ქუჩიდან შემოსული ხმაური მაღვიძებს. თენდება და ქუჩაც მოძრაობას იწყებს. სტამბულში ადრეც არაერთხელ ვყოფილვარ, მაშინაც ასე იყო, თენდებოდა და ქუჩაც ხმაურიანი ხდებოდა (ზამთარ-ზაფხულ ღია ფანჯარაში მიყვარს ძილი, ამიტომ ხმაურიც მესმის). ახლა განსხვავებული ის არის, რომ წამოძახილების აზრს ვხვდები და საქმის კურსში ვარ, რას ყვირიან.
გარეთ ისევ წვიმს. მე კიდევ ევროპული ნაწილიდან აზიურში უნდა გადავიდე ტრამვაის და მეტროს რაღაც რთული სქემის გამოყენებით. სინამდვილეში, რთული არაფერია, მე მერთულება, რადგან არ ვიცი. თუმცა, როგორც კი ერთხელ გზას გავიკვლევ, ყველაფერი გამარტივდება. ამიტომ, დიდ ქოლგას ვშლი და მეტროსკენ ვეშვები.
ჩემი თურქულით გზას ასე თუ ისე ვიგნებ და სწორ სადგურში ამოვდივარ. მასპინძელი პროფესორისგან ვიცი, რომ მეტროს სადგურიდან უნივერსიტეტის იმ კორპუსამდე, სადაც მე უნდა მივიდე, ე.წ. „სალი ბაზარი“, ანუ სამშაბათის ბაზარი უნდა გადავკვეთო. ეს ბოსტნეულის, ხილის, სუნელების ბაზრობაა და ყველანაირ ამინდში, სწორედ სამშაბათობით იმართება. ზემოდან, წვიმისგან თავის დასაცავად, ბრეზენტებით არის გადაჭიმული, მაგრამ ამ დილაუთენია, თან წვიმაში, მხოლოდ მე და გამყიდველები ვართ. თან მე ხომ მყიდველი არ ვარ, უბრალოდ ბაზრის გავლით უნივერსიტეტში მივდივარ. რაღაც გაბმულ თოკებს ხან ვახტები, ხან შიგ ვიხლართები. გამყიდველებმა არ იციან, მყიდველი რომ არ ვარ. ჰოდა, ჩემი თითოეული გახლართვით ბოროტად სარგებლობენ. ხან რას მიტრიალებენ ცხვირწინ და ხან რას, იყიდეო, მაწონებენ.
მაგალითად, ნიორს…
-სარიმსაკ ისთიიორ მუსუნუზ (ნიორი გნებავთო),
-ჰაიირ (არა)… ნიორი ამ წვიმიან დილას რატომ უნდა მინდოდეს.
შემდეგ გახლართვაზე, სხვა დახლთან, უკვე რაღაც სუნელებს მთავაზობენ.
-ბაჰარათლარ ისთიიორ მუსუნუზ (სუნელები გნებავთო),
-ჰაიირ (არა)… ამ წვიმიან დილას არც ბაჰარათი მნებავს.
-ნედენ (რატომ?), უკვირს გამყიდველს, გუზელ იემექ ფიშირაჯაკსინიზ (გემრიელ საჭმელს გააკეთებთო).
ამას ქვია „აგრესიული“ ვაჭრობა. ანუ, როცა არ გეპუებიან და ცდილობენ რამე გაყიდინონ. ე.წ. „აგრესიული“ რეკლამები ხომ ნაცნობია, ყოველ წუთას მოგაკივლებენ ტელეფონით და ნაირ-ნაირი ტექსტებით შენს მაღაზიაში მიტყუებას ცდილობენ.
აჰა, ბოლო დახლსაც ჩავურბინე და ეგაა, ქუჩაში გავედი. გადავალ და კორპუსის ეზოში შევალ.
უნივერსიტეტში პირველი ლექცია იბნ სინას ეძღვნება.
იბნ სინას, იგივე ავიცენას ერთ-ერთი ფუნდამენტური წიგნია „მედიცინის ტრაქტატი“, Kitab al-Qanun fi altibb (The Canon of Medicine), რომლის არაბულ ენაზე წერა 1023 წელს დაასრულა. ეს წიგნი ისლამურ და ქრისტიანულ სამყაროში (მეთორმეტე საუკუნეში ლათინურად ითარგმნა) ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნამუშევრად არის აღიარებული. მეთხუთმეტე და მეთექვსმეტე საუკუნეეების ევროპაში 36-ჯერ თარგმნეს.
ტრაქტატი ხუთი წიგნისგან შედგება. პირველ წიგნში უფრო ზოგადი პრინციპებია აღწერილი, მეორე წიგნი სამედიცინო მასალებზე მოგვითხრობს, მესამე წიგნში პათოლოგიებია თავმოყრილი, მეოთხე და მეხუთე წიგნში ზოგადი ალქიმიური ცოდნა და ფარმაცევტული საქმეა გადმოცემული. გავიხსენოთ, რომ იბნ სინა იმ ალქიმიკოსთა რიცხვს ეკუთვნოდა, ვინც ფილოსოფიურ ქვას მხოლოდ ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ეძებდა. ანუ, ძალიან პროგრესულად მოაზროვნე კაცი იყო. სწამდა, რომ ადამიანის სული და ფიზიკური სხეული ერთ მთლიანს წარმოადგენდა და ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სული უნდა ყოფილიყო. შესაძლოა პირიქითაც იყო საქმე და სულის სიჯანსაღით ჯანსაღი სხეული მიგვეღო. ამიტომ, „არომატულ ნივთიერებებს“ დიდ ყურადღებას აქცევდა. აქვე ისიც განვმარტოთ, რომ „არომატული“ სულაც არ ნიშნავს კარგი სურნელის მქონეს, უბრალოდ ნიშნავს, რომ სურნელი აქვს.
აფთიაქარები რამდენიმე კატეგორიად იყოფოდნენ. მათ, ვინც იცოდა ყველაფერი სურნელოვანი ნივთიერებების შესახებ al-saydalani, al-saydanani ან al attar ეწოდებოდათ. იცოდნენ, როგორ ყოფილიყო ადამიანის თავი ნათელი, სურნელის მეშვეობით და იმავე სურნელის მეშვეობით, როგორ შეიძლებოდა სულის და სხეულის დაზიანება.
თუ იბნ სინასეულ ნააზრევს თანამედროვეობაში გადმოვიტანთ, ყოველდღიურობაში სურნელოვან ნივთიერებებთან ძალიან ხშირად გვაქვს შეხება. თუნდაც ის, რომ „სამშაბათის ბაზრობაზეც“ სულ სურნელოვან რაღაცებს მთავაზობდნენ.
ან, ასეთი სიტუაცია წარმოვიდგინოთ. ოჯახი მიდის ავეჯის მაღაზიაში. ჰო, ან სახლის თავიდან მოწყობა სურთ, ან სულაც ინტერიერის განახლება. მიიხედ-მოიხედავენ და აი, იმ ავეჯს დაადებენ ხელს. ლამაზია, ფასიც მოსწონთ, ან ფასი ოდნავ არ მოსწონთ, მაგრამ ავეჯის სილამაზე თავისას აკეთებს. მოკლედ, ყიდულობენ, სახლში მიაქვთ, ლამაზად განალაგებენ და ბედნიერები არიან. თუმცა…რაღაც დროის შემდეგ, ოჯახის წევრები დაღლილობაზე წუწუნებენ, თავი სტკივათ, ალერგიულებიც გახდნენ, თან რაღაც სუნი დგება სახლში, განიავებაც არ შველის.
თურმე…
შესყიდვამდე, ავეჯის ექსპლუატაციის ტექნიკური პირობები უნდა ენახათ. მაგალითად, იდეალური ტემპერატურა ავეჯისთვის, რადგან ზოგიერთი ავეჯიდან შეიძლება „სულები“ გამოძვრნენ. „სულებს“ იბნ სინა არომატულ ნივთიერებებს უწოდებდა. მოკლედ, მაღალ ტემპერატურაზე, შეიძლება ზოგიერთი ნივთიერება აორთქლდეს. ყველაზე უსაფრთხო ბუნებრივი მასალაა- ხე, ბამბუკი… თუმცა, მათშიც კი საზიანო ნივთიერებების რაოდენობა შესაძლოა მომატებული იყოს. თანამედროვე ავეჯს სხვადასხვა ფილებისგან ამზადებენ, სწორედ მათ შემადგენლობაში შესაძლოა იყოს აქროლადი ნივთიერებები. პირველ რიგში, ფორმალდეჰიდი. მაგალითად, პოპულარული შემოკლება „დვპ“-ხებოჭკოვანი ფილა, რომელსაც ავეჯის ან ჭერის გაკეთებისას იყენებენ. იაფი და მოსახერხებელია. ან „დსპ“,ან „მდფ“,ესენიც ფილებია, ოღონდ აქ ფილაში ნაფხვენებია ერთად შეკრული. თითოეულ ჩამოთვლილ ფილაში ნაფხვენებს ერთმანეთთან სპეციალური კონცენტრანტი აკავშირებს. რა თქმა უნდა, „მდფ“ უფრო თანამედროვეა და გაცილებით უსაფრთხო, მაგრამ დამზადების პრინციპი მაინც იგივეა გამოყენებული და სტანდარტს ყოველთვის არ შეესაბამება. გამოდის, რომ თუ მწარმოებელი ზედმიწევნით ზუსტად არ დაიცავს დამზადების წესებს, ასეთი ფილით დამზადებული ავეჯისგან (ან, რასაც დაამზადებენ, მაგ. იატაკის ფილებს) დროთა განმავლობაში, შეიძლება აქროლადი ნივთიერებების აორთქლება. განსაკუთრებით, ღიად დარჩენილი ზოლებიდან მაღალი ტემპერატურის პირობებში. ვთქვათ, ზამთარში, როცა გამათბობელი ჩართულია და გაციების შიშით, სახლს ნაკლებად ანიავებენ. ან ზაფხულში, თუ მზე პირდაპირ დააჭერს იმ ადგილს, სადაც ნაკეთობა დგას. ევროკავშირის ნორმებით დადგენილია ფორმალდეჰიდის ემისიის დასაშვები ნორმა და სწორედ ამის მიხედვით ფილებიც კლასებადაა დაყოფილი. ყველაზე უსაფრთხო E1 კლასის ფილები ყოფილა. ასევე, ფილების ლამინირება, აქროლადი ნივთიერებების ემისიას აფერხებს.
„სულებიდან“ ერთ-ერთი ყველაზე ვერაგი ფორმალდეჰიდია. მისი მეშვეობით გაკვეთილზე საინტერესო ცდის გაკეთებაა შესაძლებელი. ბუნებრივია, ამწოვ კარადაში.
ავიღოთ ფართე სინჯარა და შიგ 4-5 გრამი რეზორცინი ჩავყაროთ, გავხსნათ წყალში (კარგად იხსნება), ამის შემდეგ ფორმალდეჰიდის ხსნარი დავუმატოთ. წკირით კარგად მოვურიოთ და რეაქციის დასაწყებად კონცენტრირებული მარილმჟავას მცირე რაოდენობა ჩავამატოთ. სინჯარაში ვარდისფერი პლასტმასის მსგავსი პოლიმერის წარმოქმნა დაიწყება. როდესაც მთლიანი მასა გამყარდება, შეგიძლიათ სინჯარიდან გამოიღოთ, რათა მოსწავლეებმა უფრო კარგად ნახონ. მასა რბილია და ფერით საღეჭ რეზინსაც ამსგავსებენ, ამიტომ ამ ექსპერიმენტს მეორენაირად „სინჯარაში წარმოქმნილ საღეჭ რეზინასაც“ უწოდებენ. მარილმჟავას დამატებისას, რეზორცინის და ფორმალდეჰიდის მოლეკულები პოლიმერის გრძელი ჯაჭვის წარმოქმნას იწყებენ.
უნივერსიტეტში ლექციები დასრულდა. ახლა ყავის შესვენებაა, შემდეგ დისკუსია, ბოლოს კი ვახშამი. ფანჯრიდან ვიყურები, დაახლოებით საღამოს ექვსი საათია. ჰმ, ბაზრობის ადგილი მოკრიალებულია. აღარც თოკ-ხლართები, აღარც ბრეზენტები, აღარც დახლები და წარმოიდგინეთ, არც ბოსტნეულის ნარჩენები. ისე მოუსუფთავებიათ იქაურობა, ბაზრობის კვალიც კი არ არის დარჩენილი.
ერთი კვირა ასე იქნებაო. მომავალ სამშაბათს კი ყველაფერს ახლიდან გააწყობენ. ბრეზენტებს კვლავ გაჭიმავენ, თურმე დროის ამ პერიოდში ნალექმა გაუფრთხილებლად იცის მოსვლა. ხილს და ბოსტნეულს გადმოალაგებენ და მყიდველს ჩაუსაფრდებიან.
არა, მაინც მოუმზადებელმა ვირბინე ამ ბაზარში. ერთი-ორი ბაჰარათლარი (სუნელი) მაინც შემეძინა.
შემდეგში ვიყიდი…
