ახლა 31 დეკემბრის შუადღეა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ეს წერილი არის ბოლო ტექსტი, რომელსაც 2023 წელს დავწერ. პირველადაა, წლის ბოლო ტექსტი რომ მაქვს. ისიც პირველადაა, ახალ წელს ახალი სიხარულით, უკეთესის მოლოდინით, უფრო სწორად, უკეთესის რწმენით რომ ვხვდები. როგორ მოხდა ასე?

კი, ბრწყინვალე წელი მქონდა, მადლობა ღმერთს, მაგრამ ჩემი სიხარულიანი მოლოდინის მთავარი მიზეზი ეს არ არის. ჩემი სიხარულის მიზეზი სწორედ ის ძალიან ცუდი გამოცდილებაა, რაც ასევე ამ წელს მივიღე და რაზეც, იმედი მაქვს, სხვა დროს და სხვა ფორმით დავწერ. ეს საშინელება წვეთ-წვეთად მწამლავდა და რა ძალისხმევად დამიჯდა, რომ შრომისუნარიანი ვყოფილიყავი ამ წელს, მხოლოდ მე ვიცი. გამორჩეულად მნიშვნელოვანი და კარგი ჩემთვის წლის ბოლო ორი თვე იყო: კურნების, საკუთარ თავთან დაბრუნების, ძველი სილაღის. ამ ორ თვეში იმასაც მივხვდი, შინაგანად რამხელა ძალა მქონია, რომ ყველაფრის მიუხედავად, იმას, რაც უმთავრესია ჩემს ცხოვრებაში, ლიტერატურას, ჩემგან არაფერი დაჰკლებია.

ალბათ, ამიტომ ვფიქრობ ახლა იობზე.

ნამდვილად გეხსომებათ იობის ამბავი ბიბლიიდან. თუმცა არ ვიცი, იმაზე თუ გიფიქრიათ, რასაც ახლა დავწერ:

რას ამბობს იობი მას მერე, რაც ღმერთი ეცხადება?

„ვიცი, რომ ყოვლისშემძლე ხარ[…] ყურმოკვრით მსმენია შენზე, ახლა კი ჩემი თვალით გიხილე.“ (იობი 42:1-5)

რა იხილა იობმა? ღმერთს არ გაუცია პასუხი მისი შეკითხვებისათვის და რაც უთხრა, ის ხომ იობმა ისედაც იცოდა.

ტექსტში არ წერია, მაგრამ მგონია, რომ იობი იღიმის, როცა ამას ამბობს, დაღლილი კაცის სევდიანი და შვებანარევი ღიმილით:

ვიცი, რომ ყოვლისშემძლე ხარ.

რადგან მიხვდა, რომ არათუ გადარჩა, გაიმარჯვა კიდეც, მიხვდა, რამხელა ძალა ჰქონია – ის, რაც იობს გადახდა, ცოტა უფრო ფაქიზი ფსიქიკის მქონე ადამიანს სამუდამოდ გატეხდა, გააბოროტებდა, ბრაზში ჩანთქავდა. იობი კი არ გატყდა. მან დაინახა ღვთაებრივი უსასრულობა თავის მოთმინებასა და უშიშობაში.

ყურმოკვრით მსმენია შენზე, ახლა კი ჩემი თვალით გიხილე.

ამას მაშინ იტყვი, როცა სიბნელით გარემოცულიც მხოლოდ სინათლეს ასხივებ, როცა შეურაცხყოფაზე შეურაცხყოფით არ უპასუხებ, როცა ბრაზს სიყვარულით ჩააქრობ. მაგრამ ამ ბრაზის უფლება უნდა მისცე შენს თავს დასაწყისში, ის უნდა თქვა, რასაც ფიქრობ, რასაც განიცდი – აკი იობთან ვითომ სანუგეშებლად მისულ მეგობრებს ღმერთი ამას ეუბნება: „აინთო ჩემი რისხვა შენ მიმართ და შენი ორი მეგობრის მიმართ, რადგან ჩემი მორჩილი იობივით გულწრფელად არ ილაპარაკეთ ჩემზე.“ (იობი 42: 7)

კი, უნდა აღიარო, რომ რაღაც ცუდი შეგემთხვა, რომ უსამართლოდ შეგემთხვა, რომ ასე არ უნდა დაემცირებინე არავის, მაგრამ სულ მაგ განცდაში არ უნდა დარჩე. რა მოხდება, თუ დაძლევ? როგორ სრულდება იობის ამბავი?

„და აღუდგინა უფალმა იობს მისი დოვლათი, […] ერთი იმდენი მიუმატა უფალმა იობის საბადებელს! […]უკურთხა უფალმა იობს დარჩენილი დღეები წინანდელზე უფრო მეტად […]“ (იობი 42:10-12)

იობის ამბავი არ არის ამბავი მოთმინებაზე – ეს არის ამბავი ბოროტების ღირსეულად ატანაზე მაშინ, როცა ვერაფერს ცვლი, ეს არის ამბავი სიმამაცეზე, ეს ძლიერი, მოუდრეკელი ადამიანის ამბავია. და ტექსტში არ წერია, მაგრამ, მგონია, რომ „წინანდელზე უფრო მეტად ნაკურთხი დღეები“ მხოლოდ მატერიალურზე არ უნდა მიუთითებდეს – ამ ფრაზით მინიშნებულია ის სიხარულიც, რომელმაც იობის გულში დაისადგურა. სხაგვარად რომ ვთქვათ, მხოლოდ იობის ცხოვრება კი არ გაუმჯობესდა, იობი თავად გახდა  უ კ ე თ ე ს ი  ა დ ა მ ი ა ნ ი.

არ ვიცი, თქვენი წელი როგორი იყო, მაგრამ, მგონი, ეს ისეთი რამეა, სულ რომ უნდა გახსოვდეს.

ამ წელს დიდი გეგმები მაქვს. ჰოდა, ვაპირებდი, დღეს 12 საათამდე 12 სურვილი ჩამომეწერა და ბალიშის ქვეშ დამედო – არის ასეთი რწმენაც, ახალი წლის პირველ დილას რომელიც ხელს გამოჰყვება, ის აგისრულდება. გადავიფიქრე – რისთვის უნდა ამოვირჩიო თორმეტიდან ერთი, როცა ნამდვილად ვიცი, თორმეტივე ამისრულდება?

თორმეტიც და იმაზე მეტიც.

დაე, ყველას დიდი სიყვარულის წელი გვქონდეს!

სოფლის სახლის ჭიშკარს გასცდები თუ არა, მარცხნივ უნდა აიღო გეზი. გზის იქეთა მხარეს გადახვიდე, ოღონდ ფრთხილად, თორემ სწრაფი მოძრაობაა და მოხედვას ვერ მოასწრებ, მანქანა წამოგადგება თავს. შემდეგ ცოტა გაიარო და ისევ მარჯვნივ შეუხვიო. სახლი ეზოში ღრმად დგას. რაღაცნაირად „ორჩოფეხებზე“ შემხტარი ერთსართულიანი პაწაწა სახლუკაა. დღეს მიტოვებულია, აღარავინ არის. ადრე „ჯიქიძიანთ “ ქალი ცხოვრობდა.
ჰო, სოფლებში ყველას თავისი ზედმეტი სახელი აქვს მიკუთვნებული. ჩემს ქეთო ბებოს, მეორენაირად თებროსაც ეძახდნენ. თუმცა, „ვისაანთ“ თებრო იყო, აღარ მახსოვს. შესაბამისად, მეც „ვისაანთ“ ქეთო გამოვდივარ, არც ეგ ვიცი. თუმცა, „ვიღაციანთ“ უეჭველი ვიქნები.
ჰოდა, „ჯიქიძიანთ“ ქალიც, რომელსაც თამარა ერქვა, ალბათ ჯიქიძე იყო გვარად, ან სხვა რამე ნათესაობა ქონდა ჯიქებთან. ბებო მიკრძალავდა, მასე არ დაუძახო, თამარა ბებო უთხარიო. მარტოხელა იყო, ქმარი ომში დაკარგვოდა, შვილი არ ყავდა. ცხოვრობდა თავისთვის პაწაწა სახლში. წინ ბანზე ლიმონის ხე ედგა და სეზონზე რამდენიმე ლიმონს აუცილებლად მომიწყვეტდა.
ზოგჯერ, მე და ბებო საღამოობით ვესტუმრებოდით ხოლმე. თვითონ ვერ მოდიოდა, იმ სწრაფი გზის გადმოსვლის ეშინოდა. ლიმონის ხის გვერდით დავსკუპდებოდი და ამათ საუბარს ვუსმენდი ხოლმე.
-ეჰ, ქეთო, ქეთო (ბებიაჩემს მიმართავდა), ვინ რა იცის რამდენი ნალექი მაქვს გულშიო.
სულ მიკვირდა, გულში ნალექს რა უნდა, ან საიდან ხვდება, რომ ნალექი აქვს თქო.
როცა 8 წლისას მამა გარდამეცვალა, სამძიმარზე მოვიდა (აჯობა იმ დიდი გზის შიშს), გულში ჩამიკრა და ჩამჩურჩულა:
-აჰა, ბალღო, პირველი ნალექი შენც ჩაგიდგაო. ცოდვა ხარ ჯერ, პატარა ხარო.
მაშინ მივაყურადე გულს და ნალექი მართლა ვიგრძენი. მერე და მერე, მოგროვება განვაგრძე და მივხვდი, რომ ნალექების მოსაგროვებლად ვცხოვრობთ.
ჰოდა, რადგან ვერსად დავემალებით, ამ წერილში ნალექებს აღვწერ.
არა, ატმოსფერულ ნალექებზე არ ვსაუბრობ. მაგ ამბით, თუ გახსოვთ მეკობრეები იყვნენ დაინტერესებულნი. 25 პუნქტისგან შემდგარი თავისი კოდექსი ქონდათ, სადაც ზედმიწევნით ზუსტად იყო გაწერილი ქცევის წესები. მაგალითად:

1.ეკიპაჟის თითოეულ წევრს თანაბარი უფლებები აქვს მოპოვებულ ნადავლზე;
2.თითოეული წევრი ნადავლის მოპოვებაში თანაბრად მონაწილეობს;
3.ეკიპაჟს გადამეტებული ლოთობა ეკრძალება;
4.გემზე ჩხუბი და აყალმაყალი დაუშვებელია;
5.შიში მეკობრის საქმე არ არის;
6.ბავშვები და ქალები გემზე არ დაიშვებიან;
7.ერთ-ერთმა წევრმა თვალ-ყური უნდა ადევნოს ამინდის ცვლილებას და ატმოსფერულ ნალექებს, ამცნოს ეკიპაჟს.
აი, ეს მეშვიდე პუნქტი სწორედ ქიმიას უკავშირდებოდა , რადგან ატმოსფერულ ნალექებს ე.წ. „Storm glass” -ით წინასწარმეტყველებდნენ.
სპირტხსნარით სავსე მინის კოლბა იყო, მასში გარკვეული პროპორციით გახსნილი იყო ქაფური, ამონიუმის ქლორიდი და კალიუმის ნიტრატი. ჰერმეტულად იყო დახურული, მირჩილული საცობით. შიგნით მუდმივად რაღაც ხდებოდა – კრისტალები ხან წარმოიქმნებოდნენ, ხან ქრებოდნენ. კარგ ამინდში კოლბაში ხსნარი სუფთა და გამჭვირვალე რჩებოდა, ნალექი ფსკერზე ჩადიოდა. წვიმის მოსვლისას, ნალექი ზემოთ ამოდიოდა და გამჭირვალე ხსნარში პატარა კრისტალები შეიმჩნეოდა. აციებისას კრისტალები ნემსისებურ ფორმას იღებდნენ. ქარიშხლის დროს სითხე თითქოს დუღილს იწყებდა და ქაფურის კრისტალები ზედაპირისკენ მიემართებოდნენ.
„Storm glass” იმდენად მგრძნობიარეა, რომ ამინდის მკვეთრი გაუარესება ნახევარი საათით ადრე შეუძლია იწინასწარმეტყველოს.
ბუნებაში ნებისმიერ ცვლილებას მოვლენა ეწოდება. მოვლენებს, რომელთა დროსაც ნივთიერებათა ქიმიური გარდაქმნა არ ხდება, ფიზიკური მოვლენა ეწოდება. ამ დროს შეიძლება შეიცვალოს ნივთიერებათა აგრეგატული მდგომარეობა ან სხეულის ფორმა.
მოვლენებს, რომელთა დროსაც ნივთიერებათა ქიმიური გარდაქმნა ხდება, ქიმიური მოვლენები, ანუ ქიმიური რეაქცია ეწოდება. ის, რომ ქიმიური მოვლენა მართლაც მოხდა, რამდენიმე ნიშნით ხდება ნათელი: გამოიყოფა აირი ან იცვლება ფერი ან ვრცელდება სუნი ანდა ნალექი გამოიყოფა.

წერილში სწორედ ეს ნალექები განვიხილოთ.

პირველი ნალექის მისაღებად ავიღოთ ვერცხლის ნიტრატი და დავამატოთ ნატრიუმის ორთოფოსფატი. გამოიყოფა ლამაზი ლიმონის ფერი ყვითელი ნალექი.
3AgNO3+Na3PO4=Ag3PO4+3NaNO3
ეს რეაქცია წყალში ფოსფატ იონების აღმოსაჩენადაც გამოიყენება.
ვერცხლის ნიტრატის ხსნარზე თუ კალიუმის იოდიდით ვიმოქმედებთ, ასევე ყვითელი ფერის ნალექი გვექნება, ოღონდ ოდნავ უფრო ღია. ნატრიუმის ქლორიდის ხსნარით მოქმედებისას კი თეთრ ხაჭოსებრ ნალექს მივიღებთ. თუ ვერცხლის ნიტრატზე კალიუმის დიქრომატით ვიმოქმედებთ, მაშინ აგურისფერ ნალექს მივიღებთ.
შემდეგ რეაქციაში გამოვიყენოთ ნატრიუმის ორთოფოსფატი და დავამატოთ რკინის (III) ქლორიდს. გამოილექება მკრთალი ყვითელი ნალექი, რომელიც დაყოვნებისას გათეთრდება.
FeCl3+Na3PO4=FePO4+3NaCl
შემდეგი რეაქციისთვის დაგვჭირდება რკინის (II) სულფატის ხსნარი, რომელსაც წვეთობით დავამატებთ ნატრიუმის ტუტის ხსნარს. წარმოიქმნება რკინის (II) ჰიდროქსიდი, რომელსაც ჭუჭყისფერი მწვანე შეფერილობა აქვს. დაყოვნებისას კი მოწითალო შეფერილობაში გადავა, რადგან რკინის (III) ჰიდროქსიდად გარდაიქმნება.

FeSO4+2NaOH=Fe(OH)2+Na2SO4
4Fe(OH)2+O2+H2O=4Fe(OH)3
თუ რკინის (II) სულფატის ხსნარს ფოსფატს დავუმატებთ, Fe3(PO4)2 ღია ჭაობისფერი ნალექი წარმოიქმნება. სამვალენტიანი რკინის ფოსფატი კი თეთრი ფერის ნალექად გამოვა.
შემდეგი რეაქციისთვის სპილენძის სულფატია საჭირო. დავამატოთ კვლავ ნატრიუმის ტუტე, წარმოიქმნება სპილენძის (II) ჰიდროქსიდის მომწვანო ფერის ნალექი.
CuSO4+2NaOH=Cu(OH)2+Na2SO4
თუ ახლად წარმოქმნილ ნალექს გლიცერინს დავამატებთ, მაშინ კაშკაშა მოიისფრო ნალექი წარმოიქმნება. გლიცერინი სამატომიანი სპირტია და ეს რეაქცია თვისებითი რეაქციაა სპირტებზე.

თუ სპილენძის სულფატს ფოსფორმჟავას დავამატებთ, წარმოიქმნება სპილენძის ფოსფატის ღია ცისფერი ნალექი Cu3(PO4)2.
თუ სპილენძის სულფატს კალიუმის იოდიდს დავუმატებთ, სპილენძის იოდიდის მოყავისფრო ნალექი წარმოიქმნება.
თუთიის სულფატს თუ ნატრიუმის ფოსფატს დავამატებთ, თეთრი ფერის თუთიის ფოსფატი წარმოიქმნება.
3ZnSO4+2Na3PO4=3Na2SO4+Zn3(PO4)2
ასევე, ალუმინის სულფატის და ფოსფატის ურთიერთქმედებით წარმოიქმნება ალუმინის ფოსფატის AlPO4 თეთრი ნალექი.
თუ კობალტის ქლორიდს დავამატებთ ნატრიუმის ტუტის ხსნარს, ძლიან ლაზამი ლურჯი ფერის ნალექი წარმოიქმნება.
CoCl2+NaOH=Co(OH)2+NaCl
ნეტავ ცხოვრებისეული გულში დაგროვილი ნალექები მხოლოდ კობალტივით ლამაზი ფერის იყოს.

ვის ცხოვრებაშიც ასტრიდ ლინდგრენის წიგნებს უარსებია, ვფიქრობ, ყოველთვის
იპოვის ძალას ცხოვრებისეულ სირთულეებთან გასამკლავებლად. შეიძლება მოიწყინოს,
მაგრამ როდესაც მისი ცხოვრება მუქი ფერებით აივსება ან ასე მოეჩვენება, მაინც
შეძლებს იმ სხივების დანახვას, რომლებიც ბავშვობაში ასტრიდის წიგნებმა გააჩინა
მასში და რომელიც ნამდვილად არსებობს ჩვენ ირგვლივაც.
ასტრიდის შემოქმედებამ უზარმაზარი სიკეთე და სიხარული მოუტანა სამყაროს
ბავშვებს და არა მხოლოდ მათ, ჩვენ – ზრდასრულებსაც, რომლებიც, როცა კი
მივუბრუნდებით მის უჩვეულოდ კეთილი სულით დაწერილ და გამთბარ წიგნებს,
ყოველ ჯერზე ვფიქრობთ, რომ მას ყველაზე კარგად ესმოდა ბავშვური, ადამიანური
სულის საიდუმლოებები.
ზრდასრულობაში ლინდგრენის ნაწარმოებების წაკითხვა კი უფრო მეტად გვაფიქრებს,
ახლა ხომ თავად გვყავს შვილები და ყოველდღიურად მათი სულის ანარეკლებთან
გვიწევს პირისპირ ყოფნა – ჩვენი შეცდომებით, ზოგჯერ არასწორი მიდგომებით ან
სწორი/არასწორი ქცევით. მათ ვძერწავთ, ვამზადებთ მომავალი ცხოვრებისთვის,
რომელიც გვინდა იყოს მათთვის კეთილი და საიმედო. ახლა უდიდესი
პასუხისმგებლობებით ვართ სავსე, გავუფრთხილდეთ, არ დავაზიანოთ, გავაძლიეროთ
და ბედნიერება ვაგრძნობინოთ მათ. ჩვენზეა დამოკიდებული როგორები იქნებიან ისინი
მომავალში, როგორ გაუმკლავდებიან სიძნელეებს, იქონიებს თუ არა გავლენას ჩვენ მიერ
ჩადებული სიკეთის მარცვალი მათზე და როგორ შეძლებენ გადარჩენას, როცა
იფიქრებენ, რომ ყველაფერი დამთავრდა, სამყარო საშინლად მოსაწყენი და უსახური
ადგილია მათთვის.
მწერლის პერსონაჟების სამყარო ბავშვებისთვის თბილი და მშობლიურია. ბავშვები აქ
თავს დაცულად და ლაღად გრძნობენ, აქ არის მზრუნველი გარემო, რომლის ცენტრიც
ბავშვია, მისი სიხარული და კარგად ყოფნა. ის უყვართ და პატივს სცემენ, ზრუნავენ და
მათ კეთილდღეობაზე ფიქრობენ. ასტრიდის ორიენტირიც ბავშვია, ბედნიერი, ცელქი,
თავგადასავლებისმოყვარე, ოინბაზი, ინტერესიანი, თავდაჯერებული, ზოგჯერ უმწეო
და თავის წიგნებში, ბედნიერ, მხიარულ ბავშვთან ერთად, მაინც შემოჰყავს ისეთი
პერსონაჟი ბავშვი, რომელზეც უნდა ვიფიქროთ, რომლის კარგად ყოფნაც უფროსების
პასუხისმგებლობაა და თუ ასე არ მოვიქცევით, ეს მძიმე ცხოვრებით ნაცხოვრები ბავშვი,
სადღაც ცხოვრების მრუმე ფერებში ჩაიკარგება და ვერავინ გადაარჩენს. ახლა ამაზე
მაფიქრებს დიდი საბავშვო მწერალი, რომ ემპათია აუცილებელია, რომ ვალდებული
ვართ სითბო და ყურადღება სხვებსაც გავუნაწილოთ.
ლინდგრენის სხვადასხვა ნაწარმოებებს ხშირად ვკითხულობ ჩემი რვა წლის
გოგონასთვის. ბოლო დროს მადიკენის არაჩვეულებრივ თავაგდასავალს ვუკითხავ,
ვეღარც ვიხსენებ უკვე მერამდენედ და ისევ შემოდის მნიშვნელოვანი სასაუბრო თემები,
ის, რაზეც სკოლაში უნდა ესაუბრებოდნენ ბავშვებს და ალბათ ესაუბრებიან კიდეც,
რადგან ბავშვებსაც სჭირდებათ მხარდაჭერა თანატოლებისგან, მათაც აშინებთ

გარიყულობა და ყველაზე მეტად მეგობრობა და თანადგომა სჭირდებათ
ერთმანეთისგან. ასტრიდის ლიტერატურულ სამყაროში კი ყველაფერი დგას სიკეთეზე,
ერთმანეთის მხარდაჭერაზე და იმ მოწყვლადი, უმწეო ბავშვის განსაცდელიდან
ამოყვანაზე, რომელიც, ვერ გრძნობს რომ განსაკუთრებულ ადგილას მოხვდა და
პირიქით, ეს სამყარო მისთვის დიდი ხათაბალაა.
როგორი გამამხნევებელი იქნება პეპი გრძელიწინდას წაკითხვა ისეთი გოგოსთვის,
რომელსაც დედა აღარ ჰყავს. პეპი ხომ შეუპოვრობის, დამოუკიდებლობის, სიძლიერისა
და ემპათიური ბავშვის მაგალითია ყველასთვის, რომელიც არაფრად დაგიდევს
სოციალურ წესებსა და ნორმებს, ცხოვრობს მარტო მაიმუნთან და ცხენთან ერთად. არ
დადის სკოლაში, არ ჰყავს მშობლები გვერდით. თუმცა ყველა წინააღმდეგობის
დაძლევას იოლად ახერხებს, რადგან ძლიერია და კეთილი გული აქვს, სხვის
დასახმარებლად მუდამ მზად არის. პეპი საოცრად კეთილი გულის ბავშვია, მზრუნველი
მეგობრებისა და სხვა უმწეო მდგომარეობაში ჩავარდნილი თანატოლების მიმართ.
როგორ უყვარს მეგობრების დასაჩუქრება, როგორ ზრუნავს მათზე. ერთი შეხედვით
თითქოს უყურადღებო გოგონა, როგორი დაკვირვებულია, რა უსაზღვრო თანაგანცდა
აქვს. შეუძლებელია პატარა მკითხველმა წაიკითხოს პეპი გრძელწინდას ამბავი და ეს
გამორჩეული სიკეთე ვერ დაინახოს მასში.
„ჩემი წიგნებით ბავშვებისთვის ჭკუის სწავლებას არ ვცდილობ, მუშაობის დროს მე არც
ლიტერატურაზე ვფიქრობ და არც პედაგოგიკაზე. ყველაზე მეტად ის მიტაცებდა, რომ
თავს კვლავ ბავშვად ვგრძნობდი… მე მხოლოდ ისეთ წიგნებს ვწერდი, რომლებიც
მომწონდა, რომელთა წაკითხვას, უპირველ ყოვლისა მსიამოვნებდა. ამის გარეშე არც კი
მექნებოდა იმედი, რომ ჩემი წიგნები სხვასაც მოეწონებოდა“, – ეს ასტრიდ ლინდგრენის
სიტყვებია.
ჩვენც ვკითხულობთ მის ნაწარმოებებს და ყოველ ჯერზე ჩვენში იღვიძებს მარადიული
ბავშვი, რომელიც უზომოდ მადლიერია იმ სამყაროში მოხვედრისთვის, რომელიც
უზომოდ ფერადი და დამაფიქრებელია.
გმადლობთ, ფრაუ ასტრიდ!

ერთხელ, ორ ქალბატონს შორის საინტერესო და საყურადღებო საუბრის უნებლიე მოწმე გავხდი. მეორე და მეშვიდე კლასელი ბიჭუნების დედები ერთმანეთს შესჩიოდნენ საკუთარ გასაჭირს და წუხდნენ იმის გამო, რომ სერიოზული ძალისხმევა სჭირდებოდათ შვილების გაკვეთილების მოსამზადებლად დასასმელად. „ჩემი გიო უკვე მეორე კლასს ამთავრებს და ვერაფრით შევაყვარე სწავლა, ყოველდღე ბრძოლა მაქვს მასთან გამოცხადებული, რომ როგორმე სასკოლო დავალებები შევასრულებინო“ – წუხდა მეორეკლასელი გიოს დედა. „რას ამბობ!? – გაკვირვება ვერ დამალა მეშვიდეკლასელი დათუნას მშობელმა – მეორე კლასში ჩემი დათუნა წიგნს არ უშვებდა ხელიდან, ძალიან მოსწონდა და უყვარდა კიდეც სწავლა. კლასში ერთ-ერთ საუკეთესო მოსწავლედ ითვლებოდა. თუმცა, მეხუთე კლასიდან ყველაფერი შეიცვალა, თანდათან დაკარგა ინტერესი, სწავლასაც მოუკლო და ახლა საერთოდ აღარ მემორჩილება, არ ვიცი, რა მოვუხერხო“.

უნდა ითქვას, რომ სწავლისადმი ინტერესის არქონა, ან უკვე ჩამოყალიბებული სასკოლო საქმიანობისადმი დადებითი დამოკიდებულების და ინტერესის დაკარგვა უჩვეულო მოვლენა ნამდვილად არ არის. ამასთან, მართალია, სწავლის სურვილი შეიძლება ბავშვს ნებისმიერ ასაკში არ ჰქონდეს, მაგრამ მისი გამომწვევი მიზეზები განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე მყოფ მოზარდთან სრულიად განსხვავებულია და ასევე განსხვავებულია ის გზებიც, რომლებიც აღნიშნულ პრობლემას დაგვაძლევინებს.

  სწავლისადმი ინტერესის და სურვილის არქონის გამომწვევი ძირითადი მიზეზები სასკოლო სწავლების სხვადასხვა ეტაპზე: 

• დაწყებით კლასებში, განსაკუთრებით კი სწავლების პირველ წელს, ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ არ უნდა ბავშვს სკოლაში წასვლა და სასკოლო სწავლებაში ჩართვა, შეიძლება იყოს სასკოლო სწავლებისათვის მზაობის დაბალი დონე. ამასთან, ეს ეხება, როგორც მოტივაციურ, ისე ინტელექტუალურ, სოციალურ, ემოციურ-ნებელობით და ფიზიკურ მზაობასაც კი. განურჩევლად იმისა, ყველა მიმართულებით ფიქსირდება სასკოლო მზაობის დაბალი დონე, თუ მხოლოდ ცალკეული მიმართულებებით, ბავშვს ნებისმიერ ვარიანტში ექნება სირთულეები სკოლასთან ადაპტაციასა და სწავლისადმი დადებითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაში;
• სასწავლო საქმიანობის ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი უნარ-ჩვევები და ხერხები, რომლებიც ბავშვს სასწავლო მასალის დასწავლას გაუადვილებდა. დაწყებით კლასებში, უფროსების საყვედურების საპასუხოდ, არცთუ ისე იშვიათად, შეწუხებული ბავშვისგან შეიძლება გავიგოთ ასეთი ფრაზა – „არ ვიცი, როგორ ვისწავლო“;
• ნაკლებად ხდება ბავშვის ინდივიდუალურ-ტიპოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინება და მათი გამოყენება შემეცნებითი საქმიანობისათვის. ასე, მაგ., სწავლების პროცესში სირთულეები შეიძლება წარმოშვას მოსწავლის ტემპერამენტის ტიპის გაუთვალისწინებლობამ – როგორც წესი, ქოლერიკები ყველაზე შრომისუნარიანები, პროდუქტიულები არიან გაკვეთილის დასაწყისში ან გაკვეთილის ბოლოს. ფლეგმატიკები კი პირიქით – გაკვეთილის შუა ნაწილში. ფლეგმატიკს უჭირს მოულოდნელად დასმულ შეკითხვებზე პასუხის გაცემა, მას აუცილებლად ესაჭიროება დრო აზრების დასალაგებლად, გონების მოსაკრებად, მაშინ, როცა ქოლერიკისთვის არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს დავალების დაუყოვნებლივ შესრულება და მოულოდნელად დასმულ შეკითხვებზე პასუხის გაცემა;
• სწავლისადმი უარყოფითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისა და სწავლის სურვილის დაკარგვის მიზეზი შეიძლება გახდეს ასევე სასწავლო მასალის სირთულე („ძალიან რთულია, ვერაფერი გავიგე“), ან პირიქით – მისი სიმარტივე („ყველაფერი მარტივი, ნათელი და გასაგებია“). ასეთ შემთხვევაში ბავშვს შეიძლება მოწყენილობა დაეუფლოს და საერთოდ დაკარგოს ინტერესი სწავლის მიმართ;
• მასწავლებლის ნეგატიური დამოკიდებულება მოსწავლის მიმართ, ან მასწავლებლის მიერ ბავშვების მიმართ არაერთგვაროვანი დამოკიდებულების დემონსტრირება. პედაგოგის ფავორიტების ყოფნა კლასში ცალკეულ მოსწავლეებში სერიოზულ უკმაყოფილებას იწვევს და ადვილი შესაძლებელია სკოლისა და სწავლისადმი უარყოფითი დამოკიდებულების მიზეზიც გახდეს;
• დღის არასწორი რეჟიმი, სწავლისა და დასვენების არასწორად ორგანიზება;
• გადაჭარბებული მოთხოვნები ბავშვის მიმართ, მისი შესაძლებლობების შეუსაბამო დავალებებით დატვირთვა;
• გარდატეხის ასაკში სწავლისადმი უარყოფითი დამოკიდებულებისა და სწავლის სურვილის დაკარგვის მიზეზი შეიძლება გახდეს ბავშვის განვითარების ამ ეტაპზე აღმოცენებული „დიდობის“ გრძნობა და ის პრობლემები, რომლებიც აღნიშნული გრძნობის გაჩენას უკავშირდება. თანდათან სუსტდება უფროსების, როგორც მშობლების, ასევე პედაგოგების ავტორიტეტი და ძლიერდება თანატოლთა გავლენა. ხშირად მოზარდი თანატოლის აზრს უფრო მეტ მნიშვნელობას ანიჭებს, ვიდრე უფროსების აზრს. როგორც წესი, ის ხერხები და საშუალებები, რომლებსაც აღმზრდელები ადრე იყენებდნენ, ამ პერიოდში უკვე აღარ მუშაობს. მოზარდები ყველანაირად ცდილობენ თვითდამტკიცებას, თანატოლთა წრეში სასურველი ადგილის დამკვიდრებას. მათი მთელი ძალისხმევა, ენერგია სწორედ აქეთ არის მიმართული. სწავლა მათთვის მეორეხარისხოვანი ხდება და უკანა პლანზე გადადის;
• ხშირად მოზარდისთვის სასწავლო საქმიანობაში აქტიურად ჩართვის სერიოზული ხელისშემშლელი ხდება სწავლის მიღმა სერიოზული გატაცებების გაჩენა, რის გამოც სკოლისათვის მას დრო აღარ რჩება;
• უფროსკლასელებში სწავლისადმი დამოკიდებულებასა და სასწავლო ინტერესს ის საგნები განსაზღვრავს, რომლებიც მათ შერჩეული პროფესიისთვის მოსამზადებლად და თვითგამორკვევისთვის გამოადგებათ. ამიტომაც არის, რომ ამ ასაკობრივ საფეხურზე ერთი საგნის მასწავლებელი მას შეიძლება სწავლის სურვილის არქონის გამო საყვედურობდეს, მეორე პედაგოგი კი მის საგანში მაღალი სასწავლო მოტივაციის გამო აქებდეს.

რეკომენდაციები სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე მოსწავლეებში სწავლის სურვილის გასაძლიერებლად:

• თუ სასკოლო სწავლების საწყის ეტაპზე ბავშვის უარყოფითი დამოკიდებულება სკოლასთან და სწავლის სურვილის არქონა სკოლისათვის მზაობის დაბალი დონით არის გამოწვეული, საჭიროა ფსიქოლოგთან თანამშრომლობით განვსაზღვროთ, სასკოლო მზაობის რომელი მიმართულებით განვითარებაზეა აუცილებელი მუშაობა. შევარჩიოთ სპეციალური განმავითარებელი სავარჯიშოები, რომლებიც დაგვეხმარება, გამოვუმუშაოთ ბავშვს საჭირო სასწავლო უნარ-ჩვევები, რაც, თავის მხრივ, შეუმსუბუქებს მას სასწავლო პროცესში წარმოშობილ სირთულეებს. გავითვალისწინოთ, რომ დაწყებით კლასებში გადაუჭრელი პრობლემა შეიძლება წლებთან ერთად კიდევ უფრო გამწვავდეს და მოგვიანებით ჩვენმა მცდელობამ, გავუღვიძოთ ბავშვს სწავლისადმი ინტერესი და ჩამოვუყალიბოთ სასწავლო პროცესისადმი დადებითი დამოკიდებულება, აღარანაირი შედეგი არ გამოიღოს;
• სასწავლო საქმიანობის დაგეგმვისას გავითვალისწინოთ ბავშვის შესაძლებლობები, ინტერესები; უყურადღებოდ ნუ დავტოვებთ მის შიშებს, ეჭვებს და სასიხარულო მომენტებს სკოლაში. მიწოდებული დავალებები უნდა იყოს ბავშვის შესაძლებლობების შესაბამისი, მისთვის დაძლევადი, თუმცა არც ზედმეტად მარტივი იმისათვის, რომ მისი შესრულება ბავშვისთვის მოსაწყენი არ გახდეს;
• ნამუშევრის შეფასებისას, პირველ რიგში, ყურადღება მივაქციოთ იმას, რაც კარგად არის გაკეთებული და არა შეცდომებს. წავახალისოთ წარმატებული ქმედებები და გადაწყვეტილებები. წარმატებულობის განცდა საუკეთესო გზაა სწავლის სურვილის გასაღვიძებლად და სწავლისადმი დადებითი დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად;
• ვიპოვოთ ხერხი, გზა ბავშვთან ნდობით განმსჭვალული ურთიერთობის დასამყარებლად. მხოლოდ მიზეზის პოვნით, თუ რატომ არ სურს ბავშვს სწავლა, მივხვდებით, როგორ დავეხმაროთ მას. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ საჭირო განზრახვის აღმოცენებასა და მის შესრულებას შორის დიდი დრო არ უნდა გავიდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მისწრაფება შეიძლება ჩაქრეს. მიზანშეწონილი იქნება უმცროსკლასელთა წინაშე დავაყენოთ არა შორეული და მსხვილმასშტაბიანი, არამედ არცთუ დიდი, ახლო და მათთვის გასაგები ენით მიწოდებული მიზნები;
• შევეცადოთ გაკვეთილი ისე წარვმართოთ, რომ ის ბავშვისთვის უინტერესო და მოსაწყენი არ აღმოჩნდეს. გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვები უფრო წარმატებულად სწავლობენ, როცა უფრო საინტერესოა მათთვის სასწავლო პროცესი. ამასთან, საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ მოწყენილობა აღმოცენდება მონოტონურობის სიტუაციაში. იმისათვის, რომ დავაინტერესოთ ბავშვი სწავლით, როგორც მინიმუმ, უნდა გავამრავალფეროვნოთ გამოყენებული საგაკვეთილო აქტივობები და შესასრულებელი სასწავლო დავალებები;
• არ შეიძლება იმის გაუთვალისწინებლობაც, რომ ბავშვს გაკვეთილზე ყოფნა სწყინდება მაშინაც, როცა ყველაფერი ზედმეტად მარტივი და გასაგებია, ან პირიქით – მაშინ, როცა ყველაფერი გაუგებარია. სწორედ ამიტომაა საჭირო მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების პრინციპების გამოყენება და ინდივიდუალური დავალებების მიწოდება ბავშვებისთვის;
• ყურადღება მივაქციოთ დღის რეჟიმს. სასურველია, რომ ადგილი ჰქონდეს ფიზიკური და გონებრივი დატვირთვის მონაცვლეობას. დღის რეჟიმის შედგენისას ბავშვთან ერთად განვიხილოთ თითოეული პუნქტი, გავითვალისწინოთ მისი პირადი დროც. ამასთან ერთად, არ დაგვავიწყდეს ბავშვის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინება. შევარჩიოთ ოპტიმალური, მისი ძალების, შესაძლებლობების შესაბამისი დატვირთვა, არ გადავღალოთ, მაგრამ არც ზედმეტად დიდი დრო დავუტოვოთ უსაქმურობისათვის;
• გავითვალისწინოთ, რომ გარდატეხის ასაკში მყოფი ბავშვები ზედმეტად დიდ დროს კარგავენ არასასკოლო ინტერესების დასაკმაყოფილებლად და შემდეგ წუწუნებენ, რომ სწავლისათვის დრო აღარ რჩებათ. შევეცადოთ, მათთან ერთად ჩამოვაყალიბოთ მოქმედების მიზნები და ვასწავლოთ რამდენიმე მიზანზე ყურადღების გადანაწილება, პრიორიტეტების გამოყოფა და მიზნების მიღწევა გონივრული თანმიმდევრობით, ასევე დროის ორგანიზება;
• შევეცადოთ, თავი შევიკავოთ მოზარდის ცხოვრებისეულ არჩევანზე ზეწოლისაგან. მხარი დავუჭიროთ მას საკუთარ არჩევანში მაშინაც კი, თუ მის ადგილას ჩვენ სხვანაირად მოვიქცეოდით;
• ნუ ვაიძულებთ მოზარდს, ისწავლოს დაშინებით, მუქარით, დანაშაულის გრძნობის შთაგონებით;
• დაუშვებელია ბავშვის დაცინვა მარცხის, წარუმატებლობის გამო და მისი სხვა ბავშვებთან შედარება, ასევე სრულყოფილების მოთხოვნა მისგან;
• ნურასოდეს დავკარგავთ იმედს, ყოველთვის გვჯეროდეს ბავშვის, მაშინაც კი, თუ ის ვუნდერკინდად არ არის დაბადებული. გვახსოვდეს, რომ ჩვენზეა დამოკიდებული მისი წარმატებები, ჩვენს ძალებშია დავეხმაროთ მას შესაძლებლობების რეალიზებაში, საკუთარი ძალების რწმენის გაძლიერებაში.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სწავლის სურვილის არქონის შემთხვევაში, თუ მიზეზებს ზუსტად და დროულად აღმოვაჩენთ, არ გაგვიჭირდება, ნებისმიერ ასაკობრივ საფეხურზე ჩამოვუყალიბოთ ბავშვს სწავლისადმი დადებითი დამოკიდებულება.

კლიმატის ცვლილება და მისი შედეგები მსოფლიოს უდიდეს საფრთხეს შეუქმნის მომავალში. მეცნიერთა პროგნოზით კლიმატურმა ცვლილებებმა 2050 წლისთვის შეიძლება მსოფლიოს 6 რეგიონში 216 მილიონზე მეტი ადამიანის იძულებითი გადაადგილება გამოიწვიოს.

გაეროს კლიმატის ცვლილების სამთავრობათაშორისო პანელზე გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, მომდევნო 30 წლის განმავლობაში გვალვის, ზღვის დონის მატებისა და სხვა კლიმატური კატასტროფების გამო, დაახლოებით143 მილიონ ადამიანს მოუწევს იძულებითი გადაადგილება.

მსოფლიო ბანკმა გააანალიზა კლიმატური ცვლილების ზეგავლენა მიგრაციაზე სამხრეთ აზიაში, ლათინურ ამერიკასა და ცენტრალურ აფრიკაში. 2018 წელს გამოაქვეყნა ანგარიში “Groundswell”, სადაც დაამატა ისეთი რეგიონებიც, როგორებიც არის ჩრდილოეთ აფრიკა, აღმოსავლეთ აზია და ოკეანეთი, აღმოსავლეთ ევროპა და ცენტრალური აზია.

2022 წელს სტიქიური უბედურებების შედეგად დაღუპულთა ყველაზე მეტი წილი ევროპაში დაფიქსირდა. 16 000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა მაღალი ტემპერატურის გამო. იმ წელს აზიაში დაფიქსირდა ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად დაღუპულთა სიდიდით მეორე წილი.

სტიქიური უბედურებების შედეგად დაღუპულთა წილი 2022 წელს, კონტინენტების მიხედვით:

გლობალური დათბობა გაზრდის ქარიშხლების, სითბური ტალღების და გვალვების ინტენსივობას. მოსალოდნელია, რომ ამ მოვლენებით სამხრეთის ქვეყნები ყველაზე მეტად დაზარალდნენ. გვალვები შეამცირებს სახნავ-სათესი მიწების ფართობს, რაც გაზრდის შიმშილსა და სიღარიბეს. უფრო მეტიც, სამხრეთის ქვეყნები, როგორც წესი, უფრო ღარიბია, ვიდრე ჩრდილოეთის, შესაბამისად, დამცავი ზომების განხორციელების ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ.

კლიმატის ცვლილებასა და მიგრაციას შორის რთული ურთიერთკავშირია. მართალია, წყალდიდობა და ქარიშხალი ბუნებრივი მოვლენებია, რომლებიც კლიმატის ცვლილებაზე შესაძლოა პირდაპირ გავლენას არ ახდენდეს, რადგან ყოველთვის არსებობდა, თუმცა კლიმატის ცვლილება გავლენას ახდენს მათ სიხშირეზე, ექსტრემალური ამინდის მოვლენების ინტენსივობაზე, გეოგრაფიულ დიაპაზონზე, ხანგრძლივობასა და დროზე.

მაშასადამე, არცერთი მოვლენა სრულიად „ბუნებრივი“ აღარ არის, არამედ მოვლენები უნდა განვიხილოთ ცვალებადი კლიმატის კონტექსტში. ფართომასშტაბიანი კატასტროფები ახლა უფრო ხშირია. ფაქტობრივად, ყოველი 1°-ის მატება მიგრაციის 50% -ით ზრდას გამოიწვევს. კლიმატის ცვლილება ყველაზე მეტად დააზარალებს ღარიბ და დაუცველ რეგიონებს და საფრთხეს შეუქმნის ეკონომიკურ განვითარებას.

კლიმატის ცვლილება საფრთხეს უქმნის ყველა ადამიანს, თუმცა ბავშვები მის მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფს წარმოადგენენ, რადგან ზრდასრულ ადამიანებთან შედარებით, მათ კლიმატის ცვლილების უარყოფით შედეგებთან გამკლავება ნაკლებად შეუძლიათ. სწორედ ამიტომ, ხშირად კლიმატის ცვლილების კრიზისს ბავშვთა უფლებების კრიზისსაც უწოდებენ. UNICEF-ის მიხედვით, დღესდღეობით ბავშვებისა და მომავალი თაობებისთვის, შესაძლოა არც არსებობდეს უფრო დიდი და მზარდი საფრთხე, ვიდრე კლიმატის ცვლილებაა.

მილიონობით ბავშვი უკვე დევნილია საკუთარი სახლიდან კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მოვლენების გამო. გადაადგილება შეიძლება იყოს იძულებითი ან პრევენციის მიზნით ევაკუირებული. კატასტროფების დროს გადაადგილების შესახებ გადაწყვეტილებების მიღება იმპულსურად ხდება, რაც ხშირ შემთხვევაში საარსებო გარემოს გაუარესებას იწვევს.

გადაადგილებამ – ხანმოკლემ თუ ხანგრძლივმა – შეიძლება გააძლიეროს კლიმატთან დაკავშირებული რისკები ბავშვებისა და მათი ოჯახებისთვის. კატასტროფის შემდეგ ბავშვები შეიძლება დაშორდნენ მშობლებს ან მომვლელებს, რაც ამძაფრებს ექსპლუატაციის, ბავშვებით ვაჭრობისა და ძალადობის რისკს. გადაადგილებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს განათლებისა და ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობას, გამოიწვიოს ბავშვების არასრულფასოვანი კვება, დაავადებები და დაბალი იმუნიზაცია. გარდა ამისა, მათი ევაკუაცია შეიძლება კვლავ კლიმატით დაუცველ ადგილებში მოხდეს. ამგვარ პირობებში ბავშვები, რომლებსაც ზრდასრულ ადამიანებთან შედარებით სუსტი იმუნური სისტემა და საფრთხეებთან გამკლავების ნაკლები უნარი აქვთ, მეტად ზიანდებიან არასრულფასოვანი კვების, გავრცელებული დაავადებებისა და ტრავმებისგან, რაც ახალგაზრდების სიკვდილიანობის მაღალ მაჩვენებელზე აისახება.

როგორც UNICEF-ის ახალ ანგარიშშია აღწერილი, 2016 წლიდან 2021 წლამდე, სტიქიური უბედურებების გამო, დაახლოებით 43,1 მილიონი ბავშვი იყო სახლიდან იძულებით გადაადგილებული – რაც დღეში დაახლოებით 20 000 ბავშვის გადაადგილებას ნიშნავს.

აღრიცხული ბავშვების თითქმის 95%-ის გადაადგილება წყალდიდობამ და ქარიშხლებმა გამოიწვია. მათ შორის 19,7 მილიონი ბავშვი იყო წყალდიდობის გამო გადაადგილებული, 21,2 მლნ. ბავშვი კი 2016-2021 წლებში ქარიშხლების გამო გადაადგილდა.

სად დაზარალდნენ ყველაზე მეტად ბავშვები?

კვლევის შედეგები ძალიან განსხვავებულს სურათს აჩვენებს. მიგრირებული ბავშვების რაოდენობით სამი ქვეყანა დომინირებს: ფილიპინები, ინდოეთი და ჩინეთი, სადაც საერთო ჯამში 2016 და 2021 წლებში ამინდთან დაკავშირებული მოვლენების გამო დაახლოებით 23 მილიონი ბავშვი გადასახლდა.

ფილიპინებში 9,7 მილიონი ბავშვი გადასახლდა, ინდოეთში 6,7 მილიონი და ჩინეთში – 6,4 მილიონი.

ამ პერიოდში დაზარალებულთა ყველაზე მეტი რაოდენობა ფილიპინებში იყო. ქვეყნის სავარაუდო 9,7 მილიონი დევნილი ბავშვიდან, დაახლოებით 8,3 მილიონი იძულებული გახდა, დაეტოვებინა სახლი – ხანმოკლე ან ხანგრძლივი პერიოდით – ქარიშხლის გამო. გლობალურად, აღმოჩნდა, რომ ქარიშხალი ასეთი გადაადგილების (21,2 მილიონი ბავშვი) ყველაზე ხშირი მიზეზი იყო ექვსწლიანი პერიოდის განმავლობაში.

ინდოეთი მეორე ყველაზე დაზარალებული ქვეყანაა, სადაც 6.7 მილიონი იძულებით გადაადგილებული ბავშვია. გადასახლების მთავარი მიზეზი (3,9 მილიონი) წყალდიდობა იყო, რასაც მოჰყვა ქარიშხალი (2,8 მილიონი). შეერთებული შტატები იკავებს სიის პირველ ადგილს (დაახლოებით 1,7 მილიონ დევნილ ბავშვი), სადაც გადაადგილების მიზეზი, ძირითადად, შტორმები და ტყის ხანძრებია.

გარდა ფიზიკური საფრთხეებისა, კლიმატის ცვლილება უარყოფითად აისახება ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. მათ განსაკუთრებული სტრესი ადგებათ კლიმატის ცვლილების თანმდევი ბუნებრივი კატასტროფების, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული იძულებითი მიგრაციის, დამძიმებული ეკონომიკური მდგომარეობის პირობებში და სხვა.

კლიმატის ცვლილება, ასევე, ხელს უშლის ბავშვებს, მიიღონ სათანადო განათლება. ხშირად კლიმატის ცვლილების თანმდევი ბუნებრივი კატასტროფების გამო, შესაძლოა, გარკვეული დროით დაიხუროს სკოლები და ბავშვებს შეეზღუდოთ სწავლის შესაძლებლობა. ამასთან, გაუარესებული სამეურნეო პირობების გამო, ოჯახებს სხვადასხვა მეურნეობაში, შესაძლოა, დასჭირდეთ ბავშვების დახმარება და ბავშვებმა ვეღარ მოახერხონ სასკოლო განათლების მიღება.

გარდა ამისა, ასეთ სიტუაციებში ბავშვები შორდებიან თავიანთ აღმზრდელებს და ექვემდებარებიან ექსპლუატაციასა და ძალადობას. UNICEF-ის აღმასრულებელმა დირექტორმა, კეტრინ რასელმა ხაზი გაუსვა სწორედ მათ ფსიქოლოგიურ ტრავმას, რომელიც თან ახლავს დევნილობას: „ნებისმიერი ბავშვისთვის სასტიკი ხანძარი, ქარიშხალი ან წყალდიდობა შემაძრწუნებელია… მათთვის, ვინც იძულებულია, გაიქცეს, შიში შეიძლება იყოს განსაკუთრებით დამანგრეველი. შიში იმისა, დაბრუნდებიან თუ არა ისინი სახლში, განაახლებენ თუ არა სწავლას, თუ იძულებულნი გახდებიან სხვა საცხოვრისი ეძებონ”.

აქედან გამომდინარე, კლიმატის ცვლილება, ერთი მხრივ, განსაკუთრებულ საფრთხეს უქმნის ბავშვების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, მეორე მხრივ კი, ხელს უშლის მათ სათანადოდ განვითარებას.

მიუხედავად იმისა, რომ ფილიპინები, ინდოეთი და ჩინეთი არიან კლიმატთან დაკავშირებული კატასტროფების მაღალი რისკის ქვეყნები, სამივე ქვეყანა ახორციელებს პრევენციულ ევაკუაციას კატასტროფის დროს, რომელიც სათანადო მართვის შემთხვევაში შეიძლება ეფექტური იყოს სიცოცხლის გადასარჩენად.

მიგრაციის ანალიზმა აჩვენა, რომ ამინდთან დაკავშირებული კატასტროფები გამწვავებულია კლიმატის ცვალებადობით.

შეერთებულ შტატებში, კანადასა და ისრაელში, რადგან მათ აქვთ ძლიერი ადრეული გაფრთხილებისა და DRR სისტემები, ასევე ძლიერი მონაცემთა სისტემები, გადაადგილებული ბავშვების მეტი წილი წინასწარ ევაკუაციაზე მოდის. ქვეყნებში, სადაც კატასტროფის რისკი მაღალია, მაგრამ პრევენციული ღონისძიებები ცოტაა, ბავშვები ყველაზე დაუცველი არიან.

ბავშვები არ უნდა განვიხილოთ, როგორც მხოლოდ და მხოლოდ კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადი ჯგუფი. მათ შეუძლიათ, იყვნენ ცვლილების მომტანი ძალა. ისინი აქტიურად არიან ჩართული კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, მათ შორის, გაეროს საქმიანობაში. კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლაში ბავშვთა ჩართულობისა და მონაწილეობის მნიშვნელობა აღიარებულია გლაზგოს კლიმატის პაქტითაც, რომლის მიხედვითაც, კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლა მოითხოვს ყველა პირის, მათ შორის, ბავშვების ჩართულობას მიმდინარე პროცესებში.

მსოფლიოს მასშტაბით თანდათან იზრდება ბავშვების როლი გარემოს დაცვის საკითხებთან დაკავშირებულ პროცესებში, რაც ბუნებრივია. ვინაიდან სწორედ ისინი არიან იმ თაობის წარმომადგენელნი, რომელსაც ყველაზე ნაკლები წვლილი მიუძღვის თანამედროვე კლიმატის ცვლილების გამოწვევაში და მიუხედავად ამისა, სწორედ მათზე აისახება ყველაზე მეტად მისი უარყოფითი შედეგები.

გამოყენებული ვებგვერდები: https://www.statista.com/topics/2155/natural-disasters/#topicOverview; https://www.unicef.org/media/145951/file/Climate%20displacement%20report%20(English).pdf

https://gyla.ge/ge/post/klimatis-cvlileba-da-bavshvebi?fbclid=IwAR0i_Hq2luTQzJqMeGhItjcJdaC938zC9tP1s8obrgVUluXTAl2boTnX1vw#sthash.54fX8V5H.8ys3kfd9.dpbs

(ზაურ გერგედავას პოეზია)

მე მაქვს ამბიცია, რომ თანამედროვე ქართულ ლიტერატურასა და, მით უმეტეს – პოეზიას, კარგად ვიცნობ, მაგრამ, ჩემდა სამარცხვინოდ, ზაურ გერგედავას ლექსებს მხოლოდ ამ რამდენიმე თვის წინ გავეცანი. საერთოდ, სხვისი რჩევით რამის წაკითხვა საორჭოფო საქმეა, მეტწილად იმედგაცრუებული რჩები. თან იმის ამბიცია თუ გაქვს, რომ შეუძლებელია, ამ სფეროში რამე ხარისხიანი გამოგეპაროს, ფეხს ითრევ ხოლმე. ასე დამემართა, როცა ირინა ტაბაღუამ ზაურის პოეზიის წაკითხვა მირჩია და რამდენიმე ლექსის ფოტოც გამომიგზავნა. ლექსებმა ჩემზე საოცარი შთაბეჭდილება დატოვა. მერე ზაურის ბოლო (რიგით – მეორე), სქელტანიანი წიგნიც მათხოვა ირინამ და საფუძვლიანად გავეცანი მის პოეზიას. ეს უდავოდ აღმატებული პოეზიაა. ასეთი პოეზიის აღმოჩენა წყლიდან ამოყვინთვასა და ჰაერის ღრმად ჩასუნთქვას ჰგავს. მოგეხსენებათ, თანამედროვე ქართველი პოეტების უმეტესობის ერთ-ერთი პრობლემა ფრაგმენტულობაა, შემიძლია, დავასახელო პოეტები, რომლებსაც, ცალ-ცალკე აღებული, შესანიშნავი ლექსები აქვთ, მაგრამ თითოეული მათგანის ლექსებს ერთად თუ წაიკითხავ, არანაირ კორელაციურ-პოეტიკურ ბმაში არ არიან ერთმანეთთან, სხვადასხვა პოეტის დაწერილი გეგონება. დიდ პოეზიას საშუალო დონის პოეზიისგან სწორედ მეთოდურობა და თანმიმდევრულობა გამოარჩევს. როგორც მხატვრის მნიშვნელობას განაპირობებს მეთოდურობა და მკვეთრი ხელწერა, ზუსტად ისევე განაპირობებს ეს ყველაფერი პოეტის მნიშვნელობასაც. მკვეთრად ოკაზიონური ხელწერის მქონე მხატვრის მიერ დახატული, არაფრით გამორჩეული კომპოზიცია ავტორის მთლიან, ერთიან შემოქმედებასთან მიმართებაშია მნიშვნელოვანი, როგორც რაღაც მონოლითურის ფრაგმენტი. ასევეა პოეტიც – თუ მას თავისი საავტორო მეტრულ-რიტმული ინვენტარი გააჩნია, ან ძველი ფორმებით ოპერირებს, მაგრამ ინდივიდუალური ინტონაციურ-სააზროვნო სივრცე აქვს, მისი დაწერილი ერთი ჩვეულებრივი სტროფი ან სტროფოიდი უკვე მნიშვნელობას იძენს მის ზოგად პოეტიკასთან მიმართებაში.

ზაურ გერგედავას პოეზია, ეს არის უნიტარული, ერთიანი სამყარო, თავისი პოეტური მითოლოგიითა და ტროპული გალერეით. ეს არის პოეტური აზროვნების პირქუში ვერბალურ-ტექსტუალური მოდელი, გაჯერებული ტრანსცენდენტურ-მისტიკური ვიზიონებით, მითოლოგიური და კრეაციულ-რელიგიური მოტივებით და, როგორც მომეჩვენა, ესთეტიკური არქეტიპების მკაცრი დეკონსტრუქციით. კლიშედ ქცეულ ესთეტიკურ მოდუსებსა და სურათ-ხატებს პოეტი, ხშირ შემთხვევაში, სრულიად სხვა კუთხით წარმოგვიდგენს. ამ ტიპის პოეზიის ფრაგმენტული გაცნობით ესთეტიკური ზემოქმედების ძალა მკვეთრად რედუცირდება. ამიტომ აუცილებელია ერთიანი რეცეფცია – მინიმუმ რამდენიმე ლექსის წაკითხვა მიყოლებით. ეს არ არის გამჭვირვალე, მარტივად გასაგები პოეზია. რეციპიენტს გონების დაძაბვა და ზოგადი მზაობა (დიდი პოეზიის აღქმის უნარი) სჭირდება, რომ მიჰყვეს პოეტის უჩვეულო, არცთუ იშვიათ შემთხვევაში – ჰერმეტულ, მეტყველებას და ქვეცნობიერის ნაპრალებიდან ამომხტარ ვიზიონებს, და მიიღოს ესთეტიკური ტკბობა. ზაურის ლექსების კითხვისას არ გტოვებს პოეზიის სინკრეტულ საწყისებთან მიახლოების ამაღელვებელი განცდა. თითქოს არქაულ ნიადაგში ღრმად ფესვგადგმულ მეგრულ შელოცვებს კითხულობ, და, როგორც იმ შელოცვებში არ არის ყველაფერი გასაგები, თუმცა შემლოცველის მხრიდან თეატრალური ვერბალიზაციით შეიძლება გარკვეული პლაცებოს მიღწევა, ისეა აქაც – იმ განსხვავებით, რომ ეს ეფექტი გაცილებით უფრო ხელშესახები და გრძელვადიანია. ლექსების ლირიკული გმირი მუდმივად ონტოლოგიურ-ეგზისტენციალურ საფიქრალშია ჩაფლული, მისი რეფლექსიის საგანი ზედროული და ზესივრცული თემებია, ამიტომ შეუძლებელია ამ ლექსების ქრონოტოპული ლოკალიზაცია. შიგადაშიგ თანამედროვე თემატიკაც გაიელვებს ხოლმე, მაგრამ რჩება შთაბეჭდილება, რომ ეს ყველაფერიც წარსულის უღრანებიდან ფუტურისტულ სამყაროში მოხვედრილი ქურუმის ობსერვაციაა. ეროტიკაცაა აქ, ოღონდ ესეც შამანურ-პაგანური რიტუალების აურითაა დამუხტული, მაშინაც კი, როცა ობიექტი სრულიად რეალური, მეზობელთან სტუმრად მოსული გოგოა.

გამორჩეულია ასევე ტროპული აზროვნება: მუდმივად ენაცვლება ერთმანეთს ოქსიმორონული, სიმბოლისტური (ასე ვთქვათ – შესაგრძნობი) და ზუსტი (ადვილად გასაგები) სახეები. პოეტის ენაც მრავალშრიანია: ხშირად მიმართავს მეტყველების ზომიერ არქაიზაციას, ამავე დროს დაურიდებლად იყენებს თანამედროვე სამეტყველო ენას: სლენგს, ფრივოლურ ლექსიკას… და ეს ლინგვისტური კომპილაცია ქმნის სწორედ ზაურ გერგედავას იდიოლექტს.

ფორმობრივად თითქმის მთელი კრებული პროზაული ფაქტურით განლაგებული ვერლიბრია – ქართულ პოეზიაში პრევალენტური რიტმული სქემით, რომელიც მცირე და დიდბესიკურის და კიდევ რამდენიმე, ლოგაედური და მეორე პეონურ-დიქორული კომბინაციით კონსტრუირებულ, მეტრულ ერთეულს აერთიანებს. თუმცა არის ასევე ცალკე დაქტილური ტერფით და ცალკე მეორე პეონურ-დიქორული ტერფებით კონსტრუირებული ვერლიბრები, რომლებსაც ასევე პროზაული განლაგება აქვთ. ზოგჯერ პოეტი დისკრეტულ მონაკვეთებად – სტროფოიდებად ყოფს ამ ფორმის ლექსებს, ზოგჯერ კი ასტროფული განლაგებით გვთავაზობს. ვერლიბრის პროზაული დალაგება ჩვენში სამოც-სამოცდაათიან წლებში იყო პოპულარული უცხოური პოეზიის თარგმანების ინსპირაციით. ეს ფორმა ყველაზე ოპტიმალურია ზაურ გერგედავას პოეზიისთვის – პროზაულ-რიტმული სიდინჯე ზუსტად ეხამება პოეტის სათქმელს, ანუ ეს ფორმალისტური პოზიორობა კი არა, შინაგანი აუცილებლობაა. წიგნში ჩვეულებრივი სალექსო გრაფიკით განლაგებული ვერლიბრებიცაა, რომელთაგან ზოგი რიტმულად არის ორგანიზებული, ზოგი კი სრულიად თავისუფალია რიტმული ვალდებულებებისგან. სხვადასხვა საზომით დაწერილ ვერბლანებსაც და ნომინალური რითმით გაწყობილ კონვენციებსაც შეხვდება მკითხველი, მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვი, მთავარი ფორმა, ზაურ გერგედავას მთავარი იარაღი, ვერლიბრია.

***

მინდა, ზაურის პიროვნებასაც შევეხო: ზაური რომ გავიცანი (თავის სახლში დამპატიჟა), თავიდან ასაკობრივი სხვაობის შესაბამისი ეტიკეტით – ბატონობით და თქვენობით – მივმართავდი, მაგრამ ორ-ორი ჭიქა კონიაკის შემდეგ მითხრა, „ბატონობით“ ნუ მომმართავ, „შენობით“ მელაპარაკეო. სადღაც სუფრის შუაში უკვე დიდი ხნის ძმაკაცებივით ვიყავით, სრულიად წაიშალა ასაკობრივი ზღვარი ჩვენ შორის. ეს ალკოჰოლით გამოწვეული სითამამე არ ყოფილა, მას შემდეგ სულ ასეთი შეგრძნება მაქვს. მისი „ბიჭურობა“ და დარდიმანდულობა მისი დიდპოეტობის ხილული ჰიპოსტასია.

„მხოლოდ დუმილია დიადი, სხვა ყველაფერი სისუსტეა”, – თქვა ფრანგმა პოეტმა და დრამატურგმა ალფრედ დე ვინიმ. ეს მოხდენილი აფორისტული თქმა ზუსტად ერგება ზაურ გერგედავას, რომელმაც მთელი ცხოვრება ჩრდილში დგომითა და დუმილით განვლო. მისი ბიოგრაფია მაგალითია იმისა, როგორ უნდა იცხოვროს პოეტმა კონტროვერსიული გარემო პირობების მთელი ჯაჭვის ფონზე, და როგორი გულმოდგინებით უნდა განახორციელოს თვითვიქტიმიზაცია – საკუთარი თავის შეწირვა პოეზიის სამსხვერპლოზე. ჩვენს ლიტერატურაში ცალ ხელზე ჩამოითვლება მისნაირი სუფთა ლიტერატურული ბიოგრაფიის პოეტები.

მე რამდენადაც ვაკვირდები, ზაურის პოეზიას ახალგაზრდა ავტორები უფრო აფასებენ, ყოველ შემთხვევაში, ძველი თაობის პოეტებისგან მე არ შემხვედრია რაიმე განსაკუთრებული პიეტეტი მისი შემოქმედებისადმი (თუ ვცდები, ბოდიშს ვიხდი). მისი ეს წიგნი კრიტიკის ყურადღების მიღმაც დარჩა. სამწუხაროა, რომ აღარ ხდება ჩვენში, კრიტიკოსების მხრიდან, ლიტერატურული მიღწევის თეორიული ფიქსაცია, და მკითხველებისთვის ორიენტირად მხოლოდ ლიტერატურული კონკურსები იქცა, სადაც, ხშირ შემთხვევაში, ფრიად საკამათო სელექციული რეზულტატები იდება.

იმედი მაქვს, ეს ჩემი ესეისტური ოპუსი ბიძგი იქნება და კრიტიკოსები ყურადღებას მიაქცევენ ზაურის შემოქმედებას. დღეს თუ – არა, ხვალ ეს ისედაც მოხდება.

პ. ს. „ჩრდილში გარუჯული პოეტი” – ასე დაახასიათა ერთხელ თავისი თავი ზაურმა, ჰოდა, იქიდანაა ამ ბლოგის სათაური.