თანამედროვე განათლების სისტემაში ფუნქციური წიგნიერების განვითარება ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიზნად ითვლება. სულ უფრო მეტი ყურადღება ექცევა მოსწავლეებში მის განვითარებას. ტერმინი „ფუნქციური წიგნიერება“ იუნესკომ 1957 წელს შემოიღო და მას შემდეგ მისმა შინაარსმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. აქცენტი ძირითადი პრაქტიკული კომპეტენციებიდან – კითხვის, წერის, დათვლის უნარიდან გადატანილია პიროვნულ, იდეოლოგიურ და სოციალურ-კულტურულ კომპეტენციებზე. იმ კომპეტენციებზე, რომელთა ჩამოყალიბება შეუძლებელია ზოგადი განათლების მხატვრული კომპონენტის გარეშე. სტანდარტი მოითხოვს ისეთი პირობების შექმნას, რომელიც უზრუნველყოფს მოსწავლეების ფუნქციური წიგნიერების განვითარების შესაძლებლობას, საგანმანათლებლო ამოცანების და ცხოვრებისეული პრობლემური სიტუაციების გადაჭრის უნარს.

ფუნქციური წიგნიერება არის მოსწავლეების მიერ საგნობრივი კომპეტენციების სისტემის დაუფლების შედეგი, რაც საშუალებას აძლევს მას წაიკითხოს, გაიაზროს და ეფექტურად გამოიყენონ შეძენილი ცოდნა ყოველდღიურ, პრაქტიკულ სიტუაციაში სოციალური ადაპტაციის პროცესში.

ფუნქციურად წიგნიერი ადამიანი ორიენტირებას ახერხებს სამყაროში და მოქმედებს სოციალური ღირებულებებისა და ინტერესების შესაბამისად. დღეს ადამიანის მთავარი ფუნქციური თვისებებია: ინიციატივა, შემოქმედებითად აზროვნებისა და არატრადიციული გადაწყვეტილებების პოვნის უნარი, პროფესიული გზის არჩევის უნარი და მთელი ცხოვრების განმავლობაში სწავლის სურვილი. ყველა ეს ფუნქციური უნარი სკოლის გარემოში ყალიბდება.

მუსიკის საგნის სწავლება წლების განმავლობაში ძალიან შეიცვალა, ადრე სკოლაში იყო „სიმღერის“ გაკვეთილი, რომლის დროსაც მასწავლებელი მოსწავლეებს მხოლოდ სიმღერებს ასწავლიდა. ახლა კი „მუსიკის“ გაკვეთილია. ასეთი გაკვეთილი მასწავლებლისგან დიდ კომპეტენციას მოითხოვს, რადგან მუსიკის გაკვეთილებზე ვაყალიბებთ ინდივიდის მუსიკალურ წიგნიერებას, ახალგაზრდა თაობის სულიერ სამყაროს. მუსიკის მასწავლებელმა ისეთი სტრუქტურა უნდა მისცეს გაკვეთილს, რომ მოსწავლეებისთვის ის საინტერესო და ინფორმაციული იყოს, არ მოიწყინოს, გაიფართოოს ჰორიზონტი და გაკვეთილზე მიღებული მუსიკალური ცოდნა ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოიყენოს.

ხშირად, მოსწავლეები კლასში მსჯელობენ თემაზე: „რატომ გვჭირდება მუსიკა?“ და საბოლოოდ, დისკუსიების შემდეგ თანხმდებიან, რომ უფრო წიგნიერები გახდნენ, შეუძლიათ გაარჩიონ კონკრეტული მელოდია, რომელიც სატელევიზიო გადაცემაში ან ღონისძიებაზე მოისმინეს, გამოიყენონ თავიანთი ცოდნა ნაწარმოებების, კონკრეტული კომპოზიტორის სტილის იდენტიფიცირებისთვის.

• რას მოიცავს ფუნქციური წიგნიერება?
• რაში უნდა იყოს კომპეტენტური მუსიკის მასწავლებელი, რათა აღზარდოს წიგნიერი მოსწავლე?
• როგორ განვავითაროთ ფუნქციური წიგნიერება მუსიკის გაკვეთილებზე?

მუსიკის გაკვეთილზე, ეს პროცესი იძენს განსხვავებულ ხასიათს, რადგან იგი ერთდროულად მოითხოვს ემოციური, ინტელექტუალური და შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებას. მუსიკალურ განათლებაში ფუნქციური წიგნიერება გულისხმობს ისეთი უნარების განვითარებას, როგორიცაა:

• მუსიკალური ნაწარმოების მოსმენის გააზრებული აღქმა;
• აზრის გამოხატვა მუსიკის მეშვეობით;
• შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნება;
• კულტურულ კონტექსტში მუსიკის დანახვა.

მუსიკალური წიგნიერება, როგორც ფუნქციური კომპონენტი, გულისხმობს:

• შემეცნებით დონეს – მუსიკის სტრუქტურის, ტონალობის, რიტმის გაგება;
• ემოციურ დონეს – მუსიკის მეშვეობით გრძნობებისა და განწყობის გამოხატვა;
• სოციალურ დონეს – თანამშრომლობა ჯგუფებში, მრავალფეროვანი რეპერტუარის ინტერპრეტაცია.

მუსიკალურ პრაქტიკაში ფუნქციური წიგნიერება ვლინდება, როდესაც მოსწავლე:

• თავად ქმნის მუსიკას (იმპროვიზაცია/კომპოზიცია);
• აფასებს მოსმენილს კონკრეტული კრიტერიუმებით;
• უკავშირებს მუსიკას რეალურ მოვლენებს ან კულტურულ კონტექსტს;
• იყენებს მუსიკალურ ცოდნას სხვა საგნებთან კავშირით (მათემატიკა, ისტორია, ლიტერატურა).

მუსიკის გაკვეთილებზე მოსწავლეთა ფუნქციური წიგნიერების ფორმირების ძირითადი პირობები შეიძლება ეწოდოს შემდეგს:

• სწავლების მეთოდების შეცვლა, გაკვეთილზე სხვადასხვა შემოქმედებით-საგანმანათლებლო დავალებების ჩათვლით, ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებით;
• კლასების ორგანიზების ფორმების ცვლილებები, ჯგუფური სწავლების მეთოდების გამოყენება, ერთობლივი მუსიკალური და შემოქმედებითი აქტივობების ორგანიზება;
• მუსიკალური ნაწარმოებების აღქმის გააქტიურების სხვადასხვა საშუალების გამოყენება და მოსწავლეებში თვითგამოხატვისა და მათი საქმიანობის შესახებ რეფლექსიის საჭიროების ჩამოყალიბება;
• მუსიკალური ნაწარმოებების განხილვა მსგავსებისა და კონტრასტის პრინციპის საფუძველზე;
• გაკვეთილზე მოსწავლეთა მიერ დაგროვილი მუსიკალური გამოცდილების გამოყენება, პრობლემური სიტუაციების შექმნა;
• მუსიკალური ნაწარმოების შესწავლისას, მხატვრული ასოციაციებისა და მხატვრული კონტექსტის გამოყენება;
• არასტანდარტული გაკვეთილის ჩატარება;
• სხვადასხვა დიდაქტიკური თამაშების გამოყენება. მაგალითად: „ბგერების სამყარო“, „რას მოგვითხრობს მუსიკა“, „მუსიკალური გამოხატვის საშუალებები“, „მოგზაურობა მუსიკალურ ქვეყნებში – ოპერა, ბალეტი, სიმფონია, კონცერტი“, „ინტონაცია“, „საქართველოს მუსიკალური კულტურა“.

შემოქმედებითი აზროვნება ფუნქციური წიგნიერების ერთ-ერთი კომპონენტია. ეს არის მოსწავლის უნარი, გამოიყენოს თავისი წარმოსახვა იდეების განვითარებისა და გაუმჯობესების, ახალი ცოდნის ჩამოყალიბებისა და ისეთი პრობლემების გადასაჭრელად, რომლებიც აქამდე არ შეხვედრია. შემოქმედებითი დავალებები ამრავალფეროვნებს გაკვეთილს, ზრდის საგნისადმი ინტერესს და შესაბამისად, ცოდნის, უნარებისა და შესაძლებლობების შედეგს. შემოქმედებითი დავალებების შესრულებისას აქტიურდება მოსწავლის შემოქმედებითობა, ჩართულია მეხსიერება და ასოციაციური აზროვნება, ყალიბდება და ფართოვდება შინაგანი ცნობიერება.

მუსიკის აღქმის სფეროში ფუნქციური წიგნიერების განვითარების პროცესი დამოკიდებულია სხვადასხვა ფაქტორზე: მოსწავლის ინდივიდუალურ მახასიათებლებზე, მის ზოგად და მუსიკალურ განვითარებაზე, ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე, ინტერესებზე, სოციალურ გარემოზე.

საგანმანათლებლო პროცესის დროს მასწავლებელს უნდა შეეძლოს ბავშვის ინდივიდუალური,ინტელექტუალური რესურსების მობილიზება. მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა გააცნოს მიზნობრივი სისტემა, რომელიც განსაზღვრავს უახლოეს, საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივებს. სწავლების საწყის ეტაპზე მთავარია თითოეული მოსწავლის აზროვნების უნარის განვითარება ისეთი ლოგიკური ტექნიკის გამოყენებით, როგორებიცაა – ანალიზი, სინთეზი, შედარება, განზოგადება, კლასიფიკაცია, დასკვნა, რაც ფუნქციური წიგნიერების საფუძვლების განვითარების დასაწყისია.

წარმოგიდგენთ, დაწყებით კლასებისთვის (I–IV) შემუშავებულ საგაკვეთილო მაგალითებს, რომლებიც ემყარება ფუნქციური წიგნიერების განვითარებას მუსიკაში. თითოეული მაგალითი ითვალისწინებს ბავშვის ასაკობრივ თავისებურებებს, თამაშით სწავლას, ემოციებთან მუშაობას და რეალურ ცხოვრებასთან კავშირს.

გაკვეთილი №1 – „რა ჟღერს ჩემ ირგვლივ?“

თემა: გარემოს ხმები და მუსიკა

კლასი: I
მიზანი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს ყოველდღიური ხმები და გამოხატოს ისინი მუსიკალურად.

გონებრივი იერიში:

1. „როცა დილით იღვიძებთ, როგორი ხმები გესმით?“

პასუხები: ჩიტების ჭიკჭიკი, წყლის ხმა, მანქანების ძრავის ხმა, მშობლების საუბარი, ტელევიზორის ხმა.

2. „შეგიძლიათ მითხრათ – არის თუ არა ეს ხმები მუსიკა?“

პასუხები: არაააა, მაგრამ ჟღერს როგორც მუსიკა…

3. „შეიძლება ჩვენც შევქმნათ მუსიკა, ხმების გარეშე?“

პასუხები: კიიიი! თითებით! ტაშით! ფეხის ბაკუნით!

4. „ წვიმის ხმა რომ მუსიკა იყოს, როგორ გაშლიდით?“

პასუხები: წკაპ-წკაპ… პატარა წვეთები…

დავალება: მოსმენილი ბუნებრივი ხმების (წვიმა, ქარი, კარების ჭრიალი, ჩიტები) მიხედვით მოსწავლე ქმნის მუსიკალურ ნახატს – გამოსახავს ხმას გამღერებით, სხეულით ან ნივთით. მაგალითად:

• წვიმა – თითების წკაპუნი;
• ქარი – ხელის რბილი მოძრაობა და ზუზუნი;
• მზე – გრძელი მელოდიური ხმა.

ფუნქციური უნარი: გარემოსთან კავშირი, სმენითი აღქმა, სიმბოლური აზროვნება, თვითგამოხატვა.

კომპეტენცია: გარემოს ხმების ამოცნობა და სიმბოლური გამოხატვა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №2 – „მუსიკალური ზღაპრის შექმნა“

თემა: ზღაპრის მუსიკალური გაფორმება

კლასი: II
მიზანი: მოსწავლეებმა უნდა შექმნან მოკლე ზღაპარი მუსიკალური გაფორმებით.

გონებრივი იერიში:

1. „რა დატვირთვა აქვს ზღაპარში მუსიკას?“

პასუხები: მიგვანიშნებს, ვინ არის კეთილი ან ბოროტი გმირი… გვახალისებს… გვაშინებს.

2. „თუ პეპელა დაფრინავს, როგორი იქნება მისი მუსიკა?“

პასუხები: რბილი… ჩუმი… მსუბუქი მელოდია.

3. „შეიძლება ბოროტი მგელი ჟღერდეს ძალიან ნაზად?“

პასუხები: არააა… მგელი ყმუის! მაგრამ თუ მოინანიებს, მაშინ კი – შეიძლება.

4. „თქვენ რომ იყოთ ზღაპრის გმირი – როგორ მუსიკას დაურთავდით თქვენს მოძრაობას?“
   პასუხები: თუ პრინცესა ვარ – ლამაზი მუსიკა, თუ რობოტი – ბუმ-ბუმ.

დავალება: მასწავლებელი კითხულობს მარტივ ზღაპარს („სამი გოჭი“), ხოლო მოსწავლეები თითო სცენას მუსიკალურად აფორმებენ:

• სხეულით (ხტუნვა, ტაში);
• ხმით გაჟღერებით;
• მუსიკალური ინსტრუმენტებით (დაირა, მარაკასი, სამკუთხედი).

ფუნქციური უნარი: ინტერპრეტაცია, სიტყვიერისა და მუსიკალურის ინტეგრაცია, შემოქმედებითი აზროვნება, ჯგუფური მუშაობა.

კომპეტენცია: ინტერპრეტაცია და თანამშრომლობა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №3 – „ჩემი პატარა სიმღერა – ჩემი ამბავი“

თემა: საკუთარი ისტორიების მუსიკალური გადმოცემა

კლასი: III
მიზანი: მოსწავლემ გადმოსცეს საკუთარი ემოციური გამოცდილება მუსიკალური ფრაზით.

გონებრივი იერიში:

1. „დღეს როგორი განწყობით მოხვედით სკოლაში?“

პასუხები: ბედნიერი ვარ!… მეძინება… ოდნავ სევდიანი ვარ.

2. „შეგიძლიათ თქვენი განწყობა მელოდიად გადააქციოთ?“

პასუხები: მგონი შემიძლია… წავიღიღინებ… შეიძლება რაღაც მელოდია მოვიფიქრო!

3. „შეიძლება გრძნობებზე საუბარი მხოლოდ სიმღერით?“

პასუხები: კი, როცა ვმღერი, ვამბობ რასაც ვერ ვლაპარაკობ ხოლმე.

4. „თქვენი სიმღერა ვინ უნდა მოისმინოს?“

პასუხები: დედამ… მეგობარმა… შეიძლება არავის – ეს ჩემი გრძნობაა.

დავალება: მასწავლებელი სვამს კითხვას: „დღეს როგორი დილა გქონდა?“. მოსწავლე ირჩევს ერთ სიტყვას (მაგ. ბედნიერი, მოწყენილი, აღელვებული) და ქმნის მცირე მელოდიას ამ სიტყვაზე. შეუძლია მელოდია იმღეროს ან დახატოს.

ფუნქციური უნარი: ემოციური ინტელექტი, თვითგამოხატვა, მუსიკალური ინტონაციის ფორმირება.

კომპეტენცია: თვითგამოხატვა და ემოციური აზროვნება.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №4 – „მუსიკა სხეულში“

თემა: რიტმის შესრულება სხეულით

კლასი: IV
მიზანი: მოსწავლემ უნდა შექმნას რიტმული კომპოზიცია მხოლოდ სხეულის ნაწილების გამოყენებით.

გონებრივი იერიში:

1. „სხეულიც შეიძლება იყოს ინსტრუმენტი?“

პასუხები: კიიიი, ხელით, ფეხით, ბაკუნით! ტაშითაც!

2. „რომელი ხმებია უფრო მაღალხმიანი – ტაში თუ ფეხის ბაკუნი?“

პასუხები: ტაში! არა, ბაკუნი… გააჩნია, როგორ გავაკეთებ.

3. „შეიძლება ყველამ ერთნაირად დააბაკუნოს?“

პასუხები: არა – ზოგი ხმადაბლა, ზოგი სწრაფად, ზოგი ძლიერად.

4. „როგორ ჟღერს მეგობრობა რიტმში?“

პასუხები: ერთად! თანაბრად!

დავალება: ბავშვები ქმნიან მცირე ჯგუფებში „სხეულის ორკესტრს“ – ტაში, მუხლზე დაკაკუნება, თითების წკაპუნი, ფეხით ბაკუნი და ა.შ.

მასწავლებელი ამბობს ფრაზებს (მაგ. „მზე ამოვიდა“, „გახარებული ვარ“) და მოსწავლეები ქმნიან შესაბამის რიტმულ თანმიმდევრობას.

ფუნქციური უნარი: სხეულებრივი ინტელექტი, დროისა და რიტმის შეგრძნება, ერთობლივი პასუხისმგებლობა

კომპეტენცია: რიტმული გრძნობა და სხეულის გამოყენება

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №5 – „მუსიკალური ემოციები“

თემა: ემოციები მუსიკაში

კლასი: I–II

მიზანი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს მუსიკიდან ემოცია და გამოხატოს იგი სახით, ნახატით ან მოძრაობით.

გონებრივი იერიში:

1. „შეგიძლიათ მუსიკით იგრძნოთ სიხარული ან სევდა?“

პასუხები: კი, როცა მუსიკა სწრაფია – მიხარია, როცა ნელია – მგონია, რომ ვტირი.

2. „რომელ ემოციას გამოარჩევთ ამ მუსიკაში?“

პასუხები: მგონია, რომ მარტო ვარ… ან – რაღაც კარგი მოხდება!

3. „თუ ემოციას ექნებოდა ფერი, რას დახატავდი ამ მელოდიაზე?“

პასუხები: ცისფერს… წითელს… ყვითელს! ძალიან ბედნიერი მუსიკაა!

4. „შეიძლება მუსიკა ემოციის გარეშე?“

პასუხები: არა… მაშინ რა აზრი აქვს! უნდა იყოს რაღაც გრძნობა.

დავალება: მოისმენენ მარტივ ინსტრუმენტულ ნაწარმოებებს (მაგ. გრიგის „დილა”, მოცარტის მენუეტი,) შემდეგ ბავშვები ირჩევენ შესაბამის ემოციას ან ხატავენ, თუ რა იგრძნეს. შემდეგ – იმეორებენ ემოციას მოძრაობით ან გამღერებით.

ფუნქციური უნარი: ემოციური და ვიზუალური აზროვნება, აზრის გამოხატვა არავერბალურად.

ფუნქციური კომპეტენცია: ემოციური ინტერპრეტაცია, შემოქმედებითი გადმოცემა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №5 – „მუსიკა კადრს მიღმა“

კლასები: III–IV

მიზანი: მოსწავლე ავითარებს ფუნქციურ აზროვნებას — ასახავს და ადარებს საკუთარ მოლოდინს რეალურ მუსიკალურ გადაწყვეტასთან.

I ეტაპი -განწყობის შექმნა

1. „თქვენ როგორ ფიქრობთ – რა შეუძლია მუსიკას, რა დატვირთვა აქვს სიუჟეტში?“
2. „გინახავთ ფილმი ან მულტფილმი, სადაც მუსიკამ შეგაშინათ ან გაგახალისათ?“

მოსწავლეები აზრს წერენ პატარა სტიკერზე ან ამბობენ ხმამაღლა.

II ეტაპი – ვიდეოს ჩვენება ხმის გარეშე.

მოსწავლეებმა უნდა წარმოიდგინონ, როგორი მუსიკა შეიძლება მოუხდეს. მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს ბარათებს, სადაც წერენ ან ხატავენ:

• როგორი მუსიკა მოუხდება (მხიარული, სწრაფი, ნელი, საშიში…)?
• რომელი ინსტრუმენტი მოუხდება?
• რას გრძნობს პერსონაჟი?
• როგორი ხასიათი აქვს პერსონაჟს?

III ეტაპი – კითხვა-პასუხი / გონებრივი იერიში

1. „ვინ არის მთავარი გმირი და როგორ გგონია – როგორი ხმა აქვს მას?“
2. „რომელი ნაწილი იყო ყველაზე დრამატული? როგორი მუსიკა წარმოიდგინე ?“
3. „რა ჟანრის მუსიკა მოუხდებოდა?“ (მაგ: ჯაზი, კლასიკა, როკი, ხალხური)
4. „თუ ეს გმირი სიმღერას დაწერდა, როგორი იქნებოდა?“

მოსწავლეები ჯგუფურად ან ინდივიდუალურად განიხილავენ.

IV ეტაპი – ვიდეოს ჩვენება მუსიკით.

ბავშვები ადარებენ ავტორისეულ მუსიკას თავიან ვარიანტებს.

V ეტაპი – შედარება და ანალიზი

მოსწავლეები ავსებენ პატარა ცხრილს:

დასკვნითი შეკითხვები:

• „შეიძლება ერთსა და იმავე სცენას ჰქონდეს სხვადასხვა მუსიკალური სახე?“
• „რომელი უკეთ გამოხატავდა პერსონაჟის გრძნობას – თქვენი თუ ვიდეოს ვერსია?“
• „თქვენ რომ კომპოზიტორი იყოთ, რას შეცვლიდით?“

შეფასების რუბრიკა:

მოსწავლეები ავსებენ თვითშეფასების კითხვარს:

შეკითხვა №1

• „როგორი მუსიკა წარმოიდგინე ამ ვიდეოსთვის და რატომ?“
• „ვიფიქრე, რომ იყოს სწრაფი და მხიარული, რადგან პერსონაჟი დახტოდა და მოღიმარი სახე ჰქონდა“.
• „მგონი მელოდიური და ნაზი მუსიკა მოუხდებოდა, რადგან მზე ამოდიოდა და მშვიდი იყო“.
• „მე საშიში მუსიკა წარმომედგინა, იმიტომ რომ უცნაური არსება გამოჩნდა და არ ვიცოდი, კეთილი იყო თუ ბოროტი“.

შეკითხვა №2

• „როგორ ფიქრობ, შეეფერება რეალური მუსიკა იმას, რაც შენ წარმოიდგინე?“
• „კი! ზუსტად ისეთი იყო, ოღონდ კიდევ გიტარა დაემატა. მე ვერ მივხვდი, რა ინსტრუმენტი იყო“.
• „ნაწილობრივ – ტემპი დაემთხვა, მაგრამ მე სხვანაირი ჟღერადობა მქონდა წარმოდგენილი, თითქოს უფრო ლამაზი მელოდია“.
• „საერთოდ არ დაემთხვა – მეგონა, დრამატული იქნებოდა, მაგრამ ძალიან მხიარული მუსიკა ჰქონდათ. გამიკვირდა“.

 შეკითხვა №3

• „რა ისწავლე ამ აქტივობიდან?“
• „მუსიკა ყველაფერს ცვლის. შეიძლება სევდიანი იყო, მაგრამ მუსიკა გახალისებს“.
• „მე ვისწავლე, რომ მუსიკა გმირს ხასიათს აძლევს. ჟღერადობით ვგრძნობ, რა ხდება“.
• „მნიშვნელოვანია, როგორ მუსიკას დაურთავ – შეიძლება დაგაბნიოს ან გითხრას, რა უნდა იგრძნო“.
• „მე მეგონა, მუსიკა უბრალოდ ლამაზად ჟღერს, მაგრამ თურმე ასე არაა – ის ისტორიას ჰყვება!“.

 შეკითხვა №4

• „მიუხედავად იმისა, რომ განსხვავებული ვერსია გქონდა, შენი იდეა მაინც ღირებული იყო. რატომ?“
• „კი,რადგან ეს ჩემი წარმოსახვა და ფანტაზიაა“.
• „მე განსხვავებულად აღვიქვი და შეიძლება ჩემმა იდეამ სხვასაც რაღაც გაახსენოს“.
• „მუსიკას სხვადასხვა ადამიანი სხვადასხვანაირად გრძნობს — ჩემი მოსაზრებაც ასეთია“.

შემაჯამებელი წინადადება მოსწავლეების დასასრული ფრაზისთვის:

„დღეს, მუსიკის გარეშე ვიდეომ მასწავლა, რომ…“

• ხმაც ისეთივე მთავარია, როგორც პერსონაჟი.
• ჩემს თავში უკვე მუსიკა გაჟღერდა, სანამ ვიდეო დასრულდა.
• ფანტაზია და რეალობა მუსიკაში ორივე საჭიროა.

თვითშეფასების კითხვარი ძალიან ღირებულია, რადგან ავითარებს:

• კრიტიკულ აზროვნებას;
• საკუთარ ინტუიციაზე დაყრდნობას;
• სწავლის პროცესზე ფიქრს (მეტაკოგნიციას);
• ხელს უწყობს ემოციური წიგნიერების გაღრმავებას.

შეფასების რუბრიკა სოლო ტაქსონომიის მიხედვით:

შეფასების რუბრიკა

ამ ტიპის დავალების შესრულებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მოსწავლის პიროვნულ დამოკიდებულებასა და ემოციებს. მიზნად ისახავს მოსწავლეების ინტერესების განვითარებას. ინტერესები, რომლებიც ხელს უწყობენ ბავშვის გონებრივ, მორალურ, ემოციურ, ფიზიკურ, ესთეტიკურ განვითარებას. ინტერესის განსაკუთრებული ტიპი – კოგნიტიური, საგანმანათლებლო პროცესში ჩნდება.

თითოეული გაკვეთილის სტრუქტურირება შესაძლებელია განსხვავებულად, სხვადასხვა დიდაქტიკური მასალის გამოყენებით: ვიდეოგაკვეთილები, პრეზენტაციები, სასწავლო მოდულები, აუდიო-ვიდეო მასალები, წყვილებში, ჯგუფებში, გუნდებში მუშაობა; ზეპირი და წერილობითი გამოკითხვა, მუსიკალური ნაწარმოებების ანალიზი და განხილვა.

მუსიკის მასწავლებლის საქმიანობაში მთავარია მოსწავლეებთან ერთად განვითარება, მუდმივი შემოქმედებითი ძიება, გემოვნების გათვალისწინებით, მოსწავლის სულიერი სამყაროს განვითარება. მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები ვითარდება გაკვეთილში დამოუკიდებელი დავალებების ჩართვით (უცნაური ამოცანების პოვნა, ლოგიკური ჯაჭვები, მუსიკალური ნაწარმოების ჟანრის განსაზღვრა).

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მუსიკის გაკვეთილები სულაც არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფუნქციური წიგნიერების ერთი ან ორი ტიპის განვითარებით. მუსიკის გაკვეთილი ეხმარება მოსწავლეებს სამყაროს გაგებაში, ავითარებს მხატვრულ გემოვნებას, შემოქმედებით წარმოსახვას, ბუნებისა და სამშობლოს სიყვარულს.

(ერთი დღის ქრონიკა. ჩანაწერებიდან)

„ – ჰაა, ვერან, გაგვევლო სადმე“, – მწერს ამას წინათ გურამი, ჩემი ძმაკაცი, თავართქილაძე. გურამი იმ უიშვიათესთაგანია, თვითონ რომ არ წერს და ისე უყვარს პოეზია, უანგაროდ, ჰოდა, პოეტს ასეთი კაცი როგორ არ უნდა გიყვარდეს.

„ – ბავშვი მყავს ერთგან მისაყვანი, ერთ საათში თავისუფალი ვიქნები და შემოგეხმიანები“, – ვპასუხობ.

ბოლო ერთი წელია, რაც დიდი ავიაციიდან კი არადა, „დიდი სმიდან“ (რომელიც ორ კვირაში ერთხელ დალევას გულისხმობდა) წავედით და „პატარა სმაზე“ გადავედით (რომელიც თვენახევარ-ორ თვეში ერთხელ დალევას გულისხმობს), ჰოდა, ახლა, როგორც წესი, თბილისში ან თბილისის შემოგარენში დავეხეტებით ხოლმე მისი მანქანით. ხეტიალით ადრეც ვხეტიალობდით, მაგრამ მაშინ – დასალევად, ასეთ ხეტიალს კი ფასი არ აქვს: სიმთვრალეში ბოლომდე და გემრიელად ვერ აღიქვამ გარემოს. არადა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩემს სოფელში ჩასვლა მეზარება (ძალიან შორია), მე მაინც სოფლის კაცი ვარ, ჩემგან ქალაქელი მხოლოდ გარეგნულად დადგა. ასეთი ლექსიც კი დავწერე ამას წინათ:

კაცმა რომ თქვას, რას გერჩი, წვიმავ, რომ მეზიზღები?!

შენ მხოლოდ შენს საქმეს აკეთებ, ფეხსაცმელი

და შარვალი რომ
მესვრება ხოლმე,

ამით ჩემივე წარმოშობას –
წარმომავლობას – მახსენებ მხოლოდ:

რაც არ უნდა
ქალაქელობა ვიბრალო, ჩემში

ტალახსა და
ლაფში გაზრდილი ის ბავშვი ცხოვრობს.

ჰო, სოფლის კაცი ვარ, ამიტომ აქვე, ვერეს ხეობაში ჩასვლა ან ქალაქგარეთ, ბუნებაში გასვლა და დედამიწის ნატურალური სუნის ჩასუნთქვა მიყვარს.

შევხვდი გურამს და ჩავუჯექი მანქანაში.

„ – საბადურებისკენ ავიდეთ?“ – გამომცდელად მეკითხება.

„ – მიდი, დააწექი“, – ვპასუხობ და სავარძლის საზურგეს ვარეგულირებ, რომ კომფორტულად დავჯდე.

საბადურები… სიმწვანე… მდინარესთან ვჩერდებით, აქ შარშანაც ამოვედით, მაშინ – დასალევად, ბიჭებთან ერთად.

„ – წამო,  თიანეთში დავაწვეთ!“ – მთავაზობს გურამი. თვითონ თიანეთელია წარმოშობით, სახლიც აქვს იქ, დაკეტილი. მე თიანეთზე სამი პოეტი მახსენდება: მირზა გელოვანი, ბესიკ ხარანაული და ტარიელ ხარხელაური… ჩემი ინფანტილური წარმოდგენით, რახან „თიანეთი“ ჰქვია, მთიანი ადგილია. სინამდვილეში კი საბადურების მიხვეულ-მოხვეული და ულამაზესი საუღელტეხილო გზის გავლის შემდეგ წინ სივრცე იშლება, რომელიც ჰორიზონტთან დაბალ ქედს ებჯინება.

ღორები, ძროხები და ცხენები დადიან გზისპირებზე.

„ – აღიარე, რამდენი ხანია, ღორი არ გინახავს ახლოდან“, – მეხუმრება გურამი. კარგა ხანია, არ მინახავს, მართალია.

ქარსაცავი ხეების ხეივანს შორის გაწოლილ გზაზე მივქრით, ფანჯრები ჩაწეული გვაქვს, თბილისივით კი არ ცხელა აქ, სიგრილეა.

„ – შენ საღამოს უნდა ნახო, თხლად ჩაცმული ვერ გაივლი“, – ამბობს გურამი.

ჩაწეული ფანჯრებიდან ფოთლების, ბალახის, ნაკელის და კიდევ უამრავი რამის სუნი შემოდის, რომელიც ლამის ცრემლებს მგვრის.

„ – მურმანისა არ იყოს, „რა მამულები მქონია აქეთ!“ – ვეუბნები გურამს. გურამს ეღიმება.

„ – აი, იმ თიხიანი გორის ქვეშ ტარიელი ცხოვრობს, ხარხელაური“, – მანიშნებს გურამი.

მე ტარიელ ხარხელაურის პირველი, პატარა კრებული – „წყალი საკალმახე“ – მახსენდება, ჩემი ბავშვობის უსაყვარლესი საკითხავი, დღესაც ჩემი სამაგიდო წიგნი და, საერთოდაც, სრულიად ობიექტურად, ერთ-ერთი საუკეთესო სადებიუტო კრებული ქართულ პოეზიაში. იმ კრებულის წინასიტყვაობაში რედაქტორი ზურაბ კუხიანიძე ტარიელთან სტუმრობას იხსენებს:

„ერთ დღეს დავკარი ფეხი და თიანეთში სოფელ სიმონიანთხევშიც ვესტუმრე. სიმონიანთხევში იყო მწიფე კომშით, კორკიმელით და შავქლიავით დახუნძლული ეზო, რამდენიმე წლის წინ გადაბელილი და ახლად ტოტებაყრილი ასწლოვანი კაკლის ხე რომ გადაფოფროდა. იდგა კამის, ალერდისა და ჟიპიტაურის სურნელი, საძოვრებიდან დაბრუნებული ნახირის გულსა და სულს მონატრებული ხმაური. შორს კი, გვიანი შემოდგომის დასისხლული ჩამავალი მზის სხივებით აფორეჯებული ლურჯი ტატნობის ფონზე, შორი გზიდან მომავალ აქლემთა ქარავანივით ირწეოდა საბადურების მთები. ტარიელმა მთებისკენ გაიშვირა ხელი და ღიმილით თქვა დაგვიანებული პასუხი (ადრე რედაქტორს ჰქონდა ნაკითხი, არ ეწევი, არ სვამ და ასეთ კარგ ლექსებს როგორ წერო. – ბ. ა.): „აი, ესენი მაწერინებენ ლექსებს“.

ეს პატარა ტყე, ეს პატარა მთა

და ეს ჩანჩქერი,

აი, ესაა ჩემი სამშობლო,

სხვა არაფერი…

და თუ შეგაკრთობს სიო,

მთიდან წამონაფრენი –

აი, ესაა ჩემი სამშობლო,

სხვა არაფერი…

მთები, ნისლები,

მზის ოქროსფერ სხივით ნაფერი, –

აი, ეს არის ჩემი სიმდიდრე,

სხვა არაფერი“.

„ – აი, ამ სკოლაში ვსწავლობდი სამი წელი, – გურამის ნათქვამს გამოვყავარ ფიქრებიდან. ვუყურებ ხეებში ჩაფლულ, სტანდარტული შესახედაობის სკოლას, – ეს ჩემი სოფლის გადასახვევია, – ამატებს გურამი, – თუ დალევა გინდა, ავიაროთ, ბიჭები პატივს გვცემენ“.

„ – არა, ახლა არ ვარ დალევის მუღამზე“, – ვუარობ და გზას ვაგრძელებთ.

„ – ალექსანდრე ხო იცი, ბესიკის (ხარანაულის. – ბ. ა.) უმცროსი შვილი, მაგან დამპატიჟა აქ თავისთან. მერე, დასალევად რო წამოვალთ, დავადგეთ“, – ამბობს გურამი.

იორთან ვაჩერებთ, სუფთა ჰაერს ვსუნთქავთ. ისევ ვაგრძელებთ გზას.

„ – აქეთ მირზას სახლ-მუზეუმია. ხო იცი, მანდ დეიდაჩემი მუშაობს, მარა მანდ სხვა დროს მივიდეთ, რო ისევ მოსასვლელი მიზეზი გვქონდეს“.

მერე სიონის წყალსაცავთან მივდივართ. კოტეჯები… ჯიხურები… საზღვაო ეკიპირება და ინვენტარი… და ხალხი, ბევრი ხალხი…

„ – ხო არ დაარტყამ ერთ კათხას?“ – ღია ლუდხანისკენ მანიშნებს გურამი.

„ – არა, არ მინდა“, – ისევ ვუარობ, რადგან მართლა არ მინდა, ეს დადებითი ემოცია სიმთვრალით გავიფუჭო, მით უმეტეს, ერთ კათხაზე ვერ გავჩერდები.

გურამი არ იმჩნევს, მაგრამ კმაყოფილია ჩემი უარით, რადგან მეც ვიცი, რა ჯოჯოხეთია, როცა შენი ძმაკაცი ლუდს სვამს, შენ კი – კოკა-კოლას.

და ისევ თბილისი (ამჯერად – მეორე გზით)… ბუღი… ხვატი… საცობები… და უკვე ღამე.

თანამედროვე განათლების სისტემაში ფუნქციური წიგნიერების განვითარება ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიზნად ითვლება. სულ უფრო მეტი ყურადღება ექცევა მოსწავლეებში მის განვითარებას. ტერმინი „ფუნქციური წიგნიერება“ იუნესკომ 1957 წელს შემოიღო და მას შემდეგ მისმა შინაარსმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. აქცენტი ძირითადი პრაქტიკული კომპეტენციებიდან – კითხვის, წერის, დათვლის უნარიდან გადატანილია პიროვნულ, იდეოლოგიურ და სოციალურ-კულტურულ კომპეტენციებზე. იმ კომპეტენციებზე, რომელთა ჩამოყალიბება შეუძლებელია ზოგადი განათლების მხატვრული კომპონენტის გარეშე. სტანდარტი მოითხოვს ისეთი პირობების შექმნას, რომელიც უზრუნველყოფს მოსწავლეების ფუნქციური წიგნიერების განვითარების შესაძლებლობას, საგანმანათლებლო ამოცანების და ცხოვრებისეული პრობლემური სიტუაციების გადაჭრის უნარს.

ფუნქციური წიგნიერება არის მოსწავლეების მიერ საგნობრივი კომპეტენციების სისტემის დაუფლების შედეგი, რაც საშუალებას აძლევს მას წაიკითხოს, გაიაზროს და ეფექტურად გამოიყენონ შეძენილი ცოდნა ყოველდღიურ, პრაქტიკულ სიტუაციაში სოციალური ადაპტაციის პროცესში.

ფუნქციურად წიგნიერი ადამიანი ორიენტირებას ახერხებს სამყაროში და მოქმედებს სოციალური ღირებულებებისა და ინტერესების შესაბამისად. დღეს ადამიანის მთავარი ფუნქციური თვისებებია: ინიციატივა, შემოქმედებითად აზროვნებისა და არატრადიციული გადაწყვეტილებების პოვნის უნარი, პროფესიული გზის არჩევის უნარი და მთელი ცხოვრების განმავლობაში სწავლის სურვილი. ყველა ეს ფუნქციური უნარი სკოლის გარემოში ყალიბდება.

მუსიკის საგნის სწავლება წლების განმავლობაში ძალიან შეიცვალა, ადრე სკოლაში იყო „სიმღერის“ გაკვეთილი, რომლის დროსაც მასწავლებელი მოსწავლეებს მხოლოდ სიმღერებს ასწავლიდა. ახლა კი „მუსიკის“ გაკვეთილია. ასეთი გაკვეთილი მასწავლებლისგან დიდ კომპეტენციას მოითხოვს, რადგან მუსიკის გაკვეთილებზე ვაყალიბებთ ინდივიდის მუსიკალურ წიგნიერებას, ახალგაზრდა თაობის სულიერ სამყაროს. მუსიკის მასწავლებელმა ისეთი სტრუქტურა უნდა მისცეს გაკვეთილს, რომ მოსწავლეებისთვის ის საინტერესო და ინფორმაციული იყოს, არ მოიწყინოს, გაიფართოოს ჰორიზონტი და გაკვეთილზე მიღებული მუსიკალური ცოდნა ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოიყენოს.

ხშირად, მოსწავლეები კლასში მსჯელობენ თემაზე: „რატომ გვჭირდება მუსიკა?“ და საბოლოოდ, დისკუსიების შემდეგ თანხმდებიან, რომ უფრო წიგნიერები გახდნენ, შეუძლიათ გაარჩიონ კონკრეტული მელოდია, რომელიც სატელევიზიო გადაცემაში ან ღონისძიებაზე მოისმინეს, გამოიყენონ თავიანთი ცოდნა ნაწარმოებების, კონკრეტული კომპოზიტორის სტილის იდენტიფიცირებისთვის.

• რას მოიცავს ფუნქციური წიგნიერება?
• რაში უნდა იყოს კომპეტენტური მუსიკის მასწავლებელი, რათა აღზარდოს წიგნიერი მოსწავლე?
• როგორ განვავითაროთ ფუნქციური წიგნიერება მუსიკის გაკვეთილებზე?

მუსიკის გაკვეთილზე, ეს პროცესი იძენს განსხვავებულ ხასიათს, რადგან იგი ერთდროულად მოითხოვს ემოციური, ინტელექტუალური და შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებას. მუსიკალურ განათლებაში ფუნქციური წიგნიერება გულისხმობს ისეთი უნარების განვითარებას, როგორიცაა:

• მუსიკალური ნაწარმოების მოსმენის გააზრებული აღქმა;
• აზრის გამოხატვა მუსიკის მეშვეობით;
• შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნება;
• კულტურულ კონტექსტში მუსიკის დანახვა.

მუსიკალური წიგნიერება, როგორც ფუნქციური კომპონენტი, გულისხმობს:

• შემეცნებით დონეს – მუსიკის სტრუქტურის, ტონალობის, რიტმის გაგება;
• ემოციურ დონეს – მუსიკის მეშვეობით გრძნობებისა და განწყობის გამოხატვა;
• სოციალურ დონეს – თანამშრომლობა ჯგუფებში, მრავალფეროვანი რეპერტუარის ინტერპრეტაცია.

მუსიკალურ პრაქტიკაში ფუნქციური წიგნიერება ვლინდება, როდესაც მოსწავლე:

• თავად ქმნის მუსიკას (იმპროვიზაცია/კომპოზიცია);
• აფასებს მოსმენილს კონკრეტული კრიტერიუმებით;
• უკავშირებს მუსიკას რეალურ მოვლენებს ან კულტურულ კონტექსტს;
• იყენებს მუსიკალურ ცოდნას სხვა საგნებთან კავშირით (მათემატიკა, ისტორია, ლიტერატურა).

მუსიკის გაკვეთილებზე მოსწავლეთა ფუნქციური წიგნიერების ფორმირების ძირითადი პირობები შეიძლება ეწოდოს შემდეგს:

• სწავლების მეთოდების შეცვლა, გაკვეთილზე სხვადასხვა შემოქმედებით-საგანმანათლებლო დავალებების ჩათვლით, ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებით;
• კლასების ორგანიზების ფორმების ცვლილებები, ჯგუფური სწავლების მეთოდების გამოყენება, ერთობლივი მუსიკალური და შემოქმედებითი აქტივობების ორგანიზება;
• მუსიკალური ნაწარმოებების აღქმის გააქტიურების სხვადასხვა საშუალების გამოყენება და მოსწავლეებში თვითგამოხატვისა და მათი საქმიანობის შესახებ რეფლექსიის საჭიროების ჩამოყალიბება;
• მუსიკალური ნაწარმოებების განხილვა მსგავსებისა და კონტრასტის პრინციპის საფუძველზე;
• გაკვეთილზე მოსწავლეთა მიერ დაგროვილი მუსიკალური გამოცდილების გამოყენება, პრობლემური სიტუაციების შექმნა;
• მუსიკალური ნაწარმოების შესწავლისას, მხატვრული ასოციაციებისა და მხატვრული კონტექსტის გამოყენება;
• არასტანდარტული გაკვეთილის ჩატარება;
• სხვადასხვა დიდაქტიკური თამაშების გამოყენება. მაგალითად: „ბგერების სამყარო“, „რას მოგვითხრობს მუსიკა“, „მუსიკალური გამოხატვის საშუალებები“, „მოგზაურობა მუსიკალურ ქვეყნებში – ოპერა, ბალეტი, სიმფონია, კონცერტი“, „ინტონაცია“, „საქართველოს მუსიკალური კულტურა“.

შემოქმედებითი აზროვნება ფუნქციური წიგნიერების ერთ-ერთი კომპონენტია. ეს არის მოსწავლის უნარი, გამოიყენოს თავისი წარმოსახვა იდეების განვითარებისა და გაუმჯობესების, ახალი ცოდნის ჩამოყალიბებისა და ისეთი პრობლემების გადასაჭრელად, რომლებიც აქამდე არ შეხვედრია. შემოქმედებითი დავალებები ამრავალფეროვნებს გაკვეთილს, ზრდის საგნისადმი ინტერესს და შესაბამისად, ცოდნის, უნარებისა და შესაძლებლობების შედეგს. შემოქმედებითი დავალებების შესრულებისას აქტიურდება მოსწავლის შემოქმედებითობა, ჩართულია მეხსიერება და ასოციაციური აზროვნება, ყალიბდება და ფართოვდება შინაგანი ცნობიერება.

მუსიკის აღქმის სფეროში ფუნქციური წიგნიერების განვითარების პროცესი დამოკიდებულია სხვადასხვა ფაქტორზე: მოსწავლის ინდივიდუალურ მახასიათებლებზე, მის ზოგად და მუსიკალურ განვითარებაზე, ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე, ინტერესებზე, სოციალურ გარემოზე.

საგანმანათლებლო პროცესის დროს მასწავლებელს უნდა შეეძლოს ბავშვის ინდივიდუალური,ინტელექტუალური რესურსების მობილიზება. მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა გააცნოს მიზნობრივი სისტემა, რომელიც განსაზღვრავს უახლოეს, საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივებს. სწავლების საწყის ეტაპზე მთავარია თითოეული მოსწავლის აზროვნების უნარის განვითარება ისეთი ლოგიკური ტექნიკის გამოყენებით, როგორებიცაა – ანალიზი, სინთეზი, შედარება, განზოგადება, კლასიფიკაცია, დასკვნა, რაც ფუნქციური წიგნიერების საფუძვლების განვითარების დასაწყისია.

წარმოგიდგენთ, დაწყებით კლასებისთვის (I–IV) შემუშავებულ საგაკვეთილო მაგალითებს, რომლებიც ემყარება ფუნქციური წიგნიერების განვითარებას მუსიკაში. თითოეული მაგალითი ითვალისწინებს ბავშვის ასაკობრივ თავისებურებებს, თამაშით სწავლას, ემოციებთან მუშაობას და რეალურ ცხოვრებასთან კავშირს.

გაკვეთილი №1 – „რა ჟღერს ჩემ ირგვლივ?“

თემა: გარემოს ხმები და მუსიკა

კლასი: I
მიზანი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს ყოველდღიური ხმები და გამოხატოს ისინი მუსიკალურად.

გონებრივი იერიში:

1. „როცა დილით იღვიძებთ, როგორი ხმები გესმით?“

პასუხები: ჩიტების ჭიკჭიკი, წყლის ხმა, მანქანების ძრავის ხმა, მშობლების საუბარი, ტელევიზორის ხმა.

2. „შეგიძლიათ მითხრათ – არის თუ არა ეს ხმები მუსიკა?“

პასუხები: არაააა, მაგრამ ჟღერს როგორც მუსიკა…

3. „შეიძლება ჩვენც შევქმნათ მუსიკა, ხმების გარეშე?“

პასუხები: კიიიი! თითებით! ტაშით! ფეხის ბაკუნით!

4. „ წვიმის ხმა რომ მუსიკა იყოს, როგორ გაშლიდით?“

პასუხები: წკაპ-წკაპ… პატარა წვეთები…

დავალება: მოსმენილი ბუნებრივი ხმების (წვიმა, ქარი, კარების ჭრიალი, ჩიტები) მიხედვით მოსწავლე ქმნის მუსიკალურ ნახატს – გამოსახავს ხმას გამღერებით, სხეულით ან ნივთით. მაგალითად:

• წვიმა – თითების წკაპუნი;
• ქარი – ხელის რბილი მოძრაობა და ზუზუნი;
• მზე – გრძელი მელოდიური ხმა.

ფუნქციური უნარი: გარემოსთან კავშირი, სმენითი აღქმა, სიმბოლური აზროვნება, თვითგამოხატვა.

კომპეტენცია: გარემოს ხმების ამოცნობა და სიმბოლური გამოხატვა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №2 – „მუსიკალური ზღაპრის შექმნა“

თემა: ზღაპრის მუსიკალური გაფორმება

კლასი: II
მიზანი: მოსწავლეებმა უნდა შექმნან მოკლე ზღაპარი მუსიკალური გაფორმებით.

გონებრივი იერიში:

1. „რა დატვირთვა აქვს ზღაპარში მუსიკას?“

პასუხები: მიგვანიშნებს, ვინ არის კეთილი ან ბოროტი გმირი… გვახალისებს… გვაშინებს.

2. „თუ პეპელა დაფრინავს, როგორი იქნება მისი მუსიკა?“

პასუხები: რბილი… ჩუმი… მსუბუქი მელოდია.

3. „შეიძლება ბოროტი მგელი ჟღერდეს ძალიან ნაზად?“

პასუხები: არააა… მგელი ყმუის! მაგრამ თუ მოინანიებს, მაშინ კი – შეიძლება.

4. „თქვენ რომ იყოთ ზღაპრის გმირი – როგორ მუსიკას დაურთავდით თქვენს მოძრაობას?“
   პასუხები: თუ პრინცესა ვარ – ლამაზი მუსიკა, თუ რობოტი – ბუმ-ბუმ.

დავალება: მასწავლებელი კითხულობს მარტივ ზღაპარს („სამი გოჭი“), ხოლო მოსწავლეები თითო სცენას მუსიკალურად აფორმებენ:

• სხეულით (ხტუნვა, ტაში);
• ხმით გაჟღერებით;
• მუსიკალური ინსტრუმენტებით (დაირა, მარაკასი, სამკუთხედი).

ფუნქციური უნარი: ინტერპრეტაცია, სიტყვიერისა და მუსიკალურის ინტეგრაცია, შემოქმედებითი აზროვნება, ჯგუფური მუშაობა.

კომპეტენცია: ინტერპრეტაცია და თანამშრომლობა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №3 – „ჩემი პატარა სიმღერა – ჩემი ამბავი“

თემა: საკუთარი ისტორიების მუსიკალური გადმოცემა

კლასი: III
მიზანი: მოსწავლემ გადმოსცეს საკუთარი ემოციური გამოცდილება მუსიკალური ფრაზით.

გონებრივი იერიში:

1. „დღეს როგორი განწყობით მოხვედით სკოლაში?“

პასუხები: ბედნიერი ვარ!… მეძინება… ოდნავ სევდიანი ვარ.

2. „შეგიძლიათ თქვენი განწყობა მელოდიად გადააქციოთ?“

პასუხები: მგონი შემიძლია… წავიღიღინებ… შეიძლება რაღაც მელოდია მოვიფიქრო!

3. „შეიძლება გრძნობებზე საუბარი მხოლოდ სიმღერით?“

პასუხები: კი, როცა ვმღერი, ვამბობ რასაც ვერ ვლაპარაკობ ხოლმე.

4. „თქვენი სიმღერა ვინ უნდა მოისმინოს?“

პასუხები: დედამ… მეგობარმა… შეიძლება არავის – ეს ჩემი გრძნობაა.

დავალება: მასწავლებელი სვამს კითხვას: „დღეს როგორი დილა გქონდა?“. მოსწავლე ირჩევს ერთ სიტყვას (მაგ. ბედნიერი, მოწყენილი, აღელვებული) და ქმნის მცირე მელოდიას ამ სიტყვაზე. შეუძლია მელოდია იმღეროს ან დახატოს.

ფუნქციური უნარი: ემოციური ინტელექტი, თვითგამოხატვა, მუსიკალური ინტონაციის ფორმირება.

კომპეტენცია: თვითგამოხატვა და ემოციური აზროვნება.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №4 – „მუსიკა სხეულში“

თემა: რიტმის შესრულება სხეულით

კლასი: IV
მიზანი: მოსწავლემ უნდა შექმნას რიტმული კომპოზიცია მხოლოდ სხეულის ნაწილების გამოყენებით.

გონებრივი იერიში:

1. „სხეულიც შეიძლება იყოს ინსტრუმენტი?“

პასუხები: კიიიი, ხელით, ფეხით, ბაკუნით! ტაშითაც!

2. „რომელი ხმებია უფრო მაღალხმიანი – ტაში თუ ფეხის ბაკუნი?“

პასუხები: ტაში! არა, ბაკუნი… გააჩნია, როგორ გავაკეთებ.

3. „შეიძლება ყველამ ერთნაირად დააბაკუნოს?“

პასუხები: არა – ზოგი ხმადაბლა, ზოგი სწრაფად, ზოგი ძლიერად.

4. „როგორ ჟღერს მეგობრობა რიტმში?“

პასუხები: ერთად! თანაბრად!

დავალება: ბავშვები ქმნიან მცირე ჯგუფებში „სხეულის ორკესტრს“ – ტაში, მუხლზე დაკაკუნება, თითების წკაპუნი, ფეხით ბაკუნი და ა.შ.

მასწავლებელი ამბობს ფრაზებს (მაგ. „მზე ამოვიდა“, „გახარებული ვარ“) და მოსწავლეები ქმნიან შესაბამის რიტმულ თანმიმდევრობას.

ფუნქციური უნარი: სხეულებრივი ინტელექტი, დროისა და რიტმის შეგრძნება, ერთობლივი პასუხისმგებლობა

კომპეტენცია: რიტმული გრძნობა და სხეულის გამოყენება

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №5 – „მუსიკალური ემოციები“

თემა: ემოციები მუსიკაში

კლასი: I–II

მიზანი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს მუსიკიდან ემოცია და გამოხატოს იგი სახით, ნახატით ან მოძრაობით.

გონებრივი იერიში:

1. „შეგიძლიათ მუსიკით იგრძნოთ სიხარული ან სევდა?“

პასუხები: კი, როცა მუსიკა სწრაფია – მიხარია, როცა ნელია – მგონია, რომ ვტირი.

2. „რომელ ემოციას გამოარჩევთ ამ მუსიკაში?“

პასუხები: მგონია, რომ მარტო ვარ… ან – რაღაც კარგი მოხდება!

3. „თუ ემოციას ექნებოდა ფერი, რას დახატავდი ამ მელოდიაზე?“

პასუხები: ცისფერს… წითელს… ყვითელს! ძალიან ბედნიერი მუსიკაა!

4. „შეიძლება მუსიკა ემოციის გარეშე?“

პასუხები: არა… მაშინ რა აზრი აქვს! უნდა იყოს რაღაც გრძნობა.

დავალება: მოისმენენ მარტივ ინსტრუმენტულ ნაწარმოებებს (მაგ. გრიგის „დილა”, მოცარტის მენუეტი,) შემდეგ ბავშვები ირჩევენ შესაბამის ემოციას ან ხატავენ, თუ რა იგრძნეს. შემდეგ – იმეორებენ ემოციას მოძრაობით ან გამღერებით.

ფუნქციური უნარი: ემოციური და ვიზუალური აზროვნება, აზრის გამოხატვა არავერბალურად.

ფუნქციური კომპეტენცია: ემოციური ინტერპრეტაცია, შემოქმედებითი გადმოცემა.

შეფასების რუბრიკა:

გაკვეთილი №5 – „მუსიკა კადრს მიღმა“

კლასები: III–IV

მიზანი: მოსწავლე ავითარებს ფუნქციურ აზროვნებას — ასახავს და ადარებს საკუთარ მოლოდინს რეალურ მუსიკალურ გადაწყვეტასთან.

I ეტაპი -განწყობის შექმნა

1. „თქვენ როგორ ფიქრობთ – რა შეუძლია მუსიკას, რა დატვირთვა აქვს სიუჟეტში?“
2. „გინახავთ ფილმი ან მულტფილმი, სადაც მუსიკამ შეგაშინათ ან გაგახალისათ?“

მოსწავლეები აზრს წერენ პატარა სტიკერზე ან ამბობენ ხმამაღლა.

II ეტაპი – ვიდეოს ჩვენება ხმის გარეშე.

მოსწავლეებმა უნდა წარმოიდგინონ, როგორი მუსიკა შეიძლება მოუხდეს. მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს ბარათებს, სადაც წერენ ან ხატავენ:

• როგორი მუსიკა მოუხდება (მხიარული, სწრაფი, ნელი, საშიში…)?
• რომელი ინსტრუმენტი მოუხდება?
• რას გრძნობს პერსონაჟი?
• როგორი ხასიათი აქვს პერსონაჟს?

III ეტაპი – კითხვა-პასუხი / გონებრივი იერიში

1. „ვინ არის მთავარი გმირი და როგორ გგონია – როგორი ხმა აქვს მას?“
2. „რომელი ნაწილი იყო ყველაზე დრამატული? როგორი მუსიკა წარმოიდგინე ?“
3. „რა ჟანრის მუსიკა მოუხდებოდა?“ (მაგ: ჯაზი, კლასიკა, როკი, ხალხური)
4. „თუ ეს გმირი სიმღერას დაწერდა, როგორი იქნებოდა?“

მოსწავლეები ჯგუფურად ან ინდივიდუალურად განიხილავენ.

IV ეტაპი – ვიდეოს ჩვენება მუსიკით.

ბავშვები ადარებენ ავტორისეულ მუსიკას თავიან ვარიანტებს.

V ეტაპი – შედარება და ანალიზი

მოსწავლეები ავსებენ პატარა ცხრილს:

დასკვნითი შეკითხვები:

• „შეიძლება ერთსა და იმავე სცენას ჰქონდეს სხვადასხვა მუსიკალური სახე?“
• „რომელი უკეთ გამოხატავდა პერსონაჟის გრძნობას – თქვენი თუ ვიდეოს ვერსია?“
• „თქვენ რომ კომპოზიტორი იყოთ, რას შეცვლიდით?“

შეფასების რუბრიკა:

მოსწავლეები ავსებენ თვითშეფასების კითხვარს:

შეკითხვა №1

• „როგორი მუსიკა წარმოიდგინე ამ ვიდეოსთვის და რატომ?“
• „ვიფიქრე, რომ იყოს სწრაფი და მხიარული, რადგან პერსონაჟი დახტოდა და მოღიმარი სახე ჰქონდა“.
• „მგონი მელოდიური და ნაზი მუსიკა მოუხდებოდა, რადგან მზე ამოდიოდა და მშვიდი იყო“.
• „მე საშიში მუსიკა წარმომედგინა, იმიტომ რომ უცნაური არსება გამოჩნდა და არ ვიცოდი, კეთილი იყო თუ ბოროტი“.

შეკითხვა №2

• „როგორ ფიქრობ, შეეფერება რეალური მუსიკა იმას, რაც შენ წარმოიდგინე?“
• „კი! ზუსტად ისეთი იყო, ოღონდ კიდევ გიტარა დაემატა. მე ვერ მივხვდი, რა ინსტრუმენტი იყო“.
• „ნაწილობრივ – ტემპი დაემთხვა, მაგრამ მე სხვანაირი ჟღერადობა მქონდა წარმოდგენილი, თითქოს უფრო ლამაზი მელოდია“.
• „საერთოდ არ დაემთხვა – მეგონა, დრამატული იქნებოდა, მაგრამ ძალიან მხიარული მუსიკა ჰქონდათ. გამიკვირდა“.

 შეკითხვა №3

• „რა ისწავლე ამ აქტივობიდან?“
• „მუსიკა ყველაფერს ცვლის. შეიძლება სევდიანი იყო, მაგრამ მუსიკა გახალისებს“.
• „მე ვისწავლე, რომ მუსიკა გმირს ხასიათს აძლევს. ჟღერადობით ვგრძნობ, რა ხდება“.
• „მნიშვნელოვანია, როგორ მუსიკას დაურთავ – შეიძლება დაგაბნიოს ან გითხრას, რა უნდა იგრძნო“.
• „მე მეგონა, მუსიკა უბრალოდ ლამაზად ჟღერს, მაგრამ თურმე ასე არაა – ის ისტორიას ჰყვება!“.

 შეკითხვა №4

• „მიუხედავად იმისა, რომ განსხვავებული ვერსია გქონდა, შენი იდეა მაინც ღირებული იყო. რატომ?“
• „კი,რადგან ეს ჩემი წარმოსახვა და ფანტაზიაა“.
• „მე განსხვავებულად აღვიქვი და შეიძლება ჩემმა იდეამ სხვასაც რაღაც გაახსენოს“.
• „მუსიკას სხვადასხვა ადამიანი სხვადასხვანაირად გრძნობს — ჩემი მოსაზრებაც ასეთია“.

შემაჯამებელი წინადადება მოსწავლეების დასასრული ფრაზისთვის:

„დღეს, მუსიკის გარეშე ვიდეომ მასწავლა, რომ…“

• ხმაც ისეთივე მთავარია, როგორც პერსონაჟი.
• ჩემს თავში უკვე მუსიკა გაჟღერდა, სანამ ვიდეო დასრულდა.
• ფანტაზია და რეალობა მუსიკაში ორივე საჭიროა.

თვითშეფასების კითხვარი ძალიან ღირებულია, რადგან ავითარებს:

• კრიტიკულ აზროვნებას;
• საკუთარ ინტუიციაზე დაყრდნობას;
• სწავლის პროცესზე ფიქრს (მეტაკოგნიციას);
• ხელს უწყობს ემოციური წიგნიერების გაღრმავებას.

შეფასების რუბრიკა სოლო ტაქსონომიის მიხედვით:

შეფასების რუბრიკა

ამ ტიპის დავალების შესრულებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მოსწავლის პიროვნულ დამოკიდებულებასა და ემოციებს. მიზნად ისახავს მოსწავლეების ინტერესების განვითარებას. ინტერესები, რომლებიც ხელს უწყობენ ბავშვის გონებრივ, მორალურ, ემოციურ, ფიზიკურ, ესთეტიკურ განვითარებას. ინტერესის განსაკუთრებული ტიპი – კოგნიტიური, საგანმანათლებლო პროცესში ჩნდება.

თითოეული გაკვეთილის სტრუქტურირება შესაძლებელია განსხვავებულად, სხვადასხვა დიდაქტიკური მასალის გამოყენებით: ვიდეოგაკვეთილები, პრეზენტაციები, სასწავლო მოდულები, აუდიო-ვიდეო მასალები, წყვილებში, ჯგუფებში, გუნდებში მუშაობა; ზეპირი და წერილობითი გამოკითხვა, მუსიკალური ნაწარმოებების ანალიზი და განხილვა.

მუსიკის მასწავლებლის საქმიანობაში მთავარია მოსწავლეებთან ერთად განვითარება, მუდმივი შემოქმედებითი ძიება, გემოვნების გათვალისწინებით, მოსწავლის სულიერი სამყაროს განვითარება. მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები ვითარდება გაკვეთილში დამოუკიდებელი დავალებების ჩართვით (უცნაური ამოცანების პოვნა, ლოგიკური ჯაჭვები, მუსიკალური ნაწარმოების ჟანრის განსაზღვრა).

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მუსიკის გაკვეთილები სულაც არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფუნქციური წიგნიერების ერთი ან ორი ტიპის განვითარებით. მუსიკის გაკვეთილი ეხმარება მოსწავლეებს სამყაროს გაგებაში, ავითარებს მხატვრულ გემოვნებას, შემოქმედებით წარმოსახვას, ბუნებისა და სამშობლოს სიყვარულს.

სკოლის პირველი დღე ყოველთვის სავსეა სიხარულით, მღელვარებითა და ახალი გამოწვევებით.

მასწავლებლისთვის ეს არის უმნიშვნელოვანესი შესაძლებლობა, შექმნას ისეთი გარემო, სადაც ბავშვები თავს უსაფრთხოდ და კომფორტულად იგრძნობენ.

სწორედ მასწავლებლებზეა დამოკიდებული, როგორ გაატარებენ ბავშვები სწავლის პირველ დღეებს. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ კლასის მართვა, არამედ აქტიური სოციალური ურთიერთობების წახალისება, პოზიტიური გარემოს შექმნა, რომელიც აძლიერებს თანამშრომლობისა და ურთიერთობის უნარებს; ეხმარება ბავშვებს, უკეთ შეეგუონ ახალ გარემოს და სიღრმისეულად გაიცნონ ერთმანეთი.

ამ სტატიაში შემოგთავაზებთ რამდენიმე ინოვაციურ და სახალისო აქტივობას, რომლებიც დაგეხმარებათ, შექმნათ პოზიტიური ატმოსფერო, რათა ბავშვებმა ერთმანეთის მიმართ თანადგომა და მხარდაჭერა იგრძნონ.

1. „საიდუმლო ყუთი“

რა არის „საიდუმლო ყუთი“?

„საიდუმლო ყუთი“ არის სახალისო და ინტერაქციული აქტივობა, რომლის მთავარი მიზანია მოსწავლეთა შორის მეგობრული და უსაფრთხო გარემოს შექმნა. ეს აქტივობა ეხმარება ბავშვებს, უკეთ გაიცნონ ერთმანეთი, გამოავლინონ ინტერესები და გრძნობები, რაც ამყარებს მათ შორის ნდობასა და პოზიტიურ დამოკიდებულებას.

საჭირო მასალები:

• საიდუმლო ყუთი – ლამაზად გაფორმებული ყუთი;
• ფურცლები: თეთრი ან ფერადი ფურცლები, სადაც მოსწავლეები დაწერენ ან დახატავენ თავიანთ საიდუმლოებებს;
• ფერადი ფანქრები და მარკერები.

აქტივობის ჩატარება:

აიღეთ მყარი, საშუალო ზომის ყუთი და დაამშვენეთ ის ფერადი ქაღალდებით, სტიკერებით, ან ბავშვების ნახატებით. ყუთის თავზე შეიძლება დავაწეროთ: „საიდუმლო ყუთი“ ან „საზაფხულო საიდუმლოებები“.

შეგიძლიათ, ის მოსწავლეებთან ერთადაც დაამზადოთ, რაც უფრო მეტ ინტერესსა და ხალისს გამოიწვევს.

ყუთში გააკეთეთ პატარა ხვრელი/ადგილი, სადაც ბავშვები შეძლებენ ფურცლების ჩაგდებას ისე, რომ მათი ჩანაწერები დანარჩენებმა არ დაინახონ.

პირველივე დღეს, როგორც კი მოსწავლეები კლასში შემოვლენ, ვუამბოთ მათ „საიდუმლო ყუთის“ შესახებ. რომ ეს ყუთი განსაკუთრებულია, რომ მასში მხოლოდ ისეთი საიდუმლოებები ინახება, რომლებიც მოსწავლეებს სიამოვნებასა და სიხარულს მოუტანს. ეს შეიძლება იყოს მათი ზაფხულის საიდუმლოებები, ოცნებები ან რაიმე განსაკუთრებულის გაზიარება.

დაბნეულობის თავიდან ასაცილებლად (შესაძლებელია, ზოგიერთ მოსწავლეს გაუჭირდეს პირობის გააზრება, თუ რა უნდა დაწეროს/დახატოს) შეგიძლიათ წინასწარ მოამზადოთ კითხვები ან მაგალითები, რომლებიც მოსწავლეებს გაუმარტივებს აქტივობის შესრულებას.

ბავშვებს ასევე ვეუბნებით, რომ რასაც ყუთში ჩადებენ, იქნება პირადი და ის მხოლოდ იმ შემთხვევაში გაიხსნება და წაიკითხავენ კლასის წინაშე, თუკი მათი სურვილი და მზაობა იქნება.

მივყვეთ ნაბიჯებად:

• ფურცლების მომზადება: თითოეულ ბავშვს მივცეთ თეთრი ან ფერადი ფურცლები /სტიკერები. ვთხოვოთ, რომ დაწერონ ან დახატონ რამე, რაც ზაფხულში განსაკუთრებულად მოეწონათ, ახალი უნარები, რომლებიც შეიძინეს; ან საიდუმლო, რომელიც უნდათ, რომ გაგვანდონ.
• ყუთში ჩანაწერების ჩაშვება – როდესაც მოსწავლეები დაასრულებენ, სთხოვეთ მათ, რომ ფურცლები დაკეცონ და „საიდუმლო ყუთში“ ჩადონ. ვეცადოთ, ყველა ბავშვმა მიიღოს მონაწილეობა, რადგან არჩევანის საშუალება ნამდვილად აქვთ (წერით ან ნახატით).
• ყუთის გახსნა და გაზიარება – შეგიძლიათ გარკვეული დროის შემდეგ (მაგალითად, დღის ბოლოს ან კვირის ბოლოს), თუ მოსწავლეები მზად არიან, გახსნათ ყუთი და შემთხვევითობის პრინციპით, ამოიღოთ ერთი საიდუმლო და განიხილოთ. თუკი ავტორი იცნობს საკუთარ ჩანაწერს და სურვილი ექნება, შეუძლია თქვას, რომ წერილი თავისია.

ეს პროცესი დაეხმარება ბავშვებს ერთმანეთის უკეთ გაცნობაში და ნდობის ჩამოყალიბებაში.

• შეგიძლიათ, ბავშვებს მისცეთ არჩევანი – სურთ თუ არა თავიანთი საიდუმლოებების საჯაროდ გაზიარება. თუ რომელიმე ბავშვი სურვილს გამოთქვამს, მას შეუძლია თავისი ნაწერი წაუკითხოს თანაკლასელებს. თუ მოსწავლეები არ არიან მზად, რომ საიდუმლოებები საჯარო გახადონ, შეგიძლიათ მათი საიდუმლოებები ანონიმურად შეინახოთ და გახსნათ მხოლოდ მაშინ, როცა ისინი მზად იქნებიან.
• პრიზები /წამახალისებელი სტიმულები – შეგიძლიათ შექმნათ წახალისების სისტემა, სადაც თითოეულ ბავშვს, ვინც თავის საიდუმლოს გააზიარებს, მისცემთ პატარა პრიზს, მაგალითად, სტიკერს, მცირე სათამაშოს ან კიდევ რამე სიმბოლურ საჩუქარს.

აქტივობის ბოლოს, განიხილეთ, როგორ იგრძნეს თავი ბავშვებმა ამ აქტივობის დროს. ეს არის შესანიშნავი შესაძლებლობა, რომ მოსწავლეებს ასწავლოთ საკუთარი გრძნობების გამოხატვა და გაზიარება.

შეკითხვები რეფლექსიისთვის:

1. საიდუმლოებებისა და ემოციების შესახებ:

1. • როგორ გრძნობდი თავს, როცა შენი საიდუმლო ყუთში ჩადე?
   • იყო თუ არა რთული შენი საიდუმლოს გაზიარება? რატომ?
   • გქონდა თუ არა მოლოდინი, რომ შენ მიერ გაზიარებული საიდუმლოთი ვინმე დაინტერესდებოდა?
   • შეძლებდი თუ არა, რომ ვინმესთან პირადად გაგეზიარებინა ეს საიდუმლო?
   • რა იყო შენთვის ყველაზე საინტერესო ამ აქტივობაში?
   • დაგეხმარა თუ არა ეს აქტივობა კლასელების უკეთ გაცნობაში?
2. თავის აღმოჩენა:
   • რა გაიგე საკუთარი თავის შესახებ ამ აქტივობის დროს?
   • იყო თუ არა რამე ისეთი, რაც დაგეხმარა უკეთ გაგეგო შენი ინტერესები და გრძნობები?
   • რა ისწავლე სხვებისგან ამ აქტივობის დროს?
3. აქტივობის შეფასება:
   • რას შეცვლიდი ამ აქტივობაში, თუ შესაძლებლობა გექნებოდა?
   • როგორი გრძნობა დაგრჩა მას შემდეგ, რაც აქტივობა დასრულდა?
   • გინდა მომავალში მსგავსი აქტივობების გაკეთება?

„საიდუმლო ყუთი“ დარჩება კლასში მთელი წლის განმავლობაში და ნებისმიერ დროს, როცა მოსწავლეებს კიდევ რამე საიდუმლოს გაზიარება მოუნდებათ, შეუძლიათ გამოიყენონ ის, მაგალითად, თვეში ერთხელ ან ყოველი მნიშვნელოვანი მოვლენის შემდეგ. ბავშვები შეძლებენ ჩააგდონ ახალი ფურცლები, სადაც აღწერენ თავიანთ ახალ მიღწევებს, ოცნებებს ან ემოციებს.

ყოველი აქტივობის ბოლოს შეგიძლიათ, შეარჩიოთ რამდენიმე საყვარელი მომენტი, რომლებიც ყუთში იყო ჩანაწერების სახით და ერთად განიხილოთ.

2. ზაფხულის შთაბეჭდილებების დაფა

შეგიძლიათ ეს შაბლონები ამობეჭდოთ, ფლიპჩარტზე ან ფორმატზე დააწებოთ. ან ინდივიდუალურად დაბეჭდოთ, დაურიგოთ ბავშვებს, ისინი კი თავიანთ ბრჭყვიალა შთაბეჭდილებებს ჩახატავენ ან ჩაწერენ. საინტერესო ადგილებზე გადაღებულ ფოტოებს ჩააკრავენ და თანაკლასელებს გაუზიარებენ.

3. ,,საოცრებათა ხიდი“

ბავშვებში მეგობრობის, განსხვავებულობის მიღებისა და ერთმანეთის უნიკალურობის აღნიშვნის წახალისებისთვის სახალისო აქტივობა.

საჭირო მასალები:

• სხვადასხვა ფერის პატარა ბარათები/წებოვანი სტიკერები (ფერები შეგიძლიათ ბავშვების გემოვნებით აირჩიოთ)
• წებო
• ფლომასტერები ან ფანქრები ფერადი წარწერების გასაკეთებლად
• ფორმატი ან ფლიპჩარტი, რომელზეც ხიდის ფორმას დაახატავთ, ისე, რომ მთელმა კლასმა დაინახოს

აქტივობის პროცესი:

1. ფორმატზე ან ფლიპჩარტზე დახატეთ დიდი ხიდი. ხიდის ორივე მხარეს დატოვეთ ადგილი, სადაც ბავშვები სტიკერებს მიაკრავენ.
2. აუხსენით ბავშვებს, რომ დღეს ისინი ერთად ააშენებენ „საოცრებათა ხიდს“, რომელიც აჩვენებს, რამდენად განსაკუთრებული არიან ისინი და როგორ შეუძლიათ ერთად ძლიერი და უკეთესი კლასის შექმნა.

შეგიძლიათ, გააკეთოთ აქტივობის მოდელირება, ჯერ თქვენ დაწეროთ რაიმე მნიშვნელოვანი თქვენ შესახებ და მიაკრათ ხიდის რომელიმე მხარეს.

3. ბავშვებს დაურიგეთ ბარათები/სტიკერები და სთხოვეთ, დაწერონ რამე „საოცრება“, რაც მათშია (ეს შეიძლება იყოს კარგი საქმე, უნიკალური ნიჭი, კარგი თვისება, ან რამე საინტერესო ფაქტი მათზე). ბარათი უნდა იყოს ანონიმური. ეს დაეხმარება ბავშვებს, რომ უფრო თავისუფლად და გულწრფელად გამოხატონ თავიანთი უნიკალურობა.
4. ბავშვები სათითაოდ გამოდიან და თავიანთ ბარათებს ხიდის თაღზე აკრავენ.
5. როდესაც ყველა დაასრულებს ბარათების დამაგრებას, მასწავლებელი იწყებს ბარათების კითხვას. ბავშვები ცდილობენ, გამოიცნონ, ვის ეკუთვნის ეს ,,საოცრება“. თუ ვერ ამოიცნეს, შეგიძლიათ სთხოვოთ ბარათის ავტორს, სურვილის შემთხვევაში, გაიღიმოს ან ხელს ასწიოს.
6. ბავშვებთან ერთად განიხილეთ, რამდენად მნიშვნელოვანია ერთმანეთის პატივისცემა, უნიკალურობის აღიარება და მეგობრობა. თითოეული „საოცრება“ ამ ხიდზე აერთიანებს კლასს და აჩვენებს, როგორ შეუძლია თითოეულ ბავშვს, წვლილი შეიტანოს საერთო წარმატებაში.

შეკითხვები რეფლექსიისთვის:

– რა საოცრებები აღმოვაჩინეთ დღეს ერთმანეთზე?

– როგორ გვახალისებს და გვაერთიანებს განსხვავებულობა?

– როგორ შეგვიძლია მომავალში დავეხმაროთ ერთმანეთს, უკეთ გამოვავლინოთ ჩვენი უნიკალურობა?

ეს აქტივობა დაეხმარება ბავშვებს, ერთმანეთის უკეთ გაცნობასა და გაერთიანებაში.

როგორც ,,საიდუმლო ყუთი“, ასევე ,,შთაბეჭდილებების დაფა“ და ,,საოცრებათა ხიდიც“ შეგიძლიათ, შეინახოთ მთელი წლის განმავლობაში, როგორც მუდმივი შეხსენება ბავშვების უნიკალურობისა და ერთიანობისა.

სკოლის პირველი დღე მნიშვნელოვანია მოსწავლეებისათვის, და მსგავსი აქტივობები ამ პროცესს უფრო მარტივსა და სასიამოვნოს ხდის. ეს აქტივობა ხელს უწყობს არა მხოლოდ მოსწავლეთა დაახლოებას, მეგობრული ატმოსფეროს შექმნასა და თითოეულის უნიკალურობის აღნიშვნას, არამედ მათი ემოციური ინტელექტის განვითარებასაც.

სასწავლო გაჩერებებით ლეპბუკის (Lapbook) შექმნა მათემატიკაში თემის შესაჯამებლად გამოვიყენე.

გაჩერებებით სწავლება გულისხმობს საკლასო გარემოს იმგვარად მოწყობას, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ კლასში გადაადგილება და გაჩერებებზე შესაბამისი დავალების შესრულება.

ლეპბუკი (Lapbook) – სიტყვა-სიტყვით ითარგმნება, როგორც „დასაკეცი წიგნი“,
„კალთის წიგნი“, სხვანაირად მას საგანმანათლებლო წიგნაკსაც უწოდებენ. ეს არის ხელნაკეთი ინტერაქციული და შემოქმედებითი პროდუქტი, რომელსაც მოსწავლეები საკუთარი ხელით ქმნიან.

გთავაზობთ ინოვაციური მეთოდით ჩატარებული ღია გაკვეთილის სცენარსა და გამოყენებულ რესურსებს:

საგანი: მათემატიკა

კლასი: III

თემა: გამრავლება-გაყოფა

გაკვეთილის ხანგრძლივობა: 45 წუთი

გამოყენებული ინოვაციური მეთოდი: გაჩერებებით სწავლება და Lapbook-ის (საგანმანათლებლო წიგნაკი) შექმნა

მოსწავლეები შემთხვევითობის პრინციპით ოთხ ჯგუფად განაწილდნენ, ორი ჯგუფი წარმოადგენდა „გაყოფას“, ორი კი „გამრავლებას“.

კლასში წარმოდგენილი იყო ოთხი გაჩერება, რაც გულისხმობს ჯგუფური მუშაობისთვის მოწყობილ სივრცეებს. მაგიდებთან მოსწავლეებს ჩემ მიერ წინასწარ გამზადებული დავალებები ხვდებოდათ. წარმოდგენილი დავალებები ამოწმებდა როგორც დეკლარაციულ, ისე პროცედურულ და პირობისეულ ცოდნას და, რაც მთავარია, მასში გათვალისწინებული იყო დიფერენცირების პრინციპები.

გაჩერებები წარმოვადგინე შემდეგნაირად:

გაჩერება N1 – რა არის გაყოფა? (დეკლარაციული ცოდნა)

გაჩერება N2 – რა არის გამრავლება? (დეკლარაციული ცოდნა)

გაჩერება N3 – გაყოფის გამოყენება (პროცედურული და პირობისეული)

გაჩერება N4 – გამრავლების გამოყენება (პროცედურული და პირობისეული)

თითოეული ჯგუფი ჩერდებოდა ორ გაჩერებაზე და ასრულებდა შესაბამის დავალებას. მაგალითად, „გაყოფის“ ჯგუფი დავალებებს ასრულებდა N1 და N3 გაჩერებებზე, „გამრავლების“ ჯგუფი კი – N2 და N4 გაჩერებებზე.

თითოეულ გაჩერებაზე მუშაობისთვის მოსწავლეებს გამოყოფილი ჰქონდათ 9-10 წუთი. მასწავლებელი უწყვეტად აკვირდებოდა მოსწავლეთა ჩართულობას Lapbook-ის შექმნის პროცესში და საჭიროების შემთხვევაში დამატებით ინსტრუქციებს იძლეოდა. ჯგუფის ლიდერი უზრუნველყოფდა სამუშაოს განაწილებას ჯგუფის წევრებს შორის და ზრუნავდა გამოყოფილ დროში დავალების ეფექტიანად შესრულებაზე.

გაკვეთილის ბოლოს, ჯგუფებმა გააკეთეს პრეზენტაცია კლასის წინაშე. მასწავლებელმა დამხმარე შეკითხვებით შეამოწმა მოსწავლეთა ცოდნა. მოსწავლეები შეფასდნენ განმავითარებელი შეფასებით წინასწარ შექმნილი შეფასების რუბრიკის მიხედვით.

გთავაზობთ მოსწავლეთა ნამუშევრებს:

რატომ არის აღნიშნული მეთოდი ეფექტიანი?

• ლეპბუკი ეძღვნება კონკრეტულად ერთ რომელიმე თემატიკას, მოსწავლეები ამთლიანებენ სხვადასხვა გაკვეთილზე მიღებულ ცოდნას და აჯამებენ თემას;
• მოსწავლეებს გაჩერებებზე ხვდებათ დავალებების ბანკი, საიდანაც თითოეული მოსწავლე თავად ირჩევს საკუთარი შესაძლებლობების შესაბამის დავალებას. შესაბამისად, პროცესში ყველა მოსწავლე ჩართულია;
• მოსწავლეები სწავლობენ ჯგუფში თანამშრომლობას, სამუშაოს გადანაწილებას საერთო საქმისთვის და სხვისი შრომის პატივისცემას;
• შემდგომში, ლეპბუკის გადახედვისას, მოსწავლე ადვილად გაიხსენებს გავლილ საკითხს/თემას და მარტივად მოიძიებს საჭირო და მნიშვნელოვან კონკრეტულ მასალას.

გაკვეთილზე გამოყენებული რესურსები სასწავლო გაჩერებების მიხედვით:

• გაყოფის რაობა
• გამრავლების რაობა
• მოქმედებები გაყოფაზე
• მოქმედებები გამრავლებაზე
• შეფასების რუბრიკა
• სასწავლო გაჩერებები

ბიბლიოგრაფია:

• ბლიაძე, მ. „რა არის და როგორ შევქმნათ ლეპბუკი?“ https://mastsavlebeli.ge/?p=34888
• USAID საბაზისო განათლების პროგრამის რესურსები მათემატიკაში https://chemiskola.emis.ge/
• ლეპბუკის შექმნის ვიდეოინსტრუქცია https://www.youtube.com/watch?v=1GSboJTIwSE

ჩინეთის მეგაქალაქები, რომლებზეც ბევრი არაფერი ვიცით

„ზევით ცა არის, ქვევით კი – სუჯოუ და ჰანგჯოუ“ – დაახლოებით ასე ითარგმნება ძველი ჩინური ანდაზა, რომელიც აღმოსავლეთ ჩინეთში მდებარე ორი უძველესი ქალაქის (სუჯოუსა და ჰანგჯოუს) ზეციურ სილამაზეს აღწერს. ეს ქალაქები ცნობილია თავიანთი ისტორიული ბაღებით, ძველებური უბნებით, არქიტექტურითა და უხვწყლიანი არხებით. ისინი მდებარეობენ მდინარე იანცზის დელტაში (ქ. შანჰაიდან 100 და 150 კმ. მანძილზე) და ჩინეთის ძალიან პოპულარული ტურისტული მარშრუტების ჩამონათვალში შედიან.

ჩინეთის დედაქალაქის, პეკინის (ბეიჯინი), ჰონგ-კონგისა და შანხაის ბიზნესისა და ტურისტული ცენტრების გარდა, ჩინეთის ქალაქების უდიდესი ნაწილი ქვეყნის გარეთ მცხოვრებთა უმრავლესობისთვის უცნობია. თუ ჩინეთის უზარმაზარ ტერიტორიასა და მის ოცდასამ პროვინციას გადავავლებთ თვალს, შევხვდებით ქალაქებს, რომელთა სახელები ნაკლებად ნაცნობია თავად ჩინელებისთვისაც კი. ეს გასაკვირი არ გახლავთ, რადგან ხშირად, შთაბეჭდილებას მთელი ქვეყნის შესახებ ძირითადად დედაქალაქი და ერთი-ორი ცნობილი ქალაქი და კურორტები გვიქმნიან ხოლმე (მაგ. პარიზი და მარსელი – საფრანგეთზე გვიქმნის წარმოდგენას; ლონდონი, მანჩესტერი, ლივერპული და გლაზო – დიდ ბრიტანეთზე; ქალაქებიდან მადრიდი, ბარსელონა, სევილია და ვალენსია და კანარისა და ბალეარის კუნძულების კურორტები – ესპანეთზე და სხვა).

დღეს ჩინეთში არსებობს 40-ზე მეტი ქალაქი, სადაც 2 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს. ხოლო იმ ქალაქების რაოდენობა, რომელთა მოსახლეობა მილიონს აღემატება, 120-ს აღწევს (!) — ამდენი დიდი ქალაქი არცერთ სხვა ქვეყანაში არ გვხვდება. თუმცა, ყველაზე დიდ ქალაქებსაც კი უჭირთ ჰონგ-კონგის, შანხაისა და  პეკინის ჩრდილიდან გამოსვლა.

ამ დიდი და „უცნობი“ ქალაქების წინაშე მდგარი გამოწვევები აშკარაა – მათ სურთ, რომ მათ შესახებ ყველამ გაიგოს და მათი მნიშვნელობა ნიუ-იორკის, პარიზის თუ ლონდონისას გაუთანაბრდეს და გადაასწროს. ეს ქალაქებია – ჩუნცინი (32 მილიონი ადამიანი), ტიანძინი (11 მილიონი ადამიანი) და გუანგჯოუ (15 მილიონამდე მცხოვრები), თავისი მოსახლეობით ბევრად უსწრებენ ნიუ-იორკს, მოსკოვს, ლონდონსა და პარიზს (8-9 მილიონი მცხოვრები, საშუალოდ), თუმცა ჯერ კიდევ ჩამორჩებიან ევროპისა და აშშ-ს ქალაქებს მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობით[1].

ჩინეთი ცდილობს, რომ თავი დაიმკვიდროს მსოფლიოში, როგორც გლობალურმა ტურისტულმა და სამრეწველო ცენტრმა. ხოლო ჩინეთის უზარმაზარი „უცნობი ქალაქები, რომლებიც ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში უდიდესი მნიშვნელობის მქონენი იქნებოდნენ, იბრძვიან, რომ უცხოელი ტურისტების ყურადღება მიიპყრონ.

…და მაინც, რამ გამოიწვია ჩინეთის მსხვილი ქალაქების ასეთი სწრაფი ზრდა?
პასუხი მრავალი ფაქტორისა და მიზეზისგან შედგება – 1980-იანი წლებიდან ჩინეთი გამოირჩევა სწრაფი ურბანიზაციით. ჩინეთის რეფორმების მთავარი შემოქმედის, დენ სიაო-პინის (დენ სია პინი – 1904 -1997 წწ; – ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, ყოფილი გენერალური მდივანი და ცენტრალური სამხედრო კომისიის თავმჯდომარე, „ჩინური სოციალიზმის“ და საბაზრო რეფორმების ინიციატორი, ლ.ა.) „რეფორმებისა და გახსნილობის პოლიტიკამ“ დააჩქარა ურბანიზაციისა და სამრეწველო განვითარების პროცესი. 1980 წელს მოსახლეობის მხოლოდ 20%-ზე ნაკლები ცხოვრობდა ქალაქებში. დღეს კი ეს მაჩვენებელი 60%-ს აჭარბებს (!). ამ წლებში ასობით მილიონი ადამიანი გადავიდა სოფლიდან ქალაქში სამუშაოსა და უკეთესი საცხოვრებელი პირობების საძიებლად.

სახელმწიფო პოლიტიკა და გეგმაზომიერი ურბანული ზრდა: ჩინეთის ხელისუფლება აქტიურად გეგმავდა და ახორციელებდა ინვესტიციებს ურბანულ განვითარებაში, და ამას განიხილავდა, როგორც ეკონომიკური ზრდის ხელშემწყობ მთავარ მექანიზმს.
ინფრასტრუქტურულმა პროექტებმა — მაგალითად, მაღალი სიჩქარის მატარებლებმა (325-350 კმ/სთ-ში!) და ავტომაგისტრალებმა შესაძლებელი გახადა მოსახლეობის სწრაფი თავმოყრა დიდ ურბანულ ცენტრებში.

ჩინეთის აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე სპეციალურმა ეკონომიკურმა ზონებმა (SEZ) და რეგიონული განვითარების ინიციატივებმა (მაგალითად, იანცზის დელტა, დიდი უბის რეგიონი [Greater Bay Area]) მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ქალაქების აყვავებასა და მათი ურბანული პოტენციალის სწრაფ ზრდას (ჩინეთის აღმოსავლეთი საზღვაო სანაპიროს უდიდესი პორტები: შანხაი (上海), ნინგბო-ჯოუსანი (宁波-舟山港), ცინგდაო (青岛), ლიან-იუნ-განგი (连云港), იანთაი (烟台), ტიანძინი (天津), დალიანი (大连) ყოფილი ქ. პორტ-არტური და სამხრეთით მდებარე, ჰონგ-კონგის უშუალო მოსაზღვრე ქ. შენჟენი (深圳) – ტელეფონების ბატარეების, ელ.ავტომობილების აკუმულატორების და სხვა უახლესი ტექნოლოგიების ერთ-ერთი უმსხვილესი ცენტრია მსოფლიოში; ქ. შენჟენში მდებარეობს მსოფლიოს უმსხვილესი ტექნოლოგიური გიგანტები: Huawei, Tencent (WeChat-ის შემქმნელი), DJI (დრონების მსოფლიო უმსხვილესი მწარმოებელი) და BYD (ელექტრომობილები).

ჩინეთის ურბანული ზრდა და ქალაქური სივრცეების მრავალფეროვნება. გეოგრაფიული და ეკონომიკური ცენტრები თანამედროვე ჩინეთში

ჩინეთის ქალაქური განვითარების ტიპი მსოფლიოში უნიკალურია. ზოგიერთი ქალაქი — მაგალითად ქ. ჩუნცინი (重庆), რომელიც ცნობილია თავისი ურთულესი ტოპოგრაფიით, რელიეფითა და „საიბერპანკური“ ვიზუალით — გამორჩეულია თავისი იდენტობითა და ურბანული სიმჭიდროვით. იგი მსოფლიოს ყველაზე დიდ მეგაპოლისს წარმოადგენს თავისი ტერიტორიით (82,403 კვ. კმ. შეად: საქართველოს ტერიტორია, აფხაზეთისა და ცხინვალის ოლქის ჩათვლით, 67,900 კვ. კმ-ია, ლ.ა.).

ალბათ ყველასთვის უცნობია ქ. ჩანგშა (长沙), ათ მილიონზე მეტი მცხოვრებით (ჰუნანის პროვინცია, მაო-ძე დუნის სამშობლო)), რომელსაც ხშირად „ჩინეთის ყველაზე ბედნიერ ქალაქსაც“ ეძახიან, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის მაღალი დონის გამო. ქ. ჩანგშა წარმოადგენს ცენტრალური ჩინეთის სწრაფად განვითარებად საუნივერსიტეტო, კულტურულ და მედიაწარმოების ცენტრს. იგი ქ. ჩუნცინიდან აღმოსავლეთით, დაახლ. 900 კმ-ზე მდებარეობს.

ქ. გუიანგი (贵阳, 7 მილიონამდე მცხოვრებით, გუიჯოუს პროვინცია, სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთი) კი გვიჩვენებს ყველაზე მოულოდნელი ურბანული ზრდის მაგალითს ისეთ რეგიონში, რომელიც ისტორიულად ერთ-ერთ ყველაზე ღარიბთა შორის იყო. დღეს ქ. გუიანგს (მას ადრე, „ტყეების ქალაქს უწოდებდნენ) უკვე ჩინეთის „მონაცემთა დედაქალაქს“ უწოდებენ. მას ხშირად მოიხსენებენ, როგორც „მონაცემთა ჰაბს“ ან „მონაცემთა დედაქალაქს“. ქალაქმა მიიზიდა ტექნოლოგიური გიგანტების (Huawei, Tencent, Apple, Alibaba) მონაცემთა ცენტრები. ძლიერი ციფრული ინფრასტრუქტურა. ელექტროენერგიის დაბალი ღირებულება და გრილი კლიმატი (ზაფხულის საშუალო ტემპერატურა დაახლ. 24-25C გრადუსი) ხელს უწყობს დიდი მოცულობის სერვერების ჰაბების მოწყობასა და სერვერული ოპერაციების განხორციელებას. ქ. გუიანგში ექსპერიმენტის სახით მიმდინარეობს „სმარტქალაქის“ საპილოტე პროგრამების რეალობაში გამოცდა: ინტეგრირებული სატრანსპორტო სისტემები, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების AI-ანალიზი, მონაცემებზე დაფუძნებული მართვა.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთის სხვა ქალაქები, როგორებიცაა – ლანჯოუ (兰州) — მდინარე ხუანხეს სანაპიროზე („დასავლეთის გასაღები“, რადგან ის ჩინეთის დასავლეთ რეგიონებისთვის კარიბჭის როლს ასრულებდა, „აბრეშუმის დიდი გზაზე“), და ქ. კუნმინი (昆明) — ცნობილი, როგორც „მუდმივი გაზაფხულის ქალაქი“ იუნნანის პროვინციაში, რომელიც სამხრეთ ჩინეთის კარიბჭეა სამხრეთ აზიისკენ (ესაზღვრება ბირმას, ლაოსსა და ვიეტნამს).

ჩინეთის ქალაქების თავისებურება – ეკონომიკური მეგარეგიონები, ახალი ტიპის ურბანული ქსოვილი

ჩინეთის განსაკუთრებულობა არ სრულდება მხოლოდ ცალკეული ქალაქების სიმრავლით, მის ეკონომიკურ იდეოლოგიაში დიდი მნიშვნელობა აქვს ე.წ. ეკონომიკური მეგარეგიონების ფორმირებას, რომლებიც ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქალაქთა სისტემებია და გამოხატული სპეციალიზაცია ახასიათებთ. ამ მეგარეგიონებში ურბანული სივრცე ფუნქციონირებს როგორც ერთიანი ეკოსისტემა, სადაც მრავალი მილიონიანი ქალაქი მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან და მეგარეგიონის თითოეულ წევრს მკაცრად ჩამოყალიბებული და განსაზღვრული ფუნქცია აქვს.

ჩინეთის ძირითადი მეგარეგიონებია:

• მარგალიტის მდინარის დელტა (Pearl River Delta): მოიცავს ჰონკონგს, შენჟენს, გუანჯოუს და მაკაოს.

• მდინარე იანცზის დელტა (长三角): მოიცავს შანხაის, ჰანჯოუს, სუჯოუს და ნანჯინის (ჩინეთის ყოფილი, ე.წ. „სამხრეთის დედაქალაქი“) გარშემო გაერთიანებულ ქსელს.
• პეკინი-ტიანძინი-ხებეის რეგიონი (京津冀协同发展区): დედაქალაქისა და მისი მიმდებარე ქალაქების ეკონომიკური ინტეგრაციის მაგალითი.

ინფორმაცია 1: მეგარეგიონები ხშირად სპეციალიზდებიან სხვადასხვა წარმოებაში — მაგალითად, მარგალიტის მდინარის დელტა მეტად ტექნოლოგიური და საექსპორტო წარმოების ზონაა, იანცზის დელტა კი ინდუსტრიული და ლოგისტიკური ჰაბია.

„ქალაქის“ განსხვავებული განსაზღვრება — ადმინისტრაციული მოცულობის ფენომენი

საინტერესოა ჩინეთში „ქალაქი“ (城市 ან 市 – “ჩანგ-შ”) ხშირად გულისხმობს არა მხოლოდ ურბანულ ცენტრს, არამედ მასთან ერთად სოფლებთან და პატარა დასახლებებთან ერთად დიდ ადმინისტრაციულ ერთეულს. ამის საუკეთესო მაგალითია მრავალმილიონიანი ქ. ჩუნცინი (სახრეთ-ცენტრალური ჩინეთი, მდ. იანცზიზე), რომლის ადმინისტრაციული საზღვრები იმდენად დიდია, რომ ზომით ავსტრიას უტოლდება. შესაბამისად, ოფიციალურ სტატისტიკაში მითითებული „ქალაქის მოსახლეობა“ ხშირად მოიცავს ურბანულ ზონას, აგრეთვე სოფლებს, გარეუბნებსა და ქალაქგარე დასახლებებსაც.

ინფორმაცია 2: ამგვარი განსაზღვრება ართულებს საერთაშორისო შედარებებს, რადგან სხვა ქვეყნები, როგორც წესი, ქალაქის სტატისტიკას მხოლოდ ცენტრალურ ურბანულ ზონებზე ამზადებენ.

ზოგადად, თუ ჩინეთის დიდ და „უცნობ“ ქალაქებზე ვისაუბრებთ, აღსანიშნავია ისიც, რომ მათი მნიშვნელობა როგორც ჩინეთში, ისე მსოფლიოს მასშტაბით, უზომოდ მნიშვნელოვანია და ამავე დროს მზარდი. ექსპერტთა პროგნოზებით, ჩინეთის მეორე რანგის დიდი ქალაქები განვითარების შემდგომ ეტაპზე ქვეყნის ძირითადი მამოძრავებლები გახდებიან.

ეროვნული პოლიტიკის მხარდაჭერით, ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციებისა და ტალანტის მოზიდვის სტიმულების ფონზე, ისეთ ქალაქებში, როგორებიცაა – ჩენგდუ, ჰანჯოუ, ვუხანი და სუჯოუ სწრაფად ვითარდება მაღალტექნოლოგიური ინდუსტრიები, უმჯობესდება ცხოვრების ხარისხი და ეს ქალაქები რეგიონული ლიდერები ხდებიან. მიუხედავად არსებული გამოწვევებისა, მათი სამომავლო პერსპექტივა მძლავრია — მათი ამოცანა არაა პირველი რანგის მეგაპოლისების ჩანაცვლება. მათი მიზანია ბალანსირებული, მრავალცენტრიანი ურბანული სისტემის შექმნა და ჩინეთის თანაბარი განვითარების ხელშეწყობა. უკვე არის იმის ნიშნები, რომ ჩინეთის „ახალი“ დიდი ქალაქების წინსვლა და განვითარება გადამწყვეტ როლს შეასრულებს ქვეყნის მომავალ განვითარებაში.

[1] ქ. ჩუნცინი (ჩინეთი): მოსახლ. 32 მილიონი ადამიანი; მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) – 440 მილიარდი აშშ $/ წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე: US $14,000/წელიწადში. ქ. ნიუ-იორკის მეტროპოლიური ტერიტორია (აშშ): მოსახლ.19 მილიონი ადამიანი; მშპ – US $2.3 ტრილიონი აშშ დოლარი /წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $120,000 დოლარი/წელიწადში. ქ. ლონდონი (დიდი ბრიტანეთი); მოსახლ. 8.9 მილიონი;            მშპ -US $937 მილიარდი/წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $100,000 დოლარი/წელიწადში; ქ. შანჰაი (ჩინეთი), მოსახლ.: 29.87 მილიონი (მეტროპოლია); მშპ – US $757 მილიარდი დოლარი; შემოსავალი ერთ სულზე – US $30,486 აშშ დოლარი /წელიწადში. ყველა მონაცემი 2024 წლისაა.

ქუთაისელი მოქანდაკე არსენ ფოჩხუა, რომელიც ეროვნულ სიმფონიურ ორკესტრში მევიოლინეც ყოფილა, აფხაზეთში კონცერტის შემდეგ, სეირნობისას, კოლხური ბზისგან გამოთლილ გასაყიდ დანებს გადასწყდომია. მასთან ერთად მყოფ ლადო გუდიაშვილს (ქაშუეთის ტაძარს ისინი ერთად ხატავდნენ) უთქვამს, ამ დანას შენეული ჩუქურთმა დაამშვენებდაო. შეუძენიათ ის უბრალო დანა, რომელიც ბატონ არსენს ამგვარად მოუჩუქურთმებია:

სურ.1.

არ ვიცი, რამდენად შეიძლება გაიზომოს მანძილი ვიზუალური ხელოვნების ამ ნიმუშსა და ატენის სიონის ირმისგამოსახულებიან ბარელიეფებს (ახ. წ. VII ს.) შორის, მაგრამ ჩამესმის და ვხედავ, როგორ მოდენის ჩემკენ ალუზიურობისა თუ რიზომატულობის სიო გალაკტიონის ლექსის[1] სტრიქონებს: „ვინაც გაიგებს ჩუქურთმას ქართულს, ის პოეზიას ჩემსას გაიგებს“. არსენ ფოჩხუას მიერ გამოსახულმა სცენამ შესაძლოა მისი პოეზიისკენ და უფრო შორსაც წაიყვანოს ადამიანი. წარუძღვეს მითების სამყაროსკენ, სადაც მოსწონთ, უყვართ, სწყინთ, სძულთ ან ერთი მზერისთვის სასიკვდილოდაც იმეტებენ. ერთ ამგვარ მითზე თავად გალაკტიონი გვიყვება. ეს აქტეონისა და არტემიდას მითია:

„როცა აკტეონი, ძეჲ არისტეას,

ლაღად მიდიოდა ტყეში სანადიროდ,

უცებ დაინახა თეთრი არტემიდა,

თავის ნიმფთა შორის იგი ბანაობდა

ძველი პართენონის მსუბუქ ნაკადებში.

შედგა აკტეონი, თვალნი დაებინდნენ.

იგი მოჯადოვდა უცხო სანახავით.

მაგრამ ის დასაჯა იმავ ღვთაებამა:

იქცა აკტეონი ირმად მშვენიერად,

ძაღლებს აკტეონი მსხვერპლად შეეწირა,

იგი დაეფლითათ ძაღლებს იმისსავეს.

ვიცან, გალაკტიონ, შენში აკტეონი –

შენ გსჯის ყოველივე, როგორც სიყვარული,

შენგნით დაწვრთნილები ყეფენ მოუსვენრად –

ისევ შენთვისსავე – ავი ძაღლებია“.

არ ვიცი, ძვირფას მკითხველს რა განცდას გაუჩენს ან რას გაახსენებს ლექსის ბოლო სტროფი და მისი ლირიკული პერსონაჟი – პოეტი, რომელიც საკუთარ თავს ტუისტური ხერხით (როგორც მეორე პირს) მიმართავს, ან რამდენად გაახსენებს იგი გალაკტიონის მოღვაწეობის ისტორიულ კონტექსტს, რომელშიც შემოქმედი აქტეონის სიმძაფრით განიცდიდა გარშემო მყოფთაგან ასე უხვად გამეტებულ სასიკვდილო ჭრილობებს, მე კი ამ ამბავმა მომაგონა მიხეილ ქურდიანის პოეტური ნიმუში: „არტემიდე და აკტეონი“. ავტორს იქვე ფრჩხილებში ჩაუსვამს ქვესათაური: „ძველი ტკივილის ფრაგმენტი“. ნამდვილად წასაკითხი ტექსტია, რომლის ამონარიდს აქვე მოვიტან:

„შორით შეგნიშნე, შემოსილი შინდისფერ შუქით. შენით შეშლილი შეღამება გშვენოდა შიშველს, იდექი ისე მიმზიდველი და სრულყოფილი, როგორც შედევრში – დისონანსი სწორუპოვარი: ქალღმერთი – აღმართი, როცა აღმართი ღმერთისაკენ მიმავალს ნიშნავს… ტყე ამეტყველდა, საიდუმლო გაგანდო ჩემი… მაქციე ირმად, მე მიღალატეს მეგობრებმა, მესროლეს, მომკლეს, როცა ძაღლებს არ გავექეცი… დღეს შენი მღვიმის ცივ იატაკზე გაფენილია ჩემი ტყავი, შენ მასზე წევხარ, როგორც ეტრატზე „ოდისეას“ ერთი ფრაგმენტი“ (1972).

დიახ, ეს ტექსტი ბერძნული მითის ალუზიად შეიძლება ჩავთვალოთ და ჩვენს მოწაფეებთან ერთად საფიქრალად დავიტოვოთ საკითხი, მაინცდამაინც ირმად რატომ გადააქცია არტემისმა (რომაული ვერსიით, დიანამ) აქტეონი, როდესაც თავად იგი გამოისახებოდა ფურირმის სახით. ირმად აქცია და ერთგულ მონადირეებს მოაკვლევინა.

ქართულ მითოლოგიაში ირმის ამბავი სულ სხვაგვარად, არტემისის ამბის საპირისპიროდ იყო. ირემს დალი მფარველობდა, ჭკვიანმა და იღბლიანმა მონადირემ კი იცოდა, რომ ეს ცხოველი არ უნდა მოეკლა, რადგან იგი სასწაულმოქმედი იყო, ფეხებით ებჯინებოდა ქვესკნელს, ხოლო რქებით – ზესკნელს. სამი სკნელის შემაერთებელს, ქალღმერთის რჩეულს, მონადირე განძთან მიჰყავდა. ზოგჯერ რქებზე ჯვარიც გამოესახებოდა და დიდებასაც აპოვნინებდა. ფარნავაზის სიზმარი გავიხსენოთ ან ქართული ზღაპარი „ირმისა“, რომელშიც ირმის ძუძუნაწოვი გმირი სასწაულებს სჩადის, თავგანწირული მეგობარია და ბოროტებას ამარცხებს, ან კიდევ „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“, რომლის ავტორი ამაოდ არ უნდა ახსენებდეს არტემისს, რომელიც არის „ღმერთი ირმისა მოისარი“[2]. არ უნდა დაგვავიწყდეს, ოსური ნართების ეპოსიც, რომლის მიხედვით, მგლის რძეში ნაწრთობი სოსლანი ოქროსბეწვიან ირემს აჰყავს სავხოხის მაღალ მთაზე, სადაც მზის ასული აცირუხსი ცხოვრობს[3].

გუდამაყრელი მონადირე ირემს დაინახავს, მოსწევს ბოძალს, მაგრამ არ გავარდება, ირემს კი რქებზე სანთლები დაენთება. ირემი მონადირეს ცირასების მთის წვერისკენ გაუძღვება. მთაზე ირემი გაუჩინარდება, მის ნაცვლად კი მტრედი მოფრინდება, რომელიც ჩოხის წმინდა გიორგის სახებაა. მონადირე სოფელში წამოიყვანს მტრედს და წმინდა გიორგის სალოცავს დააარსებს (თსუფა: 25538).

ამ გადმოცემაში რქასანთლიან ირემს წმინდა გიორგის ცხოველად მიიჩნევენ და მისი მოკვლა კატეგორიულად აკრძალულია. ბატონი ზურაბ კიკნაძის აზრით, ნადირობა არც ბიბლიის მიხედვით ყოფილა „უფლისათვის მოსაწონი საქმიანობა. „პირველი მისი ხსენება აგრესიული ნებროთის სახელს უკავშირდება (დაბ. 10: 8-9); მეორედ მონადირეს ესავის პიროვნების სახით ვეცნობით – შეფასება აშკარად ნეგატიურია: არ არის შემთხვევითი, რომ მარჯვე მონადირე ესავი – ველების კაცი – დაწუნებულია უფლის მიერ, ხოლო იაკობი, კარვებში მცხოვრები (დაბ. 25: 27) – მოწონებულია და არჩეულია ერის მამამთავრად. უფალს იმიტომ არ მოსწონდა ნებროთი, რომ მან „დაიწყო ძალის გამოჩენა ქვეყანაზეო“, – აცხადებს ბატონი ზურაბი (კიკნაძე 2004: 324)[4].

მოკლედ, ქართული მითოსი სჯის ირმის მკვლელებს, მითოსური ალუზიები კი თავს ძალუმად იჩენს მხატვრულ ლიტერატურაში. ვაჟა-ფშაველას პოემა „მონადირის“  მთავარი პერსონაჟი თორღვა განთქმული მონადირეა, 399 წმინდა ცხოველი მოუკლავს. იგი ნახულობს საოცარ სიზმარს: სანადიროდ წასული, წააწყდება ირმების ჯოგს, რომელსაც ნადირთ პატრონი ქალი მწყემსავს. ჯოგიდან განაპირებული ერთი „რქამნათი“ ირემი ისე გააბრაზებს ნადირთ პატრონს, რომ იგი ცხოველს დაწყევლის: „ანაწერიმც ხარ აგრია ზეგვე თორღვაის თოფისაო“ (ვაჟა 1930: 33-34).თორღვას ასეთი სიზმარი ბევრჯერ ასცხადებია და ახლაც მოუთმენელი სიხარულით ელის მის ასრულებას, მაგრამ ეს სიზმარი ხუთი წლის წინანდელ საბედისწერო ნადირობასაც ახსენებს, როცა თორღვამ გამორჩეული („რქასანთლიანი“) ირემი მოკლა. ნადირის მოკვლისთანავე მას გამოეცხადა ხელყავარჯნიანი თეთრწვერა ბერი, რომელმაც დაწყევლა: „რაად მამიკალ ზვერია?! …ჰნახოდი, ბეჭშია შენი ცოლ-შვილი სწერია!“ (ვაჟა 1930: 36). თორღვა ნანობს დანაშაულს, ადგილის დედის სახელზე სანთლებს ანთებს, ჩოქვით შემოუვლის ნასაყდრალს, წლისთავზე კურატსაც შეუთქვამს, ოღონდ ცოდვა ეპატიოს და ხიფათი აირიდოს. უფრო მეტიც: სრულ ხუთ წელიწადს სინანულსა და თვითგვემაში ატარებს და თოფს ზედაც არ უყურებს, მაგრამ ბერიკაცის წყევლა მაინც აუხდება – ამოუწყდება ცოლ-შვილი და მარტოდმარტო დარჩება.

„მე რა ვიცოდი იმ რქათი, თუ ნაკურთხ იყვნენ ღვთისანი!“ – მისი ეს სინანული კი დაგვიანებულია!

სტატია გალაკტიონის გახსენებით დავიწყე და სათქმელი მისივე ტექსტით უნდა შემოვრკალო. ხომ გვახსოვს, ერთგან რას წერს: თავისუფლება სულს ისე მოსწყურდა, ვით დაჭრილ ირმების გუნდს – წყარო ანკარაო… უდავოა, რუსთაველის მსგავსად, ამ შედარებას ისიც დავითის ყველაზე მშვენიერი ფსალმუნიდან აიღებდა. ერთგან ვთქვი, რომ ტარიელისადმი თქმული ფრიდონის გამოსათხოვარი სიტყვები: „შენთვის ასრე მომსურდების, წყაროსათვის ვით ირემსა“, – ბიბლიური ალუზიაა და სათავეს დავითის ქართული თარგმანის 41-ე (მასორული რედაქციით კი 42-ე) ფსალმუნიდან იღებს[5].

იოვანე ბერაის მიერ 973-976 წლებში გადაწერილ შატბერდის კრებულში კი ამ ტროპის შემდეგი სახისმეტყველებითი კომენტარია წარმოდგენილი: „სახისმეტყუელმან თქუა ირემისაჲ, ვითარმედ ჯეკმა[6] მტერ არს გველისა. და რაჟამს იხილის და ივლტინ გუელი და შთაჴდის ჴურელად, მივიდის ირემი იგი და აღივსნის ფერდნი თჳსნი წყლითა წყაროჲსაჲთა და მივიდის ჴურელად, სადა იგი გუელი დამალულ არნ და დაასხის წყალი იგი და აღავსის ჴურელი იგი, ვიდრემდე გამოჴდის გუელი იგი და დათრგუნის ფერჴითა და მოკლის“.

ნუ დაეჭვდებით, გადამოწმებული სიმართლეა! აი, ბმულიც:

სახისმეტყველებას უჩემოდაც ჩასწვდებოდით – ირემი მაცხოვარია და ბოროტება ვერ გაიმარჯვებსო!

ამ სტატიის სათქმელიც ის არის, „ბოროტისათვის შეკრული“ ვიყოთ და „სიკეთისათვის – უხვად გზაგახსნილი“, ხოლო ის, ვინც მტრის რისხვა-მუქარას მედგრად დაუხვდება, აქტეონზე გამძლე ირემია. მათი დამმდრეკი მონადირე ბოროტებაა, რომელიც დღეს თუ ხვალ აუცილებლად დამარცხდება. ადგილის დედა და მაცხოვარიც აქვე არიან.

სურ. 2. ფრიდა კალო, „დაჭრილი ირემი“[7].

[1]„ვით არ მიყვარდეს სამშობლო ჩემი“

[2]ამ საკითხთან დაკავშირებით იხ. თამარ ოთხმეზურის წერილი, „ფსევდონონესკომენტარები —ქრისტიანთაგზამკვლევიბერძნულმითოლოგიაში“.

[3]ოსურინართები 1988:143, იხ. ღვთისო მამისიმედაშვილი: https://www.nplg.gov.ge/greenstone3/library/collection/civil2/document/HASH010e3ffcbf3ff582df479482;jsessionid=821AEE98B8602C83188CBE60FC04CB59?ed=1

[4]ზურაბ კიკნაძე.,ქართული ხალხური ეპოსი, გამომცემლობა „ლოგოს პრესი“, თბ., 2001.

[5] მარიამ გოდუაძე, წყაროსათვის ვით ირემსა, https://mastsavlebeli.ge/?p=10303

[6] ჯეკმა – (ძვ. ქართ.) ძლიერ, ფრიად.

[7]ვიზუალური გამოსახულების აუდიოაღწერა: ფრიდა კალოს ტილოზე „დაჭრილი ირემი“ გამოსახულია ირემი მხატვრის პირისახით და რქებით. იგი რუხი ფერისაა და დგას დიდი,  გამხმარი ხეების ორ რიგს შორის. ხეების მიღმა ლაჟვარდისფერი ზღვა და ღრუბლიანი ცა მოჩანს. ირემს ცხრა ისარი არჭვია, ჭრილობებიდან კი სისხლი სდის, მაგრამ არ ნებდება.