ყვარლის რაიონი საქართველოს ტურისტულ რუკაზე ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილად ჩამოყალიბდა. წლიდან წლამდე ათასობით ადამიანი სტუმრობს კახეთის ამ უმშვენიერეს კუთხეს. არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები ტრადიციული ტრეინინგების ჩასატარებლად ხშირად ადიან ლოპოტის ტბაზე. ახალდაქორწინებული წყვილები და შეძლებული ადამიანები მეგობრებთან ერთად ყვარლის ტბაზე ატარებენ თავისუფალ დროს. ადგილობრივი მოსახლეობისა და ღარიბი სტუმრებისთვის ილიას ტბაა გამოყოფილი, რადგან ყველა სხვა ობიექტისკენ მიმავალ გზაზე დაცვის პოლიციის პუნქტისა და შლაგბაუმის გასავლელად ფულის გადახდაა საჭირო. ვიღაცებს ჯერ კიდევ ახსოვთ ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმის არსებობა. ისინი ყვარლის მარშრუტს მწერლის მშობლიური კერის მოსანახულებლად ირჩევენ. ამავე მუნიციპალიტეტის მთავარ ღირსშესანიშნაობად მიიჩნევა ნეკრესის უმშვენიერესი ტაძარი, საიდანაც ალაზნის ველი და მთელი კახეთი ხელისგულივით მოჩანს.
თავბრუდამხვევი ტურისტული ობიექტების მიღმა უამრავი საიდუმლო იმალება. სამწუხაროდ, დღეს აღარავის ახსოვს, რომ ყვარელი ერების პატარა მუზეუმია. ამ რაიონში კავკასიელი ხალხები მშვიდობიანად ცხოვრობენ გვერდიგვერდ.
მრავალი საუკუნის წინ თანამედროვე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ალბანეთის სახელმწიფო მდებარეობდა. ალბანელები ძლევამოსილი მებრძოლები იყვნენ და სხვადასხვა დროს ახლო აღმოსავლეთსა თუ ჩრდილოეთ კავკასიაშიც კი ლაშქრობდნენ. დიდი ხნის განმავლობაში ალბანეთი კავკასიის სამხრეთ საზღვარს ამაგრებდა. ყველა გავლენიანი იმპერიის პირველი შემოტევის მოგერიება ამ უძველეს სახელმწიფოს უწევდა. ისლამური სამეფოების მომძლავრებამ და ინტენსიურმა შემოტევებმა ალბანეთის ისტორიას წერტილი დაუსვა. შუა საუკუნეების მეორე ნახევარში სახელმწიფომ არსებობა შეწყვიტა, მისი მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა კი იდენტობა დაკარგა. პოლიტიკური ერთეულის განადგურებას ალბანური ენისა და კულტურის ბოლომდე მოსპობა არ მოჰყოლია. თანამედროვე მსოფლიოში ჯერ კიდევ ცხოვრობს ხალხი, რომელსაც ალბანელთა მემკვიდრეობაზე აქვს პრეტენზია. მათ უდები ეწოდებათ. უხეში გათვლებით, დედამიწაზე უდების საერთო რაოდენობა 10 000-ს აღწევს, მაგრამ ისინი უმეტესად გაფანტულად ცხოვრობენ. მთელ მსოფლიოში სამი სოფელიღაა, სადაც უდიები კომპაქტურად არიან დასახლებულნი. ამგვარ დასახლებათა შორის ერთ-ერთი, ზინობიანი, საქართველოში, ყვარლის რაიონში მდებარეობს, დანარჩენი ორი კი აზერბაიჯანში. მაშასადამე, ვინმე თუ გადაწყვეტს გამქრალი სახელმწიფოს საიდუმლოთა ამოცნობას და უძველესი წარწერების გაშიფვრას, უპირველესად ზინობიანს უნდა მიაშუროს, რადგან ძველი ენის რებუსების ამოსახსნელად იქ მცხოვრებ ორასამდე უდთან კავშირის დამყარებაა აუცილებელი.
ზინობიანიდან რამდენიმე წუთის სავალზე ერთმანეთის გვერდით სამი ულამაზესი სოფლის – თივის, თებელჯოხისა და არეშის ნახვაა შესაძლებელი. სამივე სოფელი დაღესტნური ტომებითაა დასახლებული. მათ ყველა ლეკებად მოიხსენიებს. ჩვენს ცნობიერებაში ლეკების შესახებ არაერთი შემზარავი ისტორიაა დალექილი. დაღესტნელებზე საუბრის დროს ქართველები უმთავრესად სოფლების დარბევისა და დაწიოკების, ახალგაზრდების გატაცებისა და გაყიდვის ამბებს იხსენებენ. სამწუხაროდ, ხშირად გვავიწყდება, რომ არც ჩვენ ვყოფილვართ შეუცდომელნი ლეკებთან ურთიერთობის დროს. ქართველი გენერლების წყალობით დამარცხდნენ შამილიცა და მისი თანამებრძოლებიც, რასაც საბოლოოდ მოჰყვა ლეკების რუსულ საპყრობილეში გამოკეტვა. ისინი დღემდე ებრძვიან ჩვენი ჩრდილოელი მეზობლის ასიმილაციურ და ჩაგვრაზე ორიენტირებულ პოლიტიკას. თიველებს, თებელჯოხელებსა და არეშელებს დღემდე ახსოვთ ეროვნული მოძრაობის გარიჟრაჟზე მომხდარი ტრაგედიაც. მეოცე საუკუნის დამლევს ქართველმა ექსტრემისტებმა არაერთხელ მოაქციეს ალყაში ლეკური სოფლები. ისინი ადგილობრივებს დამოუკიდებელი საქართველოს დატოვებისკენ მოუწოდებდნენ. მოკლედ, ჩვენც და დაღესტნელებსაც ერთმანეთის მიმართ ბევრი ცოდვა გვაქვს ჩადენილი. თუმცა მაინც ბევრი რამ გვაერთიანებს – კულტურა და ტრადიციები, იდენტური სოციალური ინსტიტუტების პატივისცემა, ერთი ცივილიზაციისადმი მიკუთვნებულობის განცდა… ქართველებსა და ლეკებს შორის კავშირის სიმტკიცის შესამოწმებლად ყვარლის რაიონში მოგზაურობას გირჩევთ.
საქართველოს სხვა სოფლების მსგავსად, მიგრაციას, უმუშევრობასა და სიღარიბეს პრობლემას ებრძვის სოფელი წიწკანაანთსერიც. აქაც მოუწესრიგებელია გზები და სხვა კომუნიკაციები. ადგილობრივები ხშირად უჩივიან სარწყავი და სასმელი წყლის უქონლობას. სოფელში შეიმჩნევა მოწესრიგებული კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებების მწვავე დეფიციტიც. წიწკანაათსერს სხვა, რიგითი სოფლებისგან ის განასხვავებს, რომ წლებია, აქ ქართველებთან ერთად ოსებიც ცხოვრობენ. შუაგულ ყვარელში მდებარე ულამაზესი სოფლის მოსახლეობის ორი მესამედი ეროვნებით ოსია.
ოსები, ლეკები, უდები და ქართველები ერთად ქმნიან ყვარლის რაიონის განსაკუთრებულობას.
