სიტუაციური სავარჯიშოები ინტერკულტურული განათლებისთვის

„სოციალური ცვლილება შეუქცევადია. ადამიანს, რომელმაც კითხვა ისწავლა, ამ უნარს ვეღარ წაართმევთ. ვერ დაამცირებთ ადამიანს, რომელიც სიამაყეს გრძნობს. ვერ დათრგუნავთ ადამიანს, რომელსაც აღარ ეშინია“.

ცეზარ ჩავესი

მასწავლებლის ცოდნა ვითარდება და თვითსწავლის პროცესში ცალკეული მასწავლებლების აქტიური ჩართულობით სრულყოფილი ხდება. (Lau, Yu & Chan, 2008)

ხელოვნების მასწავლებელი

ჩემი ვიზიტი 20 მოსწავლისაგან შემდგარი პროგრამის ფარგლებში რუტინული იყო. როგორც სკოლის მონიტორინგის სამსახურის წევრი, რეგულარულად ვაფასებდი პროგრესს ქალაქის სკოლებში. ქალაქის ღარიბულ გარეუბანში მდებარე ეს სკოლა უკანასკნელი იმედი იყო იმ უფროსკლასელებისთვის, რომლებიც სკოლიდან გარიცხვის მუდმივი რისკის ქვეშ იყვნენ. ჰყავდათ ქალი და მამაკაცი მასწავლებლები, მათ შორის აფროამერიკელი – ჯამალი და ლათინოამერიკელი – მარია. ისინი მთელი მონდომებით ცდილობდნენ გამოემზეურებინათ მოსწავლეთა მიღწევები, თუმცა ძალზე მოკრძალებულად საუბრობდნენ პროგრამის წარმატებისთვის გაწეულ საკუთარ დაუღალავ შრომაზე.

სკოლის შემოვლისას შევნიშნე მოსწავლეების მიერ ხელით შეკერილი, მაკრამესა და სხვა ნამუშევრების სიუხვე. როცა მასწავლებლებს ვკითხე, მითხრეს, რომ სწავლის მკაცრი რეჟიმის დასაბალანსებლად მნიშვნელოვნად მიაჩნდათ, მოსწავლეთათვის შეეთავაზებინათ შემოქმედებითი გამოცდილება. ვიცოდი, რომ სკოლას ბიუჯეტის მუდმივი დეფიციტი ჰქონდა, ამიტომ დავინტერესდი, როგორ შეძლეს ამ პირობებში მასწავლებლის მოწვევა. პასუხად მივიღე, რომ „ძალიან გაუმართლათ“. ეჭვიანი ბუნების გამო კიდევ რამდენიმე კითხვა დავუსვი იმის შესახებ, თუ როგორ მოიძიეს ხელფასისთვის თანხა და როგორ მიიღეს თანხმობა დამატებითი მასწავლებლის მოწვევის შესახებ. ისევ მიკიბ-მოკიბული მოკრძალებული პასუხი მივიღე. სიმართლე ჩემი ვიზიტის შემდეგ მალევე გამოვარკვიე.

ხელფასის დღეს ჯამალი და მარია საკუთარი ხელფასიდან ფულის ნაწილს კონვერტში დებდნენ და საიდუმლოდ უხდიდნენ პენსიაზე გასულ ქალბატონს. ის კვირაში ორჯერ მოდიოდა სკოლაში და მოსწავლეებს ასწავლიდა, როგორ გამოეყენებინათ საკუთარი შემოქმედებითი ენერგია. მოსწავლეები მას „ბებიას“ უწოდებდნენ და ხელისგულზე ატარებდნენ. თემში ყველამ იცოდა ეს ამბავი და იწონებდნენ.

1. რას ფიქრობთ ამ ორი მასწავლებლის ქმედებაზე?
2. რა გავლენა ექნება მათი და ხანდაზმული ქალბატონის ქმედებას მოსწავლეთა განათლებაზე?
3. ამ ამბის საფუძველზე რის თქმა შეიძლება ქვეყნის განათლების მდგომარეობის შესახებ?
4. საკუთარი გამოცდილების მიხედვით ახსენით, რა სირთულეების წინაშე არიან თანამედროვე მასწავლებლები. დაახარისხეთ ეს სირთულეები. ახსენით რანჟირების თქვენეული წესი.
5. ისაუბრეთ მიზეზებსა და გადაჭრის გზებზე?

როგორ უნდა მოიქცეს?

კახა 45 წლის ყოფილი პროგრამისტია და სწავლობს, რომ მასწავლებელი გახდეს. სამუშაო ცხოვრების 20 წლის განმავლობაში ის სიამოვნებას იღებდა მაღალი ტექნოლოგიების კომპანიაში მუშაობის სწრაფი ტემპით. მოუთმენლად ელოდება, რომ ამავე სიამოვნებას მიიღებს კლასის წინაშე მასწავლებლის მაგიდასთან მჯდომიც.

მასწავლებლობის პირველი პრაქტიკა პატარა საუნივერსიტეტო ქალაქში მოუწია, რომელიც განსხვავდებოდა ლურჯსაყელოიანთა იმ საზოგადოებისაგან, სადაც თავად გაიზარდა. ვის არ შეხვდებოდით აქ – უნივერსიტეტის პროფესორთა, მაღაზიის მეპატრონეთა თუ საწარმოს მუშების შვილებს. ბევრი იყო ემიგრანტი მოსწავლე. სკოლაში რამდენიმე ენაზე საუბრობდნენ. მისი ბავშვობის სკოლა სრულიად სხვაგვარი იყო – მხოლოდ ქართველი და ღირსეული ოჯახების შვილები სწავლობდნენ, რომლებიც იმ ქალაქის მკვიდრნი იყვნენ რამდენიმე თაობის განმავლობაში.

ახალი ნაბიჯების გამო დაძაბულმა პირველ დღეს რამდენიმე გასაცნობი აქტივობა შესთავაზა მოსწავლეებს, რომლებიც ხალისით აჰყვნენ. ის მოუთმენლად ელოდა ნამდვილი სწავლების დაწყებას საკუთარი ბავშვობის მოგონებებით ფრთაშესხმული – როგორ წყნარად ისხდებოდნენ მერხებთან და მთელი ყურადღებით მოუსმენდნენ მასწავლებელს მათემატიკის უცნაურობების შესახებ.

მეორე დღე განსხვავებული იყო. კლასი სულ უფრო და უფრო მოუსვენრად იყო მისი შესავალი ლექციის დროს. ისინი არც წყნარად ისხდნენ და არც უსმენდნენ მის საუბარს. უარს ამბობდნენ კითხვებზე პასუხის გაცემაზე. კიდევ უფრო დაიძაბა მდგომარეობა, როცა მან სახელმძღვანელოდან დავალების შესრულება სთხოვა. რაკი წყნარად არ ისხდნენ და არ მუშაობდნენ, კახას ბევრჯერ მოუხდა გაკვეთილის შეწყვეტა და დისციპლინის დამყარება. ის ბეჯითად მიჰყვებოდა მასწავლებლის გზამკვლევიდან გაკვეთილის გეგმას, მაგრამ მოსწავლეები ვერაფრით აიყოლია. ზოგიერთ მოსწავლეს კარგად არ ესმოდა ქართული და დავალების შესრულებისას დახმარება სჭირდებოდა. როგორც ჩანს, ახლად ემიგრირებულთა შვილებს მისი ფრაზეოლოგიზმები არ ესმოდათ და დაბნეულები უყურებდნენ.

მან შენიშნა, რომ ბიჭებს შორის გარკვეული დაძაბულობა იყო. გოგონები ბევრი ბიჭის საქციელის გამო გამოთქვამდნენ უკმაყოფილებას. კლასში ერთობა არ იყო და მრავლად გაისმოდა დამცინავი და შეურაცხმყოფელი შეძახილები. ყველაფერი, რაც სწავლების შესახებ იცოდა, უსარგებლო ეჩვენებოდა…

1. თქვენი აზრით, რა არის მასწავლებლის არაეფექტურობის მიზეზი?
2. რას ურჩევდით მასწავლებელს სწავლების ეფექტურობის ასამაღლებლად?
3. შეადარეთ ეს სცენარი საკუთარ გამოცდილებას. ჰგავს თუ არა? თუ ჰგავს, რა მოიმოქმედეთ სიტუაციის უკეთესობისაკენ შესაცვლელად? თუკი მსგავსი გამოცდილება ჯერ არ გაქვთ, შეადარეთ ეს სცენარი თქვენი მოსწავლეობის, სტუდენტობის გამოცდილებას.
4. როგორ შეიძლება მასწავლებელი უკეთ მოემზადოს სწავლებისთვის?

ემიგრანტი და დევნილი მოსწავლეები

ტულონი ოჯახთან ერთად ახალგადმოსული იყო საცხოვრებლად ამ ქვეყნის ერთ-ერთ პატარა ქალაქში. ისინი, როგორც დევნილები, რამდენიმე თვის წინ ჩამოვიდნენ. მათ სამშობლოში რამდენიმე წელი მძვინვარებდა სამოქალაქო ომი, რომელმაც ათასობით უდანაშაულო მოქალაქე შეიწირა. ოჯახმა ყველაფერი დაკარგა. ორი წელი დევნილთა ბანაკში გაატარეს, სანამ რომელიმე ქვეყანა მათ მიღებაზე დათანხმდებოდა. ამ ორი წლის განმავლობაში მისი და-ძმა ავადმყოფობამ გადაიყოლა.

ტულონი ასაკის შესაბამისად მეხუთე კლასში დასვეს მისის ბიმანთან, მიუხედავად იმისა, რომ ინგლისურად არცერთი სიტყვა არ იცოდა. მას სკოლაში არასოდეს უვლია და ზარდაცემული იყო ახალი გარემოთი. მისის ბიმანმა, დამწყებმა მასწავლებელმა თავი არ დაზოგა, რომ ტულონისთვის წერა-კითხვა ესწავლებინა, მაგრამ ურთიერთობებთან დაკავშირებით ვერაფერს გახდა. ზოგიერთმა თანაკლასელმა სცადა ტულონთან ურთიერთობა, თუმცა, მალევე გადაიფიქრეს ენობრივი ბარიერის გამო. ზოგმა დაცინვა დაუწყო, რაც მალევე იქცა ბულინგის საბაბად. როცა კლასს მანდატური ეწვია სასაუბროდ, მისი უნიფორმით შეშინებული ტულონი გაიქცა და ტანსაცმლის კარადაში დაიმალა. თანაკლასელთა სიცილმა და ხმაურმა ბიჭი კიდევ უფრო შეაშინა და აატირა. კლასელების ნაწილი მისმა ქცევამ შეაშინა, ნაწილმა კი ისევ დაცინვა განაგრძო. ათასგვარ მეტსახელს ეძახდნენ, დერეფანში ხან მუჯლუგუნები ხვდებოდა ხან წიხლები, თუმცა, ყველაზე მძიმე განსაცდელი ავტობუსით სკოლისაკენ და უკან გზა იყო. ტულონი ვერ ხვდებოდა ასე ძლიერ რატომ ეჯავრებოდათ ბავშვებს. მისის ბიმანი ხვდებოდა, რას განიცდიდა ბიჭი. ნუთუ ტულონი და მისი ოჯახი არასაკმარისად იტანჯნენ?

ეზოში ტულონი მარტოდმარტო თამაშობდა ხეებს უკან. ის პატარა მარტოსული ბიჭი იყო, რომელმაც საკუთარ ქვეყანაში ცხოვრებაში მრავალი საშინელების ნახვა მოასწრო. ახლა უცნობ ახალ ქვეყანაში ის ახალი განსაცდელების წინაშე იყო.

1. რა მიგაჩნიათ ტულონის საჭიროებებად?
2. რა მიგაჩნიათ თანაკლასელებისა და სკოლის საჭიროებებად?
3. მისი მასწავლებელი რომ ყოფილიყავით, რით დაიწყებდით?
4. როგორ შეძლებდით მოსწავლეებისთვის იმ ცხოვრების შესახებ საუბარს, რომელიც ტულონსა და სხვა ემიგრანტებსა თუ დევნილებს აქვთ ახალ ქვეყანაში?
5. რომელი სამოქალაქო უფლებები (კანონით გარანტირებული პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური უფლებები, რომელიც გააჩნია ყოველ მოქალაქეს როგორც საზოგადოების წევრს. რწმენისა და სინდისის თავისუფლება, სიტყვის თავისუფლება, პრესის თავისუფლება, გადაადგილების თავისუფლება (ადამიანის უფლება თავისუფლად აირჩიოს ის ქვეყანა, სადაც ცხოვრება უნდა), სამართლიანი სასამართლოს უფლება, სიცოცხლის უფლება, რასობრივი, ეთნიკური, რელიგიური თუ სქესობრივი დისკრიმინაციის დაუშვებლობა – მაგალითად, არ შეიძლება ერთსა და იმავე სამუშაოს შესრულებაში ვიღაცა სხვებზე ნაკლებს იღებდეს, იმიტომ, რომ ის არის ქალი, ან ზანგი, ან ებრაელი და ა. შ.) ირღვევა მოცემულ სიტუაციაში?

კარგი სწავლება კარგი სწავლებაა (თუ არა?)

1994 წელს შევიმუშავეთ 3-დღიანი კურსი „ინტერკულტურული კურიკულუმის შექმნა“. ეს ინტენსიური კურსი ეხმარებოდა მონაწილეებს ცნობიერების ამაღლებაში, ცოდნის გაღრმავებაში, ინტერკულტურული გაკვეთილების შექმნასა და შეძენილი ცოდნის გამოყენებაში.

წლების განმავლობაში მსმენელების კომენტარების მიხედვით რამდენიმე ტენდენცია გამოიკვეთა იმის თაობაზე, თუ რას ფიქრობენ კულტურის შესახებ ცოდნის მნიშვნელობასა და კულტურის მიმართ მგრძნობიარე კურიკულუმზე. ერთ ზაფხულს ერთ-ერთი ტენდენცია მაგალითის სახით მოიყვანა ნატალიმ, დაწყებითი კლასების მუსიკის მასწავლებელმა. ნატალი კავკასიელი იყო და სკოლაში მუშაობის 5 წლის გამოცდილება ჰქონდა. როცა დასაწყისში მას კულტურის მიმართ მგრძნობიარე სწავლებისთვის მომზადების შესახებ დაუსვეს კითხვა, მან ასე უპასუხა: „აქ ჩემი მეგობრის წყალობით ვარ. უნდა ვთქვა, რომ სკეპტიკურად ვარ განწყობილი ინტერკულტურული განათლების მიმართულებით ძალისხმევის შესახებ. მტკიცედ მჯერა, რომ კარგი მასწავლებელი კარგი მასწავლებელია. არ მგონია, რომ საჭირო იყოს განსაკუთრებული ყურადღება რასის, კულტურის, გენდერის, რასიზმის და დისკრიმინაციის სხვა ფორმების მიმართ. უბრალოდ, უნდა ვიცოდე, რომ კეთილსინდისიერი და სამართლიანი ვარ და კარგად ვიცი საგანი“.

3-დღიანი კურსის დასრულებისას დასკვნით შეხვედრაზე ნატალიმ აღიარა, რომ ბევრი ახალი გაიგო იმის თაობაზე, რას ნიშნავს კარგი მასწავლებელი. მან აღნიშნა, რომ არსებობს გარკვეული ცოდნა, უნარები და გამოცდილება, რომელიც მნიშვნელოვანია მასწავლებლისთვის, თუკი სურს ყველა მოსწავლისთვის ეფექტურად წარმართოს საქმიანობა. ყველაზე მნიშვნელოვანი ის იყო, რომ ნატალიმ საკუთარი თავის შესახებ შეიტყო ბევრი რამ. მისი აზრით, მისი, როგორც თეთრკანიანის სწავლების სტრატეგიები შესაძლოა წარმატებული იყოს თეთრკანიანებთან მუშაობისას, მაგრამ ნაკლებ წარმატებული ან სულაც წარუმატებელი – არათეთრკანიანებთან. მან ისწავლა, რომ მეტი ყურადღება უნდა მიაქციოს მოსწავლეთა დაჯგუფების წესს და სხვა გამოცდილებას, რომელიც საზიანო შეიძლება აღმოჩნდეს მისი მრავალფეროვანი მოსწავლეებისთვის. და ბოლოს, ნატალიმ აღმოაჩინა, რომ კურსებმა მაღვიძარას როლი შეასრულა მისთვის – აიძულა გადაეხედა საკუთარი ცოდნა და ვარაუდები სწავლებისა და სწავლის შესახებ.

1. იმსჯელეთ ნატალის განსაზღვრებაზე „კარგი მასწავლებელი, კარგი მასწავლებელია“. რას ნიშნავს ეს ნათქვამი თქვენთვის?
2. ის ფაქტი, რომ ნატალი კავკასიელია გავლენას ახდენს თუ არა მის შეხედულებაზე კულტურის როლის შესახებ სწავლება-სწავლაში? ახსენით საკუთარი აზრი.
3. თქვენთვისაც ნაცნობია თუ არა ნატალის სკეპტიციზმი ინტერკულტურული განათლების შესახებ? ახსენით საკუთარი აზრი.
4. წარმოიდგინეთ, რომ სხვა ქვეყანაში ხანგრძლივად მოგიწევთ ყოფნა და გჭირდებათ მისი კულტურის შესწავლა. თქვენი აზრით, კულტურის რა ასპექტების ცოდნა იქნება მნიშვნელოვანი?
5. წარმოიდგინეთ, რომ უცხო ქვეყანაში მოგიწევთ სკოლაში სწავლა. რა გენდომებოდათ, რომ სცოდნოდათ მასწავლებლებს თქვენი და თქვენი კულტურის შესახებ, რომ წარმატებით გესწავლათ?

ჩვენი და სხვისი კულტურა

ქვემოთ მოცემული ცხრილი დაგეხმარებათ უკეთ შეძლოთ საკუთარი და სხვების (ეს სხვა შესაძლოა იყოს მეგობარი, ნაცნობი, უცნობი, რომელსაც ინტერვიუს ვთხოვთ მოცემულ საკითხებზე) კულტურის გაცნობიერება.

კითხვები:

1. იფიქრეთ, რამ მოახდინა გავლენა კითხვებზე პასუხის გაცემისას. ახდენს თუ არა გავლენას რელიგია, სოციო-ეკონომიკური სტატუსი, სქესი ან კულტურული იდენტობის სხვა ასპექტები თქვენსა და სხვის რწმენასა და ქმედებებზე? დაასაბუთეთ პასუხი.
2. სწავლება-სწავლაში კულტურის მნიშვნელობის გათვალისწინებით თქვენთვის ნაცნობ სკოლაში რომელი სამი აქტივობის განხორციელებას ისურვებდით?

ყველანი ბავშვობიდან მოვდივართ…

ჩვენ ყველანი აღზრდის პროდუქტები ვართ – ეს არის მშობლების, მეგობრების, რელიგიის, საზოგადოების გავლენა. ჩვენი ოჯახის წეს-ჩვეულებები, ღირებულებები, ტრადიციები, სამყაროს ხედვა, საქმიანობის წესი ხშირად თაობიდან თაობას გადაეცემა. ქვემოთ მოცემულ საკითხებზე დაფიქრებით შევეცდებით გავიგოთ, როგორ სწავლობენ ადამიანები და რა გავლენა აქვს ამ პროცესზე კულტურას.

1. დაფიქრდით იმაზე, რაც საფუძვლიანად იცით. დეტალურად აღწერეთ, როგორ შეიძინეთ ეს ცოდნა. გამოთქვით მოსაზრება იმის შესახებ, თუ როგორ სწავლობენ ადამიანები.
2. აღწერეთ რა გავლენა მოახდინა თქვენმა კულტურულმა იდენტობამ (რასა, ეთნოსი, რელიგია, ენა) თქვენთვის უპირატესი სწავლის სტილის ჩამოყალიბებაზე.
3. აღწერეთ იმ სკოლის კულტურული ნორმები, რომელშიც სწავლობდით.
4. რამდენად ჰგავდა/განსხვავდებოდა თქვენი კულტურა თქვენი სკოლის კულტურისაგან, შეგიმჩნევიათ თუ არა ურთიერთგავლენები?
5. როგორ გამოიყენებთ ამ ცოდნას საკუთარ მოსწავლეებთან ურთიერთობისას?

წყარო: Howe W.A. and Lisi P. L. (2014). Becoming a Multicultural Educator, Developing Awareness, Graining Skills, and Taking Action. Sage.