საბავშვო ლიტერატურაში პერსონაჟების ოთახებს განსაკუთრებულად ვაკვირდები. თავგადასავლებთან ერთად ისიც მაინტერესებს, სად არის სივრცე, რომელიც მკითხველს მყუდროებას შეუქმნის და თავს იმ სამყაროს ნაწილად აგრძნობინებს, რომლის შესახებაც კითხულობს. პერსონაჟების ოთახები მკითხველს თამაშისკენ, ფანტაზიორობისა და შემოქმედებითობისკენ უბიძგებს. მკითხველსაც შეუძლია, იატაკზე მაჭკატები გააბრტყელოს, ეზოში სტუმრად მოიწვიოს მეგობრები, მერე კი უზარმაზარი ხის ფუღუროში ყავაც მიირთვას მათთან ერთად ან ფარდებისგან მოჩვენებები გამოჭრას.

„შვედეთის ერთი პატარა ქალაქის გარეუბანში ერთი ძალზე მოუვლელი ბაღია. ბაღში ძველისძველი ჩაშავებული სახლი დგას. აი, სწორედ ამ სახლში ცხოვრობს პეპი გრძელწინდა. ეს ძველისძველი სახლი, რომელსაც მოუვლელი ბაღი ერტყა გარშემო, პეპის მამამ იყიდა დიდი ხნის წინათ. ფიქრობდა, როცა მოვხუცდები და ხომალდის მართვას ვეღარ შევძლებ, აქ მე და პეპი ვიცხოვრებთო. ვილა „ყიყლიყო“, ჰო, ასე ეძახდნენ იმ ძველ სახლს. ოთახებში ავეჯი იდგა, ხოლო სამზარეულო ჯამ-ჭურჭლით იყო სავსე. იფიქრებდით, პეპისთვის საგანგებოდ მოუწყვიათ ეს ბინაო“.

პეპის სახლი პეპისავით არაორდინარულია, უსისტემო და მოუწესრიგებელი, ხალისიანი დაუდევრობით სავსე. პეპი იმდენად ლაღი ბუნების პერსონაჟია, არც კი გვიკვირს, რომ მის ტერასაზე ცხენი ცხოვრობს, სახლში კი – მაიმუნი, თავად პეპი კი სკოლაში არ დადის და უზარმაზარი ფეხსაცმელებით დააბოტებს ქუჩებში. ვის არ მოუნდება ისეთ ეზოში თამაში, სადაც უზარმაზარი მუხა ლიმონათებს „ისხამს“?

„ვილა ყიყლიყო“ ის ადგილია, სადაც პეპი არაჩვეულებრივად ერთობა, სტუმრად მისულ მეგობრებს სიხარულით უმასპინძლდება, ქურდებს, რომლებსაც მისი ოქროების ხელში ჩაგდება სურთ, ისე აბრიყვებს და აბიაბრუებს, „ვილა ყიყლიყოსკენ“ გახედვის სურვილსაც უკარგავს. გახსოვთ, პოლიციელები რამდენი არბენინა? ბოლოს ისე დაღალა, უიმედოდ ჩაიქნიეს ხელი პატარა ობოლ გოგოზე, რომელსაც სკოლაში სიარული არ სურდა.

პეპის დამოუკიდებლობისა და ძლიერების მიზეზი მისი სახლიც იყო, რომლის ყოველ კუთხე-კუნჭულს ხუთი თითივით იცნობდა.

„ლამაზი იყო პეპის ბაღი. მართალია, მოვლა-პატრონობა აკლდა, მაგრამ, სამაგიეროდ, აბუჩქული გაზონები ამშვენებდა. თეთრ, ყვითელ და წითელ ვარდებს მიწამდე დაეხარათ ბებერი ტოტები. იქნებ არც ისე რჩეული ჯიშისა იყვნენ, რაოდენ დამათრობელი სურნელიც ასდიოდათ. ხეხილიც იდგა ამ ბაღში და ტოტებგაბარდნილი მუხა და თელაც, რომლებზეც სულ ადვილად ადიოდნენ ბავშვები. მუხა ზემოთ ორად იტოტებოდა და შუაში ისე იყო მწვანე ტოტებით გადახურული, გეგონებოდა, ქოხიაო“.

ბავშვებისთვის „ვილა ყიყლიყო“ ჯადოსნური ადგილია, სადაც მხიარულად თამაშობენ პეპი და მისი მეგობრები – ტომი და ანიკა. პეპი ყოველთვის ახერხებს მათ გაკვირვებას, რადგან მის სახლში უამრავი ისეთი რამაა, რაც ცნობისმოყვარე ბავშვებს აინტერესებთ: „უცნაური ნიჟარები, მარგალიტის მძივები, ფერად-ფერადი ზღვის კენჭები, პატარა კოლოფები, ვერცხლის ჩარჩოში ჩასმული სარკეები, ერთი სიტყვით, ყველაფერი, რაც კი პეპის და მამამისს ეყიდათ დედამიწის გარშემო მოგზაურობის დროს“. ტომისა და ანიკას სახლისგან განსხვავებით, პეპის სახლში თავისუფლება და ვეებერთელა სივრცეა გართობისა და ხალისიანი თამაშებისთვის. აქ არ არსებობს შემზღუდავი წესები, პირიქით, „ვილა ყიყლიყოში“ თამაში საოცარი თავგადასავალია. ასეთ საოცარ სივრცეში რომელი ბავშვი არ მოიწვევს მეგობრებს და სიხარულით არ გაუმასპინძლდება?!

„ვილა ყიყლიყო“, ეს ჭრელი, სასაცილო და ცოტა მოუწესრიგებელი სახლი, შეიძლება საოცნებო ადგილი გახდეს იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც კითხვა და წიგნებთან განმარტოება უყვართ.

საინტერესო ოთახებზე საუბრისას, წარმოუდგენელია, არ მოგვაგონდეს სახურავის ბინადარი კარლსონი, რომელიც სახურავზე ცხოვრობს. კარლსონის სახლი ნამდვილად შთამბეჭდავია, თანაც ყველაზე მყუდრო, ყველაზე დაცულ და ყველასგან თვალს მოფარებულ ადგილას დგას. ის პატრონის უნიკალურ, არაორდინარულ და უცნაურ ხასიათზეც მიუთითებს. სად უნდა იცხოვროს პატარა, პროპოლერიანმა კაცუნამ, თუ არა სახურავზე, სადაც ვერავინ შეამჩნევს?

კარლსონის სახლში უამრავი უცნაური ნივთია მიმოფანტული, პატარა ფანჯარა კი ქალაქს გადაჰყურებს და კარლსონიც ისეთ რამეებს ამჩნევს, რასაც სხვები ვერ ამჩნევენ და ისეთ ოინებს იგონებს, რასაც სხვები ვერც კი გაბედავდნენ.

კარლსონის ოთახი არ არის ტიპური საცხოვრებელი სივრცე; ეს არის განსაკუთრებული ადგილი განსაკუთრებული პერსონაჟისთვის, რომელიც ცხოვრობს ისე, როგორც თავად სურს.

წიგნში „ლიონელბერგელი ემილის თავგადასავალი“ აღწერილია შვედური სოფლის გარემო. ავტორი გვიხატავს ხუტორ კატხულტისა და კატხულტელების ცხოვრებას. სწორედ იქ ცხოვრობს ემილი მშობლებსა და დაიკო იდასთან ერთად. როგორც ბავშვების უმეტესობა, ემილიც ცელქობს, თანაც ხშირად ცელქობს, ამიტომ უამრავ დროს ატარებს ფარდულში, სადაც ჩადენილი ცელქობისთვის გამოკეტავენ ხოლმე და ემილსაც სხვა რა დარჩენია, ზის და საყვარელ ხის კაცუნებს თლის.

სივრცე, რომელიც პერსონაჟებს ეკუთვნით, კითხვისას ცოტა ხნით ჩვენი, მკითხველების კუთვნილებაც ხდება. ასეთი ადგილები ძალიან ჰგვანან პატრონებს ხასიათით, განწყობით, ატმოსფეროთი და ალბათ ეს საოცარი მსგავსება გვიქმნის ჯადოსნურ განცდას, რომ ჩვენც იქ ვართ.

თქვენ რომელი ოთახი გაგახსენდათ საბავშვო ლიტერატურიდან?

(ფილოსოფია ცნობიერებაზე და გიორგი ბაქანიძის „ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე“)

ეს ლათინური სიტყვათშეთანხმება ინგლისელმა ფილოსოფოსმა, ჯონ ლოკმა, გამოიყენა, როცა მას ადამიანის ცნობიერება შეადარა, რომელზეც გარშემო მომდინარე მოვლენები აღიბეჭდება… რა არის ადამიანის ცნობიერება? ეს ის ფენომენია, რომლითაც ადამიანი განსხვავდება, გამოირჩევა და აღმატებულია სხვა ცოცხალი არსებებზე. ცნობიერებისგანაა შემეცნების უნარები და ცოდნის მოპოვება-დაგროვება. მხოლოდ ცნობიერებაა ცოდნის მატარებელი, თუ სხვა ფენომენებიც? მაგალითად, ქვეცნობიერის დღემდე ბოლომდე შეუსწავლელი სფერო. ქვეცნობიერი ძევს ცნობიერების სიღრმეში და ზემოქმედებს ამ უკანასკნელზე. არის ცოდნა და არის „ცოდნა“, ინტუიციური სიბრძნე. ცოდნა ყოველთვის ცხადი არა, ანუ „თვალწინ არ გვიდგას“. მაგალითად, ბავშვობის თავგადასავლები, წარსული ცხოვრების ყველა წუთი როდი გვახსოვს თვალნათლივ, თუმცა ეს „სადღაც“, ქვეცნობიერის „ყულაბაში“ გადანახული ამბები წამსვე ამოტივტივდება, როცა რაიმე წინაპირობა ან მაპროვოცირებელი მოხდება… ხოლო ინტუიციური „ცოდნა-კოდები“, ღვთსგანაა ჩადებული ჩვენში და ამის მიზეზი შეიძლება სულაც არ იყოს მაღალი ინტელექტი, — ბუნების ინტელექტიც კმარა – მაგალითად, ძროხა ყოველთვის უშეცდომოდ აგნებს თავისთვის სამკურნალო ბალახს, თუმცა მან არ იცის მედიცინა, მაგრამ „იცის“ საშველი თავისი წყლულებისა…

ჯონ ლოკისთვის ადამიანის ცნობიერება სუფთა, დაუწერელი დაფაა, რომელზეც აღიბეჭდება ინფორმაციები, ცნობიერების მიღმა რომ ხდება. ლოკის ეს თვალსაზრისი უპირისპირდება ე.წ. თანშობილი იდეების თეორიას, რომლის მიხედვითაც, ჩვენს ცნობიერებას თან დაჰყვება იდეები და ცოდნა, რომლებიც სხვა არაფერია, თუ არა მოგონება. ცოდნა, როგორც მოგონება, პირველად პლატონთან გვხვდება. პლატონი თვლიდა, რომ ადამიანის უკვდავ სულს თან ახლავს ცოდნა, რომელიც მიძინებულია და სათანადო ვარჯიშის შემდეგ მოგვაგონდება.

მოდი, ნუ ჩავუღრმავდებით იმის გარკვევას, რომელი ცდებოდა – პლატონი თუ ლოკი; ეს საკითხი შესწავლის საგანია, ცხადია. და როცა ცნობიერებაზე ვსაუბრობთ, მთავარი იმის გარკვევაა, რა გზებით იღებს ის (ცნობიერება) ცოდნას. ფილოსოფოსთა ერთი ნაწილის აზრით, ცოდნის მთავარი წყაროა ჩვენი შეგრძნებები (სმენა, გემო, მხედველობა, შეხება, ყნოსვა). ეს არისო შემეცნების (ცოდნის შეთვისების) პირველი საფეხური. ამ კონცეფციის გამზიარებლებს ემპირიკოსები ეწოდებოდათ, რადგან შეგრძნებებით მიღებული ცოდნა მოცემულია ემპირიულში, ცდაში. ფილოსოფოსთა მეორე ნაწილი ცოდნის მიღების მთავარ გზად გონებას მიიჩნევდა, ანუ ინტელექტს და მათ რაციონალისტები (რაციო – გონება) ეწოდებათ, ხოლო მათ გზას – რაციონალური საფეხური.

უპრიანი იქნება, ვთქვათ, ზემოთქმულიდან გამომდინარეც, რომ შემეცნების პროცესში ცოდნის დაუფლებისთვის სწორედ ამ ორი საფეხურის თანაფარდობაა მისაღები თუ საჭირო და არის კიდევ ერთი აზრი, რომელიც ყველაზე სწორი უნდა იყოს; – ცოდნის მოპოვება აზროვნების გარეშე შეუძლებელია. მოდი და ვთქვათ აზროვნებაზეც…

Cogito ergo sum! – ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარსებობ! ეს გამოთქმა პირველად დიდმა ფრანგმა სწავლულმა, ფილოსოფოსმა და მეცნიერმა, რენე დეკარტმა, იხმარა… ახლა კი გავარკვიოთ, რა არის აზროვნება. ეს უკანასკნელი აანალიზებს შეგრძნებების გზით მიღებულ მასალებს და მათში ადგენს ისეთ კავშირებს, რომლებიც უშუალოდ შეგრძნებებში არის მოცემული.

აზროვნების ამოცანაა არა მხოლოდ სინამდვილის შემეცნება, არამედ ჭეშმარიტების დადგენაც. როგორ მიიღწევა ეს? სწორი დასკვნისთვის ლოგიკური მსჯელობაა საჭირო; ხოლო სწორ დასკვნებს წარმოშობს სწორი აზროვნება. სწორ აზროვნებას კი ლოგიკა შეისწავლის. ლოგიკას, როგორც მეცნიერების დარგს, ანტიკური დროის ბერძენმა ფილოსოფოსმა, არისტოტელემ ჩაუყარა საფუძველი.

მოდი, ახლა ისევ პირველ და მთავარ სიტყვას დავუბრუნდეთ. რაში დასჭირდა დეკარტს Cogito ergo sum-ის შემოტანა? იყო ასეთი ღვთისმეტყველი და ფილოსოფოსი ნეტარი ავგუსტინე, რომელმაც აზროვნების ისტორიაში პირველმა დააყენა საკითხი იმის შესახებ, რომ ყველაფერში შეიძლება შეიტანო ეჭვი, გარდა ერთისა – რომ ეჭვის შემტანი მართლა არსებობს. აქედან გამომდინარე, ავგუსტინეს აზრით, ვინც ეჭვობს, ის ფლობს კიდეც ჭეშმარიტებას და სწორედ ამის გამო ეჭვობს. დეკარტს რაც შეეხება, იგი თვლიდა, რომ ერთადერთი მეცნიერება მათემატიკაა, რომლის დებულებები საეჭვო არ არის; ფილოსოფიური დებულებებზე ამას ვერ ვიტყვით. ხოლო დებულება: „ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარსებობ!“ ჰგავს გეომეტრიულ აქსიომას, რომელშიც ეჭვს ვერ შეიტან და აქედან უნდა აიგოს ცოდნაც…

ფილოსოფიიდან ლიტერატურაზე გადმოვინაცვლოთ, რომელიც ისეთივე დამკვირვებელი და შემფასებელია ცხოვრებისა, როგორიც ფილოსოფია. ვნახოთ, აბა, რა დასკვნებს გვთავაზობს გიორგი ბაქანიძე ამასთან დაკავშირებით თავის რჩეულ მოთხრობაში „ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე“, რომელიც პატარა ბიჭუნაზეა და იმაზე, როგორ იჭრება ცხოვრება, მთელი თავისი სიხისტით, მის „თოთო“, უმანკო, დაუბინძურებელ ცნობიერებაში, როგორ უყალიბებს და უუხეშებს აზროვნებას, ასვამს დაღს…

მოთხრობაში სიტყვების საკრალიზაციაცაა – ბიჭს იობის ჰქვია და მისი თავგადასავალიც აღძრავს ბიბლიური იობის ასოციაციას; და ციფრებისაც: 40 არაა ჩვეულებრივი ციფრი – მოსემ 40 წელი ატარა უდაბნოში ებრაელთა მოდგმა, სანამ ერში თავისუფალი სული, თაობა, დაიბადებოდა; ქრისტემ 40 დღე გაატარა უდაბნოში, როცა მას ეშმაკი ცდიდა; 40 დღის შემდეგ იმკვიდრებს ადგილს მიცვალებულის სული იმქვეყნად. მოთხრობაში იობის დედა ახალი გარდაცვლილია; ბიჭს არც მამა ჰყავს გვერდით, რადგან მშობლები გაყრილები იყვნენ და მამას ბათუმში სხვა ოჯახი ჰყავს. თავგზააბნეული, ბიძა-ბიცოლას მეურვეობის ქვეშ მყოფი, ბიჭიც, უმძიმესი ცხოვრებისეული გამოცდილების შემდეგ მამასთან გადაწყვეტს გაპარვას. სიუჟეტი, მოქმედება ორთქლმავალშიც მიმდინარეობს, რომელიც, სავარაუდოდ, წუთისოფლის სიმბოლოა. მაგრამ ეს დაუსრულებელი მგზავრობა არ მთავრდება კარგად და ბიჭის ქედზეც სიცოცხლის ტვირთი ძალიან, აუტანლად მძიმდება.

განზოგადება ბიბლიურ-ფილოსოფიურია, თუმცა სოციალური კონტექსტი და მძიმე საბჭოთა პერიოდი არ რჩება ყურადღების მიღმა, „დახუნძლული“ ადამიანი-მსხვერპლებით, რომლებსაც ბიჭიც ემატება. მიუხედავად ტროპული მეტყველების დიდი ოსტატურებით გადმოცემული სინამდვილისა („ჩაჟალტამებულ ველზე იწვა შუაღამე; მდოგვისფერ ცაზე ბრდღვიალებს ყვითლად გაშხეფილი მზე; გაყურსულიყო ღამენასვამი ველი;“), მკითხველს გულს უმძიმებს ბავშვის სიმარტოვე და მიუსაფრობა, მისი ასაკისთვის უჩვეულო პრობლემები.

ნაწარმოებში რეალობის გადმოცემის ერთ-ერთი მეთოდი „ცნობიერების ნაკადია“; და ასე, სიზმრის ამორფულობაში, ბიჭის შიშით აღგზნებულ გონებაში ამოტივტივებული მოგონებებით, შეგრძნებების ორიგინალურობით იქმნება ცხოვრების ისეთი ალოგიკური ლოგიკურობა, ობობას ქსელივით ერთმანეთთან დაუკავშირებელი მოვლენების ურთიერთობა, როგორიც სიურრეალისტურ ფილმებშია; მოთხრობაშიც ფილმის კადრებივითაა თუნდაც ჩქარი სიარულის ასოციაცია ბიჭის ერთ-ერთ მოგონებაში, ვაგონში ძილ-ღვიძილის დროს (როცა იობი ბებიამ პირველად წაიყვანა მამასთან): „ლაწალუწით გამორბოდა ხე… სხვა ხე მოვარდებოდა – ისევ წამოფრთხიალდებოდნენ ოქროსფერი ჩიტები, ისევ გადაიკარგებოდნენ… გუნდი და გუნდი ფრენდა ხიდან ხემდე, ხიდან ხემდე… მერე პალმებით გახასხასებულ ციცქნა ეზოში იყვნენ ყველანი“ (394).

ხან გრძნობს კაცი, რომ სამყარო იბზარება და ირღვევა, ხანაც ის ნამის ერთ წვეთში შეიკვრება მწერლის მადლიანი კალმით გადმოცემული თვალწარმტაცი მშვენიერებით: „ძირს, დაბინდული დაბლობის გულში, ცხროიანივით ცახცახებს დაყურულ ბალახზე მჯდომი ნამის ბურთულა, შეპყრობილივით შესციცინებს მთვარის მჩხიბავ თვალს…“ (397); – ეს ბურთულა ისეთივე დაუცველია, მყიფე, როგორც სული პატარა იობისა, რომელსაც ორთქლმავლის ვაგონში გუშაგი დაიჭერს („შეგვიკლა ამ ლაწირაკის დევნამ!“; „ჰმ…დედის რძე არ შეშრობია პირზე“); ავისმომაწავებელია ეს თავდაუზოგავი სწრაფვა ბათუმისკენ, მამის სამყოფელისკენ:

• „იქ, რა, ფლავს არიგებენ?
• მამაჩემი ცხოვრობს იქ.
• დედა?…
• მომიკვდა!
• ჰო“ (400-401).

მიდის იობი ბათუმში. მლესაობა იცის ცემენტით, მაგრამ გაჯით უჭირს – პატარაა ჯერ. მიდის მამასთან, რომ სექტემბერში საღამოს სკოლაში შევიდეს. „დატუქსული ლეკვივით მოიკუნტა, თვალები აახამხამა“ – ეს შედარება შემთხვევითი არაა. ბიჭი, ფაქტობრივად, უპატრონოა, არავინაა მისი შემფარებელი. ერთ-ერთი მოგონება მისი ცნობიერების ნაკადში დედის დაკრძალვის დღეა: „ქვეყანამ დღეს მოიცალა იობისთვის, ყველა ეფერებოდა, ყველა ჰკვირობდა მის დიდბიჭობას, მის სილამაზეს. ახლა ყველა წასულა… წამოვარდა იობი, კარებს ეცა: ცარიელია მოთალხული ტახტი, არავინაა. აივანზე გაიჭრა: აღმართებს შესდგომია შავი ბრბო, გადახრილა მკბენარა მზეი, გადატრიალებულა ქვეყანა, კაციშვილი არ დარჩენილა იობის ღვიძლი, მისი მოყვასი, მისი მომფერებელი. აბღავლდა იობი, გაიჭრა…“ (408). ასე ამარგინალებს განსაცდელში მყოფ ადამიანს კაცთა მოდგმა, რომელსაც წარმატებულები, ძლიერები და „გაბრდღვიალებულები“ უყვარს და მოსწონს; და არა იობისნაირები.

მარტოსული, ერთ დროს პოეტი, იდეალისტი ბიჭის სულში ხან ღმერთი ენთება ლამაზი მიმოზის შემოგაზაფხულებად, ხანაც ჯოჯოხეთი ღვივდება; სატანაც, თითქოს, „ცა და მიწა დაიძრა, მოგდევს, ვიცი კლანჭებით ჩაგფრენია კისერში“.

ნაწარმოების ფინალი მძიმეა: „წავა მატარებელი (ცხოვრება – მ.ი.) და იობიც წაიღებს ამ ჩაბნელებულ ბაქანს, ამ ცას, ამ მიწას, ამ ღამეს…“. წუთისოფლის უმძიმეს ლოდად, რადგან ვერ იიობა, ვერ დაძლია ეშმაკი; სულში, ბავშვის სულში სინათლე ჩაქრა. არადა, იყო იქ იშვიათი ნათელი:

„ვინ გამაცოცხლა?“.

„მე!“ – დარეკა იობის გულმა.

ნაზი, ნათელი ხარება შემოადგა იობს ნელ-ნელა. ტკივილიანმა ნაღველმა მოუსალბუნა ამაოდ“ (405-406).

მაგრამ „ღრმა, ბნელი სამალავიდან ამოვიდა ეშმაკეული, უჩუმრად დადგა მის უკან… ჭაობის მწვანე სიცივე ააცოცდა იობს ბეჭებზე, ვიღაცამ ერთ წამში დაითვალა მისი კანის ყველა ბუსუსი, შეახო გაყინული ხელი…“ (406).

…და მე, ვინც ხარება დღეს ვწერ ამ წერილს, ვკითხულობ რიტორიკულად, პასუხგაუცემლად, „ხმად მღაღადებლისად“: რა ეშველება ამ ბიჭს? უამრავ ტვირთმძიმეს ამ ქვეყანაში? ადამიანია თუ ცხოველი, რომლებიც ჯავრისთვის, გვემისთვისა და დაუმსახურებელი უსამართლობების გამო ბალღამითა თუ ბრაზით ავსებული გულისთვის გაიმეტა სამყარომ? გაცოცხლდება, განა, მათი „მკვდარი“ გულები?

ყველას როდი შეუძლია ტრაგიზმით მხიარულება.

სიცოცხლის, ღვთის ნაღები სიხარული შემოსდგომოდეს, გაცოცხლებულიყოს, ენათოს ტანჯულთა გულებში, დიდია თუ პატარაა…

ციტატები წიგნიდან „მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია“; გია ქარჩხაძის გამომცემლობა; 2007 წ.

მეოცე საუკუნის ათიანი წლებია, ქუთაისის თეატრში შილერის „ყაჩაღებს“ თამაშობენ. ლადო მესხიშვილმა ისეთი სული შთაბერა ამ სპექტაკლს, რომ მთელი ქალაქი მასზე ლაპარაკობს. ტრადიციულად, ვერც ამჯერად იპოვი დარბაზში ნემსის ჩასაგდებ ადგილს. გადაჭედილია ქანდარაც, გასასვლელიც. მაყურებლებს შორის პატარა, ჩოხაახალუხიანი ბიჭია, დაძაბული და თვალებდაჭყეტილი შესცქერის მის წინაშე გათამაშებულ დრამას. მარტო კი არ შესცქერის, მონაწილეობს კიდეც მასში, მთელი არსებით არის ჩართული. უცებ ქარქაშისკენ წაიღებს ხელს, პატარა ხმალს იშიშვლებს და სცენისკენ ყვირილით გარბის:

– გამიშვით! უნდა მოვკლა!

იმ ძალამ, რამაც ეს პატარა ბიჭი თავისი პირველი საგმირო საქმისთვის სცენაზე ააფრინა, სამუდამოდ დაიდო კიდეც მის გულში ბინა და მისი ცხოვრების გზაც განსაზღვრა.

ეს გრიგოლ კოსტავა იყო – სახალხო არტისტი, საქართველოს ეროვნული გმირის – მერაბ კოსტავას ბიძა.

კოსტავების რომელიღაც წინაპარი თავის დროზე სამეგრელოდან იმერეთში გადმოსახლებულა. მერაბის დიდმა ბაბუა ივანემ თავისი გარჯით მოყვანილი საზამთროს გაყიდვით ქუთაისში, ნინოშვილის 125 ნომერში, სახლი შეიძინა. ივანე კოსტავა კარგი მეწარმე იყო – მეღვინეობას მისდევდა, წითელ ხიდთან საკუთარი სასტუმრო და რესტორანი ჰქონდა. შვილების განათლებასაც თვითონ აფინანსებდა. ქუთაისში ყველას უყვარდა და პატივს სცემდა ივანე კოსტავას – სათნო ბუნების კაცს, ხელგაშლილსა და სტუმართმოყვარე ოჯახის პატრონს. მას ცხრა შვილი – შვიდი ვაჟი და ორი ქალიშვილი ჰყავდა. ერთი მათგანი, მერაბის ბაბუა ქრისტეფორე კოსტავაც მეღვინე იყო. 1907 წელს მას და ეკატერინე ნუცუბიძეს პირველი ვაჟი – გრიგოლი გაუჩნდათ, 1910 წელს კი მეორე, მერაბ კოსტავას მამა – ივანე. სულ პატარები დაობლდნენ გრიგოლი და ივანე. ქრისტეფორეს გარდაცვალების შემდეგ მათი აღზრდა ეკატერინე ნუცუბიძემ ითავა. ის ქუთაისიდან თბილისში გადმოსახლდა, საბნებს კერავდა და ოჯახს ამით არჩენდა. ობლების გაზრდაში მას ქრისტეფორეს ძმებიც ეხმარებოდნენ.

თეატრის მიმართ მგზნებარე სიყვარული გრიგოლ კოსტავას ცხოვრების თანამდევი იყო. ქუთაისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში რომ სწავლობდა, თეატრში ერისთავის „სამშობლო“ ნახა და თავის კლასელთან, ქართული თეატრის გამოჩენილ მსახიობ პიერ კობახიძესთან ერთად ამ პიესის დადგმა გადაწყვიტა. პიესა ვერსად ნახეს, ამიტომ იმავე სიუჟეტზე ერთმოქმედებიანი ამბავი თვითონ დაწერეს. პრემიერამ მეგობრის ეზოში წარმატებით ჩაიარა, პიერი მალე თბილისში გადავიდა და გრიგოლმა მარტომ იკისრა „რეჟისორობა“… მალე ისე გამოიწრთო, რომ მეცხრე კლასის მოსწავლე გიმნაზიის დრამწრის სულისჩამდგმელი გახდა. გრიგოლ კოსტავა ქუთაისისა და ჭიათურის თეატრებში მუშაობდა. 1928 წელს ახალი თეატრის შესაქმნელად ქუთაისში ჩასულ კოტე მარჯანიშვილს შეუმჩნეველი არ დარჩენია 22 წლის გრიგოლ კოსტავა. ნაყოფიერი გამოდგა დიდი რეჟისორისა და ახალგაზრდა მსახიობის ერთობლივი მუშაობა. ქუთაისის თეატრში ხშირად უხსენებდნენ ბავშვობისდროინდელ ამბავს, სცენაზე ხმალამოღებული რომ აფრინდა – შენ ის კოსტავა ხომ არ ხარ, მესხიშვილს მოკვლას რომ უპირებდა და თეატრში დებოში რომ ატეხაო?

თუმცა მანამდე იყო პირველი პატიმრობა. 1924 წელს 17 წლის გრიგოლ კოსტავა ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ხელმძღვანელობით აჯანყებაში მონაწილეობისთვის დაიჭირეს, მაგრამ ასაკის სიმცირის გამო ერთი წლის პატიმრობის შემდეგ გაათავისუფლეს. 1928 წელს ქუთაისში გაჩნდა შეთქმულთა ახალი ჯგუფი იურისტ ვალერიან დვალიშვილის მეთაურობით. ჯგუფს გრიგოლ კოსტავაც შეუერთდა.

მეორე მსოფლიო ომის დროს დაარსდა არალეგალური ორგანიზაცია „ხსნის კომიტეტი“, რომლის წევრებსაც სწამდათ, რომ სწორი მანევრირების შემთხვევაში ეს ომი საქართველოს დამოუკიდებლობას მოუტანდა. ორგანიზაციის წევრი იყო გრიგოლ კოსტავაც. მისი ავტორობით 1945 წლის მარტში დაიწერა და გასავრცელებლად დაიბეჭდა 500 ცალი პროკლამაცია. ანტისაბჭოთა პროპაგანდისთვის ის კვლავ დააპატიმრეს და სამხედრო ტრიბუნალმა მას დახვრეტა მიუსაჯა. ამის შესახებ ოჯახმა ციხიდან გამოგზავნილი, ლობიოს მარცვლებში ჩადებული სიფრიფანა წერილიდან შეიტყო:

„მომისაჯეს დახვრეტა, ბედნიერი ვარ, რომ თქვენ ყველანი კარგად ხართ. მე არაფრის არ მეშინია. ჩემთვის სულ ერთია. მხოლოდ ის მაწუხებს, რომ თქვენ გაგაწვალეთ. არ იდარდოთ. გკოცნით, კარგად იყავით ყველანი…“

რამდენიმე თვე ელოდა განაჩენის აღსრულებას გრიგოლ კოსტავა. 13 სექტემბერს ეს განაჩენი ათი წლის პატიმრობით შეუცვალეს. ეს წლები მაგადანში, უმკაცრესი რეჟიმის კოლონიებში გაატარა. უშიშროების იზოლატორში საშინლად აწამებდნენ, მაგრამ ამ ყველაფერს მოთმინებით იტანდა. მის ვაჟკაცობას შინსახკომელებიც კი გაუოცებია. 1955 წელს, ნიკიტა ხრუშჩოვის მმართველობის დროს, რეაბილიტაცია მიიღო და სამშობლოში დაბრუნდა. თბილისში ცხოვრების უფლება არ ჰქონდა და მშობლიურ ქუთაისს მიაშურა. პროფესიული ცხოვრება თავიდან დაიწყო – გაათკეცებული ენერგიით შეუდგა მუშაობას ლადო მესხიშვილის სახელობის სახელმწიფო თეატრში. 1956 წელს გრიგოლ კოსტავა თბილისის კოტე მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო თეატრსაც დაუბრუნდა, სადაც არაერთი საინტერესო სასცენო სახე შექმნა. შთამბეჭდავი სახეები დატოვა კინოშიც („ნინო“, „ღიმილის ბიჭები“ და სხვ.). შეთავსებით თბილისის თოჯინების თეატრშიც მუშაობდა, სადაც ჩრდილების თეატრი დააარსა. ნაძალადევის სამოყვარულო თეატრშიც დგამდა სპექტაკლებს.

გრიგოლ კოსტავა მრავალმხრივ ნიჭიერი ადამიანი იყო. ის ქანდაკებასაც სწავლობდა. მისი მასწავლებელი თავად იაკობ ნიკოლაძე გახლდათ. გრიგოლ კოსტავას მიერ გამოძერწილი ფიგურები წლების განმავლობაში იდგა მარჯანიშვილის თეატრის ფოიეში.

1967 წელს გრიგოლ კოსტავას საქართველოს რესპუბლიკის დამსახურებული არტისტის, ხოლო მომდევნო წელს საქართველოს სახალხო არტისტის წოდება მიენიჭა.

მერაბ კოსტავასთვის ბიძა რაინდობისა და კეთილშობილების სიმბოლო იყო. გრიგოლ კოსტავას პიროვნება მუდმივად შთააგონებდა თავადაც რაინდს. ალბათ სიმბოლურიც იყო, რომ საყვარელი ბიძის გარდაცვალების ამბავი მერაბმა ციხეში შეიტყო. მან ოჯახს სამძიმრის წერილი გამოუგზავნა:

„…მეხის დაცემაა 15 ივნისის „ლიტერატურული საქართველო“, სიმწარე აღურაცხელი… როგორ გამოგვეცალა ხელიდან ეს ვაჟკაცი, კაცი მძიმე და მნიშვნელოვანი ბედისა, ბედის არმგმობელი და ბედისგან დაუმარცხებელი, ბავშვობის დროიდანვე ჩემი იდეალი, რომელიც 10 წელი არ მენახა და რომელიც იმხანად ხალხმა, საქართველომ შემაყვარა, რადგან თუკი ვინმე მკითხავდა, რა გვარისა ვიყავი, იმის კითხვასაც არ დაიშურებდა, თუ გრიშა კოსტავა რა იყო ჩემი და გამონაკლისის გარეშე მოჰყვებოდა მისი ვაჟკაცობისა და კაიკაცობის ამბავს…”

…ეს 1979 წელს მოხდა – გრიგოლ კოსტავას უკანასკნელი, ხმალშემართული აფრენა სიცოცხლის სცენაზე, სიკვდილის საზღვრების გადასალახად, სამარადისო თავისუფლების მოსაპოვებლად.

მოდერნიზმის ერთ-ერთი გამორჩეული ავტორი, ტომას სტერნზ ელიოტი,თავის საკულტო ტექსტში „ბერწი მიწა“ სვამს ასეთ საკრალურ შეკითხვას :

“Shall I at least set my lands in order?” – „ოდესმე მოვიყვან ჩემს მიწას წესრიგში?!“

იავარქმნილი, გაბერწებული მიწა, ქაოსური და უწესრიგო ყოფა – „წმინდა სიშლეგე“,

უფლისმიერ ნაბოძები კურთხეული  მიწა-„ადამაჰ“, მიწიდანვე წარმოქმნილმა ადამმა, პირველცოდვით უნაყოფო მიწად აქცია.

პოემა იწყება ასე:

„წყეული თვეა ეს აპრილი

– აღმოაცენებს მკვდარ მიწიდან შროშანყვავილებს,

აურდაურევს მოგონებებსა და სურვილებს…“

პოეტებისთვის ასე საყვარელი, აპრილი ოდესმე გინახავთ ამ კონტექსტით?

იგი მუდამ აღაფრთოვენებს, როგორც გაზაფხულის დასაწყისი, როგორც სიცოცხლის აფეთქების, კვირტთა გამოღვიძების დრო.

ხოლო ელიოტთან იგი ასეთია. გაზაფხულზე ჩაგდებული თესლი ვეღარ გაიდგამს ფესვებს, მოსავალს ვერ მოგცემს, მიწა ბერწია და აპრილი „წყეული“.

„ზამთარი გვათბობს, შესუდრავს მიწას თოვლი იგი თავდავიწყების

და იკვებება გამხმარ თესლით წუთისოფელი.“

პოემაში, ვხვდებით უფლის საწიინაღმდეგო სვლას , ადამიანების ამაო, დაცლილ საუბარს, კრულ ყოფას.

„მზე გამობრწყინდა, მივაშურეთ მერე ჰოფგარტენს

დავლიეთ ყავა და ერთ საათს მაინც ვილაყბეთ“

„ადამის ძეო, არ შეგიძლიან უპასუხო და ვერც მიჰხვდები და იცი მხოლოდ,

როგორ იმსხვრევა იმედები ამ მზისქვეშეთში.

და არ გამოსცემს ჩრდილს გამხმარი ხე, ნუგეშს – ჭრიჭინა

და მშრალ ქვაზე წყალი არა ჩქეფს.“

ყველაფერი უკუღმა ტრიალებს, წინასწარმეტყველნი, ღვთის ნების განმცხადებელნი, ტრანსფორმირდნენ მკითხავებად:

„მადამ სეზოსტრის, მარჩიელი, განთქმული დიდად,

გაცივებულა თურმე ძალიან, მაინც ევროპის უჭკვიანეს ქალად ითვლება  –

კარტის გაშლაში არა ჰყავს ტოლი“

ქალები იქცნენ „ბელადონებად“ – „აგერა კიდევ – ბელადონა, კლდეების ლედი, ვითარებათა ლედი აგრეთვე.“

ასეთია ეპოქაა, ხალხი დაემსგავსა ბრბოს, რომელიც მხოლოდ ერთი წრის ირგვლივ ტრიალებს.

„ახლა ის დროა, ყველა უნდა მეტად ფრთხილობდეს…“

„მიედინება ხალხი ოხვრით, ხვნეშით, მორჩილად

თითოეული თავის ფეხებს დაჰყურებს მხოლოდ“

ოხვრით და ხვნეშით მიმდინარე ბრბო, რომელსაც არ შეუძლია გაიხედოს წინ, არ შეუძლია დაინახოს სამყარო, მაღლა ახედვა არასოდეს მოაფიქრდებათ, რადგან ისინი გაშეშებული, უტყვი მზერით ჩაჰყურებენ საკუთარ ფეხებს.

ამ ეპოქაში, დედები შახმატს თამაშობენ, მაშინ როდესაც გვერდით ოთახში ქალიშვილებს აცდუნებენ.

„და ვეება აკვარიუმი მწვანედ და ყვითლად ლიცლიცებდა ფერად კენჭებზე

და ფარფატებდა ხის დელფინი მღვრიე ნათელში.“

[პასაჟში ხაზგასმულია ეპოქის ვიზუალური (მოჩვენებითი) ბრწყინვალება, რაც ფარავს აბსოლუტურ სულიერ სიცარიელეს. „თანამედროვე სქესობრივი და ინტელექტუალური სიბერწე ასახავს თანადროული სამყაროს სულიერ სტერილურობას“ („ბერწი მიწა“, პაატა ჩხეიძის კომენტარი].

ეპოქა აბსოლუტურად საზიზღარი და შემაძრწუნებელია:

„მე ვფიქრობ, ჩვენ ვართ ვირთხების ხვრელში

სად მიცვალებულთ დაკარგვიათ თავისი ძვლები.“

ადამიანმა დაკარგა მთავარი კოდი რაც მასში იყო ჩადებული- თავგანწირვა, თანაგრძნობა, თანალმობა.

„იყუჩა ჯუნგლმა, მოიბუზა და გაისუსა…

და თქვა ქუხილმა:

და

დ ა ტ ა რა გაგვიღია, მეგობარო?

სისხლი, ჩემს გულს რომ ასულდგმულებდა,

გამძვინვარება ერთი წუთისა, ას წელიწადს რომ ვერ ამოიგებ -„

დ ა ი ა დ ჰ ვ ა მ ი :

გავიგონე – გადატრიალდა გასაღები კარებში ერთხელ,

მხოლოდ ერთხელ გადატრიალდა გ ა ს ა ღ ე ბ ი – ეს ფ ი ქ რ ი ჩვენი თავის ციხეში

დ ა მ ი ა ტ ა

ნიჩაბი ნავს აიყოლიებს, ხელი რომ მართავს გაწაფული და ძალოვანი

მოსარკულ ზღვაზე და გულს შენსას აიყოლიებს,

გულს – აძგერებულს თანაგრძნობით.. ნიჩაბი იგი კვლავ უპყრია ხელს ძლევამოსილს.“

აუცილებლად უნდა ეშველოს, უნდა განედლდეს გაბერწებული მიწა,.

დატა. დაიადჰვამი. დამიატა.

შანთიჰ შანთიჰ შანთიჰ.

აი რამ შეიძლება გაანედლოს კვლავ ხმელი მიწა, რომ მასზე ისევ აღმოცენდეს კეთილი თესლი.

თანაგრძნობა,თავშეკავება, თანალმობა რომელიც საბოლოოდ მოჰგვრის „შანჰითს“ანუ სიმშვიდეს რომელიც მოაქვს წვდომას.

ტომას ელიოტის ამ საკულტო პოემას, არ ჰყავს კონკრეტული მთხრობელი, არც მკვეთრი სიუჟეტური ხაზიაქვს, ალუზიების ემოციების და გენიალური მხატვრული სახეების წყალობით, პოემა განსაკუთრებით სასიამოვნოდ იკითხება.

მთელი წელი ველოდი ფრანგული ფილმების ონლაინფესტივალს (https://www.myfrenchfilmfestival.com/), უპირატესად იმ იმედით, რომ რაღაც ისეთს გადავაწყდებოდი, რასაც სხვაგან და სხვაგვარად ვერ ვნახავდი. უფასოა, მთელი თვე გრძელდება და საშუალებას იძლევა, დასახულ მიზანს იმდენი დრო მოახმარო, რამდენიც გინდა. თუ ფრანგული არ იცი, ფილმებს სუბტიტრების თანხლებით ნახავ, თვალისა და გონებისთვის უფრო ახლობელ ენას შეარჩევ.

ფესტივალი 17 თებერვალს დასრულდა. ნამუშევართა უმრავლესობა მოკლემეტრაჟიანი იყო, თხუთმეტ-ოცწუთიანი. სკოლის ცხოვრება, მასწავლებლობის სირთულეები, სოციალური უთანასწორობის მატრავმირებელი შედეგები, სასტიკ სინამდვილესთან გამკლავების გზები, სექსუალობის გაცნობიერების მტკივნეული პროცესი… რა თემას აღარ შეეხნენ ავტორები, რომლებთან მოკლე ინტერვიუებსაც ფესტივალის ვებგვერდზე ნახავთ.

წლევანდელი პროგრამიდან ორ ფილმს გამოვარჩევდი. მეჩვენება, რომ ორივე შემთხვევაში შემქმნელთა ჩანაფიქრმა გაამართლა და მეტიც – არ არის გამორიცხული, თავდაპირველად მონიშნული ჩარჩოს ნაწილი შეეწირა რაღაც მოულოდნელის გამოჩენას.

ბელგიელი რეჟისორის ჟან-ბენუა უჟეს „ზამთარი“ (https://www.myfrenchfilmfestival.com/content/winter-en), რომელიც მხოლოდ 19 წუთს გრძელდება, იმ მოზარდის ამბავს მოგვითხრობს, რომელსაც ეს-ესაა, უნდა აეხილოს სამყაროს სილამაზის დასანახი თვალი. მსგავსი ვერაფერი მოხდებოდა, თავს მუდმივად გარიყულად რომ არ გრძნობდეს, შეძლებული მშობლებისგან განებივრებულ თანატოლებთან სიტყვის გაცვლას რომ ახერხებდეს, ზამთრის კურორტის სიკეთეებით სრულყოფილად ტკბობა რომ გამოსდიოდეს. აურელიანოს დედა მოსამსახურეა და, სიმართლე უნდა ითქვას, მას პატივისცემით ეპყრობიან, ხელს ყოველმხრივ უწყობენ, ტოლად და სწორად მიაჩნიათ დამქირავებლებს, მაგრამ ერთგვარი დაძაბულობა მაინც იგრძნობა – არსად გამქრალა ის მოცემულობა, რომ მისი სამყაროს საზღვრები ვიწროა, რომ მისი დღეები სამზარეულოში იწყება და მთავრდება.

ბიჭი ხან დედას ეხმარება, ხან თხილამურებთან შეჩვევას ცდილობს, ხან კი თავს უფლებას აძლევს, არ ითვალთმაქცოს და გადაწყვეტილების მიღებისას ანგარიში არაფერს გაუწიოს. გზა, რომლის გავლაც შეუძლებლად მოჩანს, უეჭველად მისი გასავლელია და სხვა არავისი. ზამთარი, რომლის სილამაზეც თითქმის ყოველ კადრში მტკივნეულად იგრძნობა, ასევე მხოლოდ და მხოლოდ მისი გადასატანია. ვინ იტყვის, საბოლოოდ რას გაუძლებს და რას – ვერა, რას შეხედავს პოეტის თვალით და რას – ვერა.

ფრანგი რეჟისორის ჟოზეფინ დარსი ჰოპკინსის ოცდახუთწუთიანი ფილმიც, „იღბლის კბილი“ (https://www.myfrenchfilmfestival.com/content/sweet-tooth-en), იმ განსაცდელის შესახებაა, ერთ დღეს აუცილებლად რომ გაჩნდება ბავშვის ცხოვრებაში და ძალიან მნიშვნელოვანს ასწავლის – გადაწყვეტილების მიღებისას გულის ხმის მოსმენას, თავგანწირვის ფასს. რვა წლის მადლენის დედაც სხვებს ემსახურება, გოგონასაც აკლია ბევრი ისეთი რამ, რაც მის თანატოლებს მობეზრებულ-მოძულებულიც კი აქვთ, მაგრამ ის მებრძოლია და უშიშრად ცდილობს გამოსავლის პოვნას, წესების მიხედვით თამაშს და მოგებას, თავისი სიტყვის თქმას იქ, სადაც ფარულად დასცინიან, სახიფათო ხაფანგს უგებენ.

ერთი შეხედვით, ისევ უსამართლოდ მოწყობილ ქვეყნიერებას გვიჩვენებენ, სადაც სიღარიბე განაჩენია, მდიდრების თავშექცევა კი უფრო და უფრო მახინჯ ფორმებს იღებს. თუმცა მადლენი ის გმირია, რომელსაც მსხვერპლად ვერაფრით წარმოიდგენ. მართალია, გამარჯვება წარმოუდგენელ ფასად დაუჯდა, მაგრამ გადაწყვეტილება სანანებლად არ გახდომია – როგორც ბოლოს ვხედავთ, გემო მხოლოდ შოკოლადის ნამცხვარს კი არა, თავად ცხოვრებას გაუგო.

ორივე ფილმის დასასრულს გრჩება განცდა, რომ ბავშვებმა სწორი გზა იპოვეს, რომ სხვების დაუხმარებლად მოახერხეს გადარჩენა და ის ისწავლეს, რასაც მხოლოდ მარტოობაში სწავლობ.

რამდენიმე წელია, სტატია არ დამიწერია. ამ გაზაფხულზე კი საყვარელ საქმესთან მიბრუნება გადავწყვიტე. გავხსენი ელექტრონული ფურცელი, მოვიმარჯვე ციფრული კალამი და ჩამოვწერე ის საგანმანათლებლო მიმართულებები, რომლებზე წერასაც ვაპირებ. შემდეგ ახალი ამბების ჩხრეკა დავიწყე. ბევრი ვიკითხე სასკოლო კვების პრობლემებზე, მაღალმთიანი რეგიონების სკოლამდე მისასვლელ გზებსა თუ უგზოობაზე, თანამედროვე საგანმანათლებლო რესურსების თანაბარ ხელმისაწვდომობაზე… მოკლედ, რაზე აღარ, მაგრამ ვერაფერს გავხდი, იმ დღეს არცერთ მათგანზე არ მეწერებოდა.

მეორე დღეს ერთ კოლეგას შევხვდი და ისე, სასხვათაშორისოდ, ვკითხე, შენი მოსწავლეებისთვის ერთი პრობლემის მოგვარება რომ შეგეძლოს, რას გააკეთებდი-მეთქი. არც კი დაფიქრებულა, ისე მიპასუხა, ემიგრანტ დედებს დავუბრუნებდიო… და მე გამახსენდა ფლორენციის ტრამვაი, ქართველი მგზავრი და მისი სევდიანი ისტორია სამშობლოში დატოვებულ, მის გარეშე გაზრდილ შვილებზე, საქსტატის წლიური მონაცემები მიგრაციის თითქმის ასი პროცენტით ზრდის შესახებ (ჩვენ ხომ ვიცით, რომ ემიგრანტთა უმეტესობა დედაა) და მივხვდი, რომ ახლა მხოლოდ ამ ამბავზე შემეძლო წერა.

როცა მერცხლები მოფრინდებიან

ერთმანეთს ფლორენციის ცენტრისკენ მიმავალ ტრამვაიში შევხვდით. ადრიანი გაზაფხულისთვის უჩვეულოდ ცხელი დღე იდგა. მე უცხო ქალაქის რუკაში თავჩარგული, გზაკვალარეული ტურისტი ვიყავი, ის  – ემიგრანტი ქალი, რომელსაც დახმარება ვთხოვე. ჩემს დამტვრეულ ინგლისურში მალევე ამოიცნო მშობლიური ინტონაცია და სახე გაუბრწყინდა.

– ქართველი ხარ? – მკითხა ძლივს შეკავებული სიხარულით.

ყველა მოგზაურმა იცის, რა გრძნობა გეუფლება, როცა უცხო მხარეში მშობლიური ენა გესმის. ამ დროს გასაკვირი არცაა, ორი უცნობი ერთმანეთს ჩაეხუტოს, ერთმა მეორე საჭირო გაჩერებამდე მიაცილოს და მეტიც, მასთან ერთად ნაცნობ ქუჩებში ტურისტივით გაისეირნოს.

ქალს ფრიალა, გაზაფხულის მინდორივით ჭრელი კაბა და წითელი, დაბალქუსლიანი ფეხსაცმელი ეცვა. შავი, ოდნავ შევერცხლილი თმა კოხტად აეკეცა და შავ ზღვასავით ცვალებადი ფერის თვალები სიხარულით უელვარებდა. კოლხი მედეა ვარო,  ნახევრად ხუმრობით მითხრა. მართლა მედეა ერქვა, ოჯახი განმუხურში ჰყავდა – ქმარი, სამი შვილი და მოხუცი მშობლები. „ჯერ ერთი ომი რაა და ორმა ხომ სულ წელში გაგვწყვიტა… არ არის ადვილი საოკუპაციო ხაზთან ახლოს ცხოვრება! ან ტყვია მოგკლავს, ან შიმშილი!“

იტალიის გზას მეგობრებთან ერთად დასდგომია. როცა ვკითხე, შენი ქმარი რატომ არ წამოვიდა-მეთქი, ხელი ჩაიქნია, მოხუცის მოვლა რა კაცის საქმეაო?! თან ოჯახშიც ხომ უნდა დარჩენილიყო ვინმე, წელმაგარი. უცებ ტრამვაის ფანჯრიდან გაჩერებაზე სკამზე წამოწოლილ უსახლკაროს მოვკარი თვალი და გაფიქრებაც ვერ მოვასწარი, ისე შეიცხადა: „აქ ასე ერთ ქართველსაც ვერ ნახავ, გენაცვალე! იცი, როგორი შეკრული სათვისტომო გვაქვს?!“ ფლორენციელი ქართველებით ძალიან ამაყობდა, ერთმანეთს გასაჭირში არასდროს ვტოვებთ, ახალჩამოსულებს სამსახურის მოძებნაშიც ვეხმარებით და თავშესაფრითაც უზრუნველვყოფთ, სანამ ფეხზე დადგებიანო.

ჩემი ჩასვლის დრო რომ მოვიდა, უცებ ადგა და ჩამომყვა, დღეს ვისვენებ და შენი ექსკურსიამძღოლი ვიქნებიო. უარი ვერ გავუბედე. რამდენიმე პატარა ქუჩა გავიარეთ და უცებ წინ ამესვეტა სანტა მარია დელ ფიორე მთელი თავისი დიდებულებით. ტაძრის ისტორიას ნამდვილი გიდივით მიყვებოდა, შიგნითაც შემომყვა და ეკლესიის ყველა კუთხე-კუნჭული მომატარა. თან მომახარა, ფლორენციაში ქართველი მამაოც გვყავს და ერთ-ერთ ეკლესიაში ქართულად ატარებს წირვა-ლოცვას ჩვენი სათვისტომოსთვისო. იქვე, ფლორენციულ ბაპტისტერიაშიც შევიჭყიტეთ, მაგრამ რესტავრაციის გამო ვერ შევედით. მედეა ისე შეწუხდა, თითქოს მას წამოეწყოს რესტავრაცია სწორედ იმ დროს, როცა მე ფლორენციის დასათვალიერებლად ჩამოვედი. ძლივს დავამშვიდე, სანახავი რომ აღარაფერი დამრჩეს, მეორედ ჩამოსვლა ხომ აღარ მომინდება-მეთქი?! მერე გავუმხილე, რომ სიმაღლის მეშინოდა და ჯოტოს კოშკიდან გადმოხედვასაც არ ვაპირებდი, ამიტომ მედეამ გადაწყვიტა იქაურ მთაწმინდაზე ავეყვანე და მიქელანჯელოს მოედნისკენ დავიძარით. ეს შუა ხანს გადაცილებული ქალი სწრაფი ნაბიჯით და მინდვრისფერი კაბის შრიალით მიმიძღოდა წინ და ხანდახან ისეთი მზესავით თბილი მზერით გამომხედავდა, თითქოს ამ ჩემი გაცრეცილი ზურგჩანთით პირადი ნივთები კი არა, სამშობლო ჩამომეტანოს მისთვის.

გზად პონტე ვეკიოს ჩავუარეთ. ჩემმა დაუზარელმა თანამგზავრმა ამჯერადაც ბევრი საინტერესო რამ მიამბო შუა საუკუნეების დროინდელ ვაჭართა და სოვდაგართა ნავსაყუდელზე. მან ტერმინ „ბანკროტის“ წარმოშობის ისტორიაც კი იცოდა და ისე გამოიგლოვა ყველა ვაჭარი, რომელსაც ამ ხიდზე ვალის გადაუხდელობის გამო დახლი დაუტვრიეს და ვაჭრობა აუკრძალეს, თითქოს ეს ყველაფერი ჩვენ თვალწინ მომხდარიყო. ერთხანს ვიდექით ასე, პატივისცემისა და აღფრთოვანებისგან დამუნჯებულები, მერე ხიდს ზურგი ვაქციეთ და გზა განვაგრძეთ.

მედეას უყვარდა ეს ქვეყანა – მისი ოჯახის გაჭირვების გამყუჩებელი. მადლიერების ნიშნად იტალიური ენაც ესწავლა და ქალაქის ისტორიულ წარსულზეც ბევრი რამ იცოდა. მაგრამ სამშობლო მაინც ერთი ჰქონდა, სამშობლო, რომელსაც მძლავრად ჩასჭიდებოდა და ხელს არ უშვებდა. საქართველოს ყოველდღიურობით ცხოვრობდა – უსმენდა ახალ ამბებს, ამოწმებდა მშობლიური სოფლის ამინდს, დარდობდა ყოველწლიური მოსავლის სიმწირეზე, ვიშვიშებდა ფაროსანების შემოსევაზე, დაბალ ხელფასებზე, გაზრდილ გადასახადებსა და პროდუქტების ფასებზე. ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას იქით გადახვეწილი ქართველების სახელს ისე უფრთხილდებოდა, როგორც ექვთიმე თაყაიშვილი – ჩაბარებულ განძს. „იცი, რას ვერ შევეგუები? ქართველობის რომ შემრცხვეს!“

სამშობლოსგან შორს ყოფნა განსაკუთრებით გაზაფხულზე უჭირდა. „თითქოს მერცხალი ვიყო, რომ დათბება, გული ჩემი ბუდისკენ მეწევა!“ – მითხრა ჩურჩულით, თითქოს ეშინოდა, მისი შემფარებელი ქალაქისთვის არ ეწყენინებინა. „განა აქაურობა არ მიყვარს!  ამ ქალაქმა გამაზრდევინა შვილები, ვალებიც გამასტუმრებინა და სახლიც წელში გამამართვინა, მაგრამ… ერთი შვილი რომ აბიტურიენტი გყავს, მეორე – სტუდენტი, მესამე კი შვილს ელოდება, რა გინდა, რომ ქნა. როგორ უნდა დათმო ეს სიმწრით ნაშოვნი სამსახური. თან იცი, როგორ კარგ ოჯახში ვარ?!“

ვერაფერი ვუპასუხე. მოედნისკენ მიმავალ აღმართს მდუმარედ ავუყევით. მზე ჩადიოდა და ვჩქარობდით, ფლორენცია ხომ მზის ჩასვლის ფონზე უნდა მენახა! მედეა ტანსრული ქალი იყო, აღმართზე სიარული უჭირდა, მაგრამ არ იმჩნევდა.

გადასახედ მოაჯირთან ტურისტების რიგი დაგვხვდა. ჩემმა თანამგზავრმა იტალიურ-ქართული შეუპოვრობითა და „Mi scusi, mi scusi!“-ს ძახილით გამიკაფა გზა და დაპირებული მზის ჩასვლა მაჩუქა. სწორედ მაშინ, იმ მოაჯირთან შემიყვარდა ჩამავალი მზის უკანასკნელი სხივებით აციმციმებული ქალაქი. როცა ულამაზესი ხედის ცქერით გული ვიჯერე, იმ ქუჩების ძებნას შევუდექი, რომლებმაც აქამდე მომიყვანა. ნაცნობი გზის აღმოჩენისას ისე ვხარობდი, თითქოს ისევ ბავშვი ვიყავი და მამას ფუნიკულიორიდან ჩვენი სახლი დაენახვებინოს. მოწითალო-მოყავისფრო სახურავებში ამოზრდილი ფლორენციის დუომოს ფონზე სამახსოვრო ფოტოები გადავიღეთ და უკან, ტრამვაის გაჩერებისკენ დავეშვით.

გზად  პატარა, ლამაზად მორთული იტალიური კაფე შემოგვხვდა. ნახევარი ქალაქის ფეხით შემოვლის შემდეგ, ბუნებრივია, ორივეს გვშიოდა და მედეა კაფეში დავპატიჟე. თავიდან კი შეიცხადა, აქ ყველაფერი ძალიან ძვირიაო, მაგრამ ისე მინდოდა, მადლიერება ამ ფორმით მაინც გამომეხატა, უარი ვეღარ მითხრა. კერძების არჩევაც მას მივანდე, სადაც ამდენი პატივი მეცი, ადგილობრივი კულინარიის სამყაროშიც შენ უნდა შემიძღვე-მეთქი. სანამ შეკვეთას მოგვიტანდნენ, კიდევ ერთი გულისტკივილი გამანდო: „ჩემი ქმარი არც კი ცდილობს სამსახურის შოვნას. განა არ მესმის, რომ სოფელში მარტო გლეხის საქმეა დარჩენილი და აღარც მიწაზე თოხის ბაყუნით გამოდის რამე, მაგრამ ეს შვილები ხომ დაიზარდნენ. ხომ შეიძლება, ქალაქში წავიდეს, მოძებნოს, რამე გზას დაადგეს?! ნურას უკაცრავად! მაქსიმუმ, გარეთ თავიისნაირ უსაქმურებთან დომინოს სათამაშოდ ან სალაყბოდ გავიდეს. ყოველთვე ფულს რომ არ ვაგზავნიდე, შიმშილით ამოხდებოდა სული. იმისიც მეშინია, რომ ჩავიდე, სხვა ქალი არ დამახვედროს სახლში. ფეისბუკით კი ველაპარაკები ჩემებს ხშირ-ხშირად, მაგრამ შორს რომ ხარ, ვინ გეტყვის სიმართლეს?!“

როგორც იქნა, შეკვეთა მოგვიტანეს. კერძების დაგემოვნება სახელგანთქმული ფლორენციული სტეიკით დავიწყეთ, მერე კი სოკოს სოუსით შეკაზმული, საოცრად გემრიელი პასტა მივირთვით. დესერტად ტროპიკული ხილის უგემრიელესი ჯელატო შევარჩიეთ და გვარიანად დანაყრებულ-დამძიმებულები წავლასლასდით გაჩერებისკენ. მედეას აღარაფერი უთქვამს. ზღვისფერი თვალები აღარ უელავდა. ერთხანს ვიდექით ასე ჩუმად, ხელიხელჩაკიდებულები… ორივეს გვიმძიმდა დამშვიდობება. ჩემი ტრამვაის მოსვლის დრო რომ მოახლოვდა, ვეღარ მოვითმინე და  ვკითხე:

– ხომ აუცილებლად დაბრუნდები?!

თანხმობის ნიშნად თავი დამიქნია და უცებ ისე ძალიან მომინდა, ახლავე წამოსულიყო, ჩემთან ერთად დაბრუნებულიყო იმ თავის პატარა საზღვრისპირა სოფელში, თავის ძლივს წელში გამართულ სახლში, აბიტურიენტ, სტუდენტ და ორსულ შვილებთან, თუნდაც იმ უხერხემლო, დომინოს თამაშში დაბერებულ კაცთან, რომ ჩავაჟინდი:

– როდის, როდის დაბრუნდები, მედეა?

უცებ მხრებში გაიშალა, ცისკენ ხელები ისე აიქნია, თითქოს აფრენას აპირებდა და ღიმილით მითხრა:

– როცა მერცხლები მოფრინდებიან!

რა განაპირობებს ფინეთის ლიდერობას მსოფლიო ბედნიერების ინდექსში?

ფინური ანდაზა ამბობს: „ბედნიერება არის სივრცე ძალიან ცოტასა და ძალიან ბევრს შორის“. სწორედ ამ ბალანსის დაცვა და საზოგადოების კეთილდღეობაზე ზრუნვა განაპირობებს იმას, რომ ფინეთი უკვე ექვსი წელია მსოფლიო ბედნიერების რეიტინგში ლიდერია. ამ წარმატების ერთ-ერთ უმთავრეს საფუძვლად მიიჩნევა განათლების სისტემა, რომელიც ეფუძნება ინოვაციურ მიდგომებს, თანასწორობაზე დაფუძნებულ გარემოსა და პრაქტიკული უნარების განვითარებას. ამ კონტექსტში განსაკუთრებით აქტუალურია აკაკი წერეთლის სიტყვები: „მხოლოდ განათლება იყო და არის წყარო ხალხის ბედნიერებისა და კეთილდღეობისა“.

საერთაშორისო სასწავლო ვიზიტი ფინეთსა და ესტონეთში

საერთაშორისო სასწავლო ვიზიტი ფინეთსა და ესტონეთში

2024 წლის 19-24 მაისს მომეცა უნიკალური შესაძლებლობა, პირადად გავცნობოდი ფინეთისა და ესტონეთის განათლების სისტემებს. Teachers Community Georgia-ის დამფუძნებელთან, ინგა ხარჩილავასთან და თანადამფუძნებელ კახაბერ ჩაკვეტაძესთან ერთად, მონაწილეობა მივიღე საერთაშორისო სასწავლო ვიზიტში, რომელიც ორგანიზებული იყო EdTrips Global-ის მიერ.

ვიზიტის მიზანი ამ ქვეყნების საგანმანათლებლო პრაქტიკის შესწავლა და ინოვაციური მიდგომების გაცნობა იყო. პროგრამა მოიცავდა ვიზიტებს სკოლებსა და ბიბლიოთეკებში, ასევე ვორქშოფებს თანამედროვე სწავლების მეთოდებზე.

ფინეთისა და ესტონეთის განათლების მოდელები ნათლად აჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება შეიქმნას წარმატებული სისტემა, რომელიც ეფუძნება კეთილდღეობას, ინდივიდუალურ განვითარებასა და ინოვაციას. ეს გამოცდილება პროფესიულად გამამდიდრა და კიდევ ერთხელ დამარწმუნა განათლების გარდაქმნის მნიშვნელობაში.

ფინეთის საგანმანათლებლო სისტემა

ფინეთის საგანმანათლებლო მოდელი მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ და აღიარებულ პრაქტიკად ითვლება. ის უზრუნველყოფს თანაბარ შესაძლებლობებს, მოქნილ სტრუქტურასა და სწავლებისადმი ინდივიდუალურ მიდგომას. სისტემა მოიცავს ყველა საფეხურს ადრეული ბავშვობიდან უმაღლეს განათლებამდე.

ადრეული განათლება ფინეთში მოიცავს სკოლამდელ საფეხურს, რომელიც უმეტესწილად დღის ცენტრებსა და საბავშვო ბაღებზეა მინდობილი. მისი მთავარი მიზანია ბავშვის ფიზიკური, ემოციური და სოციალური უნარების განვითარება. აქ ბავშვები ეუფლებიან სოციალურ, ენობრივ და მანუალურ უნარებს, რაც მომავალი სწავლისთვის მყარ საფუძველს ქმნის.

სავალდებულო სკოლამდელი განათლება იწყება 6 წლის ასაკიდან და გრძელდება ერთი წლის განმავლობაში. ამის შემდეგ, ბავშვები 7 წლის ასაკიდან იწყებენ სავალდებულო დაწყებით განათლებას, რომელიც მოიცავს 9 წლიან ზოგად სწავლას.

ყოვლისმომცველი  განათლების სკოლები გამორჩეულია იმით, რომ მოსწავლეებს ხშირად ერთი და იგივე მასწავლებელი ჰყავთ პირველ ექვს წელიწადში, რაც ქმნის უსაფრთხო და ინდივიდუალურად მორგებულ სასწავლო გარემოს. ყველა მასწავლებელი ვალდებულია ფლობდეს მინიმუმ მაგისტრის ხარისხს.

სწავლების პროცესი ორიენტირებულია მოსწავლის საჭიროებებზე. მასწავლებლებს აქვთ ავტონომია სასწავლო პროცესის დაგეგმვისას – ისინი ირჩევენ სწავლის მეთოდებსა და თემატიკას ეროვნული და ადგილობრივი გეგმის მიხედვით.

ფინეთში არ ტარდება ეროვნული გამოცდები. შეფასება ეფუძნება მასწავლებლის დაკვირვებასა და მოსწავლის პროგრესის უწყვეტ ანალიზს. მხოლოდ მეცხრე კლასის ბოლოს ტარდება ზოგადი მონიტორინგი.

უმაღლესი საშუალო განათლება (ზოგადი და პროფესიული სკოლები) – სტუდენტები არჩევენ ორ ძირითად მიმართულებას: ზოგადი საშუალო განათლება ან პროფესიული განათლება.

ზოგადი საშუალო სკოლა: ეს არის სამწლიანი პროგრამა, რომლის შემდეგ სტუდენტები იღებენ დიპლომს და მათ შეუძლიათ უნივერსიტეტში სწავლა.

პროფესიული განათლება: პროფესიული სკოლები გთავაზობენ პრაქტიკულ ცოდნას. სტუდენტები პროფესიული განათლებიდან უმაღლეს განათლებაზე გადადიან.

IB World Schools პროგრამა — საერთაშორისო ბაკალავრიატია, რომელიც აქვთ ფინეთის ავტორიზებულ IB წამყვან სკოლებს. IB პროგრამა განკუთვნილია სტუდენტებისთვის, რომლებსაც სურთ საერთაშორისოდ აღიარებული დიპლომის მიღება შემდგომი სწავლისა და კარიერისთვის.

უმაღლეს განათლებას ფინეთში უზრუნველყოფენ უნივერსიტეტები და გამოყენებითი მეცნიერებების უნივერსიტეტები. სტუდენტებს შეუძლიათ, მიიღონ ბაკალავრისა და მაგისტრის ხარისხი.

• გამოყენებითი მეცნიერებების უნივერსიტეტებში სწავლება პრაქტიკაზეა ორიენტირებული. გამოყენებითი მეცნიერებების უნივერსიტეტში ბაკალავრის ხარისხის დასრულებას 3,5–4,5 წელი სჭირდება. თუ სტუდენტს სურს მაგისტრატურის დასრულება, პირველ რიგში უნდა მიიღოს ორწლიანი სამუშაო გამოცდილება ამავე სფეროში.
• უნივერსიტეტებში სწავლებას საფუძვლად უდევს სამეცნიერო კვლევა, ბაკალავრის საფეხური სამ წელს მოიცავს, ხოლო მაგისტრატურა კიდევ 2 წელიწადს. მას შემდეგ, რაც სტუდენტი მიიღებს მაგისტრის ხარისხს, შეუძლია განცხადება შეიტანოს შემდგომი სწავლის დასრულებისა და ლიცენზიის ან დოქტორის ხარისხის მისაღებად.

ესტონეთის საგანმანათლებლო სისტემა

ესტონეთი ყოვლისმომცველ სასკოლო სისტემას, რომელიც მიზნად ისახავს, ყველა მოსწავლეს ჰქონდეს თანაბარი შესაძლებლობა, სთავაზობს, მიიღოს საუკეთესო განათლება, განურჩევლად წარმოშობისა. სკოლებს აქვთ ავტონომია და ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით ეძლევათ საშუალება, რომ საკუთარი პროგრამა შეიმუშაონ.

სკოლამდელი განათლება ესტონეთში ბავშვებისთვის 18 თვიდან 7 წლამდე ასაკს მოიცავს.

საბაზო განათლება, რომელიც 1-დან 9 კლასამდე გრძელდება, სავალდებულოა. საბაზო განათლების მიღების შემდეგ შესაძლებელია სწავლის გაგრძელება საშუალო განათლების მისაღებად. საბაზო სკოლის დამთავრება მოითხოვს, რომ სტუდენტმა ისწავლოს სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული საგნები დამაკმაყოფილებელ დონეზე მაინც და სამი საბაზო სკოლის გამოსაშვები გამოცდის ჩაბარებასთან ერთად შემოქმედებითი დავალებაც შეასრულოს.

ზოგადი საშუალო განათლება გრძელდება 3 წლის განმავლობაში. სკოლის დამთავრებისას სტუდენტმა უნდა ჩააბაროს სამი სახელმწიფო გამოცდა. ზოგადი საშუალო განათლების მიღების შემდეგ სტუდენტს უფლება ეძლევა, სწავლა გააგრძელოს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ან მიიღოს პროფესიული განათლება.

პროფესიული განათლება ემსახურება საჭირო უნარებისა და პროფესიული ცოდნის განვითარებას, რაც აუცილებელია მუშაობისთვის.

უმაღლესი განათლება მოქნილი და ხელმისაწვდომია, და მხარს უჭერს სხვადასხვა სასწავლო ფორმას.

ძირითადი ვიზიტები  ფინეთსა და ესტონეთში

ვანტაას პროფესიული კოლეჯი

ვანტაას პროფესიული კოლეჯი Varia არის მრავალდისციპლინური სასწავლო დაწესებულება, რომელიც ასევე საერთაშორისო ბაკალავრიატის (IB) პროგრამის კანდიდატია. მისი მისიაა სტუდენტების კომპეტენციის განვითარება და რეგიონის პროფესიული ზრდის მხარდაჭერა.

ჰელსინკის საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა საშუალო სკოლა

ეს სკოლა მდებარეობს ჰელსინკის უნივერსიტეტის კამპუსში და აერთიანებს სასკოლო და საუნივერსიტეტო რესურსებს. ასეთი თანამშრომლობა უზრუნველყოფს მოსწავლეებისთვის თანამედროვე განათლებასა და მეცნიერული კვლევის შესაძლებლობებს.

რესუს საბუნებისმეტყველო სკოლა

რესუს სკოლა ფინეთში ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული საშუალო სკოლაა, რომელიც გამოირჩევა მაღალი აკადემიური სტანდარტებით, მეცნიერებაზე ორიენტირებული სასწავლო გეგმითა და მრავალმხრივი საგანმანათლებლო აქტივობებით. მისი მიზანია, მოსწავლეები უზრუნველყოს ხარისხიანი განათლებით, რომელიც ეხმარება მათ წარმატებულ კარიერასა და კვლევით საქმიანობაში. რესუს სკოლა ასევე განთქმულია საერთაშორისო ბაკალავრიატის (IB) პროგრამით, რაც მას სტუდენტებისთვის კიდევ უფრო პოპულარულს ხდის.

Helsinki Central Library

ჰელსინკის ცენტრალური ბიბლიოთეკა „ოდი“ (Oodi), მდებარეობს ფინეთის პარლამენტის წინ, ჰელსინკის ცენტრში და წარმოადგენს სიმბოლოს ხელისუფლებისა და მოქალაქეების ურთიერთობისთვის. Oodi არის ინოვაციური სივრცე, რომელიც საზოგადოების საჭიროებებზეა მორგებული. ბიბლიოთეკა გამოირჩევა თანამედროვე ინფრასტრუქტურით, რობოტული სერვისებითა და გრძელვადიანი მდგრადობის მიზნებით. მისი ფართობი 17,200 კვადრატული მეტრია, აქ წიგნებისთვის გამოყოფილია მესამე სართული. პირველ სართულზე მდებარეობს მოედანი, რომელიც გარე ღონისძიებებისთვის გამოიყენება.

Tallinna Saksa Gümnaasium

ეს არის ტალინის გერმანული გიმნაზია, რომელიც ფოკუსირებულია გერმანულ ენასა და კულტურაზე. სკოლა განთქმულია გარემოს დაცვით, მაღალი ხარისხის განათლებითა და თანამშრომლობით მრავალფეროვან კულტურასთან. სკოლებში სასწავლო გეგმა განსაზღვრავს სავალდებულო და არჩევით საგნებს, რომელთა რაოდენობა გაყოფილია სკოლაში არსებული საგნებისა და დარგების მიხედვით.

დასკვნა

ფინური და ესტონური საგანმანათლებლო მოდელები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ თანამედროვე განათლების განვითარებაში. ფინეთი მხარს უჭერს პიროვნებაზე ორიენტირებულ მიდგომას, რომელიც ფოკუსირებულია ვალიდურობასა და ნდობაზე, ხოლო ესტონური სისტემა ეყრდნობა ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ინკლუზიურობას. ორივე ქვეყანა ინოვაციური მიდგომებითა და თანამედროვე ტექნოლოგიებით გამოირჩევა, რაც მათ განათლების სისტემებს მაღალ ხარისხსა და ეფექტურობას სძენს.

Teachers Community Georgia-ის ჯგუფი (დამფუძნებელი: ინგა ხარჩილავა, თანადამფუძნებლები: კახაბერ ჩაკვეტაძე, მარიამ მამაგულაშვილი და ნინო ცარციძე) აქტიურად მუშაობს საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარებასა და საქართველოს საგანმანათლებლო სისტემის განვითარებაზე.

ფინეთსა და ესტონეთში განხორციელებული ვიზიტების შედეგად, ჯგუფის წევრებმა გამართეს ონლაინვებინარი, სადაც მიღებული ცოდნა და საუკეთესო პრაქტიკა საქართველოს საგანმანათლებლო საზოგადოების წარმომადგენლებს გაუზიარეს.

Teachers Community Georgia-ის ჯგუფი საერთაშორისო პროექტებით ხელს უწყობს ქართული განათლების სისტემის ინტეგრაციას გლობალურ საგანმანათლებლო სივრცეში. მიღებული გამოცდილების გაზიარება პედაგოგებს აძლევს უნიკალურ შესაძლებლობას, გაიღრმაონ პროფესიული ცოდნა, რაც მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ინოვაციური ცვლილებების დანერგვასა და სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. https://www.infofinland.fi/en/education/the-finnish-education-system
2. https://www.hm.ee/en
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Ressu_Upper_Secondary_School
4. https://saksa.tln.edu.ee/de/
5. https://www.facebook.com/edtripsglobal/posts/pfbid0NrmgekKf2tJpMTL9DkkfPgk2ncH2pJV8e4g7hWy8EjpDRuxpwi2vYUfkz9idwnkxl
6. https://fb.watch/xbJavDo90b/
7. https://www.archdaily.com/907675/oodi-helsinki-central-library-ala-architects
8. https://edtripsglobal.com/leadership-programs/finland-discovery/?fbclid=IwY2xjawH7P1RleHRuA2FlbQIxMQABHb_3LdMkBnUHc2L-Z0-f0j_mdhGutCllDodJ1oxLNlY7EbaVv_978toqJQ_aem_mOE65dZPOxOgavYZh173CA
9. https://www.facebook.com/georgia.teachers.community

 თუ შექსპირს დავუჯერებთ, სიყვარული ერთი დიდი მაგიაა. ჰო, აბა სხვა რა უნდა ვიფიქროთ, როცა ორ სრულიად უცნობ ადამიანს ერთმანეთი ისე უყვარდებათ, რომ საუკეთესო შემთხვევაში საერთო ოჯახს ქმნიან, ზოგჯერ  ოჯახის ყოფილ წევრობაზე გადადიან და ყველაზე ცუდ ვარიანტში, კვლავ სრულიად უცნობები ხდებიან. თუმცა, ხანდახან სიყვარული ცალმხრივია და ეს ერთ-ერთი  ყველაზე ცუდი მდგომარეობა შეიძლება იყოს. რატომ? დარდობს, ბრაზობს, ნერვიულობს ეს უარყოფილი ადამიანი და ეჩვენება, რომ მთელი სამყარო ენგრევა თავზე. მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩვენს საუკუნეში ასე უკვე აღარ ხდება. ცხოვრების ტემპის სისწრაფემ ყველაფერი ჩაყლაპა და სასიყვარულო ზედმეტი ნერვიულობისთვისაც აღარ სცალია ხალხს. აი, შექსპირის დროს, მანამდეც და შემდეგაც ცალმხრივად შეყვარებულები ათას მაგიას მიმართავდნენო…წერენ. ამას თუნდაც იმავე შექსპირის „ზაფხულის ღამის სიზმარიც“ მოწმობს.

სიტყვა „მაგია“ ბერძნული სიტყვაა, რომელიც თავის მხრივ, ძველ სპარსული სიტყვა „მაგუს“-დან , ანუ ჯადოქრიდან იღებს სათავეს. მაგს შეუძლია გააკეთოს ის, რასაც სხვა ადამიანი ვერ შეძლებს. მაგები მანიპულირებენ ზებუნებრივი ძალებით, რომლებიც თავის მხრივ ბუნებრივ მოვლენებს, ადამიანებს და ცხოველებს თავიანთ ნებას უმორჩილებენ.

რას სთხოვდნენ მაგებს? ზოგი რას ზოგი რას. ძირითადად ფულს, ძალაუფლებას, ჯანმრთელობას, მაგრამ უფრო ხშირად სხვა ადამიანში სიყვარულის ცეცხლის დაგიზგიზებას.

სასიყვარულო ცეცხლის დანთების შელოცვა და რიტუალები მთელი მსოფლიოს მასშტაბით არქეოლოგიური გათხრების დროსაა ნაპოვნი. მათ შორის, ჩინეთსა და ეგვიპტეში, ევროპასა და ამერიკაში. ქოლესტეროლის არ იყოს, მაგიაც  „კეთილიც“ და „ბოროტიც“, თეთრიც და შავიც არის.

და სიყვარულის მაგია რომელია? ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორი ქრისტოფერ ფარაონე (Christopher A. Faraone) თავის წიგნში „სიყვარულის მაგია ანტიკურ საბერძნეთში“ წერს, რომ სავარაუდოდ, ბოროტიც  და კეთილიცო. იყო მაგია, რომელიც ოჯახის სიმტკიცისკენ იყო მიმართული და ეს კეთილი იქნებოდა. მეორე მხარე, პირიქით სხვისი ოჯახის დანგრევას ცდილობდა და ეს უპირობოდ ბოროტი იყო.

ბრიტანულ მუზეუმში მაგიური შელოცვების კოლექციაც ინახება, რომლებიც ბერძნულ-რომაულ-ეგვიპტური წარმომავლობისაა.

შუა საუკუნეების ევროპაში ყველანაირი მაგია ეშმაკისეულს უკავშირდებოდა და ყველას, ვინც ასეთ შეთანხმებას აფორმებდა, კოცონზე უშვებდნენ.  ამ პერიოდშივე დიდი პოპულარობით სარგებლობდნენ ბალახთმცოდნეები და საქმეში ჰალუცინაციების გამომწვევ ალკალოიდებს უშვებდნენ.  ამის შესახებ ჩანაწერები თვით ალქიმიკოს ალბერ მაგნუსს აქვს თავის „ალქიმიის დიად წიგნში“.

სიყვარულის ცეცხლის დასანთებად  ძალიან ხშირად გამოიყენებოდა Lytta Vesicatoria, იგივე ესპანური მწვანე ხოჭო. არადა,  მისი გამოყენება, ხშირად სიკვდილით მთავრდებოდა. საქმე ასე იყო, ამ საბრალო ხოჭოს აქუცმაცებდნენ, რაღაც ბალახებს ურევდნენ და  სატრფიალო ობიექტს აძლევდნენ. ვინც შესვავდა ტანში ჟრუანტელი უვლიდა და აცხელებდა, რასაც სასიყვარულო ცხელებას აწერდნენ. სინამდვილეში  შინაგანი ორგანოების ანთება იყო.  ამბობენ, ფერდინანდ მეორე არაგონელი სწორედ ამ ხოჭომ შეიწირაო. ფერდინანდი მწვანე ხოჭოსგან დამზადებულ სასმელს, სხვა ბალახებთან ერთად, იმუნიტეტისთვის ღებულობდა. ჰოდა,  მწვავე მოწამვლის ნიშნებით 1516 წელს გარდაიცვალა. აი, რატომ არის საჭირო მედია წიგნიერება… მერე რა, რომ იმ დროს ინტერნეტი არ იყო. გაერკვიე რა, რას სვამ!

კიდევ ერთი რეცეპტი მდედრი დელფინის ცრემლები ყოფილა. დედა დელფინს უნდა წაართვა შვილი დელფინი. ამის შემდეგ, დელფინი იტირებს და აი, ეგ ცრემლებია საჭირო. რატომღაც, გული მიგრძნობს, ზღვის წყალს ყიდიდდენენ და დელფინის ცრემლად ასაღებდნენ.

ახლა, მთელი ეს სასიყვარულო ცეცხლების გამომწვევი ბალახ ბულახი მართლაც ღიმილის მომგვრელია. არადა, რამდენი შედევრის შექმნის ინსპირაცია გახდა.

სიყვარულის ცეცხლს ვერ, მაგრამ ექსპერიმენტებით ცეცხლის დაგიზგიზება ჩვენც შეგვიძლია.

1. ვულკანი #1-ამონიუმის ბიქრომატის დაშლა:

ჭურჭელი და რეაქტივები: ამონიუმის ბიქრომატი-5-10გრ; ფაიფურის როდინი;

(NH₄)₂Cr₂O₇=Cr₂O₃+N₂+4H₂O

აიღეთ ამონიუმის ბიქრომატი, ჩაყარეთ ფაიფურის როდინში  და შუაგულში ანთებული ასანთი შეიტანეთ. ვულკანი მაშინვე „გაიღვიძებს“ და აბობოქრდება. ქრომის ოქსიდის სახით ლავაც გექნებათ. შემდეგ ამ „ლავით“ შეგიძლიათ ვერცხლის  ნაკეთობებიც გაწმინდოთ და იაფ კატალიზატორადაც გამოიყენოთ. ის ამფოტერული ოქსიდია.

2. ვულკანი #2- ვულკანი კალიუმის ბიქრომატით

ჭურჭელი და რეაქტივები: კალიუმის  ბიქრომატი-15გრ; გოგირდის ფხვნილი-10გრ; ფაიფურის როდინი; ალუმინის ქილა;

ფაიფურის როდინში 15 გ კალიუმის ბიქრომატი K₂Cr₂O₇ და 10 გ გოგირდი დასრისეთ. მასა ალუმინის ქილის (ლუდის ან კონსერვის ქილა გამოიყენეთ) ქვედა ნაწილში ჩაყარეთ და გაახურეთ. გოგირდი გახურებით აინთება და კალიუმის ბიქრომატიც დაშლას დაიწყებს. როგორც კი ნაერთი აინთება, სპირტქურით გაცხელება შეწყვიტეთ. ნათება ლურჯი ფერის იქნება და რამდენიმე წუთს გასტანს. ფერფლი იგივე გექნებათ -ქრომის ოქსიდი. K₂Cr₂O₇ + S = K₂SO₄ + Cr₂O₃

ჭარბი გოგირდი ჰაერის ჟანგბადის გავლენით დაიწვება: S + O₂ = SO₂

3. მაგნიუმის ლენტის წვა

ჭურჭელი და რეაქტივები: მაგნიუმის ლენტი; პეტრის ჯამი;

ავიღოთ მაგნიუმის ლენტი და ცეცხლი მოვუკიდოთ. ის კაშკაშა ალით დაიწვება. წარმოიქმნება მაგნიუმის (II) ოქსიდი- MgO. აუცილებლად გაიკეთეთ დამცავი ფერადი  სათვალეები, რათა კაშკაშა სინათლისგან თვალები დაიცვათ.

4. კალიუმის ურთიერთქმედება წყალთან.

ჭურჭელი და რეაქტივები: კალიუმი; მინის ჯამი. პინცეტი; წყალი; ფენოლფტალეინი; დანა;

მინის ჯამი სანახევროდ ავავსოთ წყლით. დანით მოვჭრათ კალიუმის  ნაჭერი, ავიღოთ პინცეტით და ფრთხილად მოვათავსოთ წყალში. წარმოქმნილი კალიუმის   ტუტე ფენოლფტალეინით შევამოწმოთ;

2K+2H₂O=2KOH+H₂

5. ქლორის და სპილენძის ურთიერთქმედება.

ჭურჭელი და რეაქტივები: ქიმიური ბოთლი რეზინის საცობით; სპილენძის მავთული;  ქლორი; რეაქცია ამწოვ კარადაში ტარდება;

ქლორის არეში ჩაშვებისას წინასწარ გაცხელებული სპილენძის მავთული შთამბეჭდავად იწვის. კოლბა ივსება მუქი ფერის კვამლით, რაც მიუთითებს ახალი ნივთიერების წარმოქმნაზე. Cu+Cl₂=CuCl₂

6. ქლორის და ნატრიუმის ურთიერთქმედება.

ჭურჭელი და რეაქტივები: ქიმიური ბოთლი რეზინის საცობით; ლითონის გრძელი კოვზი;  ნატრიუმი; ქლორი; რეაქცია ამწოვ კარადაში ტარდება;

ქლორიან ქილაში ლითონის კოვზზე წინასწარ გაცხელებული ნატრიუმის შეტანისას, ჭურჭლის კედლებზე შეიმჩნევა თეთრი კრისტალები. შემდეგ კი წარმოიქმნება თეთრი ფერის კვამლი, რომელიც ნატრიუმის ქლორიდის უწვრილესი კრისტალებისგან შედგება. Na+Cl₂=NaCl₂

7. ცხვირსახოცის დაწვა.

ჭურჭელი და რეაქტივები:ნატრიუმის სილიკატის (Na₂SiO₃); აცეტონი; ქიმიური ჭიქა 500მლ; ცხვირსახოცი;

ცხვირსახოცი ნატრიუმის სილიკატის (Na₂SiO₃) ხსნარში დავასველოთ და ანთებული კვარი მივუახლოვოთ. აცეტონი სწრაფად იწვის. მისი წვის ტემპერატურა დაბალია, ამიტომ ქსოვილი არ იწვის, ის მხოლოდ გაშრება.

8. წყლით გაჩენილი ცეცხლი

აიღეთ დიდი ქიმიური ჭიქა და დიეთილის ეთერი აასხით. შედეგ ჩააგდეთ კალიუმის მცირე ნაჭერი. დაიჭირეთ დისტანცია და ჭიქაში ცოტა წყალი ჩაასხით. დიდი ცეცხლი დაგიზგიზდება. რეაქცია წარიმართება კალიუმსა და წყალს შორის, დაწვით კი ეთერის ორთქლი დაიწვება.

აი, ასე, ყოველგვარი მაგიის  და ხოჭოების გარეშე, ჩვეულებრივი ქიმიით იქნება ბევრი ცეცხლი… ოღონდ, არა სასიყვარულო.