არავერბალური კომუნიკაცია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საკლასო გარემოს შექმნაში წარმატებული სწავლებისთვის. სკოლის მასწავლებლებისთვის არავერბალური ენის ფლობა აუცილებელია, რადგან მოსწავლეებს შეუძლიათ ამ ენის დახმარებით „ამოიკითხონ“ მასწავლებლის ქცევა, განწყობა, დამოკიდებულება. მასწავლებლებმა მეტი უნდა იცოდნენ იმ როლზე, რასაც არავერბალური კომუნიკაციას სწავლებაში აქვს და ეცადონ თავიანთი, გაუცნობიერებელი პროფესიული ჟესტები თუ კომუნიკაციის სხვა ფორმები, გააზრებულ ქცევებადდ აქციონ, რათა გაკვეთილი უფრო ეფექტური გახდეს.
არავერბალური კომუნიკაციაა ჟესტების ენა, მიმიკა, პოზაი, ვიზუალური კონტაქტი, ხმის ტემბრი, შეხება, რომლითაც რაღაცის ემოციურ ნარატივს გადმოვცემთ.
ამერიკელმა ანთროპოლოგმა რეი ბერდვისტელმა გააანალიზა და სისტემური სახე მისცა ინფორმაციას არავერბალური კომუნიკაციის შესახებ. მან დაადგინა, რომ ინტერპერსონალური კომუნიკაციის ვერბალური კომპონენტი 35%-ს შეადგენდა, ხოლო კომუნიკაციის დროს გადაცემული ინფორმაციის 65%-ზე მეტი არავერბალური გზით გადაიცემოდა. მარტივად რომ ვთქვათ, მნიშვნელოვანია არა ის, რაც ნათქვამია, არამედ ის, თუ როგორ არის ნათქვამი.
ჟესტების ენის ცოდნა საშუალებას გვაძლევს უკეთ გავუგოთ თანამოსაუბრეს და წინასწარაც კი გავთვალოთ ის, თუ რა შთაბეჭდილებას მოახდენს მასზე ჩვენი ნათქვამი რაიმე თემაზე საუბრის დაწყებამდე. არავერბალური მინიშნებების სწორი ინტერპრეტაცია აუცილებელია ეფექტური კომუნიკაციისთვის.
არავერბალური კომუნიკაციას, მაგალითად, ჟესტების ენას, ადამიანები ცხოვრების ყველა სფეროში ვიყენებთ, მათ შორის სკოლაში. მაგალითად, არავერბალური კომუნიკაცია უცხო ენის სწავლის განუყოფელი ნაწილია. უცხო ენის შესწავლა არ არის მხოლოდ ლექსიკისა და გრამატიკის დაზეპირება. უცხო ენა არის კულტურა, ხოლო კომუნიკაციის არავერბალური ენა, როგორც სამიზნე ენის ქვეყნის კულტურის ნაწილი, სწორად უნდა ისწავლებოდეს საკლასო ოთახში.
არავერბალური კომუნიკაციის ენა უნივერსალური როდია. მას აქვს ეროვნული მახასიათებლები, რომლებიც უნდა იქნას გათვალისწინებული უცხოელებთან ურთიერთობისას. ამ სპეციფიკის არცოდნამ შეიძლება შექმნას მნიშვნელოვანი ბარიერები წარმატებული კომუნიკაციისთვის.
გარდა ამისა, არავერბალური ტექნიკა შეიძლება ძალიან ეფექტური იყოს თვით სწავლების პროცესში. ეს იმის გამო ხდება, რომ ბავშვებისთვის დამახასიათებელია გარემოს გამახვილებული აღქმა. ბავშვები იოლად ფოკუსირდებიან სხვა ადამიანების სახის გამომეტყველებაზე, ჟესტებზე. მათ გონებაში სწრაფად უკავშირდება ერთმანეთს ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის რგოლები.
მასწავლებელმა არასდროს უნდა დაივიწყოს, რომ არსებობს არავერბალური კომუნიკაციის ენა, რომელიც შეიძლება იქცეს წარმატებულ იარაღად იგივე უცხო ენების სწავლების დროს, მით უფრო, რომ მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანია ისეთი „წვრილმანი“, თუ როგორ გამოიყურება ის კლასში, როგორ დგას, ზის ან იყენებს თავის ხმას, ღიმილს.
მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის არავერბალური კომუნიკაცია რამდენიმე არხით ხერხდება: მიმიკით, შეეხებით, ჟესტებით, საკომუნიკაციო მანძილით, ინტონაციით, ვიზუალური ურთიერთმოქმედებით.
ამერიკელი მეცნიერი, ალბერტ მეიერაბიანი აღნიშნავს, რომ ჟესტების ხშირი გამოყენება ასოცირდება უფრო მეტად ისეთი გაკვეთილის სტილთან, რომელიც ხელს უწყობს სიმპათიის გაჩენას და თანამშრომლობას კლასთან. ასევე, ის აანალიზებს, რომ მასწავლებლის სახის გამომეტყველება (მაგალითად, გაღიმება) უფრო მეტ ყურადღებას იქცევს და უფრო ხშირად განაწყობს მოსწავლეს პასუხისთვის, ვიდრე ბევრი სიტყვის მოშველიება, ანდა, რაც უფრო ხშირად იყენებს მასწავლებელი დაფას, მით ნაკლებად ეფექტურია გაკვეთილი არავერბალური კომუნიკაციის არარსებობის გამო.
ვიტი და უილესი ამტკიცებენ, რომ მასწავლებლის არავერბალური ქცევა (ახლო მანძილიდან კომუნიკაცია, ღიმილი, თვალით კონტაქტი, ჟესტები) ძალიან ეფექტურია მასწავლებლისთვის მოსწავლეების ყურადღების მოსაზიდად. ბევრ მასწავლებელს, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, შემჩნეული აქვს, რომ თუ, მაგალითად, ის დგას ან მოძრაობს მერხებს შორის, მოსწავლეები უფრო მეტად არიან ჩართულნი საგაკვეთილო პროცესში და გრძნობენ კავშირს მასთან. ხოლო თუ ის ზის, მაშინ მასსა და კლასს შორის ურთიერთქმედება შესამჩნევად მცირდება.
მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა არავერბალური ყურადღება მიაქციოს არა მხოლოდ პირველ მერხებზე მსხდომ მოსწავლეებს, არამედ კონტაქტი დაამყაროს თითოეულ მოსწავლესთან.
ჟესტების სისტემას განსაკუთრებული ადგილი უკავია მასწავლებლის არავერბალური კომუნიკაციის სისტემაში. მოსწავლეებისთვის მასწავლებლის ჟესტი არის მათ მიმართ დამოკიდებულების ერთ-ერთი ყველაზე თვასაჩინო მაჩვენებელი.
გრანტი და ჰენინგი აღნიშნავენ, რომ მასწავლებლის ინფორმაციის 82% გადმოიცემა ჟესტებით, განსაკუთრებით გრძნობების გამოხატვისას. პირველი წუთებიდან მასწავლებლის ჟესტების ხასიათი ქმნის გარკვეულ განწყობას კლასში. თუ მასწავლებლის მოძრაობები ნერვიულია, მაშინ კლასშიც დაძაბულობაა.
ჟესტები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მოსწავლეთა ყურადღების უზრუნველყოფაში, ვინაიდან ჟესტის ემოციურობა იწვევს აუდიტორიის ყურადღების კონცენტრირებას. ყურადღების ორგანიზების საშუალებებს შორის თითქმის ყველა მასწავლებელი აქტიურად იყენებს ისეთ ჟესტს, როგორიცაა მითითების, იმიტაციის, რაღაცის ხაზგასმის გამომსახველი ჟესტი. ჟესტის დახმარებით მასწავლებელს უჩნდება სავალდებულო უკუკავშირი მოსწავლესთან (თავის დაკვრა, დაფასთან მოწვევის ჟესტი და ა.შ.), ზრდის მის ინტენსივობას (დასტურის, შეფასების ჟესტები) ან ჟესტით ის წყვეტს მასთან კონტაქტს.
მასწავლებელის მოსწავლეებთან ურთიერთობისას ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს მეტყველების ტონს. ამის შესახებ ახალბედა მასწავლებელმაც კი კარგად იცის. ინტონაციამ მოზრდილთა შორის კომუნიკაციაში შეიძლება მოიტანოს ინფორმაციის 40%-მდე, მაგრამ ბავშვთან კომუნიკაციისას ინტონაციის გავლენა კიდევ უფრო იზრდება.
ინტონაციით ვლინდება დამოკიდებულება, რომელიც თან ახლავს მასწავლებლის სიტყვას. ბავშვი საოცრად ზუსტად სცნობს მოზრდილების დამოკიდებულებას მის მიმართ ინტონაციით. ბავშვს აქვს განსაკუთრებული „ემოციური ყური“.
არავერბალური ენა ძალიან სასარგებლო აღმოჩნდა არა მხოლოდ გაკვეთილზე პოზიტიური ატმოსფეროს შესაქმნელად, არამედ მოსწავლეთა შესწორების დროს (პასუხის გაცემისას). მაგალითად, უცხო ენის მასწავლებელმა გაკვეთილზე შეიძლება გამოიყენოს არავერბალური შესწორების რამდენიმე მეთოდი:
– თითებით კორექცია. ფაქტპბრივად, აჩვენებთ მოსწავლეებს, თუ სად დაუშვეს შეცდომა საუბრის დროს. შეგვიძლია ეს დავანახოთ თქმის გარეშე, ანუ არ შევაწყვეტინოთ მოყოლა. ჩვენ ასევე შეგვიძლია ხელი მივმართოთ კლასისკენ და თითის დახრით აღვნიშნოთ მოსწავლის გამოთქმული ყველა სიტყვა. თუ მოსწავლემ რაიმე სიტყვა გამოტოვა, ძალიან ადვილი იქნება იმის მითითება, თუ სად დააკლდა სიტყვა და ეს მას უფრო გაუადვილდებს მდგომარეობის გამოსწორებას. ეს მეთოდი ასევე გამოდგება იმ შემთხვევაში, თუ გვსურს რომ მოსწავლეებმა გამოიყენონ შემოკლებული ფორმები, როგორიცაა I’mworking და არა Iamworking.
– ჟესტები/მიმიკა სასარგებლოა, როდესაც არ გვინდა შევაჩეროთ მოსწავლეები, მაგრამ მაინც უნდა ვაჩვენოთ, რომ მათ შეცდომა დაუშვეს. ხშირად მასწავლებლის შეშფოთებული ან საეჭვო მზერა საკმარისია იმისთვის, რომ მოსწავლემ გააცნობიეროს – მან შეცდომა დაუშვა. ასევე, მასწავლებლის ღიმილი შესანიშნავად მუშაობს მაშინ, როდესაც მოსწავლე სწორად პასუხობს, მაგრამ მაინც ეეჭვება რაღაც.
მოსწავლეებთან ერთად მასწავლებელს შეუძლია შექმნას ჟესტების საკუთარი ნაკრები, ი ენა. მაგალითად, ხელის ზურგს უკამ მოქნევის ჟესტი შეიძლება წარსული დროის გამოყენებას აღნიშნავდეს, ანდა ხელების განზე გაშლა – Continuous ჯგუფის დროებს.
– ექო-კორექცია – კვლავ უცხო ენის მსწავლელ მასწავლებელთა მაგალითზე: მოსწავლის მიერ დაშვებული შეცდომის გამოსასწორებლად, შეგიძლიათ გაიმეოროთ ფრაზა (ფრაზის ნაწილი), სადაც შეცდომა დაუშვეს, მაგრამ მხოლოდ აღმავალი ინტონაციით. ამით ფრაზა შეკითხვასავით გაიჟღერებს და მოსწავლე მიხვდება, რომ დაშვებულია შეცდომა. ეს ტექნიკა სასარგებლოა, როდესაც დარწმუნებული ხართ, რომ მოსწავლეს შეუძლია შეცდომის გამოსწორება. ამ ტიპის შესწორება ძალზე ეფექტურია, მოსწავლეები დაუყოვნებლივ ხვდებიან, რა არის გამოსასწორებელი.
ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კომუნიკაციის არავერბალური ასპექტი დიდ ადგილს იკავებს მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთქმედების პროცესში. მათი მუშაობის ხელშესაწყობად, მასწავლებელს უნდა შეეძლოს ბავშვებთან ურთიერთობა საუბრის გარეშე, თვითონაც უნდა გაითვალისწინოს არა მხოლოდ მოსწავლის მეტყველება, არამედ მისი ყოველი ჟესტი და მზერა, ასევე მკაცრად აკონტროლოს საკუთარი არავერბალური ქცევა.
კომუნიკაციურად კომპეტენტური მასწავლებლის განკარგულებაშია არა ერთი, არამედ ორი კომუნიკაციის ენა. ამასთან, ვერბალურსა და არავერბალურს შორის ურთიერთმოქმედების საკითხები სამეცნიერო და პედაგოგიურ ლიტერატურაში ჯერ კიდევ საკმარისად შესწავლილი არ არის.
-მასწავლებლის არავერბალური კომუნიკაციის სისტემაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს სახის გამომეტყველებას, მზერას, რომლითაც შეგიძლია ნათლად გამოხატო დამოკიდებულება მოსწავლის მიმართ. ვიზუალური ურთიერთქმედება (თვალის კონტაქტი) კომუნიკაციის პროცესის უაღრესად მნიშვნელოვანი კომპონენტია.
ადამიანი იღებს მგრძნობიარე შთაბეჭდილებების დაახლოებით 80%-ს სწორედ მხედველობის საშუალებით. თვალები ასევე ემოციის და განწყობის გამოხატვის მნიშვნელოვანი ორგანოა. თანამედროვე მონაცემებით, მზერა მაკონტროლებელი გავლენის როლს ასრულებს, რაც უკავშირდება პარტნიორის ქცევას და კომუნიკაციაში მისი ჩართულობის ხარისხს. ძალიან მნიშვნელოვანია გამოხედვის როლი რეპლიკების გაცვლაში, სადაც ის ასრულებს სიგნალის ფუნქციას, მონაწილეობს ინტიმურობის გამოხატვაში და დისტანციის დარეგულირებაში. მასწავლებლის მზერის გავლენა დამოკიდებულია საკომუნიკაციო მანძილზე. შორიდან, ზემოდან და ქვემოდან გადახედვა საშუალებას აძლევს მასწავლებელს ერთდროულად დაინახოს ყველა მოსწავლე.
ოპტიმალური პედაგოგიური კომუნიკაციისთვის მასწავლებელს უნდა შეეძლოს თავისი ქცევის მართვა, მოსწავლის პიროვნების ადეკვატურად მოდელირება, გარეგანი ნიშნებით მისი ფსიქიკური მდგომარეობის შეფასება, ვერბალური და არავერბალური კონტაქტის უნარების ფლობა.
არავერბალური საშუალებები სიტყვიერი კომუნიკაციის ყველაზე მნიშვნელოვანი დამატება გახლავთ. ის ბუნებრივად არის ჩაქსოვილი ინტერპერსონალური კომუნიკაციის ქსოვილში. მათი როლი განისაზღვრება არა მხოლოდ იმით, რომ ისინი აძლიერებენ მეტყველების გავლენას აუდიტორიაზე, არამედ იმითაც, რომ ისინი ეხმარებიან კომუნიკაციის მონაწილეებს ერთმანეთის განზრახვის გამოსავლენად, რაც ურთიერთობის პროცესის უფრო ღიას ხდის.
