ელზეარდ ბუფიე  ანტერპრენერი, რომლის  ქმედების  შედეგი  გრძლევადიანი და მდგრადია

მორიგი სამუშაო დღის ბოლოს, როდესაც  ჩემი მოსწავლეებისთვის გაკვეთილს ვგეგმავდი და გონებაში ვაანალიზებდი სხვადასხვა ვერსიას, ისეთს, მოსწავლისათვის სწავლისა და შემეცნების  პროცესი საინტერესო რომ  ყოფილიყო. გამიჩნდა იდეა  ერთ-ერთ ტრენინგზე მიღებული გამოცდილება  გადმომეტანა საკლასო ოთახში. ნებისმიერ გამოცდილებას, ადრე თუ გვიან  მოაქვს დადებითი ეფექტი.

გთავაზობთ,  გამოცდილებას, რომელიც ბუნებისმეტყველების  სწავლებისას გარემოს მდგრადი განვითარების მიზნების, სამეწარმეო  კომპეტენციებისა და   ღირებულებითი პედაგოგიკის  საფუძვლების დანერგვისთვის გამოადგება მასწავლებლებს.

ცნობილი ფრანგი მწერლის ჟან ჟიონის  მოთხრობის ,, ადამიანი, რომელიც ხეებს რგავდა’’ ანიმაციური ფილმი მოგვითხრობს გამოგონილი პერსონაჟის -ელზეარდ ბუფიეს, მარტოხელა მწყემსის თავდაუზოგავი და  წარმატებული იდეის განხორციელების ისტორიას – გაეშენებინა ტყე უდაბურ ადგილზე. მასთან შემთხვევით ახალგაზრდა მოგზაური ხვდება, რომელიც უნებურად მისი იდეს ხორცშესხმის მოწმე ხდება.  ელზეარდ ბუფიე, რომელიც ყოველდღე 100 მუხის  რკოს არჩევს და რგავს ხრიოკ ადგილზე, ცდილობს  სიცოცხლე  დაუბრუნოს უკაცრიელ ადგილს. წლების შემდეგ  მოგზაურს განგება კვლავ შეახვედრებს ელზეარდს, მას უწინდელი უკაცრიელი ადგილის ნაცვლად ახალგაშენებლი ტყე ხვდება. თესლი, რომელსაც მწყემსი რგავს ადამიანის ქმედების სიმბოლოა, ცუდისა და კარგისაც, რომელსაც შორსმიმავალი მიზნები და შედეგები აქვს.  სწორედ  აქ ჩანს ნათლად რამდენად დიდია ადამიანის კვალი გარემოზე, გვაფიქრებს  საკუთარ საქციელზე, მოგვიწოდებს გავუფრთხილდეთ   და დავუტოვოთ მომავალ თაობას მსოფლიო  იმაზე უფრო ლამაზი და პერსპექტიული, ვიდრე ჩვენ გვერგო მემკვიდრეობად.

ფილმის ჩვენების შემდეგ ,მასწავლებელი  აკეთებს აქცენტს თუ რატომ არის  ტყე ცოცხალი ორგანიზმებისთვის  და ადამიანისთვის ასეთი მნიშვნელოვანი? ნაყოფის და ხის მასალის გარდა , რომელიც  მნიშვნელოვანი ნედლეულია, მწვანე მცენარის როლი  დედამიწაზე სიცოცხლის განვითარებისთვის განუზომელია. აქ შესაძლებელია  ფოტოსინთეზის პროცესის კიდევ ერთხელ შეხსენება და ხაზგასმა.

ტყის ერთ-ერთი მნიშნველოვანი დაცვითი ფუნქცია  წყლის შეკავებაა. აღნიშნული საკითხის დაკავშირება სტიქიურ მოვლენებთან (წყალდიდობა, ღვარცოფი)  არის შესაძლებელი, რა დროსაც მოსწავლე მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს კიდევ ერთხელ  დაინახავს.

ტყის გაჩეხვის ნაგატიური შედეგების  მსჯელობისას მოსწავლეებს შესაძლებელია  შევთავაზოთ პრობლემის გადაჭრის გზების ძიება  რა დროსაც გავააქტიურებთ კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას. ფილმის ჩვენების შემდგომ  მოსწავლეებს შევთავაზე გაეგრძელებინათ მოთხრობა:

• ,, როგორ გააგრძელებდი ელზიარდის ისტორიას? როგორ განვითარდა მოვლენები?’’

მოსწავლეები აკავშირებენ  ტყის მნიშვნელობას სასიცოცლო პროცესებთან,  განვითარების შესაძლებლობასა და პერსპეტიქტივებს, შემოქმედებითი მუშაობის პროცესში მოსწავლეთა ნამუშევრებში  ელზიარდის  მიმდევრებიც კი გამოჩენილან და სხვა  გაუდაბნოებული ადგილების  გამწვანების პერსპეტივები და ურბანული განვითარების შესაძლებლობებიც გაჩენილა. წერის პროცესში  ხდება  იმ კავშირების და პარალელების გავლება, რომელიც  ასე მნიშვნელოვანია მდგრადი განვითარების მიზნების  და მისი  სხვადასხვა საგნის ჭრილში და პერსპექტივაში მოსწავლეებამდე მიტანა, რომელიც თავის მხრივ დემოკრატიული კომპეტენციების განვითარებას შეუწყობს ხელს.

ამ სტატიაში   სწავლისათვის საკვანძო კომპეტენციების ევროპულ სარეკომენდაციო ჩარჩოს მინდა შევეხო და  ჩვენს ფილმთან მინდა დავაკავშირო, როგორც სასწავლო რესურსი. საკვანძო კომპეტენციები არის ის კომპეტენციები, რომლებიც ყველა ადამიანისთვის მნიშვნელოვანია საკუთარი პიროვნების გახსნისა და განვითარების, დასაქმებადობის, სოციალური ჩართულობის, ცხოვრების მდგრადი წესის, მშვიდობიან საზოგადოებაში წარმატებული ცხოვრების, ჯანსაღი ცხოვრების წესისა და აქტიური მოქალაქეობისათვის. ეს კომპეტენციები ვითარდება მთელი სიცოცხლის მანძილზე (ადრეული ასაკიდან დაწყებული მთელი ზრდასრული ცხოვრების განმავლობაში) ფორმალური, არაფორმალური და თვითგანათლების მეშვეობით, მათ შორის ოჯახში, სკოლაში, სამუშაო ადგილზე, სამეზობლოსა და სხვა სათემო გარემოში. ყველა საკვანძო კომპეტენცია თანაბრად მნიშვნელოვანია, თითოეული მათგანი ხელს უწყობს საზოგადოებაში წარმატებულ ცხოვრებას. კომპეტენციების გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა გარემოში და სხვადასხვა კომბინაციით. ისინი ერთმანეთს ფარავს და ურთიერთდაკავშირებულია.

ევროპული სარეკომენდაციო ჩარჩო ადგენს რვა საკვანძო კომპეტენციას:

– წიგნიერების (კითხვისა და წერის) კომპეტენცია

– მულტილინგვურობის კომპეტენცია

– მათემატიკის კომპეტენცია და კომპეტენცია საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, ტექნოლოგიებსა და ინჟინერიაში

– ციფრული კომპეტენცია

– პერსონალური, სოციალური და სწავლის (learning to learn) კომპეტენცია

– მოქალაქეობის კომპეტენცია

– სამეწარმეო კომპეტენცია

– კულტურული გაცნობიერებულობისა და გამოხატვის კომპეტენცია.

ამ  ეტაპზე სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარებაზე გავამახვილებ ყურადღებას , რომელიც გულისხმობს შესაძლებლობებისა და იდეების გამოყენებისა და სხვებისთვის მათი ფასეულობებად გარდაქმნის შესაძლებლობას. ის ეფუძნება კრეატიულობას, კრიტიკულ აზროვნებასა და პრობლემის გადაჭრას, ინიციატივის აღებასა და შეუპოვრობას, ასევე კულტურული, სოციალური ან ფინანსური ღირებულების მქონე პროექტების დაგეგმვისა და მართვისათვის ერთობლივად მუშაობის შესაძლებლობას.

სამეწარმეო უნარები ეფუძნება კრეატიულობას, რომელიც მოიცავს წარმოსახვას, სტრატეგიულ აზროვნებას, პრობლემის გადაჭრას, კრიტიკულ და კონსტრუქციულ რეფლექსიას განვითარებადი კრეატიული პროცესებისა და ინოვაციების ფარგლებში, ასევე არა მარტო ინდივიდუალურად, არამედ გუნდში კოლაბორაციულად მუშაობის, რესურსების მობილიზებისა (ადამიანები და საგნები) და მდგრადი საქმიანობის შესაძლებლობას. აღნიშნული მოიცავს დანახარჯებსა და ღირებულებასთან დაკავშირებული ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას, ეფექტური კომუნიკაციისა და მოლაპარაკებების, ასევე გაურკვევლობების, ბუნდოვანებისა და რისკებისადმი გამკლავების შესაძლებლობას, როგორც დასაბუთებული (ინფორმაციაზე დაფუძნებული) გადაწყვეტილების მიღების მნიშვნელოვან ნაწილს.

ელზეარდ ბუფიე, როგორც ანტერპრენერი (ქართ, შესატყვისი,,გამრისკავი’’, ,,წამომწყები’’)

მეწარმეობა პირველ რიგში ზოგადი განათლებისათვის არის მოსწავლის გააქტიურება იმ უნარებში, რომელსაც მეწარმეობის კომპეტენციის ჩარჩო ანუ როგორც მას ვეძახით ენტრეკომპის ბორბალი მოიცავს.

ანიმაციაში ,,ადამიანი , რომელიც ხეებს რგავდა ‘’ ვხედავთ, თუ როგორ  იღებს ინიციატივას მწყემსი ცვლილებისთვის, ჩნდება იდეა და შესაძლებლობა შეიცვალოს გარემო უკეთესობისკენ, მისი მოტივაცია და შეუპოვრობა და რესურსის გონივრული მობილეზება   გადადის ქმედებაში, რასაც საბოლოოდ გრძელვადიან და მდგრად შედეგამდე მივყავართ.

ღირებულებაზე დაფუძნებული პედაგოგიკა (Value Based Pedagogy) ერთ-ერთი საინტერესო მიდგომაა სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარებისას. ღირებულებაზე დაფუძნებული პედაგოგიკა ჰგავს სოციალურ მეწარმეობას, რადგან ორიენტირებულია საზოგადოებაში არსებული პრობლემების მოგვარებაზე. ამ პრობლემებს მასწავლებლები და მოსწავლეები აგვარებენ თავიანთი იდეების რეალურად პრაქტიკაში განხორციელებით.

სწორედ სოციალურ, სიამოვნებისა და ჰარმონიულ ღირებულებებს ეფუძნება  ჩვენი გმირის ქმედება, რომლის მაგალითი სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებულ დისკუსიაში შეგვიძლია გადავიტანოთ, დიკუსიამ  შესაძლოა  გააჩინოს იდეა, იდეამ კი რესურსების მობილიზებისკენ გვიბიძგოს, ბიძგს და იმპულს  კი აუცილებლად ქმედება მოჰყვება, რომელიც ჩვენს მოსწავლეებს ახალ ჰორიზონტებს გადაუშლის წინ.

გამოყენებული ლიეტრატურა:

1. caucadoc სწავლება დოკუმუმენტური ფილმების მეშვეობით  ევროკავშირის და ჩეხეთის განვითარების სააგენტო  რედაქტორი შ. კუჭუხიძე 2013

ევროპული ჩარჩოს კომპეტენციები –  https://erasmusplus.org.ge/files/files/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91_2018.pdf

3. მეწარმეობა უნარების განვითარებისთვის  , მასწავლებელეთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.  ტრენინგ მოდულის ავტორი მ. ჯინჭარაძე.2022

მასწავლებლებისთვის განკუთვნილ ერთ-ერთ ტრენინგზე ტრენერმა გუნდებად გაგვანაწილა და პატარა ბურთები დაგვირიგა. გუნდელებს ბურთები ერთმანეთისთვის უნდა გვესროლა, განსაზღვრული ხნის შემდეგ კი მათ რაოდენობას გვიზრდიდნენ: თუ თავიდან ორი ბურთით დავიწყეთ, ცოტა ხანში წრეში იმდენი ბურთი დაფრინავდა, რამდენი მასწავლებელიც ვიდექით. ეს უფრო მეტ კონცენტრაციას მოითხოვდა; ფაქტობრივად, ერთ წამში ბურთი სხვისთვისაც უნდა მიგეწოდებინა, სხვისი ნასროლიც ყოჩაღად დაგეჭირა და მერე ისევ გესროლა, სანამ ასევე სხვის ნასროლს დაიჭერდი.

ამ სავარჯიშოს ორი ნაწილი ჰქონდა, თუმცა ორივე ნაწილში ერთსა და იმავეს ვაკეთებდით. პირველად ტრენერმა არ გაგვიმხილა, რატომ ვიქცეოდით ასე. მეორედ გვითხრა, რა გვეშლებოდა და ამის შემდეგ, ყველას გასაკვირად, მართლაც ადვილად მოვახერხეთ ბურთების წვიმაში ორიენტირება. პირველ ჯერზე ყველა ვცდილობდით, დაგვეჭირა, ხოლო მას, დაიჭერდნენ თუ არა ჩვენს ნასროლს, აღარ ვაკვირდებოდით. ტრენერმა სწორედ ამ მაგალითზე აგვიხსნა, რამდენად მნიშვნელოვანია გუნდურობა, რომ მაშინ, როცა პასუხისმგებლობას ვიხსნით იმაზე, დაიჭერს თუ არა ჩვენს ნასროლ ბურთს ჩვენი თანაგუნდელი, მთელი გუნდის საქმე ირევა და ბურთები მიმართულებას კარგავს, რადგან ვიდრე თუნდაც ერთი თანაგუნდელი ძირს დავარდნილ ბურთს მისდევს, სხვების საქმეც ფუჭდება. ამიტომ მხოლოდ ის კი არ არის მნიშვნელოვანი, რომ დავიჭიროთ, არამედ ისიც, რომ ზუსტად ისე ვისროლოთ, სხვამაც ადვილად დაიჭიროს, ან საერთოდ არ ვისროლოთ, თუ ვხედავთ, რომ მას ჯერ არ დაუსრულებია წინა სვლა.

ამ ყველაფრის გააზრების შემდეგ ხელახლა შევუდექით თამაშს და სასიამოვნოდ გაოცებულები დავრჩით იმით, რამდენად უკეთ წარიმართა ყველაფერი. თუმცა, რასაკვირველია, მცირე გადაცდომები მაინც იყო. მაგალითად, თამაშის დასრულებისას გავაანალიზე, რომ ბოლოს, როცა აჩქარებული ტემპისგან სხეული დამეძაბა, ერთი ბურთი ხელში ჩამიბღუჯავს და ასე მჭერია გაუაზრებლად, ასე რომ, ერთხანს მხოლოდ ცალი ხელით ვთამაშობდი.

ჩემს ადგილზე დაბრუნებისას, როგორც კი ხელში ბურთი ვიგრძენი, გამეცინა და გავიფიქრე, რომ ეს მშვენიერი სავარჯიშო შეიძლებოდა ყოფილიყო არა მხოლოდ გუნდში პასუხისმგებლობისა და საქმის გადანაწილების მეტაფორა, არამედ რაღაც სხვისაც, მაგალითად, საშინაო დავალებების.

იმ მომენტში თავი ბავშვად ვიგრძენი, რომელმაც, მაგალითად, ფიზიკის პროექტზე უნდა იმუშაოს და კონკრეტული ვადაც აქვს, მაგრამ უეცრად ქიმიის მასწავლებელი ესვრის დავალებას, რომელიც სწრაფად უნდა შეასრულოს და დააბრუნოს. ამასობაში ქართულის მასწავლებელიც ესვრის თავის დავალებას, რომლის შესრულებისა და დაბრუნების შემდეგ ინგლისური ენის დავალება გამოჩნდება, მერე – ხელოვნების, ისტორიის, გერმანულის, ისტ-ის, ბიოლოგიის და ასე დაუსრულებლად. ვადა იწურება, ფიზიკის პროექტი კი ხელში ჩაბღუჯულ ბურთად რჩება და შფოთვის დონეც იმატებს.

რა მოხდება, თუ ამ ბურთს იმად განვიხილავთ, რისი გაკეთებაც ბავშვს სურს, მაგრამ რისთვისაც დროს ვერ პოულობს? მაგალითად, წიგნის კითხვად, ფილმის ყურებად ან თუნდაც მეგობრებთან ერთად თამაშად? ადვილი მისახვედრია, რომ შფოთვას გაღიზიანებაც დაემატება. იმის გათვალისწინებით, რომ ბავშვებს თავიანთი შეგრძნებების ამოცნობა და მათთვის სახელების დარქმევა თითქმის არ შეუძლიათ, გამოდის, რომ ხშირად მათ პატარა თავებს დომხალისთვის ვიმეტებთ, რაც, დარწმუნებული ვარ, არავის გვინდა.

განათლების მკვლევრებისთვის დღემდე საკამათო საკითხია, საშინაო დავალებების დადებითი გავლენა მოსწავლის აკადემიურ განვითარებაზე წონის თუ არა უარყოფითს, თუმცა ხშირად ფაქტი ჯიუტია და შემდეგი წინადადებებით გველაპარაკება: „მას, დღეს ხუთზე გავდივარ სკოლიდან, დედამ უნდა მომაკითხოს, მერე მუსიკაზე მივდივარ, იქ ორი საათი უნდა დავრჩე, იცით, რა საცობებია ხოლმე? სახლში ძალიან გვიან მივალ და თუ შეიძლება, ხვალისთვის დავალება არ მომცეთ“. მუსიკა, ცეკვა, ვიოლინო, ფლეიტა, მათემატიკა, ინგლისური, კალათბურთი, ფეხბურთი… ეს სია უსასრულოა და გამოდის, რომ ბავშვები (რომლებსაც ხშირად უსამართლოდ ვაბრალებთ ეკრანზე მიჯაჭვულობის გამო უსაქმურობას) მთელი დღე ძალიან დატვირთულები არიან.

კერძო სკოლების უმეტესობა მეექვსე კლასის ჩათვლით მშობლებსა და ბავშვებს გახანგრძლივებულ სწავლებას სთავაზობს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეები ექვს საათამდე სკოლაში რჩებიან და იქვე ასრულებენ დავალებებს. ერთი მხრივ, ამ გაკვეთილების შემდგომ პერიოდს უამრავი დადებითი აქვს: ბავშვები ერთად მუშაობას სწავლობენ, დავალების შესრულებაც ალბათ უფრო სახალისო ხდება, საღამოს დროს ითავისუფლებენ და ა.შ. თუმცა ეს პერიოდი სამი ან, მაქსიმუმ, ოთხი საათია. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ამ სამ თუ ოთხ საათში ბავშვებმა დასვენებაც უნდა მოასწრონ, განტვირთვაც, თამაშიც და ჭამაც. ამ ყველაფრის შემდეგ ხშირია შემთხვევა, როცა, გახანგრძლივებულში დარჩენის მიუხედავად, აღმოჩნდება, რომ ბავშვმა კონკრეტული დავალების შესრულება ვერ მოასწრო. ერთხელ მოსწავლეს ვუთხარი, სხვა დროს წიგნები სახლში წაიღე, თუ დავალების შესრულებას აქ ვერ ასწრებ-მეთქი. სკოლიდან ფეხბურთზე წავედი და სახლში ათზე მივედიო, მიპასუხა. სახლში ათზე მეც ხშირად მივდივარ, გრძელი სამუშაო დღეები მასწავლებლების ყოველდღიურობაა (რასაც უნდა ფიქრობდნენ მათ ხშირ დასვენებებსა თუ მოკლე სამუშაო დღეებზე სხვები). ამ დროს რომ ვინმემ მითხრას, დაჯექი და ხვალინდელი დღისთვის რამე გააკეთეო, შესაძლოა, ბრაზისგან კონტროლი დავკარგო. ჰოდა, თუ მე ჩემს ასაკში არ შემიძლია გადაღლილობისგან სტრესის, შფოთვისა და გაღიზიანების კონტროლი, რატომ უნდა ვთხოვდე ამას მესამე- ან თუნდაც მეექვსეკლასელს?!

მეორე საკითხია ის, რასაც მშობლები განიცდიან, როცა მათი შვილები გაკვეთილების შემდეგ გახანგრძლივებულში არ რჩებიან და სამეცადინო მაგიდა მთელი დღე მოფენილია სხვადასხვა საგნის სახელმძღვანელოებითა და რვეულებით, რასაც თან ახლავს „დაწერე“, „წაიკითხე“, „გააგრძელე“ შეძახილები (რითაც, მაგალითად, სავსე იყო ჩემი ბავშვობა) და ღამის ათ საათზე თვალებზე მომდგარი ცრემლები, ხშირად – ტანტრუმებიც. ასეთ სიტუაციაში მშობელმა კარგად უნდაა გააკონტროლოს, შვილი ნამდვილად დავალებას წერს მთელი დღე თუ პერიოდულად მუსიკას უსმენს ან სოციალურ ქსელს ათვალიერებს, რაც, თავის მხრივ, შეიძლება სხვა კუთხითაც იყოს საყურადღებო. თუმცა, რაც უნდა იყოს, ხშირად საშინაო დავალების შესრულება მშობლებსა და შვილებს შორის უთანხმოების მიზეზადაც კი იქცევა, რაც ავტომატურად აისახება სკოლისადმი ბავშვის დამოკიდებულებაზე. მით უმეტეს, თუ საქმეს ისიც ართულებს, რომ მშობლებს შვილის აკადემიური მოსწრება არ მოსწონთ და მისგან მკაცრად ითხოვენ მეტს.

ერთი მხრივ, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ამ ყველაფრის თავიდათავი მასწავლებელია და მას შეუძლია აკონტროლოს, რამდენ დავალებას მისცემს მოსწავლეს. გარკვეულწილად ასეც არის, თუმცა რაოდენობასთან ერთად უდიდესი მნიშვნელობა აქვს იმასაც, როგორ, რა ფორმით მივაწვდით მოსწავლეებს დავალებას.

1. საშინაო დავალების სიხშირე

ჩემს მოსწავლეებს სავალდებულო დავალებას ყოველდღე არ ვაძლევ. შესაძლოა, მივცე დღეგამოშვებით ან კვირაში ორჯერ, იმის მიხედვით, რას ითხოვს თემა. თუ დავალებას ვაძლევ ორშაბათს, ისინი იღებენ გონივრულ დროსაც – ვეუბნები, რომ დავალების ჩაბარების ბოლო ვადა იქნება ხუთშაბათი. თავიდან ამ მეთოდის მიმართ ცოტა სკეპტიკურად ვიყავი განწყობილი, რადგან მიმაჩნდა, რომ 45 წუთი, თუნდაც ყოველდღე, საკმარისი არ არის კონკრეტული საგნის კარგად ასათვისებლად, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ეს მეთოდი პრაქტიკაში მოვსინჯე, ჩემი მოსწავლეების განწყობა საგრძნობლად შეიცვალა. თანაც, მაშინაც კი, როცა გვგონია, რომ არ გვისმენენ, ბავშვებს ყველაფერი ესმით და ყველაფერს იმახსოვრებენ. მათ უდიდეს სიხარულს ანიჭებთ, როცა ვამბობ, რომ დღეს დავალება არ ექნებათ. უფრო პროდუქტიულებიც გახდნენ და გაკვეთილზე მეტადაც მუშაობენ. ნაწილმა დაგეგმვაც ისწავლა: თუ იცის, რომ დავალებისთვის ორი დღე აქვს, ნაწილს ერთ დღეს ასრულებს, ნაწილს – მეორე დღეს. დროის მენეჯმენტის სწავლა შესაძლებელია, თუმცა ზოგიერთი თავიდანვე ასე აკეთებს. დანარჩენები გამოცდილებით უნდა მიხვდნენ, რომ სამუშაოს გადანაწილება სჯობს ერთდროულად შესრულებას, თუმცა თუ ვერ მიხვდებიან ან მიხვდებიან, მაგრამ ასე ვერ იმუშავებენ, არც ეს არის ტრაგედია, უამრავი წარმატებული პროექტი სწორედ ბოლო ვადის წინა საათებში ბარდება.

2. არასავალდებულო დავალება

იმ დღეებში, როცა სავალდებულო დავალება მიცემული მაქვს, შემიძლია მივცე სხვა დავალებაც, რომელსაც არასავალდებულოს ვეძახი. არასავალდებულო დავალების მიცემა სავალდებულოსთან ერთადაც შეგიძლიათ. თუ სავალდებულო დავალება სამუშაო რვეულში ერთი გვერდია, არასავალდებულო შეიძლება იყოს იმავე საკითხზე ამობეჭდილი სამუშაო ფურცელი. გაოცდებით, როგორ უხარიათ იმ სამუშაო ფურცლის დანახვა, რომელსაც არასავალდებულო ჰქვია და, შესაბამისად, „საშინელ დავალებას“ არ უკავშირდება. შეიძლება, სავალდებულოზე მალეც კი დაწერონ.

P.S. არასავალდებულო დავალებას კლასში რამდენიმე ბავშვი მართებულად მიიჩნევს ნამდვილად არასავალდებულოდ და თავსაც არ ივალდებულებს, რომ შეასრულოს. ამაზე საყვედური არ უნდა წამოგცდეთ, თორემ მიხვდებიან, რომ დავალებას უბრალოდ სახელს უცვლით.

3. ეკრანი და შაბათ-კვირა

სოციალურ ქსელებში გადაღლილი მასწავლებლებისთვის არსებობს ერთი საინტერესო გვერდი, რომელსაც bored teachers ჰქვია და ხშირად არის ჩემი სიცილის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი. მახსოვს, პირველად სწორედ აქ წავიკითხე: მასწავლებლებს არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ხშირად ჩვენს ენერგიულ ათწუთიან მონოლოგზე ეფექტური შეიძლება იუთუბის 45-წამიანი ანიმაციური ვიდეო აღმოჩნდესო. ბოლოს და ბოლოს, ჯენ ზისა და ჯენ ალფასთან – ციფრულ ეპოქაში დაბადებულ თაობებთან გვაქვს ურთიერთობა.

შაბათ-კვირა ოფიციალურად და ლეგიტიმურად დასვენების დღეებია. პარასკეობით დავალებებს იშვიათად ვაძლევ ხოლმე, რადგან არ მინდა, მომდევნო ორი დღე დავალების გახსენებისას თუნდაც სულ მცირე სტრესი იგრძნონ, თუმცა სულ არაფერიც არ შეიძლება, ამიტომ პარასკეობით დავალების გრაფაში სასარგებლო ბმულებს ვტოვებ: იუთუბი, ლაივვორკშითსი, ქუიზლეტი ან ნებისმიერი სხვა რამ, რისთვისაც 10-15 წუთიც საკმარისი იქნება. ჩვენს ჯენ ზიებსა და ჯენ ალფებს ძალიან უყვართ ეკრანთან ურთიერთობა, რაღაცების ყურება და აწყობა.

4. დავალება ინტერესის გათვალისწინებით

ყველა საგანს თავისი სპეციფიკა აქვს, თუმცა მჯერა, რომ რამდენიმე კვირაში ერთხელ მაინც შეიძლება ისეთ თემას მივადგეთ, რომელიც სახალისო დავალების მიცემის შთაგონებას მოგვცემს. ბავშვებს მრავალმხრივი ინტერესები აქვთ, ზოგს ფეხბურთი უყვარს, ზოგს – ანიმე, ზოგს – ხატვა ან ვიდეოთამაშები, თუმცა უნივერსალური რამეებიც არსებობს. მაგალითად, ყველას უყვარს მუსიკის მოსმენა. თუ ვთხოვთ, რომ გაკვეთილის თემა თავიანთ ინტერესებს დაუკავშირონ და ინსტრუქციებით მარტივად მივახვედრებთ, რა ქნან, სიამოვნებით იმუშავებენ იმაზე, რაც დავავალეთ.

მაგალითად, ერთხელ ვთხოვე, კონკრეტულ თავში ნასწავლი სიტყვებისთვის გადაეხედათ და გაეხსენებინათ, რომელიმე ეს სიტყვა რომელიმე მათ საყვარელ სიმღერაში ხომ არ იყო ნახსენები. თუ იყო, ტექსტი ამოეწერათ და სიმღერა კლასში მოგვესმინა. რამდენიმე დღის წინ კი აღმოვაჩინე, რომ 2022 წლის ფეხბურთის მსოფლიო ჩემპიონატზე დაწერილი ერთ-ერთი სიმღერა შესანიშნავი რესურსია ქვეყნების ინგლისური დასახელებების დასასწავლად, განსაკუთრებით – კლასის იმ ნაწილისთვის, რომელიც ფეხბურთის აქტიური მაყურებელია.

„საშინელი დავალებაა!“ – გაისმის ხოლმე ზურგს უკანიდან, როცა დაფაზე დავალების წერას ვიწყებ (ეს ტერმინი პირველად მე ვახსენე, მოეწონათ და აიტაცეს. ბავშვობაში, როცა გაუთავებლად ვიჯექი წიგნებთან, დედა ჩემს საშინაო დავალებას „საშინელ დავალებას“ ეძახდა). „არ იქნება საშინელი, მხოლოდ 10 წუთს წაგართმევთ“, – მშვიდად ვაბრუნებ პასუხს და დანაპირებს ყოველთვის ვასრულებ, რადგან იმის გააზრება, რომ ჩემი საგნის გამო არავინ ისტრესება, პირველ რიგში, მე მგვრის შვებას. ამასთანავე, კლასში მუდამ იქნება, სულ მცირე, ერთი მოსწავლე, რომელიც ყოველდღე გთხოვთ დამატებით ან ე.წ. არასავალდებულო დავალებას. მისთვის ამის მიცემა პრობლემა არ არის. დამატებითი დავალება სჯობს დამატებით სტრესს.

ახლა რომ ვუფიქრდები, წერილის დასაწყისში ნახსენები სავარჯიშო, ხელში ჩაბღუჯული ბურთისა და ფიზიკის პროექტის გარეშე, თავდაპირველი შინაარსითაც შეიძლება ჰგავდეს ბავშვებისთვის საშინაო დავალების მიცემას. თუ ჩვენ, მასწავლებლები და მოსწავლეები, განვიხილებით როგორც გუნდი, რომელიც ერთ მიზანზე, განათლების მიღებაზე მუშაობს, მაშინ მართებულია, საშინაო დავალების ბურთის სროლისას დავრწმუნდეთ, რომ ბავშვი მზადაა დაიჭიროს, რომ სხვა ბურთი ნასროლი აქვს და ჩვენ პირისპირ დგას. უნდა დავრწმუნდეთ, რომ ჩვენც სწორად ვდგავართ, ბურთს სწორი კუთხით ვესვრით, ისეთი ძალით, რომ არც ხელიდან გაუვარდეს და არც თავზე გადაუფრინოს. ასე რამდენიმე ნაბიჯით უფრო მივუახლოვდებით მიზანს – განათლების მიღებას სტრესისა და დაძაბულობის გარეშე.

ძნელია, მოიძებნოს აღმზრდელი, რომელიც არ დაადასტურებს, რომ თამაში სკოლამდელ პერიოდში ბავშვის უსაყვარლესი საქმიანობაა. სკოლამდელ ასაკს ხშირად თამაშის ასაკსაც უწოდებენ. პრაქტიკულად ყველაფერი, რითაც დაკავებულია ბავშვი, როცა რამდენიმე ხნით თავის თავს არის მინდობილი, მარტოა, შეიძლება თამაშად ჩაითვალოს. ამ პერიოდში თამაშის გარეშე მისი განვითარება შეიძლება წარმოუდგენლადაც კი მივიჩნიოთ. ეს ბუნებრივია, რადგან სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის თამაში ქცევის წამყვანი ფორმაა.

ამ ეტაპზე ბავშვებისთვის ყველაზე მიმზიდველი სიუჟეტურ-როლური თამაშებია – თამაშები, რომლებიც იქმნება თავად ბავშვების მიერ. მათ განუმეორებელი სპეციფიკა აქვთ, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ მოთამაშეთა თავისუფლება და დამოუკიდებლობა შერწყმულია თამაშის წესების მკაცრ, უპირობო მორჩილებასთან. წესებისადმი ასეთი ნებაყოფლობითი მორჩილება მაშინ ხდება, როცა ისინი გარედან კი არ არის თავს მოხვეული, არამედ გამომდინარეობს თამაშის შინაარსიდან, მისი ამოცანებიდან, როდესაც მათი შესრულება მთავარ ხიბლს წარმოადგენს.

თავისუფალი სიუჟეტური თამაში ყველაზე მიმზიდველი საქმიანობაა სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის. მისი მიმზიდველობა აიხსნება იმით, რომ თამაშის დროს ბავშვი განიცდის თავისუფლების სუბიექტურ შეგრძნებას, მის დაქვემდებარებაშია საგნები, მოქმედებები, დამოკიდებულებები – ყველაფერი ის, რაც რეალურ ცხოვრებაში წინააღმდეგობას უწევს და ძნელად ეძლევა. შინაგანი თავისუფლების ეს მდგომარეობა დაკავშირებულია სიუჟეტური თამაშის სპეციფიკასთან – წარმოსახულ, პირობით სიტუაციაში მოქმედებასთან. სიუჟეტური თამაში არ მოითხოვს ბავშვისგან რეალურ, ხელშესახებ პროდუქტს, მასში ხომ ყველაფერი პირობითია. სიუჟეტურ-როლური თამაშის მიმდინარეობისას ბავშვი საკუთარ თავზე ირგებს გარშემო მყოფი ზრდასრული ადამიანების ქცევას, დამოკიდებულებებს, მოქმედებებს. ასეთი თამაშები წარმოუდგენლად ბევრია იმიტომ, რომ მათთვის სიუჟეტებს ბავშვი გარემომცველი რეალობიდნ იღებს. აქედან გამომდინარე, ყველა მოქმედება მათში რეალობას ასახავს. როლური თამაშები ბავშვებისთვის ტრადიციული გატაცებაა.

რატომ არის სიუჟეტურ-როლური თამაში ასეთი მნიშვნელოვანი ბავშვისთვის, რა სარგებლობა მოაქვს მისთვის, მისი განვითარებისთვის?

• სიუჟეტურ-როლური თამაში არის საწყისი, შეგნებული ურთიერთქმედება პატარა ადამიანისა სამყაროსთან. ასეთი თამაშის დროს ბავშვი ასრულებს შემოქმედი სუბიექტის მთავარ როლს, ეს არის მისი თვითრეალიზაციისა და თვითგამოხატვის ხერხი, საშუალება. როლური თამაშის დროს ბავშვი არის ისეთი, როგორიც სურს იყოს, არის იქ, სადაც სურს იყოს. ის საინტერესო და მიმზიდველი მოვლენების მონაწილეა. სიუჟეტურ-როლური თამაში საშუალებას აძლევს ბავშვს, წარმოსახულ სიტუაციაში განახორციელოს მისთვის მიმზიდველი როლური მოქმედებები, ფუნქციები, ჩაერთოს მრავალფეროვან სიტუაციებში.

• უაღრესად დიდია როლური თამაშის ღირებულება, მისი მნიშვნელობა სოციალური ქცევის ფორმირებაში, თვითდამტკიცებაში, ურთიერთობის პროცესში, ადამიანის ქცევის პროგნოზირების უნარის განვითარებაში.
• უფროსების ურთერთობების თამაშში გადატანით ბავშვი ეუფლება ამ ურთიერთობათა წესებს.
• თანატოლებთან თამაშის გზით ის იძენს ურთიერთგაგების გამოცდილებას, სწავლობს საკუთარი მოქმედებებისა და განზრახვების ახსნას, სხვა ბავშვებთან მათ შეთანხმებას, კოორდინირებას, სწვდება მათ გრძნობებს და მიზნებს, თანაუგრძნობს მათ, უვითარდება ემპათიის უნარი. თამაში ბავშვს ასევე ასწავლის თანაგანცდას და საკუთარი ემოციების, მათ შორის უარყოფითის, გამოხატვას, აუმჯობესებს თანატოლებთან მის ურთიერთობას, განაწყობს თანამშრომლობისა და პიროვნებათაშორისი კონფლიქტების კონსტრუქციული გადაწყვეტისთვის. ბავშვს უვითარდება კონფლიქტების დამოუკიდებლად გადაჭრის უნარი.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშის დროს, წარმოსახვისა და ფანტაზიის დახმარებით, ბავშვს უვითარდება როგორც სოციალური, ისე ემოციური და კოგნიტიური უნარ-ჩვევებიც. ის იკვლევს სამყაროს, სიამოვნებას იღებს თამაშის პროცესით. თამაში ეხმარება მას თვითკონტროლისა და ყურადღების გავარჯიშებაში.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშები ეხმარება ბავშვს, გაუმკლავდეს სტრესს და შფოთვას, რომელიც შეიძლება გამოწვეული იყოს ექიმთან ვიზიტით ან საბავშვო ბაღში მისვლით. შიშის გამომწვევი სიტუაციების გათამაშებით, სათამაშოების დახმარებით ან როლების მორგებით, ბავშვი თავს უსაფრთხოდ, დაცულად გრძნობს. როდესაც საუბრობს და შიშს გამოხატავს, უფროსებისგან საჭირო მხარდაჭერას იღებს.
• როლური თამაშები ასაზრდოებს ბავშვის ცნობისმოყვარეობას, აფართოებს მის თვალსაწიერს, ასტიმულირებს სამყაროს შემდგომი კვლევის ინტერესს.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშები ბავშვის კომპიუტერსა და ინტერნეტზე დამოკიდებულებისგან გათავისუფლების შესანიშნავ საშუალებას წარმოადგენს.
• როლური თამაშის დროს ვითარდება მეტყველება, უმჯობესდება საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები – ბავშვი სწავლობს ურთიერთობას, საკუთარი აზრების, სურვილების გამოხატვას, წესების ფორმულირებას. უვითარდება ყურადღება, მეხსიერება, ლოგიკური აზროვნება, აღქმა, წარმოსახვა. ბავშვი სწავლობს ფანტაზიორობას, ემოციების გამოხატვას; უკეთესად შეიცნობს სამყაროს, „იძირება“ ზრდასრულთა ცხოვრებაში მათი ქცევის მოდელების მორგებით, იშლება საზღვარი გამოგონილსა და რეალურს შორის.

როგორი უნდა იყოს უფროსის როლი ბავშვის თამაშის პროცესში?

• უფროსის როლი ბავშვების სიუჟეტურ-როლურ თამაშებში საკმაოდ მნიშვნელოვანია. დამოუკიდებლად ასეთ თამაშებს ბავშვი ვერ ითამაშებს და თუ მაინც ითამაშა, დიდხანს ვერ გააგრძელებს. მიუხედავად ამისა, საჭიროა, გვახსოვდეს, რომ როლური თამაშის მთავარი გმირი უნდა იყოს ბავშვი, უფროსები კი უნდა ვიდგეთ მეორე პლანზე როგორც დამხმარეები. ვეცადოთ, თვალყური ვადევნოთ ბავშვის თამაშს – თუ ის დიდი ხნის განმავლობაში თამაშობს ერთსა და იმავე თამაშს და მასში არ ჩანს გაგრძელება, საჭიროა ჩავერიოთ და სიუჟეტის განვითარებაში დავეხმაროთ. ამგვარად ჩვენ ვუჩვენებთ ბავშვს, როგორ შეიძლება სიტუაციის შეცვლა. ნუ შევშფოთდებით, თუ ის იმეორებს თამაშს – შესაძლოა, ძალიან მოსწონს ან უბრალოდ განამტკიცებს მიღებულ ცოდნას. ამ შემთხვევაში უკეთესი იქნება, არ ჩავერიოთ. დაე, თავად განავითაროს თამაში ახალი სიუჟეტის დამატებით. ბავშვმა დამოუკიდებლად უნდა ისწავლოს ფანტაზიორობა და ლოგიკური აზროვნება. ჩვენ უბრალოდ დავაკვირდეთ და სიტუაციის გამოსწორებაში ან შეცვლაში დავეხმაროთ.

• არის მომენტები, როცა აუცილებელი ხდება ბავშვების თამაშში უფროსების აქტიური ჩარევა. თუ შევამჩნიეთ, რომ თამაში გახდა სასტიკი, ბოროტი, პერსონაჟები კი მონსტრებად იქცნენ, საჭიროა, ჩავერიოთ. თუმცა უკეთესი იქნება, თუ მოვერიდებით ასეთ დროს ბავშვის საყვედურებით ავსებას და თამაშს არ შევაწყვეტინებთ. უმჯობესია, დავფიქრდეთ იმაზე, როგორ ვუხსნიდით მას, რა არის სიკეთე და რა არის ბოროტება, რა არის კარგი და რა არის ცუდი. პატარა ბავშვს უჭირს ყველა ამ ცნებაში გარკვევა, მით უმეტეს, თუ არცთუ სასურველი მაგალითები აქვს თანამედროვე მულტფილმებიდან. ასეთ სიტუაციაში შეიძლება ყურადღება მივაქციოთ იმას, რომელი მულტფილმები უყვარს ბავშვს და ვნახოთ ისინი მასთან ერთად; ყურების დროს შეგვიძლია გამოვხატოთ ჩვენი აზრი პერსონაჟების ქცევასთან დაკავშირებით – ბავშვი ამას აუცილებლად დაიმახსოვრებს. თუ შევამჩნიეთ, რომ ის განზრახ აგრძელებს სასტიკი სიუჟეტებით თამაშს, დაველაპარაკოთ. შესაძლოა, მას დაუგროვდა აგრესია, რომლის გარეთ გამოტანაც აუცილებელია. ასეთ დროს შეიძლება გულითადი საუბარი დაეხმაროს – ბავშვი ყველაფერს სიტყვიერად გამოხატავს, გარეთ გამოიტანს და, დიდი ალბათობით, აგრესია გაქრება.

• გასათვალისწინებელია, რომ სიუჟეტურ-როლურ თამაშებში ბავშვებთან ერთად უფროსების მონაწილეობა სასარგებლოა როგორც ბავშვებისთვის, ისე თავად უფროსებისთვისაც. თამაშის დროს ჩვენ ვურთიერთობთ ბავშვებთან „მათ ტერიტორიაზე“. საბავშვო თამაშების სამყაროში შესვლისას შეგვიძლია, თავადაც ბევრი რამ ვისწავლოთ და ვასწავლოთ ბავშვსაც:
 თამაში გვეხმარება, ველაპარაკოთ ბავშვს თავის ენაზე;
 გადავლახოთ, დავძლიოთ უპირატესობის გრძნობა, ავტორიტარული პოზიცია (და, შესაბამისად, ეგოცენტრიზმიც) ბავშვთან ურთიერთობისას;
 გამოვაცოცხლოთ საკუთარ თავში ბავშვური თვისებები: უშუალობა, გულწრფელობა, ემოციურობა;
 აღმოვაჩინოთ სწავლების საკმაოდ ეფექტიანი ხერხი – მოდელების, ნიმუშების მიბაძვით სწავლება;
 გვიყვარდეს ბავშვი ისეთი, როგორიც არის;
 ვასწავლოთ ბავშვს, შეხედოს საკუთარ თავს გვერდიდან, სხვა ადამიანების თვალით.
დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ სიუჟეტურ-როლურ თამაშებს ბევრი რამის თქმა შეუძლია ჩვენთვის ბავშვის, მისი გრძნობებისა და განცდების შესახებ. საჭიროა მხოლოდ თვალყური ვადევნოთ და ყველაფერს მივხვდებით, ეს კი, თავის მხრივ, მრავალი პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმარება.

ჩვენი მოსწავლეების ირგვლივ, ყოფა-ცხოვრებაში, უამრავი ისეთი რამ ხდება, რის ახსნასაც მეცნიერებაში უდგას ფესვები. სამწუხაროდ, მოსწავლეთა დიდი ნაწილი ამ მოვლენებსა თუ ფაქტებს უყურადღებოდ ტოვებს – არ უჩნდებათ კითხვები, შესაბამისად, არც პასუხების ძიებას იწყებენ.

პანდემიის დროს შექმნილმა ვითარებამ მიბიძგა, დამეწერა სტატია „მეცნიერება სახლში“, რომელმაც ჟურნალ „მასწავლებლის“ მკითხველის დიდი ინტერესი გამოიწვია. დღეს კი გთავაზობთ სტატიას სახელწოდებით „მეცნიერება სცენაზე“. შთაგონების წყაროდ იქცა საერთაშორისო პროექტი „Science on Stage“ (https://salis.iliauni.edu.ge/science-on-stage-saqarthvelo/), რომლის ფარგლებშიც ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ იმართება ეროვნული და საერთაშორისო კონფერენციები.

მეცნიერება რომ ყველგან არის, ამას თითოეული მოსწავლე სწორედ მასწავლებლის დახმარებით აცნობიერებს. საბედნიეროდ, არსებობენ ბავშვები, რომლებსაც აქვთ ძიების, აღმოჩენის თვითნაბადი ნიჭი, მაგრამ მასწავლებლის როლი ამ შემთხვევაშიც კი მნიშვნელოვანია. საგაკვეთილო პროცესში კვლევითი საქმიანობა უჩვეულო არ უნდა იყოს, მაგრამ დამეთანხმებით, რომ უმნიშვნელო სიახლე და ფორმატის ცვლილებაც კი მოსწავლეთა მოტივაციაზე პოზიტიურად აისახება.

მინდა შემოგთავაზოთ მიდგომა, რომელიც ხელს შეუწყობს საბუნებისმეტყველო საგნების მიმართ მოსწავლეთა ინტერესისა და მოტივაციის აღძვრას და, ამასთანავე, შემოქმედებითი უნარის განვითარებას. აღნიშნული მიდგომისთვის, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია საკლასო ოთახის ფიზიკური ორგანიზება, სცენისა და მაყურებელთა სივრცის, ასევე – ჟიურისთვის განკუთვნილი სივრცის გამოყოფა. მოსწავლეებს ვყოფთ სამ ჯგუფად. მნიშვნელოვანია, რომ დაყოფა შემთხვევითობის პრინციპით მოხდეს.

პირველი ჯგუფის მოსწავლეები, „მკვლევრები“, მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ საკვლევ კითხვაზე პასუხს ექსპერიმენტის შედეგად გასცემენ. ისინი სცენაზე მსჯელობენ, გეგმავენ, ატარებენ ექსპერიმენტს, აღრიცხავენ მონაცემებს და ავსებენ კვლევის ანგარიშის ფორმას.

მეორე ჯგუფის მოსწავლეები, „მაყურებლები“, სხედან შესაბამის ადგილებზე, აკვირდებიან „მკვლევრებს“ და ფურცლებზე ჩანაწერებს აკეთებენ.

მესამე ჯგუფია „ექსპერტები“. თითოეულ მათგანს აქვს მკაფიოდ გაწერილი შეფასების რუბრიკა, რომლის მიხედვითაც აფასებს სცენაზე მყოფ მოსწავლეთა სამუშაო პროცესს.

მიდგომა მოითხოვს ქცევის წესებისა და რეგულაციების წინასწარ შემუშავებას, მით უმეტეს, თუ მსგავს მიდგომას მასწავლებელი პირველად იყენებს. წესები სპეციფიკური იქნება, ჩვეულებრივისგან განსხვავებული, უსაფრთხოებაზე მკაფიო აქცენტი კი ნებისმიერი კვლევითი სამუშაოსთვის აუცილებელია.

მიდგომის გამოყენება შეიძლება სწავლების ყველა საფეხურზე, სცენაზე შესასრულებელი კვლევითი დავალებები კი მოსწავლეთა ასაკის მიხედვით შეირჩევა. ნიმუშად გთავაზობთ VII კლასში განსახორციელებელ კვლევით დავალებას, რომელიც სახელმძღვანელოებშიც შეგიძლიათ მოიძიოთ.

კვლევის ანგარიშის ფორმა „მკვლევრებისთვის“

ძვირფასო მკვლევრებო,

გთავაზობთ საკვლევ კითხვასა და კვლევის მიზანს. თქვენი დავალებაა, დაგეგმოთ და ჩაატაროთ კვლევა საკვლევ კითხვაზე პასუხის გასაცემად.

თქვენ ექსპერტები გაკვირდებიან. მათთვის საინტერესოა:

• ჰიპოთეზის ფორმულირება;
• ექსპერიმენტის დაგეგმვა;
• ექსპერიმენტის ჩატარების ტექნიკა, მონაცემთა აღრიცხვა და ანალიზი;
• თანამშრომლობა და ერთმანეთის აზრის გაზიარება;
• უსაფრთხოების წესების დაცვა.

გისურვებთ წარმატებულ და უსაფრთხო კვლევას!

კვლევის მიზანი: საფუარა სოკოს ცხოველქმედების შესწავლა

კვლევითი კითხვა: რა გავლენას ახდენს ტემპერატურა სოკოს ცხოველქმედების პროცესზე?

ჩამოაყალიბეთ ჰიპოთეზა:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

კვლევით კითხვაზე პასუხის გაცემის მიზნით

• მოიფიქრეთ და დაგეგმეთ ექსპერიმენტი;
• სათანადო სიზუსტით გაწერეთ თითოეული ეტაპი მეორე პირში (მაგ., „აიღე ორი ბუშტი“ და ა.შ.);
• ჩამოწერეთ საჭირო რესურსები.

ჩაატარეთ ექსპერიმენტი (იმოქმედეთ სიფრთხილით!!!):

• დააკვირდით (დაკვირვების დრო თავად განსაზღვრეთ);
• აღრიცხეთ მონაცემები და შეიტანეთ თქვენ მიერ მომზადებულ ცხრილში;
• გამოყავით დამოუკიდებელი და დამოკიდებული ცვლადები;
• გამოკვეთეთ, რომელ დამოუკიდებელ ცვლადს ცვლით;
• დაწერეთ კითხვები, რომლებიც დაგებადებათ კვლევითი სამუშაოს შესრულების დროს.

სივრცე დაკვირვების შედეგებისა და მონაცემთა აღრიცხვისთვის / ჩანაწერებისთვის

გააანალიზეთ მიღებული შედეგი:

გამოიტანეთ დასკვნა:

მიეცით დიასახლისებს რჩევა, რომელიც პურ-ფუნთუშეულის მომზადებისას გამოადგებათ:

დაწერეთ კითხვები, რომლებიც დაგებადებათ კვლევითი სამუშაოს შესრულების დროს:

გააკეთეთ ექსპერიმენტის ჩანახატი:

ზემოთ მოყვანილი ნიმუშის მიხედვით, „მკვლევრებს“ მოეთხოვებათ, დამოუკიდებლად შეარჩიონ რესურსი, დაგეგმონ და ჩაატარონ ექსპერიმენტი. თუმცა, იმის მიხედვით, რამდენად არიან გაწაფულნი მოსწავლეები კვლევით საქმიანობაში, შეიძლება შევთავაზოთ ალტერნატიული ვარიანტიც, რომელშიც ხარაჩოებად არის წარმოდგენილი კვლევის ინსტრუქცია, მონაცემთა ცხრილი და დამხმარე კითხვები. მაგალითად:

კვლევით კითხვაზე პასუხის გაცემის მიზნით ჩაატარეთ ექსპერიმენტი ქვემოთ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით.

ჩამოწერეთ საჭირო რესურსები:

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

ექსპერიმენტის ინსტრუქცია:

• აიღეთ პოლიეთილენის სამი ბოთლი (0.5 მლ);
• დანომრეთ ბოთლები;
• თითოეულში ჩაყარეთ 10 გრამი (2 ჩაის კოვზი) საფუარი;
• შემდეგ დაამატეთ 0.5 ჩაის კოვზი შაქრის ფხვნილი;
• N1 ბოთლს დაამატეთ ოთახის ტემპერატურის წყალი;

N2 ბოთლს დაამატეთ 40⁰C ტემპერატურის წყალი;

N3 ბოთლს დაამატეთ მდუღარე წყალი.

დააკვირდით ნახევარი საათის განმავლობაში.

დაკვირვების შედეგები შეიტანეთ ცხრილში.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, მიდგომა სწავლების ყველა საფეხურზე ეფექტურია. მასწავლებელს შეუძლია საგაკვეთილო კვლევითი აქტივობის მოდიფიცირება და ახალი, ორიგინალური სახით შეთავაზება, რაც კიდევ უფრო გაამრავალფეროვნებს და მოსწავლეებისთვის მიმზიდველს გახდის სასწავლო პროცესს.

თითოეულ ადამიანში არსებობს აღმზრდელების მარადიულობის განსაკუთრებული სამყოფელი: ადამიანის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება.

რა არის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება?

ადამიანის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება თითქმის უწყვეტად მიმდინარე ურთიერთობაა, რომელიც მას როგორც საკუთარ თავთან, ასევე ირგვლივ მყოფებთან აკავშირებს, მის შინაგან სამყაროს ამრავალფეროვნებს, აღძრავს ვნებათაღელვას. ის შინაგანი მდგომარეობების მონაცვლეობის ერთ-ერთი წინაპირობაა.

ჩვენი შინაგანი ხმა, ზოგჯერ – ჩუმი და მოუხელთებელი, ზოგჯერ – ხმამაღალი და მკაფიოდ მჟღერი, ზოგჯერ – სიტყვებში მოქცეული და ზოგჯერ – გამოსახულებებით გამოვლენილი, თითქმის უწყვეტად აფასებს ჩვენს ქცევებს, აზრებს, შინაგან სამყაროში მიმდინარე ცვლილებებს, ირგვლივ მყოფებსა და გარემოს.

ზოგიერთი ადამიანის შინაგანი მეტყველება, ძირითადად, დამნდობი და შემწყნარებელია, რაც წონასწორობის მდგომარეობას უზრუნველყოფს და როგორც საკუთარ თავთან, ისე ირგვლივ მყოფებთან გაწონასწორებული ურთიერთობის ერთ-ერთი წინაპირობაა, ზოგიერთი კი მკაცრი, მომთხოვნი, ხშირად სასტიკი და დაუნდობელი შინაგანი მეტყველების წინაშე დაუცველ, უსუსურ, წინააღმდეგობის უნარის არმქონე, განიარაღებულ ბავშვად გარდაისახება. გამკიცხავი შინაგანი ხმის წინაშე ხშირად განიარაღებული ადამიანის სხეულიც იცვლება: ის იხრება, ზურგი აუტანელ სიმძიმეს შეიგრძნობს, ადამიანი ტირილს იწყებს, ცდილობს, ხმის წინაშე თავი იმართლოს, გადარჩეს, როგორმე შეინარჩუნოს წონასწორობა, თუმცა დიდი ძალისხმევის ფასად თუ შეუძლია, გაუმკლავდეს ამგვარი შინაგანი ხმის ზეწოლას.

გამკიცხავი შინაგანი ხმა მოქმედებს როგორც წამოწყებებისა და სურვილებისადმი მტრულად განწყობილი, დამამუხრუჭებელი, უკიდურესი დაძაბულობის ჩამსახველი და მკვებავი შინაგანი მეტყველება, რომელიც ადამიანს ან სრული თავშეკავებისკენ უბიძგებს, ან, სასოწარკვეთილებისგან გათავისუფლების მიზნით, ადამიანი გამკიცხავი შინაგანი მეტყველების სრული დავიწყების და მისი არსებობის უგულებელყოფის მცდელობისას ამ ხმის ბრძნულ და გონივრულ ნაწილსაც ივიწყებს და გარე დამკვირვებლისთვის წინდაუხედავად, მეტიც, უგუნურადაც კი იქცევა. თუმცა, როგორც წესი, მსგავსი მოჩვენებითი თავისუფლების საზღაური უკიდურესად უსიამოვნოა: დროებით, დიდი ძალისხმევის ფასად ჩახშობილი, დაუნდობლად გამკიცხავი შინაგანი ხმა უფრო ხმამაღლა იწყებს საუბარს, ვიდრე მანამდე, სანამ ადამიანი დათრგუნვილი ან უმოქმედო იყო. მისი „გაჩუმება“ ან ხმისგან დროებით გადამალვა მაინც თითქმის შეუძლებელი ხდება.

ვისი ხმა აქვს შენს შინაგან მეტყველებას?

შინაგანი ხმის „შიგთავსი“, როგორც წესი, პიროვნებისთვის ავტორიტეტული ადამიანების, სახელდობრ, მის აღზრდაში მონაწილეების: მშობლების, მასწავლებლებისა და ლექტორების, – დამოკიდებულების ერთობლიობაა, რომელიც პიროვნებამ გაიშინაგნა.

ზოგიერთი ადამიანი, ბუნებრივი წინასწარგანწყობიდან – ტემპერამენტის თავისებურებებიდან გამომდინარე, გაცილებით სწრაფად გაიშინაგნებს გამკიცხავ დამოკიდებულებას, ვიდრე მსგავსი დამოკიდებულებისადმი ნაკლებად მგრძნობიარე ტემპერამენტის მქონე. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, შინაგანი მეტყველების შინაარსი, მისი „შიგთავსი“ ადამიანისკენ მიმართული თანმიმდევრული, ხშირად გამოვლენილი დამოკიდებულებების გაშინაგნების შედეგია.

ზოგიერთი ადამიანი სწრაფად ასახელებს, ვისი ხმით მეტყველებს მისი შინაგანი ხმა. ზოგჯერ შინაგანი მეტყველება მისი რომელიმე ან ორივე მშობლის, მასწავლებლების და სხვა აღმზრდელების ხმების ერთობლიობაა, ზოგჯერ კი შინაგან ხმას დაკარგული აქვს პირველწყაროსთან კავშირი და მთლიანადაა განზავებული და გაიგივებული გამკიცხავ შინაგან მეტყველებასთან. ადამიანს სხვანაირად ვერც კი წარმოუდგენია: მისთვის ძნელი დასაჯერებელია, რომ საკუთარი თავისა და სხვებისადმი სხვაგვარი, მეტად შემწყნარებლური დამოკიდებულებით შეფერილი შინაგანი მეტყველებაც არსებობს.

გამკიცხავი შინაგანი მეტყველება ადამიანისგან უპირობო ნდობასა და მორჩილებას ითხოვს. მისთვის ცდომილება როგორც ბუნებრივი ადამიანური მოვლენა არ არსებობს, ის ყოვლისმცოდნეა, ხოლო მასთან კამათი ან წინააღმდეგობა – დაუშვებელი. მისი საზომი შედეგია, შედეგამდე სავალ გზაზე ადამიანის მოთხოვნილებებისა და შეზღუდვების გათვალისწინება მისი პასუხისმგებლობა არ არის. ის მოითხოვს, თუმცა მოთხოვნების საპასუხოდ არაფერს სთავაზობს ადამიანს. მუდამ უკმაყოფილოა, მუდამ დამწუნებელი, თუმცა თავადაც არ იცის, სახელდობრ, რა სჭირდება კმაყოფილებისათვის. მკაცრია, მაგრამ არა დამაკვალიანებელი.

ამგვარი შინაგანი მეტყველების მქონე ადამიანები ხშირად აღნიშნავენ, რომ დაუკვალიანებლობა და გზააბნეულობა მათი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, რომ მათ არ ესმით, სახელდობრ, რას ითხოვს მათგან მათივე მომთხოვნი შინაგანი მეტყველება და მასში კმაყოფილების აღძვრის ზოგჯერ უწყვეტი მცდელობების მიუხედავად, მისგან გამოძალული კმაყოფილება და სიამაყე მსწრაფლწარმავალი, ხანდახან მოუხელთებელი და ხშირად მყიფე და მსხვრევადია.

ადამიანის შინაგანი მეტყველების უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელი მისი ავტორიტეტულობის განცდაა. აქედან გამომდინარე, ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, როგორები იყვნენ ადამიანის ცხოვრებაში ავტორიტეტული სხვები, რომელთაც მისი ასაკის თანმხლები უსუსურობა-უძლურებიდან თუ შეზღუდვებიდან გამომდინარე, ნდობის პასუხისმგებლობა გადაეცათ.

ვისი ხმისაა შენი შინაგანი მეტყველება და როგორია მისი ხმა?