ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

როგორ  წავიკითხოთ ლექსები  – ფიქრნი მტკვრის პირას  

ლექსის წაკითხვა არ ნიშნავს ლექსის კითხვასლექსის წაკითხვა არ ნიშნავს მის გაგებას, ლექსის გაგება არ ნიშნავს მის შეგრძნებასლექსისაერთოდ არიკითხება”… ნამდვილი ლექსიეს არის ამოუწურავი ემოციების განახლების წყარომისი წაკითხვა ინდივიდუალურია და ყველა წაკითხვასწორია”… პოეზიას აქვს სიღრმეები და მასწავლებელი არსებობს იმისთვის, რომ ამ სიღრმეში შეიყვანოს მოსწავლე და არასდროს არ უკარნახოს, რა არის სწორი და არასწორი, არამედ მისცეს საშუალება, გამოავლინოს მოსწავლემ ის აზრი, ემოცია, შეგრძნება, რომელიც გაუჩნდებადა მერე დააკვირდეს ამ მოვლენებსრატომ და როგორ ხდება?

 

ცირა ბარბაქაძე „როგორ წავიკითხოთ ერთი ლექსი სამ სემიოტიკურ ენაზე“

 

 

პოეზიის სწავლება სკოლაში უმეტესად შემოფარგლული იყო (და ახლაც არის) დაზეპირებით, განხილვის სახელმძღვანელოებით და იმაზე თავის მტვრევით, რა იგულისხმა ამა თუ იმ ფრაზაში თუ მეტაფორაში ავტორმა?

საბოლოოდ, მივდიოდით გარკვეულ ყალიბამდე, რომლის იქით მოსწავლე ვერ გაიხედავდა. ანუ არსებობდა წინასწარი მოცემულობა: რა იყო სწორი და რა – არასწორი.

უფრო კონკრეტულები რომ ვიყოთ,  სტუდენტებს დავუსვამ  კითხვებს და ვფიქრობ, პასუხები დაეხმარება მასწავლებლებს, როგორ შეიძლება უკეთ წარმართონ ლიტერატურის გაკვეთილები, რომ უფრო შემოქმედებითი და საინტერესო გახდეს სწავლების პროცესი.

 

  • როგორ ისწავლეთ სკოლაში ლექსი „ფიქრნი მტკვრის პირას?“, რა გახსოვთ?

 

  • ახლა თქვენ გაქვთ მონიჭებული თავისუფლება იმისათვის, რომ დაწეროთ გულწრფელად, რა განცდა გეუფლებთ ამ ლექსის წაკითხვის დროს?
  • შეგიძლიათ თუ არა მსგავსი განცდა დაუკავშიროთ პირად გამოცდილებას და რით დაგეხმარათ ეს ლექსი?
  • აღწერეთ ემოცია, რომელიც ამ ლექსის წაკითხვის შემდეგ იგრძენით;
  • თქვენთვის რომელ ფრაზას ამოირჩევდით ამ ლექსიდან მთავარ გზავნილად და რატომ?

 

 

ნათია კაპანაძე – ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

 

‘’რას გრძნობდა ავტორი, როდესაც ამ ლექსს წერდა?’’ – ერთ-ერთი მთავარი კითხვაა, რომელსაც სკოლის მოსწავლეებს უსვამენ სხვადასხვა ავტორის შემოქმედების გაცნობის დროს. ძალიან პატარა ვიყავი, როცა ეს ლექსი ვისწავლე და ჩემთვის ძალიან უცხო იყო ის შეგრძნება, რაც ამ ლექსმა გამოიწვია ჩემში. როცა ლექსს ვკითხულობდი, სურვილი არ მიჩნდებოდა, რომ ზეპირად მცოდნოდა, მერჩივნა, წამეკითხა. ასე ბევრად მეტ სიამოვნებას ვიღებდი მისგან.
მე არ ვიცოდი, რას გრძნობდა ნიკოლოზ ბარათაშვილი იმ დროს, ან რა ემოციამ გამოიწვია ეს სიტყვები, თუმცა, შემეძლო წარმომედგინა, მევარაუდა ან სულაც არაფერზე მეფიქრა, გარდა საკუთარი შეგრძნებებისა.
სამწუხაროდ, სკოლის პერიოდში არ იყო მარტივი იმ ემოციების გააზრება, რაც რეალურად ამ ლექსის წაკითხვას მოაქვს და შემდეგ, როცა უკვე სხვა პერიოდში, სხვა განცდებით და სულიერი მდგომარეობით წავიკითხე ეს ლექსი, ჩემთვის ბევრად ახლობელი გახდა, ვიდრე სკოლის პერიოდში. სკოლაში ეს ყველაფერი მხოლოდ საზეპირო იყო, მაგრამ ბევრად სასიამოვნოა, როცა რაღაცას იაზრებ, უსმენ და ფიქრობ. ემოციებით ხომ აზრი იბადება ჩვენში.
მეთორმეტე კლასში თავიდან მომიწია ამ ლექსის გავლა სხვა პედაგოგთან. ეს ნამდვილად განსხვავებული რამ იყო, რადგან პირველად სწორედ მაშინ მთხოვეს რაღაცის არა ზეპირად მოყოლა, არამედ გაანალიზება და სწორედ ისე გადმოცემა, როგორც მე ვიგრძენი.  მაშინ მივხვდი, რა დიდი როლი აქვს მოსწავლის ცხოვრებაში პედაგოგს!
‘’ფიქრნი მტკვრის პირას’’ არის ლექსი, რომელიც ნებისმიერ მკითხველში გამოიწვევს რაიმე ემოციას, არ აქვს მნიშვნელობა, ესადაგება თუ არა იმ მომენტში ეს ყველაფერი შენს ცხოვრებას და მდგომარეობას. მე გამიმართლა! ჩემს იმდროინდელ პერიოდს ეს ემოციები ნამდვილად მიესადაგებოდა და ‘’მალამოდ ედებოდა’’. განცდა, რომელიც დამეუფლა, საოცარი იყო. ვიგრძენი, რომ მარტო არ ვიყავი, რომ არსებობდა ვიღაც მსგავსი პრობლემით, მსგავსი ტკივილით, მსგავსი მდგომარეობით… ამ ყველაფერმა კი გამაბედნიერა და ძალა მომცა. ადამიანებს აუცილებლად გვჭირდება ვინმე, ვინც გაგვიგებს, თუნდაც ასე აბსტრაქტულად. მე  იმ დროს მეგონა, რომ ჩემი ესმოდათ და ახლაც ასე ვფიქრობ.

„მაინც რა არის ჩვენი ყოფა – წუთისოფელი,

თუ არა ოდენ საწყაული აღუვსებელი?“

ეს ტაეპი განსაკუთრებით მომწონს ამ ლექსში. ცხოვრება ჩემთვის უცხო და უცნობი რამაა და ერთადერთი, რაც მისგან ვისწავლე, ჯერჯერობით, ის არის, რომ გამუდმებით მიწევს ბრძოლა და შრომა რაიმეს მისაღწევად, საკუთარი თავის დასამკვიდრებლად… იმისთვის, რომ შეგამჩნიონ, მაგრამ შეგამჩნიონ არა მაშინ, როცა ისეთი ხარ, როგორიც მათ უნდათ ან მათთვის ნაცნობია, არამედ ისეთი, როგორიც სინამდვილეში ხარ! შენ შეგამჩნიონ და ამის გამო გამუდმებით საფასურის გადახდა არ გიწევდეს! არ მინდა გამუდმებული დაძაბულობა იმ საწყაულის ასავსებად, რომელსაც ძირი არა აქვს…

სოფია სამხარაძე – ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ცოტა შორიდან დავიწყებ, რაკი აღქმის თავისუფლებას მანიჭებთ.

წარმოგიდგენიათ, რომ როდესაც პატრიკ ზიუსკინდის რომანს, „სუნამოს“, ვკითხულობდი, მე შემეძლო მძაფრი და განსხვავებული სუნების შეგრძნება იმაზე  ცხადად, ვიდრე ხალხით გაჭედილ ტრანსპორტში, დეზოდორით განბანილი  ქალბატონის სუნი, რომელსაც მხარი ჩემს ცხვირზე აქვს მოდებული.

როდესაც იმავე რომანის ეკრანიზაცია ვნახე – ტომ ტიკვერის „პარფიუმერი“, ისევ  იყო სუნები და შეგრძნებები, ისევ მძაფრი, მაგრამ სრულიად განსხვავებული. მაშინ მივხვდი, რომ ენა ადამიანის მიერ შექმნილი ყველაზე უნივერსალური საშუალებაა, რომელიც აერთიანებს მოკვდავისთვის შესაძლებელ ყველა შეგრძნებას და სწორედ ამითაა იგი განსაკუთრებული. ამ ცოდნის მიუხედავად, როდესაც უკვე მეორე კურსელს სალექციო კურსის ფარგლებში (რა არის პოეზია) პირველად მთხოვეს  ტექსტის მიხედვით ჩემს  შეგრძნებებზე საუბარი,  (და არა ავტორის მთავარ სათქმელზე) მე, რა თქმა უნდა, ძალიან გამიჭირდა, მაგრამ მივხვდი, თუ რატომ მიყვარდა გალაკტიონ ტაბიძის „ლურჯა ცხენები“ ყველა  მის ლექსზე მეტად. მივხვდი, რომ პოეზია არაფერია, თუ არა შეგრძნება და რომ ეს ლექსი ჩემთვის სწრაფი  მუსიკითა და ლურჯა ცხენებით მოგზაურობაა ზღაპრულ გრძნობათა სამყაროში.

მახსენდება სკოლაში განვლილი ტექსტები, ჩემი აუხდენელი ოცნება, ერთხელ მაინც მეწერა თავისუფალი ესსე  (თითოეული აბზაცისთვის წინასწარ მოცემული გეგმის გარეშე) და მასწავლებლის მიერ  „დასფოილერებული“ სცენარი, რომელიც, წესით, ჩემს ფანტაზიაში უნდა განვითარებულიყო. განსაკუთრებით გულდაწყვეტით ვფიქრობ  პოეზიაზე,  სიტყვებსა და სახეებს უკან დამალულ შეგრძნებებზე, რომლის პოვნაც,  საკუთარ ცნობიერებასთან დახუჭობანას თამაშს მაგონებს. ყოველთვის, როდესაც  ჩვენი სკოლების სასწავლო მეთოდებზე ვფიქრობ, მახსენდება ცნობილი მუსიკოსისა და მწერლის, ირაკლი ჩარკვიანის სიტყვები:

„მასწავლებლები ძალით აჭკნობენ შენი სულის ნამიან ბალახს

და პეპლებთან ერთად ჰერბარიუმში ინახავენ“.

წარმოიდგინეთ რემბრანდტის ტილო, მაგალითად –  „იაკობი ლოცავს იოსების შვილებს“,  სადაც თითოეულ დეტალს, სახეს, საკრალური ხასიათი აქვს და უამრავ გრძნობას იწვევს. იფიქრეთ, რამდენად შეძლებთ შეგრძნებებზე ფიქრსა და საუბარს, თუ კი გეტყვიან, რომ ნახატზე  ჩარჩოს მიხედვით ისაუბროთ? სწორედ ესაა მეთოდი, რომლითაც სკოლებში გვასწავლიან პოეზიას. შემოსაზღვრული ინტერპრეტაციით, რომელიც თავისთავად, არც ჩვენს ძვირფას  მასწავლებელს ეკუთვნის და რომელიც, შესაძლოა, წლების წინ მისმა პედაგოგმა უანდერძა.

ჩვენ რომანტიზმს  დამამთავრებელ კლასებში გავეცანით, მარტივი ლოგიკის გამო, რომ ამ ასაკში ნაკლები ტრამვა იქნებოდა ჩვენთვის იმის აღმოჩენა, რომ ერთ დღესაც „ნელად მღელვარე მოდუდუნე მტკვარმა ანკარამ“  შესაძლოა, წუთისოფლის ამაოებაზე ჩაგვაფიქროს. მასწავლებლის ინტერპრეტაციით, ტექსტში მთავარი ბუნების პეიზაჟია, რადგან სწორედ ისაა პოეტის ერთადერთი მეგობარი და ნუგეშისმცემელი და რომ მისი აღწერით ავტორი საკუთარ განცდებზე გვესაუბრება.

თუ მე ზუსტად ვიცი, რომ ბუნება აუცილებლად თანაუგრძნობს პოეტს, ხოლო პეიზაჟის განწყობა აუცილებლად ეთანხმება რომანტიკოსი მწერლის განწყობას, მე, მიამიტი მოსწავლე, ვიფიქრებ, რომ სწორედ ამ ლექსის დასაწერად წავიდა ბარათაშვილი მტკვრის პირას და ტექსტში არაფერი დარჩება, რამაც ჩემი გაოცება უნდა გამოიწვიოს.

თუ მე წინასწარ მეტყვიან და დამარწმუნებენ, რომ რომანტიკოსი მწერლის იდეა ამ ქვეყნისა და ზეციური არსის გამუდმებით შედარებაა,  რომ პოეტს ამძიმებს ცხოვრება და ის შვებას მხოლოდ სიცოცხლესთან გაყრის შემდეგ  ჰპოვებს, ხოლო ნუგეშს – ბუნებაში, მე ვაიძულებ ჩემს თავს, განვდევნო აზრი, რომ შესაძლოა პოეტი  ამაზე პირველად  „მობუტბუტე“ მტკვარმა დააფიქრა, და რომ მასში არ ყოფლა ყოველდღიური სევდა სიცოცხლისა.

ალბათ საკუთარი ფიქრი შემაშინებდა, თუ დავუშვებდი, რომ წყლის პირას ავტორი მხოლოდ თავის ფანტაზიაში მიდის და რომ მდინარე, მისი ქვეცნობიერი მელანქოლიური ნაკადის მეტაფორაა.

ახლა კი, სწორედ აი, ახლა,  ამ  ლექსის სხვა კონტექსტში განხილვის დროს, ამ ტექსტის წერისას, პირველად დავფიქრდი და მგონია,  რომ მტკვარი მოცემულ ტექსტში საზოგადოდ ადმიანის ქვეცნობიერის მეტაფორაა, რომელშიც ყველაფერი ილექება და ყველაფერი მიედინება. მელანქოლია და სევდა კი, რომელიც ავტორს წერის დროს დაუფლებია და მკითხველს გადმოგვდებს, საკუთარი სრული სამყაროს ვერფლობის სევდაა, სადაც ფუჭ ყოველდღიურობაში დაკარგულ ადამიანს უჭირს საკუთარ სიღრმეებში ჩასვლა და საკუთარი თავის შეცნობა.

სტროფი, რომელიც ჩემთვის ყოველთვის განსაკუთრებით მისტიური იყო, ახლაღა ვხვდები, რომ  ჩემი ახალი  აზრის დამადასტურებელია:

„ არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს,

იყოს სოფელში და სოფლისთვის არა იზრუნვოს!“

თუკი ოდესმე, ჩემი ქართულის მასწავლებელი ამ ტექსტს წაიკითხავდა და მეტყოდა, რომ ჩემი აღმოჩენა არასწორია, ვუპასუხებდი, რომ თავად ავტორისეული ინტერპრეტაციაც რომ მომესმინა მოცემული ლექსისა, მე მაინც მხოლოდ ჩემსას ვირწმუნებდი, რადგან არ არსებობს არაფერი ცალსახად სწორი ან არასწორი, მით უფრო, ლიტერატურაში და,  მით უფრო, მოზარდის ფანტაზიაში!

 

ფიქრნი მტკვრის პირას

 

წარვედ წყალის პირს სევდიანი ფიქრთ გასართველად,

აქ ვეძიებდი ნაცნობს ადგილს განსასვენებლად;

აქ ლბილს მდელოზედ სანუგეშოდ ვინამე ცრემლით,

აქაც ყოველი არემარე იყო მოწყენით;

ნელად მოღელავს მოდუდუნე მტკვარი ანკარა

და მის ზვირთებში კრთის ლაჟვარდი ცისა კამარა.

 

იდაყვ-დაყრდნობილ ყურს უგდებ მე მისსა ჩხრიალსა

და თვალნი რბიან შორად, შორად, ცის დასავალსა!

ვინ იცის, მტკვარო, რას ბუტბუტებ, ვისთვის რას იტყვი?

მრავალ დროების მოწამე ხარ, მაგრამ ხარ უტყვი!..

 

არ ვიცი, ამ დროს ჩემს წინაშე ჩვენი ცხოვრება

რად იყო ფუჭი და მხოლოდა ამაოება?..

მაინც რა არის ჩვენი ყოფა — წუთისოფელი,

თუ არა ოდენ საწყაული აღუვსებელი?

ვინ არის იგი, ვის თვის გული ერთხელ აღევსოს,

და რაც მიეღოს ერთხელ ნატვრით, ისი ეკმაროს?

 

თვითონ მეფენიც უძლეველნი, რომელთ უმაღლეს

ამაო სოფლად არღა არის სხვა რამ დიდება,

შფოთვენ და დრტვინვენ და იტყვიან: «როდის იქნება,

ის სამეფოცა ჩვენი იყოს?» და აღიძვრიან

იმავ მიწისთვის, რაც დღეს თუ ხვალ თვითვე არიან!..

 

თუნდ კეთილ მეფე როდის არის მოსვენებული?

მისი სიცოცხლე: ზრუნვა, შრომა და ცდა ქებული;

მისი ფიქრია, თუ ვით უკეთ მან უპატრონოს

თავისს მამულსა, თვისთა შვილთა, რომ შემდგომსა დროს

არ მისცეს წყევით თვის სახელი შთამომავლობას!..

მაგრამ თუ ერთხელ უნდა სოფელს ბოლო მოეღოს,

მაშინ ვიღამ სთქვას მათი საქმე, ვინ სადღა იყოს?..

 

მაგრამ რადგანაც კაცნი გვქვიან — შვილნი სოფლისა,

უნდა კიდეცა მივდიოთ მას, გვესმას მშობლისა.

 

არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს,

იყოს სოფელში და სოფლისთვის არა იზრუნვოს!

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი