრმა სულიერი ტკივილი, ჩვენი პასუხი არის ის, რომ „მსოფლიო სევდის“ გამოხატვა მხოლოდ ლოკალური ლიტერატურული მოვლენა როდია. ზოგადად მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისის ადამიანის გონება და სული იყო ასე „მოწყობილი“, უსამანო ტკივილის განმცდელი, სენტიმენტალური, მეოცნებე, ფაქიზი, მოწყვლადი… საგაკვეთილო პროცესი მეტყველ, ადეკვატურ, გამომსახველ ლიტერატურულ პარალელს ითხოვს და აი, ისიც: ედგარ ალან პოს მოთხრობა „უილიამ უილსონი“.   ბიოგრაფიებშიც სიახლოვე იკვეთება: პო 1809 წელს დაიბადა, 8 წლის შემდეგ – ნიკოლოზ ბარათაშვილი… ორივე რომანტიკული სკოლის ვარსკვლავია თავის სამშობლოში… ტატო 1845 წელს გაშორდება თავის დამტანჯველ წუთისოფელს, ხოლო ედგარი 4 წლის შემდეგ წავა ისევე მისტიკურად, როგორიც მისი სული და შემოქმედება იყო. ამ ნაწარმოებთა შექმნის თარიღებიც ახლო-ახლოსაა. ბარათაშვილის ლექსი 1836 წელს დაიწერა, ხოლო პოს მოთხრობა – 1839-ში. ბარათაშვილის „ხმა იდუმალისა“ და პოს „უილიამ უილსონის“ შესადარებლად ყველაზე მორგებული ცნობილი კოგნიტური სქემა – ვენური დიაგრამა აღმოჩნდა. მართალია, მეთერთმეტე კლასში ეს სქემა თითქოს უკვე ფუნქციადაკარგული და მოძველებულია, მაგრამ აქ ნამდვილად მაღალ დონეზე ასრულებს თავის ფუნქციას.

რა აქვთ განმასხვავებელი მოცემულ ტექსტებს?

„ხმა იდუმალი“:

1. ბარათაშვილის ლირიკული გმირი ეძიებს საკუთარ ბედისწერას და აცხადებს, რომ სინდისი სუფთა აქვს: „ნუთუ ხმა ესე არს ხმა დევნისა შეუწყალისა სინიდისისა? მაგრამ მე ჩემში ვერ ვჰპოვებ ავსა, მისს საშფოთველოს და საქენჯნავსა”…
2. ლირიკული გმირი გაორებულია, თუმცა საკუთარი ძალების რწმენა მასში ერთგვარად მაინც იგრძნობა და იდუმალი ხმა, სავარაუდოდ, არის არა მისი ალტერ ეგო, არამედ დაუნდობელი წუთისოფელი, ბედისწერა;
3. ლექსის ბოლო ტაეპებით ირკვევა, რომ მთავარი ლირიკული გმირი მაინც ჯერ კიდევ გაურკვევლობაშია… ანუ სადღაც იმედი მაინც იკითხება… ჯერ ყველაფერი არ დამთავრებული…

„უილიამ უილსონი“:

1. პოს გმირი თავის ყველა მონოლოგში აღიარებს, რომ მისი სინდისი დამძიმებულია ცოდვით, უსიყვარულობით, ადამიანთა დაუნდობლობით, თაღლითობის, პარვის, სიცრუის, მრუშობის, ანგარების, ბილწი ადამიანური ვნებების ტვირთით…
2. უილიამ უილსონი გაორებულია, მისი ბიოგრაფია და დაბადების თარიღიც კი ემთხვევა ავტორისას და ის აღმოაჩენს, რომ მისი მსგავსი არსება, რომელიც მას დევნის და მოუწოდებს ცოდვათა დაძლევისკენ, მისი მეორე „მეა“…
3. უილიამი მოთხრობის ფინალში კლავს თავის მეორე „მეს“, ანუ თვითმკვლელად იქცევა… მისი აღმოჩენა სარკესთან შემზარავია: „მეტოქე – უილსონი იდგა ჩემ წინ, სულთმობრძავი, სახემორღვეული… მისი განუმეორებელი სახის ყოველი ნაკვთი სრულიად დამთხვეოდა ჩემსას! გათავდა, მორჩა, შენ გაიმარჯვე, მაგრამ აწ მკვდარი ხარ, მკვდარი ამ სოფლისთვის, სასოებისთვის, მაღლა ცისთვის! ჩემში იყო შენი არსებობა და ჩემშია შენი სიკვდილიც, საკუთარი სახე გამცნობს, ვით მოიკვეთე სამარადისოდ!“.

„ხმა იდუმალი“ – „უილიამ უილსონი“ – რა აქვს საერთო ამ ორ ნაწარმოებს?

1. ახალგაზრდა რომანტიკოსი მწერლების სულიერი ძიებანი, გარდასახული მათ მიერ გაცოცხლებული მხატვრული სახეების (ლექსის ლირიკული გმირი/მოთხრობის პერსონაჟი) განსაცდელში…
2. „მსოფლიო სევდის“ უკიდეგანო ოკეანე, რომელიც გმირის დემორალიზაციას იწვევს…
3. სულიერი გაორება, საკუთარი თავის მისტიკურ, ილუზორულ, ირეალურ სამყაროში წარმოჩენა…

ტექსტების განხილვის პროცესი უაღრესად საინტერესო, ცოცხალი და შთამაგონებელია და გაკვეთილზევე იბადება ლიტერატურული ესეის შექმნის იდეა. ესეის ვასათაურებთ ასე: „ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ხმა იდუმალი“ და ედგარ ალან პოს „უილიამ უილსონი“ – მგლოვიარე სულების გადაძახილი ოკეანის გაღმა-გამოღმა…“. ბავშვები ამბობენ, რომ ესეის შექმნის პროცესი არ იქნება დამღლელი და უსიამოვნო, ეს ტექსტები მათ დაეხმარა ერთმანეთის სათქმელის ამოცნობაში, სინთეზის პროცესი იყო დამაინტრიგებელი, შემეცნებითი, დამაფიქრებელი. გაკვეთილზევე ვქმნით ესეის შეფასების კრიტერიუმებს, სადაც ადეკვატური გაგება, ნაშრომის აგება, ორიგინალური და არაშაბლონური აზროვნება, ზოგადი განათლება/წიგნიერება და ანალიტიკური უნარები  ხდება გადამწყვეტი. მეც იმედი მაქვს და ჩემს მოსწავლეებსაც, რომ გაკვეთილი ნაყოფიერი იქნება, მიზნამდე მიგვიყვანს და მსოფლიო მწერლობის უდიდესი ლიტერატურული მიმართულების ქვეტექსტების ამოცნობას ასწავლის ბავშვებს.

განათლების რეფორმა მიზნად ისახავს სწავლა-სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას და ორიენტირებულია მოსწავლეებში საბაზისო უნარ-ჩვევების განვითარება-ჩამოყალიბებაზე. კომპლექსური დავალება კი ამ მიზნის მისაღწევი ერთ-ერთი გზაა.

აღსანიშნავია, რომ დაწყებითი კლასების მოსწავლეებს დამოუკიდებლად მუშაობის უნარი ნაკლებად აქვთ გამომუშავებული. ამიტომ ხშირად კომპლექსური დავალების შესრულება მათ უწევთ სახლში. ვიფიქრე, რა გზა უნდა გამომენახა იმისთვის, რომ პირველკლასელ მოსწავლეს კომპლექსური დავალება არა შინ, არამედ საკლასო ოთახში, დამოუკიდებლად შეესრულებინა.

აღმოჩნდა, რომ თურმე ეს არც ისე რთული ყოფილა. სტატიაში გაგიზიარებთ გამოცდილებას, როგორ და რა გზით მოახერხეს პირველკლასელმა მოსწავლეებმა მათემატიკის კომპლექსური დავალების საკლასო ოთახში დამოუკიდებლად შესრულება, რა სირთულემ იჩინა თავი და როგორ დავძლიეთ ის.

მიმართულება: რიცხვები

სასწავლო თემა: რიცხვები 16-დან 20-ის ჩათვლით

სამიზნე ცნება: რიცხვები და თანრიგები

საკითხები: რიცხვები 16-დან 20-ის ჩათვლით

• თექვსმეტი
• ჩვიდმეტი
• თვრამეტი
• ცხრამეტი
• ოცი
• რიცხვის დაშლა ორ შესაკრებად

საკვანძო კითხვები:

• როგორ შევუსაბამო საგანთა კონკრეტულ რაოდენობას კონკრეტული რიცხვი?
• როგორ დავადგინო ორი რიცხვიდან რომელია მეტი (20-ის ფარგალში)?

კლასი: I

გაანაწილე წიგნები

ბიბლიოთეკა ის ადგილია, სადაც წიგნები, ჟურნალ-გაზეთებია განთავსებული. ადრე მას წიგნსაცავს უწოდებდნენ. დარწმუნებული ვარ, რომ შენც გაქვს პატარა საოჯახო ბიბლიოთეკა, სადაც შენი საყვარელი წიგნებია შენახული – ზღაპრების წიგნები, ანბანის წიგნი, სათავგადასავლო და საბავშვო ენციკლოპედიები, გასაფერადებელი და გამოცანების წიგნებიც ლამაზად გექნება დალაგებული თაროებზე.

ახლა კი უნდა დაეხმარო შენს მეგობარს წიგნების განთავსებაში. მისი წიგნების კარადას 5 თარო აქვს. თითოეულ თაროზე ეტევა 20 წიგნი, მაგრამ დევს 10 წიგნი. დანარჩენი წიგნები კი ყუთშია ჩალაგებული. წიგნები ისე უნდა გაანაწილო ამ თაროებზე, რომ ერთ თაროზე აღმოჩნდეს 16 წიგნი, მეორეზე, 17, მესამეზე 18 , მეოთხეზე 19, მეხუთეზე 20. მიმდევრობას არ აქვს მნიშვნელობა.

დავალება შეგიძლია ნახატით წარმოადგინო ან გამოიყენო აპლიკაცია.

პრეზენტაციაში ხაზგასმით წარმოაჩინე:

• რა რიცხვები/სიმბოლოები გამოიყენეთ კონკრეტული რაოდენობების აღნიშვნისთვის და რა კავშირი არსებობს რაოდენობის აღმნიშვნელ რიცხვებს შორის? (მ.წ.1.2)
• რა სიმბოლო შეუსაბამეთ/აღწერეთ რაოდენობას? (მ.წ.2)
• როგორ ხდება რეალურ ცხოვრებაში მიმდინარე პროცესის აღწერა მათემატიკური სიმბოლოების მეშვეობით? (მ.წ.3)

I ეტაპი:

კომპლექსური დავალების პირობის წარდგენა

უპასუხე შეკითხვებს:

• როგორ გაანაწილე წიგნები თაროებზე, რატომ?
• რა არის უცვლელი და რის შეცვლა შეიძლება?
• რამდენი წიგნია საჭირო თითოეული თაროს შესავსებად?
• რამდენით მეტი/ნაკლები წიგნია მეორეზე მეოთხესთან შედარებით? როგორ ახსნი?
• შეგისრულებია წინათ მსგავსი დავალება?
• რამდენი წიგნია თითოეულ თაროზე;
• რამდენი ცარიელი ადგილია თითოეულ თაროზე;

II ეტაპი: მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურება კომპლექსური დავალების შესასრულებლად, საჭირო საკითხების გახსენება

ხაზგასმით განვიხილოთ ერთ-ერთი საკლასო აქტივობა:

მოვამზადე სავარჯიშო მოცემული ვებგვერდ https://www.liveworksheets.com–ის

გამოყენებით, რომელსაც ვუწოდებთ „ცოცხალ ფურცლებს“.

მოცემული სავარჯიშო მოსწავლეებმა შეასრულეს კომპიუტერში.

• აღნიშნული ბმული მივაწოდე მოსწავლეს;
• ის მას ასრულებს და უგზავნის მასწავლებელს;
• მასწავლებელი ამ გვერდზე ხედავს, ვინ როგორ შეასრულა მოცემული დავალება.

III ეტაპი: ნასწავლის განმტკიცება, დავალებაზე მუშაობა

IV ეტაპი: დავალების წარდგენა, შეფასება

• მოსწავლემ უნდა შეძლოს:
  საგანთა კონკრეტულ რაოდენობას შეუსაბამოს კონკრეტული რიცხვი;
  რიცხვების გამოსახვა სხვადასხვა სახით, მათ შორის ციფრებით, ასო-ნიშნებით;
  დააკავშიროს რიცხვები შესაბამის სახელებთან და აღნიშვნებთან.

რას უნდა მიაქციოთ ყურადღება:

• რა საკითხები შეისწავლე და როგორ გამოიყენე ახალი ცოდნა დავალების შესასრულებლად?
• სად შეიძლება გამოგადგეს მიღებული ცოდნა?

საინტერესო იყო კომპლექსური დავალების შესრულების პროცესი.

• დავალება შესრულდა საკლასო ოთახში;
• მოსწავლეები დასხდნენ ჯგუფურად, თუმცა კლასის მოწყობის ჯგუფური ფორმა მხოლოდ იმისთვის იყო გამიზნული, რომ საჭირო ინვენტარი (მაკრატელი, წებო და ა.შ) ერთმანეთისთვის უფრო ხელმისაწვდომი ყოფილიყო;
• დავალების შესრულების პროცედურის გასაიოლებლად მათ დავურიგე სამუშაო ფურცლები და დასაჭრელად მომზადებული აპლიკაცია – „ფერადი წიგნები“;
• მოსწავლეებმა დაჭრეს და დააწებეს გამზადებულ სამუშაო ფურცლებზე;
• გამოყენებული რესურსი

კომპლექსური დავალების შესრულების პროცესი:

მოსწავლის ნაშრომი უკუკავშირით:

უკუკავშირი:

შენ სწორად დააკავშირე წიგნების კონკრეტული რაოდენობა შესაბამის რიცხვთან და სწორად გაანაწილე თაროებზე წიგნების რაოდენობა.

ნაშრომში ჩანს, რომ შენ გააზრებული გაქვს, რა მნიშვნელობა აქვს რიცხვის რაოდენობის ცოდნას. გარდა ამისა, სუფთად გაქვს ნამუშევარი შესრულებული, წიგნები თანაბრად და ლამაზად გაქვს თაროებზე განლაგებული.

აღმოჩნდა, რომ ყველა მოსწავლემ სამუშაო სწორად შეასრულა. მუშაობის პროცესი აღმოჩნდა სახალისო და საინტერესო. გარდა ამისა, მასწავლებელს საშუალება აქვს, თვალი ადევნოს მუშაობის პროცესს, შეაფასოს და დააფასოს მოსწავლის მიერ შესრულებული ნაშრომი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.საგნობრივი გზამკვლევი „მათემატიკა დაწყებით საფეხურზე“

2.ეროვნული სასწავლო გეგმა

ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ ადამიანი ჯანმრთელობაზე მხოლოდ მაშინ იწყებს ზრუნვას, როცა მას ამ მხრივ სერიოზული პრობლემები ექმნება. ჯანსაღი ცხოვრების წესი უზრუნველყოფს ფიზიკურ, სულიერ, სოციალურ კეთილდღეობასა და აქტიურ ხანგრძლივობას. ცხოვრების წესი განაპირობებს ჩვენს მომავალს. ჯანსაღ ცხოვრებაზე ყურადღების გადატანას შეუძლია, შეცვალოს მომავალი. რამდენად პროდუქტიული იქნებიან ისინი, რამდენად ექნებათ სტიმული ჯანსაღ ცხოვრებას მისდიონ. მთელი რიგი საკითხები იშლება ამასთან დაკავშირებით. მოზარდობის პერიოდში იწყება ალკოჰოლისადმი, თამბაქოსადმი, ნარკოტიკებისადმი დაინტერესება. რა ბერკეტი შეგვიძლია დავახვედროთ ჩვენ? როგორ შევუწყოთ ხელი ცნობიერების ამაღლებას? ამისათვის სკოლას უდიდესი ადგილი უჭირავს. ასევე მნიშვნელოვანია მშობელთა ჩართულობა და მათი სკოლასთან თანამშრომლობა. სწორედ ამ თემას დაუთმო დრო ჩემმა სკოლამ სასწავლო წლის განმავლობაში. რადგანაც პროექტი მოიცავს მთლიანად სკოლას, შესაბამისად, ყველა ასაკისა და კატეგორიის ბავშვი მონაწილეობს, რაც გვაძლევს იმედს, რომ პროექტის დასრულების შემდეგ მათი ცნობიერება ამაღლდება, იცხოვრებენ ჯანსაღი ცხოვრების წესით და პროპაგანდას გაუწევენ მას.

პროექტის მიზანი და ამოცანები:

• მოსწავლეების ცნობიერების ამაღლება ჯანსაღ ცხოვრებაზე;
• პროექტის ფარგლებში მიღებული ცოდნის ტრანსფერი.

სამიზნე ჯგუფები (ვისი პრობლემის მოგვარებას ცდილობთ და ვინ შეიძლება მიიღოს კიდევ სარგებელი):

პროექტში მონაწილეობას იღებენ როგორც დაწყებითი, ასევე საშუალო და საბაზო საფეხურის მოსწავლეები. ასევე მშობლები და პედაგოგები. ჯანსაღი ცხოვრების წესი ყველას ეხება, გადავწყვიტეთ, რომ პროექტში ყველა ასაკის ადამიანი ჩაგვერთო.

პროექტს წლის განმავლობაში თავისი რისკები ახლდა. ეს იყო ჰიბრიდული სწავლების ტიპი, რომელიც პანდემიის გამო ხშირად ონლაინრეჟიმში გადადიოდა, ასევე – ნაკლები ინტერესი მოსწავლეების მხრიდან.

უპირველეს ყოვლისა შევიკრიბეთ სამუშაო გუნდი და შევიმუშავეთ პროექტის გეგმა. გავწერეთ შესასრულებელი ვადები და მოვიფიქრეთ განსახორციელებელი აქტივობები. სასკოლო თემის ჩართულობისათვის მოსწავლეებისა და მასწავლებლების გარდა, აქტივობები დაიგეგმა მშობლებთანაც. ჩვენი გაწერილი გეგმით დავიწყეთ პროექტზე მუშაობა. წერილში გთავაზობთ ყველა საფეხურზე განხორციელებულ აქტივობებს თავისი მოკლე აღწერით, რაც, ვფიქრობ, დაგვეხმარა ჩვენი პროექტის მიზნის მიღწევაში.

1. #ჯანსაღიცხოვრებისწესი

X კლასის მოსწავლეებმა შექმნეს საინფორმაციო ხასიათის ვიდეო-რგოლი და მოუწოდეს თანატოლებს, იცხოვრონ ჯანსაღი ცხოვრების წესით. ვიდეო-რგოლის შექმნისათვის დამრიგებელმა მოსწავლეები წაიყვანა ლისის ტბაზე. ფიზიკური აქტივობისა და საინფორმაციო შეხვედრის შედეგად, განხორციელდა პროექტის ერთ-ერთი გეგმის ნაწილი, რომელიც, ვფიქრობ, არაჩვეულებრივი გამოვიდა.

2. მათემატიკა ჯანსაღი ცხოვრების
   წესის მომხრეა

მეხუთე კლასის მოსწავლეები მათემატიკის გაკვეთილზე 5 ჯგუფად გადანაწილდნენ. მათ მიეცათ სხვადასხვა თემა – ,,ჯანსაღი კვება“, ,,ჩვენი ორგანიზმი“, ,,საარსებო გარემო’’ ,,მავნე ჩვევები“ და ,,სამკურნალო მცენარეები“. ამ თემების მიხედვით მათ ჰქონდათ რეალური სიტუაციების ამოცანა, რომელიც უნდა ამოეხსნათ. ამოცანების ამოხსნის შემდეგ მოსწავლეებმა გაიაზრეს ინფორმაცია, თვითონ გამოთვალეს ცხოვრების ჯანსაღი წესისთვის აუცილებელი საკვების ნორმა, სუფთა საარსებო გარემოსთვის საჭირო პირობები და ა. შ

3. ,,მშრალი თვალის სინდრომი”

მოსწავლეებმა წარმოგვიდგინეს პრეზენტაცია თემაზე „მშრალი თვალის სინდრომი” რომელზეც მოწვეულნი იყვნენ სკოლის ექიმი, ბიოლოგიისა და ქიმიის მასწავლებელი. მათ მოსწავლეებს უპასუხეს კითხვებზე და მისცეს სასარგებლო რჩევები.

4. კოვიდ 19-ის სტატისტიკური გამოკითხვა

მეშვიდე კლასის მოსწავლეებმა, მათემატიკის გაკვეთილისთვის მოიძიეს მსოფლიოს რამდენიმე ქვეყანაში კოვიდ 19-ის სტატისტიკური ანალიზი, რამდენი დაავადდა, მათ შორის რამდენი იყო კოვიდ 19-ით ვაქცინირებული. რამდენი იყო გარდაცვლილთა რაოდენობა. გააკეთეს ამ მონაცემთა ანალიზი. გამართეს მსჯელობა – რა გზები არსებობს კოვიდ 19-ის პრევენციისთვის. პირველ რიგში ჰიგიენის დაცვა და ვაქცინაციის ჩატარება, ასევე ყველა იმ რეკომენდაციის გათვალისწინება, რომლებსაც ექიმები გვთავაზობენ.

5. სასარგებლო რჩევები

სასკოლო პროექტის ფარგლებში მეექვსე კლასის მოსწავლეებმა ჩაწერეს საინფორმაციო ტიპის ვიდეოები, სადაც ყურადღება გაამახვილეს ჯანსაღი ცხოვრებისათვის აუცილებელ რამდენიმე ასპექტზე. ერთ-ერთ ვიდეოში მოსწავლემ ისაუბრა გარემოს დაცვასა და უსაფრთხოებაზე. რამდენი დრო სჭირდება ამა თუ იმ ნარჩენს მიწაში დასაშლელად.

6. ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სულია

მეშვიდე კლასის მოსწავლეებმა მოიძიეს ტექსტური და ფოტომასალები ანტიკური ოლიმპიური თამაშების შესახებ. მოამზადეს ვიდეოპრეზენტაციები ბერძნული ხელოვნების ნიმუშების: ბადროს მტყორცნელის და ბერძნული მხატვრობის შესახებ. დაამზადეს ოლიმპიური არენის მაკეტი და შექმნეს ზევსის, მოჭიდავეების, ბადროს მტყორცნელისა და მეეტლის მინიატიურული ქანდაკებები. ასევე დაამზადეს პოსტერები ციფრული ტექნოლოგიისა და ფერადი გრაფიკის გამოყენებით.

7. ვიტამინები – ჩვენი უხილავი მეგობრები

მეორე კლასის მოსწავლეები გაეცნენ ინფორმაციას ბაქტერიების შესახებ. შეიტყვეს, სად ბინადრობენ ისინი და რა სარგებელი მოაქვთ ადამიანისთვის. შეადგინეს მოთხრობა „უხილავ მეგობრებზე“. მათ აირჩიეს ჯანმრთელობისთვის აუცილებელი ბოსტნეული და ხილი, და დაამზადეს სალათები. მომზადების პროცესი გადაიღეს ვიდეოზე, სადაც საუბრობენ შერჩეულ სალათაში შემავალ ინგრედიენტებზე და მათ სასარგებლო თვისებებზე.

8. მხიარული სტარტები

გაიმართა დისტანციური საინფორმაციო შეხვედრა მშობლებთან, თემაზე – რა დატვირთვა აქვს ფიზიკურ განვითარებაში ამა თუ იმ საკვებს. დაიგეგმა ფიზიკურ გარემოში შეხვედრა მშობლებთან. წინასწარ დაგეგმილი თამაშების მიხედვით მოსწავლეებმა მონაწილეობა მიიღეს ფიზიკურ აქტივობებში.

9. გაცოცხლებული თამაშები

მესამე კლასის მოსწავლეებმა ოჯახის წევრების დახმარებით, გააცოცხლეს ძველი თამაშები. უფროსებმა აუხსნეს თამაშის წესები და მათთან ერთად ითამაშეს. ეს ყველაფერი ვიდეოს სახით გადაიღეს და კლასში ვიდეოპრეზენტაცია მოაწყვეს.

10. ჯანსაღი კვება თუ სასუსნავები?

მეექვსე კლასის მოსწავლეებმა თემის ირგვლივ მოამზადეს პრეზენტაციები. ვიდეორგოლები და პლაკატები. ასევე რამდენიმე მოსწავლემ შექმნა ანიმაციური ვიდეო, სადაც მიღებული ინფორმაცია ანიმაციის სახით გადმოსცა.

11. მუსიკა – მკურნალი

მუსიკის მასწავლებელი მერვე და მეცხრე კლასის მოსწავლეებს მუსიკისა და ადამიანის ფსიქო-ემოციური თუ ფიზიოლოგიური ჯანმრთელობის ურთიერთკავშირზე ესაუბრა. ამის შემდეგ დაავალა შესაბამისი მკურნალობის მეთოდების მოძიება და გარკვევა იმისა, რამდენად რეალური და ეფექტურია მუსიკით მკურნალობა, განსაკუთრებით რომელ დაავადებაზე მოქმედებს დადებითად მუსიკა და ბოლოს, დაევალათ ვიზიტი მუსიკათერაპიის ერთ-ერთ ცენტრში, სადაც უფრო დაწვრილებით გაეცნობოდნენ მკურნალობის მეთოდებს. მოსწავლეებმა ზემოაღნიშნულ დავალებას წარმატებით გაართვეს თავი; ესტუმრნენ მუსთერაპიის ცენტრს „ბეკარს”, გაესაუბრნენ ცენტრის დამფუძნებელს და საკუთარ თავზეც გამოცადეს მკურნალობის ერთ-ერთი მეთოდი.

ეს სასკოლო პროექტის მცირე ჩამონათვალი გახლავთ, რომელმაც ვფიქრობ, ნამდვილად შეუწყო ხელი მის განხორციელებას. პროექტის მდგრადობა გახლავთ მოსწავლეთა საინფორმაციო კლუბის ჩამოყალიბება. ასევე, რამდენიმე მოსწავლემ ისაუბრა, რომ მათ მშობლებთან ერთად დილა-საღამოს ვარჯიში ტრადიციად დაამკვიდრეს.

პროექტის დასრულების შემდეგ მოსწავლეთა თვითმმართველობა სკოლაში აქტიურად გააგრძელებს მუშაობას ჯანსაღი ცხოვრების წესის დასამკვიდრებლად, რისთვისაც პერიოდულად დაგეგმავს სხვადასხვა აქტივობას – სკოლის მოსწავლეთა, მშობელთა და მასწავლებელთა ყოველწლიურ ტურნირს სპორტის სხვადასხვა სახეობებში (ჭადრაკი, შაში, ნარდი და სხვა) .

ასევე აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებში გაიზარდა ემპათიის, თანაგანცდის უნარები, შეიქმნა პატივისცემაზე დაფუძნებული, თანამშრომლობითი, უსაფრთხო და ჯანსაღი გარემო, რაც ხელს შეუწყობს სასკოლო კულტურის გაძლიერებას.

ჩემს ბავშვობაში თბილისი მწვანე ქალაქი იყო. მე ასე მახსოვს. ჰაერიც ნორმალური გვქონდა. ესეც მახსოვს. აგვისტოშიც კი ბუღის გარეშე ვსუნთქავდით. რა შეიცვალა?

ახლა უნებურად იკითხავ:

„… ნეტა ვინ აზიდა,
ან როგორ აზიდა,
რა ხელმა აზიდა…“,

ოღონდ, ვერ გააგრძელებ:

„…აქ რომ თაღებია,
სვეტთა შეკონება,
ისე ნაგებია,
სიზმრის გეგონება…“.

ჰო, ასე ვერ გააგრძელებ, რადგან არც თაღებია, არც სვეტთა შეკონება, ერთნაირი ფორმის ცემენტის ნაგებობებით გადაივსო ქალაქი და ეგ არის. შესაძლოა, ვინმე შემეკამათოს კიდეც, ლამაზიაო – მითხრას. ყველას თავისი აზრი აქვს, მე კი ერთფეროვან „დევებს“ უფრო მაგონებს, ვიდრე სილამაზეს. თუმცა, წერილი ამაზე არ არის, რადგან მე არც დიზაინერი გახლავართ და არც მხატვარი. აქ საუბარი უბრალოდ, ჩვენთვის-თქვენთვის და ჩემთვის, აუცილებელი ჟანგბადის არსებობაზეა.

არადა, ჩამოცხა და უკვე ჭირს სუნთქვა, ვერ გრძნობთ?

სხვა ქალაქებში უარესიაო, მეტყვის ვინმე.

ერთ-ერთი მწვანე ქალაქი, რაც ამ წუთს მახსენდება მოლდოვას დედაქალაქი ჩიშინაუა. ორჯერ ვარ ნამყოფი და ისეთ სიმწვანეშია ჩაფლული, შუა აგვისტოშიც კი ქალაქის ცენტრში სუფთა ჟანგბადი გცემს სახეში და გაოცებას ვერ მალავ. ჰოდა, რაღა დელის, პეკინს, ლოს-ანჯელესს და „გარემოს ქიმიის“ სახელმძღვანელოებში განხილულ სხვა სამოდელო (დაბინძურების მხრივ) ქალაქებს მივბაძოთ. ხომ შეიძლება ჩიშინაუსავით ბევრი მწვანე ადგილი გვქონდეს.

საქართველოდან NATO-ს მიერ დაფინანსებული პროექტის თანადირექტორი ვარ. პროექტში კიდევ ორი პარტნიორია, ერთი ვენეციის უნივერსიტეტი, მეორე კი ამერიკის, პერდუს უნივერსიტეტი გახლავთ. პროექტი მიზნად ისახავს ატმოსფერული ჰაერის მონიტორინგის, განგაშის სისტემის შექმნას ტერორისტული ან სხვა ტიპის თავდასხმის შემთხვევაში, ასევე რეაგირების პროტოკოლების შემუშავებას ატმოსფერული ჰაერის განსაკუთრებით საშიში ქიმიური აგენტებით დაბინძურების შემთხვევაში. თუმცა, ე.წ. ჩვეულებრივი დამაბინძურებლებიც გაკონტროლდება.

სწორედ ამაზე სასაუბროდ შევიკრიბეთ რომში (https://iliauni.edu.ge/ge/siaxleebi-8/axali-ambebi-36/natos-programis-mecniereba-mshvidobisa-da-usafrtxoebis-farglebshi-iliauni-partnior-instituciebtan-ertad-atmosferuli-haeris-qimiuri-dabindzurebis-monitoringisa-da-shetyobinebis-sistemebs-qmnis.page?fbclid=IwAR3NHpxeK81Oh2dbAjwd4rUPUQmM7GpzaTnPzhMD1WrxhrnsR6WLMthCYu4#prettyPhoto) და ჩემს პრეზენტაციაში სოციალურ ქსელში, ე.წ. საჯაროდ გავრცელებული ვიდეოს ფრაგმენტიც წარმოვადგინე. ვიდეოს თბილისის ერთ-ერთ ცენტრალურ და პრესტიჟულ უბანში მცხოვრები მოქალაქე იღებს. ამავე უბანში წლებია რამდენიმე „დევის“ მსგავსი ნაგებობა შენდება. ჯერ ხომ იერ-სახეს ამახინჯებს და გარდა ამისა, ვიდეოზე აღბეჭდილია, როგორ ფხეკენ რაღაც აპარატით გარეთა კედლებს. არ ვიცი, რას აკეთებენ. ჩემი აზრით, ფხეკენ ან კედლის ზედაპირს ასწორებენ, თუმცა აქ სხვა რამეა მნიშვნელოვანი. ჰაერში წვრილი ნაწილაკების მთელი კასკადი ეშვება. აი, ასე თავისუფლად ჩვენი სასუნთქი ჰაერი PM ნაწილაკებით ივსება. ჰოდა, აქ მცხოვრებმა ადამიანმა, ვისაც გული შესტკიოდა, ეს ამბავი თავისი აივნიდან გადაიღო და ხალხს გაუზიარა. მეც ავდექი და რომში გავაზიარე პრეზენტაციაზე. შემდეგ კიდევ არაერთხელ სტუდენტებსაც ვაჩვენე, რადგან ქალაქის დაუდევრობით დაბინძურების კლასიკურ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე.

ჰოდა, მთავარ სათქმელსაც მივადექი. დღეს ატმოსფერული ჰაერის აეროზოლებით და იქ შეტივტივებული PM ნაწილაკებით დაბინძურებაზე დავწერ.

EPA -https://www.epa.gov/pm-pollution/particulate-matter-pm-basics გვერდის განმარტებით: PM (Particular Matter) უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკებია, რომლის მთავარი კომპონენტი მტვერია. წარმოქმნის აეროზოლს, ანუ ჰაერში არსებული მყარი ნაწილაკების ნარევს უმცირესი ზომის წვეთებთან. ზოგიერთი ნაწილაკი, მაგ. ჭუჭყი, კვამლი, მტვერი საკმაოდ დიდი ზომისაა და შეუიარაღებელი თვალით დანახვაც შეიძლება. ზოგიერთი კი მცირეა და მხოლოდ ელექტრონული მიკროსკოპით აღმოაჩენთ. თუმცა, არსებობენ და ზიანსაც გვარიანს გვაყენებენ.

რას იწვევენ?

თვალების გაღიზიანებას, მუდმივ ცრემლდენას და ქავილს; ასთმას, ბრონქიტს, ფილტვის დაზიანებას, სიმსივნეს; აზიანებენ გულსისხლძარღვთა სისტემას; იწვევენ მძიმე ლითონებით მოწამვლას. ისინი გავლენას ახდენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზეც.

ნაწილაკები არსებობს PM2.5 და PM10 ზომის.

PM10 – ჩასუნთქვადი (ინჰალაციური) ნაწილაკებია, რომელთა დიამეტრი არის 10 მიკრონი. შეიძლება უფრო ნაკლებიც იყოს. მათ ფილტვის ქსოვილში ღრმად შეღწევა და იქ ჩარჩენა შეუძლიათ. საქართველოს რეგულაციებით ზღვრულად დასაშვები ნორმა არის 50მკგ/მ³-ია.

PM2.5 უფრო მცირე ზომისაა და უფრო სახიფათოა ჯანმრთელობისთვის. მას შეუძლია გასცდეს ფილტვის ბარიერს და სისხლის მიმოქცევის სისტემაში აღმოჩნდეს. დასაშვები ნორმა 25 მკგ/მ³-ია.

გარემოს ეროვნული სააგენტოს ვებგვერდიდან სპეციალურად მოვიძიე სწორედ ზემოთ ნახსენებ უბანში ამ ნაწილაკების რაოდენობა დღეისათვის. ასევე, მაქვს შესაძლებლობა გაჩვენოთ, რა ხდება ამ მხრივ, მაგ. პალიასტომის ტბაზე (სადაც ერთ-ერთი პროექტის სენსორი დგას). მოდით, შევადაროთ.

ერთი შეხედვით, მონაცემები ნორმის ფარგლებშია, ოღონდ, ე.წ. ზედა ზღვართან. ამ ნაწილაკების მონაცემები დღის განმავლობაში იცვლება, მერყეობს. შემდეგ ხდება მათი დაჯამება და საშუალო მონაცემის გამოყვანა. მე უშუალოდ წერილის წერის დროს ჩავხედე და რაც დამხვდა, ის შევიტანე ცხრილში. უბრალოდ, თვალსაჩინოებისთვის.

შესაძლოა, თბილისის „დევების უბნისა“ და პალიასტომის ტბის ერთმანეთთან შედარება მთლად მართებული არ იყოს. უბრალოდ, რადგან სენსორის მონაცემთან ხელი მიმიწვდებოდა, ჩავხედე მაინც. თქვენ გარემოს ეროვნული სააგენტოდან შეგიძლიათ თბილისი – რუსთავს, ან ქუთაისს, ან იმავე თბილისის სხვა უბანს შეადაროთ. გაკვეთილზე გააკეთეთ – ბავშვებისთვის სასარგებლო ინფორმაცია იქნება.

შემოდგომიდან ქალაქს NATO-ს პროექტის სენსორებიც დაემატება და სურათი კიდევ უფრო გამოიკვეთება.

ატმოსფეროსკენ მიმავალი მომწამლავი ნარჩენები ან პირველადია ან მეორეული წარმოშობისაა. მეორეული ნიშნავს, რომ ატმოსფეროში მოხვედრილმა პირველადმა ნარჩენმა ქიმიური გარდაქმნის შედეგად მეორეული დამაბინძურებელი წარმოქმნა. შესაძლოა, მესამეულიც იყოს. მაგ. მეორეულის რეაქციის დროს წარმოქმნილი პროდუქტი პირველად აეროზოლს, იგივე PM ნაწილაკებს დაუკავშირდეს. ზოგიერთი ორგანული ნარჩენი მეორად დამაბინძურებლებთან ერთად ფოტოქიმიური სმოგის წარმოქმნას უწყობს ხელს.

მარკო პოლოს თავის სათავგადასავლო წიგნში ჩინეთის ამბები აქვს აღწერილი. ეს ცოტა საკამათო საქმეა, რადგან მკვლევართა ნაწილი მიიჩნევს, რომ მარკო ჩინეთში სულაც არ ყოფილა და მხოლოდ კონსტანტინოპოლამდე ჩავიდა. იქ კი ჩინეთში მართლა ნამყოფი ვაჭრების მოყოლილი მოისმინა და დაიბრალა, თავად ვნახეო. ზოგიერთი იმასაც ეჭვობს, წიგნი მარკომ კი არ დაწერა, მას ეს ამბები თავის საკანში მჯდომმა რუსტიკელომ გადასცა, მარკომ უბრალოდ მოგვითხრო.

ეს ისტორიის მკვლევრებმა გაარკვიონ. მთავარია, რომ წიგნში წერია ქალაქ იან ჯოუში ჩინეთის ხანზე, რომელმაც ბრძანება გამოსცა. ქალაქი სავაჭრო ყოფილა, ამიტომ გზაზე სულ ცხენებისა და სამგზავრო ფაეტონების მიდი-მოდი იყო. ჰოდა, ხანს უთქვამს, ჰაერი მტვერიანდებაო და გზის გასწვრივ ყოველი ოთხი ნაბიჯის დაშორებით დამატებით ხეების დარგვა უბრძანებია.

გესმით? მეცამეტე საუკუნეში, ეკოლოგიურად სუფთა გარემოში, ჩინეთის ხანმა დამატებით ხეების დარგვა ბრძანა!…

ჩვენთან კი ხეების ხარჯზე „დევი“ კორპუსების უბნები იქმნება და ვინ მოთვლის რამდენი PM ნაწილაკი იფრქვევა გარემოში.

შემდეგ ჩვენ ვსუნთქავთ და ავად ვხდებით!

„ნეტა, კირინის კუნძულზე ვცხოვრობდეთ, ჩვენი მეგობრები ჩვენს სახლში ატარებდნენ ზაფხულს, ათას თავგადასავლებში ვეხვეოდეთ და შენ ყოველ დილით მურაბიან ბლინებს გვიცხობდე”, – ინატრეს ჩემმა შვილებმა, როდესაც ენიდ ბლაიტონის „ცნობილი ხუთეულის” ერთ-ერთი წიგნი დაამთავრეს.

წიგნები ნამდვილად განგვაწყობს საოცნებოდ და თუ ვინმეს თავგადასავლები, მეგობრებთან ყოფნა და ამ მოცემულობით ტკბობა უყვარს, პირველ რიგში ბავშვები არიან, რომელთაც ჯერ არ დაუკარგავთ თამაშის, ახალი შთაბეჭდილებებისა და სამყაროს შემეცნების ხალისი. მიუხედავად იმისა, რომ სამყარო ხშირად დაუნდობელ სიურპრიზებს გვიწყობს, მოულოდნელ თავგადასავლებში გვხვევს, ბავშვებს, საბედნიეროდ, მაინც აქვთ ხალისი იოცნებონ, საკუთარ ოცნებებს ფრთები შეასხან და ახალი გამოცდილების მისაღებად საინტერესო თავგადასავლები წამოიწყონ. ასე მგონია, თუ ბავშვს ეს შესაძლებლობა ბავშვობაში ხშირად ეძლევა, ეს მისთვის უდიდეს ცხოვრებისეულ გამოცდილებად და ბედნიერებად გარდაიქმნება, რომელიც მომავალში, სხვადასხვა რთულ გამოწვევასთან გამკლავებაში დაეხმარება მას.

მეც არ ვიტყოდი უარს, კირინის კუნძულზე მეცხოვრა, საღამოს, ზღვისპირას ლაჟვარდისფერი ცისთვის მეცქირა და უბრალოდ დავმტკბარიყავი ცხოვრებით, მაგრამ, რადგან ჩვენი ცხოვრება აქ და ახლა, ცხოვრების აჩქარებულ რიტმში, ყოველდღიური საზრუნავით დახუნძლულ დღეებში მიედინება, ჩემს შვილებთან ერთად ვცდილობ, შევქმნა ისეთი წუთები, სადაც ისინი ბედნიერი, კმაყოფილი და უფრო ლაღი იქნებიან.

იმისთვის, რომ ბავშვები გავაბედნიეროთ, ამ ყველაფრის უზრუნველყოფას არ სჭირდება დიდი ფინანსები, ჩვენგან – მშობლებისგან სჭირდება მონდომება, ენერგიის გაღება, მათი ინტერესების დანახვა და იმის ჩვენება, რომ ჩვენ შეგვიძლია მართლაც ძალიან შემჭიდროებული რეჟიმიდან გამოვყოთ დრო მათთვის, მათი ინტერესებისა და სურვილების დასაკმაყოფილებლად. შეგვიძლია გამოვყოთ თვეში ერთი ან ორი დღე, როდესაც მათ მეგობრებს მოვიწვევთ სტუმრად (დარჩენით!) და არეულ სახლზეც არ ვინაღვლებთ დიდად, პირიქით, ვისიამოვნებთ იმით, რომ ჩვენი ბავშვები კარგად არიან, ბედნიერი არიან და რაღაც ახალს სწავლობენ ერთად ყოფნით და ერთად თამაშით. შეგვიძლია გამოვყოთ დრო და შვილებთან და ჩვენი შვილების მეგობრებთან ერთად წავიდეთ მუზეუმში, ან ლაშქრობაზე, ან პიკნიკზე, კინოში, ქალაქგარეთ სადმე, ანდა უბრალოდ გავისეირნოთ ქალაქის ქუჩებში, ვილაპარაკოთ ბევრი და ნაყინი ვჭამოთ ერთად, ესეც უნიკალური გამოცდილება იქნება ყველასთვის; ანდაც, როცა გვესტუმრებიან ბლინები გამოვაცხოთ, როგორც მაშინ დიდთოვლობისას, მოვადუღოთ ცხელი შოკოლადი და ბლინებიც მოვრთოთ ფერადი მოსართავებით. ყველა ასეთი შემთხვევის დროს ხელის გულზე გვყავს ჩვენი შვილები, მათი მეგობრები, კიდევ უფრო კარგად ვხედავთ მათ პიროვნებას, მათ ურთიერთობებს. ვხედავთ, როგორ იუმჯობესებენ სოციალურ უნარებს და სამომავლო მეგობრულ კავშირებსაც განამტკიცებენ.

პანდემიამ ცუდ ამბებთან და ავადმყოფობის შიშებთან ერთად, ემოციურადაც ძალიან დაგვაზიანა. უფროსებს ამაზე ლაპარაკი და ამის იდენტიფიცირება თავისუფლად შეგვიძლია, ბავშვებს კი შეიძლება გაუჭირდეთ იმის ახსნა, როგორ არიან, რას გრძნობენ და რის შედეგად გრძნობენ თავს არც ისე კარგად. პანდემიური ჩაკეტილობის პერიოდში, ბავშვებს ისეთი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინტერესების ხორცშესხმის საშუალება შეეზღუდათ, როგორიც არის კომუნიკაცია თანატოლებთან, გართობისა და დროის ეფექტურად გატარების საშუალება, სწავლა სკოლაში და ა.შ. ამას თან დაერთო ეკრანების გადაჭარბებული მოხმარება ყველა ასაკში, რამაც განსაკუთრებით უარყოფითად იმოქმედა ბავშვების ფიზიკურ თუ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და სხვადასხვა პრობლემა კიდევ უფრო გააღრმავა. ბავშვებისთვის პანდემიისგან მიყენებულ ზიანს ალბათ დიდხანს ვერ დავითვლით, მაგრამ პატარ-პატარა ნაბიჯებით შეგვიძლია გამოვასწოროთ ეს ყველაფერი და დავეხმაროთ მათ სოციალიზაციაში, დროის ეფექტურად და ხალისიანად გატარებაში და ახალი მეგობრების შეძენაში.

როდესაც ბავშვის აკადემიურ განვითარებაზე ვფიქრობთ, მნიშვნელოვანია ყურადღების მიღმა არ დაგვრჩეს მათი სოციალური განვითარება და ამ მხრივ ხელშეწყობა. სოციალურ განვითარებას კი ბავშვი ყველაზე კარგად თავის თანატოლებთან, მეგობრებთან ერთად ახერხებს და დიდ გამოცდილებასაც იღებს ასეთ დროს.

შეიძლება კირინის კუნძულზე ზაფხულობით მცხოვრები ბავშვებისგან განსხვავებით, ჩვენს შვილებს უფრო ნაკლებად ფათერაკიან თავგადასავალში გახვევის უფლება მივცეთ, მაგრამ მეგობრებთან ერთად ყოფნა და მათთან ურთიერთობა ნამდვილად მისცემს მათ კმაყოფილების საფუძველს.