წლების წინ, როდესაც სტუდენტი ვიყავი, უნივერსიტეტში ფეხით მიწევდა სიარული. იყო ასეთი წლები და ჩემს თაობას ან ცოტა უფროსებსაც, ეს კარგად ახსოვთ. უტრანსპორტობა, უშუქობა, პურის რიგები… ყოველდღიური რეალობა იყო. ჰოდა, გრძელი გზა, რომ შემემოკლებინა, გულში ვინი პუჰის სიმღერას ვმღეროდი. აი, იმას, თუ დილაობით დადიხართ სტუმრად, თქვენ იქცევით ბრძნულად. ზოგჯერ სიმღერას ვცვლიდი და არასწორ ფუტკრებზე ვღიღინებდი ვინის რეპერტუარიდან.

ვინი პუჰის მეგობარი კრისტოფერ რობინი ნამდვილი ბიჭი იყო. ამით იმის თქმა მსურს, რომ გამოგონილი პერსონაჟი არ ყოფილა.  კრიტოფერ რობინ მილნე ერქვა და მწერლის ალან ალექსანდრე მილნეს ვაჟი გახლდათ. ჰქონდა სათამაშო დათვი, სახელად ვინი, ასევე გოჭუნა, ვირუკა იოიო, ვეფხვი და ა.შ. ამიტომაც არის, რომ თავად წიგნში ყველა პერსონაჟი მოლაპარაკე სათამაშოა, მხოლოდ ბაჭია და ბუ არიან მოლაპარაკე ცხოველები ჯადოსნური ტყიდან.

1920 წელს ლონდონის ზოოპარკში  დათუნია მართლაც ყოფილა, სახელად  ვინი პეგი. აქ კანადიდან  ჯარისკაცებს ჩამოუყვანიათ. კანადაში ის პოლკის შვილობილი იყო. შემდეგ, პოლკი პირველი მსოფლიო ომის გამო საომრად საფრანგეთში წავიდა, ვინი პეგი კი ლონდონში დატოვეს, რადგან მაშინ კანადა ინგლისს ეკუთვნოდა.

კრისტოფერ რობინი ძიძასთან ერთად ზოოპარკში ხშირად დაიარებოდა და ვინი პეგს ისე დამეგობრებია, რომ ხელიდანაც კი უმასპინძლდებოდა ნუგბარით. შემდეგ, ამდგარა და სათამაშო დათვისთვისაც ვინი პუჰი დაურქმევია.

ბიჭის მამა ალან ალექსანდრე პროფესიით კემბრიჯ დამთავრებული, ხარისხ დაცული მათემატიკოსი გახლდათ.  თუმცა ერთ დღეს გადაწყვიტა, ფორმულებს ამბების შეთხზვა ჯობია და მწერალი ვიქნებიო. ძირითადად პიესებს და დეტექტივებს წერდა, მაგრამ ძნელია წერო დეტექტივები, როცა თავად აგატა კრისტია შენი კონკურენტი. ზუსტად ამიტომ, ერთხელ გამომცემელს უთქვამს, საბავშვო ლიტერატურაში გვიჭირს და იფიქრე ამაზეო. ალანიც დაფიქრდა და რადგან ყველაზე მეტად შეკვეთებს ვერ იტანდა, გამოაცხადა, ტელეფონის ნომრების ცნობარს უფრო სიამოვნებით დავწერ, ვიდრე შეკვეთილ  ინგლისის დიად დრამასო…

თუმცა, ზაფხულში ოჯახთან ერთად აგარაკზე ყოფნისას, მისი ყურადღება კრისტოფერ რობინის  საუბარმა მიიქცია, ბიჭი სათამაშოებს ესაუბრებოდა… ასე დაიბადა პირველი მოთხრობა-„ვინი პუჰი და არასწორი ფუტკრები“, რომელიც დაიბეჭდა 1925 წელს. 1926 წელს კი პირველად  გამოიცა წიგნად. 1928 წელს მეორე წიგნი გამოსცეს და ვინი პუჰი, მისი მეგობარი და მისი ავტორი მთელ მსოფლიოში ცნობილები გახდნენ. კრისტოფერ რობინს კი სამეფო კარის ბავშვებთან ერთად მოიხსენიებდნენ, რადგან პოპულარობით მგონი მათ სჯობნიდა კიდეც.

ამ წერილში სწორედ არასწორ ფუტკრებზე მინდა შევჩერდე, რადგან დეკემბერია, ახალი წლის და გოზინაყის დრო მოდის და თაფლზე მინდა ვისაუბრო.

სხვათა შორის, დიდი ხნის განმავლობაში ევროპაში თაფლის შესახებ წარმოდგენაც არ ჰქონდათ. პირველად ალექსანდრე მაკედონელმა შეიტყო. ინდოეთის დალაშქვრისას მაკედონელსა და მის ჯარისკაცებზე შთაბეჭდილება მყარმა ტკბილმა ნივთიერებამ მოახდინა. შემდეგ, უკვე შინ დაბრუნებულები ათას ტყუილ-მართალს ჰყვებოდნენ მასზე.

თაფლი ნახშირწყლებისგან შედგება. აქ ფრუქტოზა გლუკოზასთან შედარებით გაცილებით მეტი რაოდენობით არის. გლუკოზაც და ფრუქტოზაც ფერმენტ ინვერტაზას მეშვეობით დისაქარიდ საქაროზას დაშლით წარმოიქმნება. ამ პროცესს თაფლის მომწიფება ეწოდება. თაფლში ფრუქტოზას სიჭარბემ არ მოგატყუოთ და არ იფიქროთ, დიეტური პროდუქტიაო. თაფლით ბარაქიანად გავსებული ჩაის კოვზი ხუთ კოვზ შაქარს შეესაბამება…გარდა ამისა, არ დაგავიწყდეთ, რომ ფრუქტოზა და გლუკოზა ერთმანეთის იზომერებს წარმოადგენენ და წვრილ ნაწლავში ფრუქტოზას გვარიანი ნაწილი გლუკოზად გარდაიქმნება.

თაფლი ცილებსაც შეიცავს. მათი უმეტესი ნაწილი ფერმენტებს წარმოადგენს. მცენარეული წარმოშობის ცილები თაფლში ყვავილის მტვერთან ერთად ხვდება. ცხოველური წარმოშობის კი ფუტკრის ნერწყვთან ერთად. თაფლში 15 ფერმენტი შედის, მათ შორის უკვე ნაცნობი ინვერტაზა, დიასტაზა, გლუკოზოოქსიდაზა, კატალაზა და ფოსფატაზაა. მათ შორის უმთავრესი ფერმენტი ინვერტაზა გახლავთ, რადგან ნექტრიდან თაფლს სწორედ ის წარმოქმნის. თაფლის სამკურნალო თვისებებიც სწორედ დიასტაზას რაოდენობას უკავშირდება, რადგან ეს უკანასკნელი უზრუნველყოფს სახამებლის და დექსტრინების დაშლას. არსებობს თაფლის მახასიათებელი-დიასტაზური რიცხვი, რომელიც 1%-იანი სახამებლის იმ მილილიტრების რაოდენობას შეესაბამება, რომელიც ერთი საათის განმავლობაში დიასტაზით იშლება.

თაფლში დიასტაზას რაოდენობა მცენარეების შემცველობაზეა დამოკიდებული, კიდევ ნიადაგის სისუფთავესა და ტიპზე, სადაც ეს მცენარეები ხარობდნენ. როგორ ამინდში შეაგროვეს თაფლი ფუტკრებმა და თავად ფუტკრები არასწორნი იყვნენ თუ…ეს ბოლო რეპლიკა ხუმრობაა, რა თქმა უნდა. კარგი და სწორი ფუტკრების შექმნილი თაფლის დიასტაზური რიცხვი 7 ერთეულზე ნაკლები არ უნდა იყოს.

სხვათა შორის, დიასტაზა ნერწყვის შემადგენლობაში ადამიანებსაც გვაქვს. ძირითადად ნერწყვში ამილაზასთან არის ბმული.

თაფლისთვის მნიშვნელოვანი კომპონენტი გლუკონმჟავაა. იგივე მჟავა ჩვენი ორგანიზმისთვისაც არის დამახასიათებელი. ორგანიზმიდან მავნე ნივთიერებებს გამოდევნის. სხვათა შორის მთელი ეს კომპონენტები ფოტო მგრძნობელობით ხასიათდება, რაც ნიშნავს, რომ თაფლის ბნელ ადგილას შენახვა ჯობს.

თაფლში შედის 27 ამინმჟავა, მათ შორის 20 პროტეინგენურია, ანუ ადამიანის ორგანიზმისთვის დამახასიათებელი და შეუცვლელი.

 თაფლი ალკალოიდებსაც შეიცავს. მცენარეში ალკალოიდები  ძირითადად მარილების სახითაა. ალკალოიდთა უმრავლესობა ძლიერი შხამია, თუმცა შესაბამისი ფორმით და დოზირებით მედიცინაში წამლად გამოიყენება. არ გამორიცხავენ, რომ თაფლის სამკურნალო თვისებებიც შეიძლება რაღაც დოზით ალკალოიდების დამსახურება იყოს. თუმცა თაფლში ალკალოიდების წილს გააჩნია. არსებობს ე.წ. „მთვრალი თაფლი”, რომელშიც ამ ტიპის ნივთიერებები ზომაზე მეტია.

აი, ესენი იქნებიან არასწორი ფუტკრები, რომლებმაც  ალკალოიდებით სავსე მცენარეები მიირთვეს. ასეთი თაფლის ჭამის შემდეგ ადამიანს თავბრუსხვევის შეგრძნება ეუფლება,  სუნთქვა უნელდება, დუნდება  და საათების განმავლობაში გადაბმულად ეძინება.

 თურმე ზოგიერთი ნამდვილი თაფლი სამკურნალო სულაც  არ არის. უბრალოდ, გემრიელი და უვნებელი დესერტია. სამკურნალო თაფლის სიაში პირველ ადგილზე ეგვიპტური თაფლია, რომელიც კვლიავისგან მზადდება და შავი ფერის არის. ალტერნატიული მედიცინის სპეციალურ ბაზრობებზე იყიდება და თურმე დამახასიათებელი მწკლარტე გემო აქვს, რადგან სხვა აქტიურ ნივთიერებებთან ერთად ტანინსაც შეიცავს.

თაფლზე საუბრისას კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა ჩნდება.

როგორ გამოვიცნოთ თაფლი სახლის პირობებში.

 უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთ სრულიად სწორ ფუტკრებს არასწორი პატრონები ჰყავთ და თაფლს გასქელების მიზნით ცარცს ან სახამებელს ამატებენ. ან სულაც თაფლის გადამყიდველები არიან და ნაყიდი პროდუქტის ფალსიფიცირებას ახდენენ. თუ თაფლს გასქელების მიზნით დამატებული აქვს ცარცი, ამას ჩვეულებრივი ძმრით გამოვავლენთ. აიღეთ ერთი კოვზი თაფლი და გახსენით წყალში. შემდეგ დაუმატეთ მცირე რაოდენობით ძმარი. თაფლში ცარცის არსებობის შემთხვევაში, გაზის ბუშტუკები გამოიყოფა.

ცარცი კალციუმის კარბონატია და ძმართან ურთიერთქმედებისას ნახშირორჟანგი წარმოიქმნება, რაც ბუშტუკების სახით იქნება სითხის ზედაპირზე.

CaCO₃+2CH₃COOH=CO₂+H₂O+(CH₃COO)₂Ca

თაფლს შესქელების მიზნით შეიძლება დაუმატონ სახამებელი. ამ შემთხვევაში ორი რეაგენტით შეიძლება შემოწმდეს-სპირტით და იოდით. დავამზადოთ საკვლევი თაფლის ხსნარი და დავამატოთ აფთიაქში ნაყიდი  3% -ანი იოდის სპირტხსნარი. ფერი შეიცვლება სილურჯისკენ და ჭიქის ფსკერზე ლურჯი ნალექი წარმოიქმნება. ახლა თაფლის წყალხსნარს სამედიცინო სპირტი დავამატოთ. სახამებლის არსებობის შემთხვევაში, ხსნარი შეიმღვრევა.

სანამ თაფლზე და ფუტკრების არასწორ პატრონებზე გესაუბრებოდით, კრისტოფერ რობინი გაიზარდა, სკოლაში წავიდა და თავისი სათამაშოები დაივიწყა. უფრო მეტიც, სამუდამოდ შეიძულა ვინი პუჰი, რადგან სწორედ მის გამო მთელი სკოლის ბიჭები გადაემტერნენ, ათასნაირად დასცინოდნენ და ავიწროებდნენ. პუჰმა მილნეების ოჯახს დიდი სიმდიდრე მოუტანა, თუმცა,  უკვე ზრდასრულ კრისტოფერს მთელი ცხოვრება ახსოვდა სკოლის ბავშვების დაუსრულებელი  ოხუნჯობა და ამის გამო დაღვრილი ცრემლები. მე რომ მკითხო, ჩვეულებრივი შური გახლდათ, რადგან ცხოვრებაში ზოგიერთი რამე კვლიავის თაფლივით არის, სასარგებლოა, მაგრამ მწკლარტე.

.

დაახლოებით 10-12 ათასი წლის წინათ, დედამიწაზე სასოფლო-სამეურნეო წესის გაჩენამდე, ადამიანები თავს მონადირეობითა და საკვებად გამოსადეგი მცენარეულობის შეგროვებით ირჩენდნენ. როგორც წესი, ესენი იყვნენ მცირე (20-დან 100 კაცამდე) მომთაბარე ჯგუფები, რომლებიც ტროპიკული და ზომიერი სარტყლების ტყეებში, ველებზე, უდაბნოებში და გარე სამყაროსგან წყლის დიდი მასით იზოლირებულ კუნძულებზე მოიპოვებდნენ საკვებს (ხორცეულს, თევზეულს, მცენარეთა ნაყოფს, სოკოებს). მონადირე-შემგროვებელთა ეს ჯგუფები მთლიანად იყვნენ დამოკიდებულნი, ერთი მხრივ, საცხოვრებელ ტერიტორიაზე, მის რესურსებზე, მეორე მხრივ კი საკუთარ ცოდნაზე, უნარებსა და ინსტინქტებზე. მათ იცოდნენ ნადირობა, სანადირო იარაღის დამზადება, ცხოველებისა და მცენარეების ბუნება, ადგილის გეოგრაფია, კლიმატის თავისებურებები… აკვირდებოდნენ, სწავლობდნენ და ამ ცოდნას ახალ თაობას გადასცემდნენ.

სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის დაწყებამ ყველაფერი ძირფესვიანად შეცვალა. მიწათმოქმედებსა და მესაქონლეებთან მონადირე-შემგროვებელთა გახშირებულმა კონტაქტებმა ათასწლეულების განმავლობაში მკვეთრად შეამცირა ნადირობაზე დამოკიდებული ჯგუფების რაოდენობა. ზოგი მეცნიერი მათ სრულ გაქრობასაც კი წინასწარმეტყველებდა საზოგადოებაში ახალი სამეურნეო წესების დამკვიდრების გამო, თუმცა ასე არ მოხდა: ეკვატორულ აფრიკაში, ბრაზილიაში, პერუსა და ვენესუელაში, ახალ გვინეაში და ფილიპინებზე, ავსტრალიისა და აფრიკის სავანებსა და უდაბნოებში, კანადისა და გრენლანდიის ყინულოვან ნაპირებზე დღესაც ასეულობით ტრადიციული ჯგუფია, რომლებიც წინაპრებისგან გადმოცემული წესებითა და ტრადიციებით ცხოვრობენ.

საინტერესოა, რომ, თანამედროვე ანთროპოლოგიური თეორიებისა და დედამიწის სხვადასხვა ადგილას მოპოვებული არქეოლოგიური მასალების მიხედვით, მონადირე-შემგროვებელთა პრაქტიკა შესაძლოა ორი მილიონი წლის იყოს(!), ეს კი პირდაპირ მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ადამიანის ევოლუციური განვითარება, მისი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ტიპები, ძირითადი ინსტინქტები, უნარები და ისტორიული ცოდნა მონადირე-შემგროვებელთა წესებთან უფრო მეტად არის დაკავშირებული, ვიდრე ისტორიულად სულ მცირე ხნის წინ გაჩენილ სასოფლო-სამეურნეო ცხოვრებასა და მის თავისებურებებთან.

„ჩვენ შეიძლება სიბრალული ვიგრძნოთ მონადირე-შემგროვებელთა მიმართ მათი დროში გაყინული უბრალოების გამო, მაგრამ დარწმუნებული იყავით, რომ ცდებით. ტრადიციულ ხალხებს ჰქონდათ უზარმაზარი ცოდნა, მათ იცოდნენ თავიანთი მიწისა და მასზე მობინადრე ცხოველების ყველა საიდუმლო, ჰქონდათ მდიდარი და მრავალფეროვანი ცხოვრება. ჩვენ ეს იქიდან ვიცით, რომ საფრთხის გაჩენისთანავე მათ თავდაუზოგავი ბრძოლა დაიწყეს და ბოლომდე იბრძოდნენ ცხოვრების წესის გადასარჩენად. სამწუხაროა, რომ ჯერ კიდევ არსებული მონადირე ტომების ხალხებს ემუქრება მემაღაროეების, ტყისმჭრელების, მესაქონლე ფერმერებისა და მიწათმოქმედების შეჭრა მათ მიწებზე, რადგან მომხდურებისთვის ფული უფრო ძვირად ფასობს, ვიდრე ადამიანობა… და ეს, სავარაუდოდ, ჩვენი კულტურის ყველაზე თვალში საცემი თვისებაა“, – ამბობს კარლ საფინა, ეკოლოგიის დოქტორი, მწერალი, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის, ლონგ-აილენდის უნივერსიტეტისა და ფილადელფიის დრექსელის კვლევითი უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი.

ქვემოთ გთავაზობთ ამონარიდებს თანამედროვე თურქი ანთროპოლოგის, ბრიტანეთის აკადემიის სტიპენდიატის გულ-დენიზ სალალის სტატიიდან თანამედროვე მონადირე-შემგროვებლებსა და სწავლების მათთან გავრცელებულ წესებზე.

როდესაც კონგოს ეკვატორულ ტყეში მცხოვრები ცამეტი თვის ეტენი ცდილობს, ბასრი დანით დაჭრას ნანადირევის ხორცი, ამას არავინ უშლის. მეტიც, ეტენს ხშირად ნახავთ ბასრი საგნებით მოთამაშეს – ის ცდილობს, მიბაძოს ცხრა წლის დეიდა ბვაკას, რომელიც უკვე ოსტატურად ხმარობს მაჩეტეს ველური იამსის ან ჯუნგლების ბუშის ასაჩეხად.

ეტენისა და ბვაკას ურთიერთობა ერთმანეთთან და მათი ტომის სხვა წევრებთან გვიჩვენებს, როგორ გამოიმუშავებენ მბენჯელეს ტომის მონადირე-შემგროვებლების ბავშვები იმ უნარებს, რომლებიც აუცილებელია ეკვატორულ ტყეებში თავის გადასარჩენად.

მე როგორც ევოლუციური ანთროპოლოგი დაინტერესებული ვარ მონადირე-შემგროვებლების ბავშვების სწავლების პროცესით. ეს ჩვენ, თანამედროვე ადამიანებს, გვეხმარება გავერკვიოთ, როგორ გადასცემდნენ ადამიანები ერთმანეთს ცოდნასა და უნარებს სოფლის მეურნეობის გაჩენამდე. მონადირე-შემგროვებლებზე დაკვირვებით შესაძლებლობა გვეძლევა, გავიზიაროთ მათი ცოდნა გარემოს შესახებ და თვალი მივადევნოთ კულტურის ჩამოყალიბებას მონადირე-შემგროვებელთა ტრადიციულ საზოგადოებებში.

ადამიანთა კულტურა უპრეცედენტოა, რადგან იგი დაგროვებითი და თანმიმდევრულია. ჩვენ ვაგროვებთ ცოდნას არსებული უნარებისა და ინფორმაციის შეკრებით და განვითარებით, ვიყენებთ ამ ცოდნის კომბინაციებს და ვშობთ ახალს. ეს პროცესი დროთა განმავლობაში გვაძლევს კომპლექსურ მოვლენებს, მაგალითად, ისეთს, როგორიცაა ინტერნეტი. თავდაპირველად იყო ენა და მეტყველება, შემდეგ გაჩნდა დამწერლობა და ბეჭდვა, რადიო- და სატელეფონო კომუნიკაცია, რასაც კომპიუტერები და ინტერნეტი მოჰყვა. მაგრამ კულტურა გროვდება და ვითარდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ინფორმაციის სწორად, ფაქიზად გადაცემა ხდება.

ჩვენი კვლევისთვის მე და ჩემმა კოლეგებმა ასზე მეტი ვიდეო ვნახეთ მბენჯელე-ბაიაკას პიგმეების ცხოვრების შესახებ, რათა მონადირე-შემგროვებელთა ბავშვებისთვის ცოდნის გადაცემის წესებს გავცნობოდით; გაგვეგო, როგორ სწავლობენ ბავშვები დანის გამოყენებას, პატარების მოვლა-პატრონობას და საკვებად ვარგისი მცენარეების შეგროვებას.

მბენჯელეს ტომის ბავშვები ფეხის ადგმისთანავე იწყებენ ამ უნარების დასწავლას გარემოში თავისუფლად გადაადგილების, სხვებზე დაკვირვებისა და მიბაძვის საშუალებით. სწავლის ეს გზა – დაკვირვება და მიბაძვა – საუკეთესოა უნარების ზუსტად, უშეცდომოდ დასასწავლად და ნათლად გვიჩვენებს, რომელ კონცეფციებსა და პროცესებს სწავლობს ბავშვი პირველ რიგში ან რაგვარი კომუნიკაცია მიმდინარეობდა პრეისტორიული ხანის მონადირე-შემგროვებლებს შორის.

[მცირეწლოვანი ბავშვებისთვის] აღნიშნული უნარების სწავლება კიდევ ერთი დიდებული მეთოდია, ის ინფორმაციის ზედმიწევნით გადაცემას უზრუნველყოფს, თუმცა თუ ამ პროცესს შევადარებთ სწავლების, ვთქვათ, დიდ ბრიტანეთში დამკვიდრებულ წესებს, სადაც ფორმალური განათლება მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის მკაცრად განსაზღვრულ იერარქიას გულისხმობს, აღმოვაჩენთ, რომ მბენჯელეს ტომის მონადირე-შემგროვებლებს შორის მასწავლებელი ან სწავლების ფორმალური პროცესი უბრალოდ არ არსებობს. ზრდასრულები ხელს უწყობენ ბავშვების მიერ თვითმართვად სწავლება-სწავლას და იშვიათად ერევიან მათ აქტივობებში. ეს იმიტომ, რომ დამოუკიდებლობა მათ გარემოში ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ადამიანს იქ ყოველდღე უწევს საკვების მოპოვება.

მაგრამ ნიშნავს ეს იმას, რომ სწავლება აუცილებელი არ არის? არა და არა! დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ სწავლება უნივერსალური პროცესია. ეს პროცესი ნებისმიერი ტიპის საზოგადოებაში კულტურის განვითარებასთან ერთად იდგამს ფეხს. როდესაც ცოდნა და უნარები რთული და კომპლექსური ხდება, სწავლების აუცილებლობა წარმოიშობა, რადგან შეუძლებელია, მაგალითად, მათემატიკის სწავლა მხოლოდ მათემატიკოსზე დაკვირვებით.

დღეს მბენჯელეს ხალხში სწავლებას მიმართავენ მხოლოდ აბსტრაქტული ინფორმაციის გადასაცემად. მაგალითად, იმისა, როგორ უნდა მოექცე სხვებს. ნაცვლად პირდაპირი ინსტრუქციების მიცემისა, მონადირე-შემგროვებლების „მასწავლებლები“ ხშირად სწავლებისთვის საჭირო გარემოს ქმნიან და თვალყურს ადევნებენ ბავშვების აქტივობებს. მაგალითად, საკუთარი თვალით მინახავს, თანაბრად როგორ უნაწილებდა საკვებს მოზარდი ბიჭი დასახლების ყველა წევრს, ზრდასრული კი ამ პროცესს მხოლოდ მეთვალყურეობდა და მზად იყო, საჭიროების შემთხვევაში რჩევა მიეცა ბავშვისთვის პროცესის სწორად წარსამართავად.

ბავშვობისა და თამაშის მნიშვნელობა

ჩვენ, ადამიანებს, განსაკუთრებით გრძელი ბავშვობის პერიოდი გვაქვს. საშუალოდ, ცხოვრების თითქმის თვრამეტ წელს ვატარებთ ისე, რომ სხვების მიერ მოწოდებულ საკვებზე ვართ დამოკიდებული. შიმპანზეები, მაგალითად, საკვებს დამოუკიდებლად მოიპოვებენ დედის ძუძუს მიტოვების შემდეგ, ხუთი-ექვსი წლიდან. ბევრი თანხმდება, რომ ასე ჩამოყალიბდა ევოლუციურად, რათა ბავშვს საკმარისი დრო ჰქონოდა იმ კომპლექსური უნარების განსავითარებლად, რომლებიც აუცილებელია მონადირისა და შემგროვებლისთვის.

დღეს საზოგადოებათა უმეტესობაში ეს ფუნქცია სკოლებმა იტვირთეს, მაგრამ ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ ათასობით წლის განმავლობაში ადამიანებს ფორმალური სკოლები არ ჰქონდათ. მბენჯელეს ტიპის ტრადიციულ საზოგადოებებში ბავშვები დროის უმეტეს ნაწილს თამაშში ატარებენ. იმის გამო, რომ ამ საზოგადოებებში ბავშვების ჯგუფები შერეული ასაკისაა, იქმნება საკმაოდ ხელსაყრელი გარემო, რათა მათ ერთმანეთისგან ისწავლონ.

კვლევამ გვიჩვენა, რომ უნარების სწავლებისა და ცოდნის გადაცემის დაახლოებით 60% ბავშვების სათამაშო ჯგუფებში ხდება. ერთ-ერთი თამაშის დროს მბენჯელეს ტომის ბავშვები იმეორებდნენ ტყის სულებთან დაკავშირებულ იმ რიტუალებს, რომლებსაც უფროსები ასრულებენ ხოლმე. ამ დროს ქალები მღერიან და ტაშს უკრავენ, რათა ტყის სულები ბანაკში მოიწვიონ. მამაკაცები, რომლებიც ამბობენ, რომ ტყეში სიარულისას სულები დაიჭირეს, ტანს ველური ფოთლებით იფარავენ და საიდუმლო ბილიკით ბრუნდებიან ბანაკში, რათა საბოლოოდ ყველას თვალწინ შეასრულონ რიტუალური ცეკვა. რიტუალების იმიტირებით ბავშვები ითვისებენ თავიანთი ხალხის კულტურულ პრაქტიკას და არსებულ გენდერულ როლებს.

მე, თურქეთში გაზრდილი ბავშვი, ბედნიერად ვიხსენებ იმ წლებს, როცა ბავშვებთან ერთად ქუჩაში თამაშის საშუალება მქონდა. საოცარი იყო ის თავისუფლების განცდა, რომელიც ახლდა მბენჯელეს ტომის ბავშვების თამაშს და შემოქმედებითი ნიჭი, რომელიც ჩანდა მათ მიერ ტყიდან მოტანილი ნაირ–ნაირი მასალის სათამაშოდ ქცევასა და გამოყენებაში.

ვფიქრობ, ჩვენ ბევრი რამ გვაქვს სასწავლი მონადირე-შემგროვებლებისგან. მათი საზოგადოებების შესწავლა მხოლოდ იმას კი არ გვიჩვენებს, როგორ ყალიბდება კულტურა, არამედ ბავშვების განათლების, მათთვის ცოდნის გადაცემის პროცესსაც სხვა თვალით დაგვანახებს.

ფსიქოტექნიკური თამაშების მიზნები ფსიქოთერაპიულია: ისინი ხელს უწყობენ მასწავლებლის შინაგანი სამყაროს ჰარმონიზაციას, ასუსტებენ გონებრივ დაძაბულობას და ავითარებენ შინაგან ძალას. ფსიქოლოგიური ვარჯიში ეხმარება მასწავლებელს, არ დაკარგოს საკუთარი ფსიქიკური მდგომარეობის ორიენტირი, ადეკვატურად შეაფასოს ნებისმიერი სიტუაცია, მართოს თავი, შეინარჩუნოს ფსიქიკური ჯანმრთელობა და, შედეგად, მიაღწიოს წარმატებას პროფესიულ საქმიანობაში ნეიროფსიქიკური ენერგიის შედარებით მცირე ხარჯვით.

ფსიქოტექნიკური თამაშები არ საჭიროებენ დიდ დროს და ამისათვის სპეციალურად შერჩეულ ადგილს. მასწავლებელს სავარჯიშოების შესრულება შეუძლია სამასწავლებლოში, მარტო ან სხვა მასწავლებელთან წყვილში, გაკვეთილებზე, როდესაც მოსწავლეები დამოუკიდებლად მუშაობენ, სამუშაოზე ან სახლისკენ მიმავალ გზაზე და სხვ.

მასწავლებელი უნდა ეცადოს, საკუთარ თავში ფსიქოლოგიური მოქმედებების ჩვევა განავითაროს. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გაუჩნდება მას გონებრივი სტაბილურობისა და შინაგანი წესრიგის მოთხოვნილება. ფსიქოლოგიური რელაქსაციის თამაშებს მასწავლებლებისთვის 3-5 წუთის განმავლობაში შეუძლია დაღლილობის მოხსნა, სტაბილიზაცია, თავდაჯერებულობის გამომუშავება. აღნიშნულ ვარჯიშებს ფსიქიკისთვის „ფსიქოლოგიური შხაპის“ ეფექტი აქვთ.

სავარჯიშო 1. „შინაგანი სხივი“ – სავარჯიშო, რომელიც სრულდება ინდივიდუალურად, ხელს უწყობს დაღლილობის მოხსნას, შინაგანი სტაბილურობის მოპოვებას.

ამისათვის საჭიროა, დაიკავოთ კომფორტული პოზიცია, მჯდომარე ან დგომით პოზიციაში, იმის მიხედვით, თუ სად ასრულებთ მას. წარმოიდგინეთ, რომ თქვენს თავში, მის ზედა ნაწილში, ჩნდება სინათლის სხივი, რომელიც ნელა და თანმიმდევრულად მოძრაობს ზევიდან ქვევით და თანდათანობით ანათებს თქვენს სახეს, კისერს, მხრებს, ხელებს თბილი, თანაბარი და დამამშვიდებელი შუქით. სხივის მოძრაობისას ნაოჭები იშლება, ქრება დაძაბულობა თავის უკანა მხარეს, შუბლზე ნაოჭი სუსტდება, თითქოს თვალები „გიგრილდებათ“, ტუჩები აღარ გაქვთ მოკუმული, მხრებს დაბლა უშვებთ. კისერი და მკერდი თავისუფლდება. შინაგანი სხივი ქმნის მშვიდი, გათავისუფლებული ადამიანის ახალ სახეს, რომელიც კმაყოფილია საკუთარი თავითა და ცხოვრებით, თავისი პროფესიითა და მოსწავლეებით. გააკეთეთ ვარჯიში რამდენჯერმე. ვარჯიშის შესრულებით მიიღეთ სიამოვნება. დაასრულეთ სავარჯიშო სიტყვებით: „მე გავხდი ახალი ადამიანი! გავხდი ახალგაზრდა, ძლიერი, მშვიდი და სტაბილური! ყველაფერი კარგად იქნება!”.

სავარჯიშო 2. სავარჯიშო „პრესი“ თამაშის სახით ინდივიდუალურად სრულდება. ის ანეიტრალებს და თრგუნავს ბრაზს, გაღიზიანებას, გაზრდილ შფოთვას, აგრესიას, ნეგატივს.

გირჩევთ სავარჯიშო შეასრულოთ „რთულ“ კლასში მუშაობის დაწყებამდე, „რთულ“ მოსწავლესთან ან მის მშობლებთან საუბრამდე, ნებისმიერი ფსიქოლოგიურად დაძაბული სიტუაციის წინ, რომელიც მოითხოვს შინაგან თვითკონტროლსა და თავდაჯერებულობას. სავარჯიშო უმჯობესია, შესრულდეს მაშინვე, როგორც კი იგრძნობთ ფსიქოლოგიურ დაძაბულობას. თუ დროულად არ ივარჯიშეთ და გამოვტოვეთ ეს მომენტი, მაშინ მძვინვარე ემოცია ცუდ შედეგამდე მიგვიყვანს – უარყოფითად დამუხტული ენერგია გადმოიღვრება მოსწავლეზე ან ჩვენს კოლეგაზე. ყველაზე ხშირად ნეგატიური ენერგიის „დამიწება“, სამწუხაროდ, ხდება მასწავლებლის ოჯახში.

სავარჯიშოს არსი შემდეგია. მასწავლებელი საკუთარ თავში, გულმკერდის დონეზე წარმოიდგენს ძლიერ პრესს, რომელიც ზევიდან ქვევით მოძრაობს, თრგუნავს წარმოქმნილ ნეგატიურ ემოციებს და მათთან დაკავშირებულ შინაგან დაძაბულობას. სავარჯიშოს შესრულების დროს მნიშვნელოვანია, მივიდეთ შინაგანი პრესის ფიზიკური სიმძიმის მკაფიო განცდამდე, რომელიც ჩვენგან არასასურველ ნეგატიურ ემოციებსა და ენერგიას განდევნის.

სავარჯიშო 3. სავარჯიშო „ქალბატონი ნათელა“ ავითარებს როლური დეცენტრაციის შინაგან საშუალებებს. ტარდება ინდივიდუალურად, 10-15 წუთის განმავლობაში. წარმოიდგინეთ, რომ დღეს თქვენ გქონდათ უსიამოვნო საუბარი, მაგალითად, სკოლის დირექტორთან, რომელსაც პირობითად ქალბატონ ნათელას ვარქმევთ. მან საკუთარ თავს უფლება მისცა, თქვენთვის დაეყვირა ან თქვენ მისგან უსამართლო შენიშვნები მიიღეთ. თქვენ იმდენად გულდაწყვეტილი ხართ ამის გამო, რომ ამ ამბავს სამუშაო დღის დასრულების შემდეგაც იხსენებთ და გწყინთ. ეს საზიანოა თქვენი ფსიქიკისთვის. ამ დროს ფსიქოლოგიური დაღლილობის ფონზე, ვითარდება სტრესი. თქვენ ცდილობთ, დაივიწყოთ შეურაცხყოფა, მაგრამ ვერ ახერხებთ.

მოდით, სხვანაირად მოვიქცეთ. იმის ნაცვლად, რომ ძალით წაშალოთ ქალბატონი ნათელა თქვენი მეხსიერებიდან, შეეცადეთ, პირიქით იმოქმედოთ. შეეცადეთ ითამაშოთ მისი როლი, „შეძვრეთ მის ტყავში“. მიბაძეთ სიარულში, ქცევაში, დაფიქრდით, როგორი ოჯახური მდგომარეობა აქვს და რატომ გითხრათ ის, რაც გითხრათ. ასეთი თამაშის შემდეგ შვებას იგრძნობთ, დაძაბულობა ჩაცხრება. შეიცვლება თქვენი დამოკიდებულება კონფლიქტისადმი. თქვენ დაინახავთ მასში უამრავ დადებით რამეს, რასაც აქამდე ვერ ამჩნევდით. ფაქტობრივად, თქვენ მოირგებთ მის როლს და გაუგებთ. ასეთი თამაშის შედეგები გამოვლინდება მეორე დღესვე, როცა სამსახურში მიხვალთ. ეს შეუმჩნეველი არ დარჩება ქალბატონ ნათელას და ალბათ თავადაც კონფლიქტის მოგვარებას შეეცდება.

სავარჯიშო 4. მას „თავი“ ჰქვია. მასწავლებლის პროფესია მიეკუთვნება არა მხოლოდ სტრესულ პროფესიებს, არამედ პროფესიებს მენეჯერული დატვირთვით და მენეჯერული სტრესით. მასწავლებელი იძულებულია, სამუშაო დღის განმავლობაში ზეგავლენა მოახდინოს მოსწავლეებზე: როგორმე შეზღუდოს ისინი ბევრ ქმედებაში, შეაფასოს, აკონტროლოს.

სასწავლო სიტუაციის ასეთი ინტენსიური მართვა იწვევს მასწავლებელში „მმართველის სტრესს“ და, შედეგად, გადატვირთვის შემთხვევაში, ფიზიკურ სისუსტეს. მასწავლებლების ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ჩივილია თავის ტკივილი, სიმძიმე კეფის მიდამოში. შემოთავაზებული ვარჯიში სწორედ ამ უსიამოვნო სომატური შეგრძნებების შემსუბუქებისკენაა მიმართული.

დადექით სწორად, თავისუფლად გაშლილი მხრებით და უკან გადაწეული თავით. შეეცადეთ, იგრძნოთ თავის რომელ ნაწილშია ლოკალიზებული სიმძიმის შეგრძნება. წარმოიდგინეთ, რომ თავზე მძიმე ქუდი გახურავთ, რომელიც იმ ადგილზე გაწვებათ, სადაც სიმძიმის შეგრძნება გაქვთ. თქვენს წარმოდგენაში მოიხადეთ ქუდი ხელით და ექსპრესიულად, ემოციურად დააგდეთ იატაკზე. თავი შეანჯღრიეთ, თმა ხელით გაისწორეთ, შემდეგ კი ხელები ჩამოიფერთხეთ, თითქოს თავის ტკივილს ასე ითავისუფლებდეთ.

სავარჯიშო 5. „ხელები“ ​. თქვენ ბოლო გაკვეთილი გაქვთ. კლასი დაკავებულია რაღაც პრობლემის გადაჭრით. კლასში სიჩუმეა და შეგიძლიათ რამდენიმე წუთი დაუთმოთ საკუთარ თავს.

დაჯექით სკამზე ოდნავ გაშლილი ფეხებით და ჩამოკიდებული ხელებით. შეეცადეთ წარმოიდგინოთ, რომ დაღლილობის ენერგია ხელებიდან მიწაზე „ჟონავს“ – მიედინება თავიდან მხრებისკენ, აღწევს იდაყვებს, ხელისგულებს და თითის წვერებით ეშვება მიწაში. თქვენ ფიზიკურად უნდა შეიგრძნოთ თბილი სიმძიმე, რომელიც ხელებზე სრიალებს. იჯექით ასე ერთი-ორი წუთი, შემდეგ კი მსუბუქად დაფერთხეთ მაჯები, საბოლოოდ მოიშორეთ დაღლილობა. წამოდექით მსუბუქად, გაუღიმეთ თქვენს მოსწავლეებს, მოიარეთ კლასი, გაიხარეთ იმ საინტერესო კითხვებით, რომლებსაც ბავშვები სვამენ, ეცადეთ, რომ დეტალურად უპასუხოთ. ვარჯიში ხსნის დაღლილობას, ხელს უწყობს ფსიქიკური წონასწორობის დამყარებას, ბალანსს.

სავარჯიშო 6. „მე ბავშვი ვარ“ – ამ თამაშს ბევრი გამოცდილი მასწავლებელი მიმართავს. აი, მაგალითად, როგორ არის აღწერილი აღნიშნული მეთოდი: „მე ვიწვევ ჩემს თავში ბავშვობის მდგომარეობას. ჩემს თავში ვიწვევ ბავშვისთვის დამახასიათებელი სიმსუბუქის განცდას, უარვყოფ ყველაფერ ზრდასრულს, რაც ახლავს ჩემს სოციალურ როლს“. შემდეგ მოდის ბავშვების მიმართ მიმართვის ფორმების შერჩევა, რომელიც მოიცავს ინტონაციის არჩევას, ახსნის მეთოდს, ქცევას. გაიხსენეთ, რომელი თამაში გიყვარდათ ყველაზე მეტად ბავშვობაში. ახლა მიუახლოვდით თქვენს შვილს ან შვილიშვილს და მოიწვიეთ ის ამ თამაშში. თამაშის დროს თქვენ უნდა შეასრულოთ ბავშვის როლი, დარჩეთ „თანაბარ მდგომარეობაში“ პარტნიორთან. ეს აძლევს მას შესაძლებლობას, თავი იგრძნოს ლიდერად, განიხილოს თქვენთან ერთად თამაშის წესები. თქვენ კი შეიგრძნობთ განახლებას, ორიგინალურობას, ბავშვურად აზროვნების არასტანდარტულობას.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

პროზაული ან პოეტური ტექსტის მხატვრული ანალიზი საშუალო საფეხურის ლიტერატურის კურსის კურიკულუმის სავალდებულო შემადგენელია.

როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, მოსწავლეებს ხშირად უჭირთ იმის გაგება, რა მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს კარგად შესრულებული მხატვრული ანალიზი.

დეტალურად მიმოვიხილავთ ანალიზის რაობას. წარმოგიდგენთ ნიმუშებს.

რას ნიშნავს მხატვრული ანალიზი?

მხატვრული ანალიზი არის მხატვრული ტექსტის კვლევა-შესწავლის მეთოდი, რომლის დროსაც ნაწარმოები განიხილება ცალკეულ ნაწილებზე, დეტალებზე, თვისებებზე დაკვირვების გზით. დაკვირვების შედეგად შემსწავლელის ცნობიერებაში ყალიბდება გარკვეული მოსაზრებები, წარმოდგენები, დასკვნები, განსჯა. ანალიზი მოიცავს ამ მოსაზრებების მოწესრიგებას, ლოგიკური თანმიმდევრობით გადმოცემას, დასაბუთება-არგუმენტირებას.

ანალიზის პროცესში:

ნაწარმოებზე დაკვირვება იწყება შემადგენელ ნაწილებად მისი დაყოფით. ანალიზის დროს ხდება: ნაწილებს შორის კავშირის ან მიმართების გამოყოფა; სტრიქონებში გაცხადებული თუ დაფარული აზრის აღმოჩენა-ახსნა; მიზეზშედეგობრივი კავშირების ძიება; არსებული წინარე ცოდნის (გარე ცოდნა, ექსტრატექსტუალური ცოდნა) გამოყენებით საინტერესო დასკვნების გამოტანა; გამოთქმული მოსაზრებების დასაბუთება-არგუმენტირება.

ჩნდება ლეგიტიმური კითხვა: რაში მჭირდება, რას მმატებს ეს სამუშაო?

ანალიზის უნარის განვითარება მნიშვნელოვანია აზროვნების განვითარებისთვის. ეს გახლავთ გაგების, აღქმა-გააზრების, კვლევის, დაკვირვების, შეცნობისა და შემეცნების უნარების განმავითარებელი მეთოდი. ყველა ეს უნარი ადამიანს სჭირდება სოციალიზაციისა და თვითრეალიზაციის ნებისმიერ გამოვლინებაში.

ეტაპები დეტალურად:

ობიექტზე დაკვირვება – დააკვირდით ყურადღებით. ნაწარმოები/საანალიზო მონაკვეთი წაიკითხეთ სულ მცირე, სამჯერ. მოიმარჯვეთ წარმოსახვითი ლუპა. „გადაბარგდით“ იმ რეალობაში, რომელსაც ნიმუში გთავაზობთ. კითხვისას წარმოსახვით აჰყევით წაკითხულს, დახატეთ გონებაში ილუსტრაციები.

დაკვირვების შედეგების, მოსაზრებებისა და ფიქრების მოწესრიგება – პირველ ეტაპზე ეს იყოს სამუშაო ფურცელზე მოსაზრებების გადმოტანა ნებისმიერი მოხერხებული ფორმით: „რის თქმას ვაპირებ“, „რა აზრი მიჩნდება“, „რა მახსენდება“.

ყველაფერს უნდა ჰქონდეს სამხილი, დასტური, საბუთი. ანალიზი გამოძიებასავითაა. უბრალოდ ვერაფერს „დააბრალებ“ ტექსტს. მაგალითად, ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსის „ცისა ფერს“ ანალიზისას მოსწავლე ასკვნის, რომ ლექსი პოეტის სატრფოს, ეკატერინე ჭავჭავაძეს ეძღვნება. კითხვაზე: სადაა „სამხილი“? – არგუმენტად ლექსიდან სტრიქონის მოშველიება შეუძლებელია, რადგან ლექსში სატრფიალო, სასიყვარულო მოტივი საერთოდ არ არის წამყვანი.

ანალიზი არ არის მხოლოდ აღწერა. „რა გავიგე“ – ამის წარმოჩენა აღწერის (გაგების) დონეა. ანალიზისთვის ეს საკმარისი არ არის. მაგალითად:

ლექსის „ცისა ფერს“ ლირიკულ გმირს ეს ფერი ურჩევნია ყველა სხვა ფერს. მისთვის ეს ფერი ბავშვობიდანვე გამორჩეულია. მაშინაც კი, როდესაც თავს ცუდად გრძნობს, როდესაც დაცლილია ემოციებისგან, გრძნობებისგან, უსიცოცხლო და უენერგიოა („როს სისხლი მაქვს გაციებული“), ამ ფერისადმი ინარჩუნებს ძლიერ განცდას. ლექსში გვესმის წინასწარმეტყველური ფრაზაც – ბარათაშვილი მართლაც უცხოობაში მოკვდება.

ამ აბზაცში გამოთქმული მოსაზრებები მართებულია, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი და ანალიზად ვერ ჩაითვლება.

შეადარეთ:

„ლირიკული გმირისთვის ცხოვრება ვნებებს მოკლებულია, სისხლის მჩქეფარება მინავლებულია, ეიფორიას შინაგანი სიცარიელე ჩაენაცვლა. ცხოვრების ამ ეტაპზე ის უსიცოცხლო, შინაგანად მკვდარი, უემოციო, უგრძნობია, მაგრამ მაინც არ ღალატობს საყვარელ ფერს. ცის ფერითაა მოცული, შეპყრობილი. „ახლაც, როს სისხლი მაქვს გაციებული, ვფიცავ, მე არ ვეტრფო არ ოდეს ფერსა სხვას“, – ამბობს პოეტი და მკითხველი ხვდება, რამდენად მნიშვნელოვანია მისთვის ეს კავშირი ცისფერთან. და მაინც, რას ნიშნავს ცისფერი? რისი გამოხატულებაა? იქნებ მარტოსული, სევდიანი, უსიცოცხლო ყოფის სიმბოლოა? მაგრამ თუ გავიხსენებთ რომანტიზმისთვის სახასიათო ლტოლვას უსაზღვროებისკენ, დაუოკებელ სურვილს ბედის საზღვრის გადალახვისა, თუ გავიხსენებთ ბარათაშვილის სხვა ლექსებში გამოხატულ გრძნობებს მიღმიერ სამყაროსთან შეერთებისა, გასაგები გახდება, რომ ცის ფერში ის ერთგვარ თავშესაფარს, ნავსაყუდელს, სიმშვიდესა და ნეტარებას გულისხმობს და ილტვის, „ეშხით დამდნარი“ შეერთოს ამ იდილიურ, იდეალურ სამყაროს“.

ანალიზის დროს აუცილებელია საინტერესო დაკვირვებების დაჯგუფება, აბზაცებისა და სტრუქტურის გათვალისწინება.

გააზრების დონის წარმოსაჩენად საჭიროა ექსტრატექსტუალური (გარე, წინარე) ცოდნის გააქტიურება და ადეკვატურად გამოყენება. კავშირი უნდა იყოს მკაფიო, ლოგიკური.

„ცა რომანტიკოსებისთვის იყო უსასრულობის სიმბოლო. მიღმიერ სამყაროში გასვლა, უსაზღვროებისკენ ლტოლვა მათთვის სახასიათო მოტივია. ბარათაშვილის ლექსში „ცისა ფერს“ ამის გამოხატულებაა სტრიქონები „ფიქრი მე სანატრი მიმიწევს ცისა ქედს, რომ ეშხით დამდნარი შევერთო ლურჯსა ფერს“. ეს დაუოკებელი სწრაფვა, საზღვრებისა და ჩარჩოების არაღიარება, ცხოვრების საზრისის ძიება დაუმორჩილებელ მარადიულ რბოლაში „მერანშიც“ გვხვდება და „შემოღამებაშიც“. აქვე მახსენდება ფრიდრიხის ნახატი „მოგზაური“ . კაცი გაჰყურებს სივრცეს, რომელსაც არ აქვს ჰორიზონტი, იცქირება უსასრულობისკენ, მის სახესა და ემოციებს მნახველი ვერ ხედავს, მაგრამ ნახატის კომპოზიცია, ფერები, ზოგადი განწყობა ისეთია, როგორიც ჩვენი ლექსის მთავარი სათქმელი – „ეშხით დამდნარი შევერთო ლურჯსა ფერს“ – „ისმის“ ნახატიდან“.

თანდართული ნიმუშები

(გამოყენებულია ამონარიდები მეთერთმეტეკლასელთა ნაშრომებიდან)

ნიმუში 1 – აღწერა (არ არის საკმარისი):

 „მერანის“ ლირიკული გმირი გაურბის შავ ყორანს, ის უგზო-უკვლოდ მიექანება და არანაირ დაბრკოლებას არ უშინდება. მერანს აგულიანებს, შეუჩერებლად რბოლას სთხოვს, არანაირი გამოწვევის წინაშე არ ანელებს ამ გიჟურ რბოლას. მიქრის იქითკენ, სადაც ბედის სამძღვარი ეგულება. უნდა, რომ გადალახოს. მისი მიზანია, გაიაროს უვალი გზა და დაეხმაროს მოძმეს.

ნიმუში 2 – ანალიზის ელემენტები:

„მერანის“ ლირიკული გმირი განწირული სულისკვეთებით მიაჭენებს მერანს იქითკენ, საითაც მისთვის ღირებული ეგულება. მიაჭენებს ბედისწერისგან გასარიდებლად, თავდასაღწევად, მიაჭენებს ბნელი ფიქრებისგან. ცდილობს, არ შეეგუოს ბედს და არ დანებდეს. უნდა, თავისი კვალი დატოვოს ცხოვრებაში. აქვს იმედი, რომ მის მიერ გაკვალული იქამდე უვლელი გზა „მოძმესა თვისსა“ დაეხმარება ოდესმე. კაცთმოყვარეობის, ჰუმანიზმის ამგვარი გამოვლინება სწორედ ისაა, რაც ამ სამყაროს უკეთესს ხდის. ადამიანები ზოგჯერ ფიქრობენ, რომ მხოლოდ დიად და მსოფლიო მასშტაბის საქმეებს აქვს აზრი, საზრისი. მაგრამ ავიწყდებათ, რომ სამყაროს ცვლილება საკუთარი თავით იწყება. მცირედის კეთებითაცაა შესაძლებელი საკაცობრიო სასიკეთო ცვლილებები. „თუ გინდა, შეცვალო სამყარო, დაიწყე საკუთარი თავით“, – მაჰათმა განდის ეს სიტყვები თითქოს „მერანის“ მხედარზეა დაწერილი.

კითხვები გასააზრებლად:

ანალიზის რომელი ელემენტები აკლია პირველ ნიმუშს?

სტატიაში მიმოხილული ანალიზის ელემენტებიდან რომელი გხვდება მეორე ნიმუშში?

შესრულებულ ნაშრომში დასახელებული/მიმოხილული უნდა იყოს შემდეგი საკითხები:

. ავტორი, სათაური (დაწერის თარიღი, თუკი ცნობილია/გვახსოვს);

. შექმნის ისტორია (ვის მიეძღნა ტექსტი, არის თუ არა რაიმე საინტერესო ფაქტი ცნობილი დაწერის მიზეზსა თუ მიზანზე);

. მიეკუთვნება თუ არა ავტორი რომელიმე ლიტერატურულ დაჯგუფებას, მიმდინარეობას და ჩანს თუ არა ტექსტში/ამონარიდში ამ ლიტერატურული დაჯგუფებისთვის/მიმდინარეობისთვის დამახასიათებელი ნიშნები;

. თემა, იდეა, ძირითადი აზრი – მოკლედ, რაზეა ტექსტი. შესაძლებელია მოკლე პერიფრაზი ან საკვანძო ადგილების ციტირება.

. მხატვრული საშუალებები – ტროპი (ეპითეტები, შედარებები, გაპიროვნება, მეტაფორა, ჰიპერბოლა…);

. მხატვრული ხერხები (ალიტერაცია, ალეგორია, ალუზია…)

. პროტაგონისტი, მთავარი გმირი, მოქმედი გმირი, პერსონაჟი, ლირიკული გმირი (ავტორი თავადაა თუ ვისიმე პირით გადმოსცემს სათქმელს) – რომელ პირშია თხრობა? გმირის რა სულიერ-ემოციური მდგომარეობაა გადმოცემული?

. ტექსტის ფორმა, სტრუქტურა, გარეგნული საბურველი (თუ ლექსია – რითმა, რიტმი…) – დაყოფილია თუ არა ტექსტი თავებად, არის თუ არა ქვესათაურები და ა.შ.

მზა ენობრივი ფორმულები:

ხშირად მოსწავლეებს უჭირთ აბზაციდან აბზაცზე გადასვლა, თანმიმდევრობის შენარჩუნება ან სულაც დაწყება. მსგავსი ენობრივი ფორმულების გაცნობა მათ ამ სირთულეების დაძლევაში დაეხმარება:

ტექსტში (ლექსში, პოეტურ ნაწარმოებში, ლირიკულ ნაწარმოებში) საუბარია… აღწერილია… ავტორი ეხება… აღწერს… საუბრობს… მოგვითხრობს… გვიყვება…

აკვირდებით, როგორ გადის თქვენი მოსწავლეებისა თუ შვილების ბავშვობის დღეები?

დარღვეული ძილის რეჟიმი, გაიშვიათებული საუბარი და სიცილი, მომატებული აგრესია, გაღიზიანება – ალბათ, ჩვენი დროის ბავშვების ყოველდღიურობა გეცნოთ. წიგნის კითხვა, მეგობრებთან ერთად ყოფნა – ბოლოს ყველა გზა მაინც მობილურ ტელეფონთან მიდის და ვფიქრობ, ყველაზე დიდი გატაცებით დროს ვირტუალურ სამყაროში ატარებენ. აკრძალვების წინააღმდეგი ვარ, თუმცა ყველაზე მეტად ის მაშფოთებს, რომ ეკრანთან დროის შეგრძნებას კარგავენ.

როგორ მოვიქცეთ?

ერთ-ერთი გზა, რომელიც, ჩემი დაკვირვებით, ბავშვს მრავალმხრივ ავითარებს და უნიკალურ გამოცდილებას სძენს, ერთად დროის გატარებაა: ქალაქში გასეირნება, მუზეუმში სტუმრობა, უბნის დათვალიერება… მთავარია, თქვენი სურვილი გადამდები იყოს, ამაში თამაშის ელემენტები ჩართოთ და მათი ინტერესებიც გაითვალისწინოთ.

თუ გსურთ, მონაწილეობა მიიღოთ დაუვიწყარი შთაბეჭდილებების დაგროვების პროცესში, მაშინ გამომყევით ბავშვობის ტურში, რომელიც ჩემი სამი შვილისა და ერთი ძმისშვილისთვის დავგეგმე.

მე და ჩემმა შვილებმა ზაფხულის რამდენიმე კვირა ჩემს მამაპაპისეულ სოფელში, ფასანაურში, გავატარეთ. ყველა ორღობე, კუთხე-კუნჭული, ასფალტიანი შარაგზაც კი თავისი სურნელით მახსენებდა თავს. მოგონებები გულს მიკუმშავდა, ძველი დროის განცდების მოხელთება მიჭირდა. ბოლოს გადავწყვიტე, ავლაპარაკებულიყავი და ბავშვებისთვის ხეების, ქვების, სახლების მეშვეობით მომეთხრო ჩემი ბავშვობა. სურვილი გავანდე თუ არა, დიდი ინტერესი გამოამჟღავნეს. შევთანხმდით, რომ ბოლოს კითხვარს შეავსებდნენ და ამ წამოწყებას „ტური ბავშვობაში“ დავარქვით.

ხეები – მსხალი, ჭანჭური, კაკალი, პანტა

ტური ეზოდან დავიწყეთ. მსხლის ხე სახლის კიბესთან დგას. დაბერდა, მაგრამ მეწლეურია და ნაყოფით წელგამოტოვებით გვახარებს. მამა მსხალს ოქტომბერში კრეფდა ხოლმე. აივანზე ან ოთახში ალაგებდა ვაშლებსა და კაკლებს შორის. გვიან შემოდგომით ხილის წასაღებად ამოსულებს ოთახი თავბრუდამხვევი სურნელით გაჟღენთილი გვხვდებოდა. ბაზარში არასდროს გამომეპარება მსხალი, რომელსაც მამა ჩვენთვის კრეფდა. გემო და კანის ფერი მაინც სულ სხვა აქვს.

– თქვენი აზრით, რატომ დაარქვეს მოგრძო ქლიავს ჭანჭური? – ვკითხე ბავშვებს, დაფიქრდნენ და პასუხიც გამცეს. ჩემმა ცხრა წლის ბიჭმა მითხრა, ალბათ ჭიებს უყვართო.

სახლის უკან ტყეში ავდივართ. კაკლის ხე ჩვენს სახლს მფარველი ანგელოზივით დაჰყურებს. ვიხსენებ, როგორ დავბოდიალობდი მარტო ტყეში. ქვების ქვეშ ჭიაყელებს ვეძებდი, ხვლიკის კვერცხებს ვაგროვებდი, საკუთარ თავთან მარტო ყოფნას ვსწავლობდი. ერთხელ კაკლის ხეზე ავძვერი და ვეღარ ჩამოვდიოდი. ახლაც ადვილად ვძვრები ხეზე. ბავშვებს უხარიათ და მერე ძლივსძლივობით ჩამოვყავარ ხიდან.

კაკლის ხეს ფერდობი გადმოჰყურებს. პატარა გავაკებულ ადგილას პანტა დგას. მამა ხეზე მარდად ადიოდა, არხევდა და ველური მსხალი პანტაპუნტით ცვიოდა ქვებს შორის. მამაჩემის შვილიშვილებს უხარიათ პაპიკოს გაცოცხლება. მგონია, რომ ამ დღეს მამაც თან დაგვყვებოდა. ფასანაურში ყველგან მამას სულია არეკლილი.

ხავსიანი ქვა

მე და ჩემი მეგობრები მეშვიდე კლასში ვიყავით, როდესაც ფასანაურში დასასვენებლად მარტო გაგვიშვეს. ხავსიანი ქვა ეზოში ერთ ფოტოს მახსენებს, რომელზეც სამი 12 წლის გოგო ვართ აღბეჭდილი, ერთმანეთს ვეხუტებით და უდარდელი დღეებით ვტკბებით.

ალაყაფის ჭიშკარი

პაპისეული სახლი ორად არის გაყოფილი. ბიძაჩემის კუთვნილ მხარეს თეთრი ჭიშკარი აბია. პირველკურსელები ქუთაისში მივყავდით ლექტორს, ავტობუსში საკმარისი ადგილი არ აღმოჩნდა და ჩემს ჯგუფელებს ფასანაურში წასვლა შევთავაზე. ასეთია ჩვენი ფასანაურის სახლი – ჩემი და ჩემი ძმების მეგობრების საყვარელი ადგილი იყო მუდამ, ახლა კი აქ ძმისშვილები და მათი მეგობრები იყრიან თავს. მე და ჩემმა ჯგუფელებმა სამარშრუტო ტაქსი დავიქირავეთ და ფასანაურში ამოსულებს ჭიშკარი ბოქლომდადებული დაგვხვდა. სანამ რამეს მოვიფიქრებდი, ადგნენ და ალაყაფის ჭიშკარი ანჯამებიდან ჩამოხსნეს. დღეს მხიარულად ვიხსენებთ ამ ამბავს, მაგრამ მაშინ ძალიან შემეშინდა.

გზა ტყეში

ჩემი სახლიდან წყარომდე გზა ტყეში მიიკლაკნება. სახლიდან თუ მიდიხარ, აღმართი უნდა აიარო. ახლა მიკვირს, როგორ მღლიდა ეს აღმართი, რა დაუძლეველი მეჩვენებოდა. გზის პირს ანწლი, ჭინჭარი და ქვები ფარავდა. ზღაპრისეულ გზებს ჰგავს დღესაც – იდუმალსა და თავგადასავლებიანს.

წყარო

წყარო უდროოდ გარდაცვლილი ზურას სახელზე გაუმართავთ. მამა ხშირად მგზავნიდა წყაროზე. სხვადასხვა ზომისა და ფორმის ჭურჭელი გვქონდა. მომცრო ვერცხლისფერ ბიდონს ადვილად ვერეოდი. მამასთვის ცივი წყლის მოტანა დიდი პასუხისმგებლობა იყო. წყაროს წყალიც მრავალი წელია ერთგულად მოჩქეფს და ფასანაურში მყოფი ადამიანებისთვის ერთგვარ რიტუალად ქცეულა წყაროზე წასვლა.

სასაფლაო

წყაროდან სასაფლაოზე მივდივართ. ეზოში ცოლ-ქმარს ვამჩნევ. ისინიც გვაკვირდებიან. მინდა, ვკითხო, ჰეი, მამაჩემს ხომ არ იცნობდით-მეთქი? ამის ნაცვლად სასაფლაოს შესასვლელზე ვეკითხები. იქ ორი მუშა გვხვდება. აქაურები ხომ არ ხართ-მეთქი? უარი საუბრის გაგრძელების სურვილს მიქრობს. ვერავის ვპოულობ, ვისაც ბავშვების თანდასწრებით მამაზე ვესაუბრები. პაპაჩემისა და ბებიაჩემის საფლავს თვალდახუჭული მივაგნებ, – ვეუბნები ბავშვებს და ნაცნობი ადგილისკენ მივრბივარ. კატო ბაბოსა და შიო პაპას საფლავებს შორის ვჯდები და ხმამაღლა ლაპარაკს ვიწყებ.

კატო ბაბო პაპამ ცოლად რომ მოიყვანა, პირველი ქორწინებიდან ერთი შვილი ჰყავდა. ბიჭი დას დაუტოვა გასაზრდელად. პაპასთან 6 შვილი შეეძინა, სამი მცირე ასაკში სოკოთი მოეწამლა და მოუკვდა. ამის გამო სოკოს არ ვჭამ. ერთ-ერთი პირველი ქალი იყო, რომელმაც ვაჭრობა დაიწყო – ყველი ორჯონიკიძიდან გადმოჰქონდა და თბილისში ყიდიდა. ახლა შემიძლია წარმოვიდგინო მისი ქალური და დედური განცდები და მთელი გულით თანავუგრძნო.

შიო პაპას მადლობას ვეუბნები, კატო ბაბო ძალიან რომ უყვარდა. იქიდან წამოსული ვფიქრობ, რომ სასაფლაო პოეზიას ჰგავს – ორივე სხვა, ირეალურ სამყაროსთან მაახლოებს.

ფოსტა

ბავშვების წარმოსახვას ფოსტის ამბები მყისიერად აცოცხლებს. აბა, როგორია, ინტერნეტის თაობას გააგებინო, რომ თბილისში დასარეკად მე და ჩემი მეგობრები საგანგებოდ მივდიოდით ფოსტაში. ეს იყო მთელი თავგადასავალი. მოთმინებით ველოდით ჩვენს რიგს, ვაკვირდებოდით ქალებს, რომლებიც ხმამაღლა ჩასძახოდნენ ყურმილის მეორე მხარეს: „ალო, თბილისიიიი, თბილისიიი…, მლეთააა, მლეთააა, დუშეთიიი, დუშეთიიი…“ ჩვენი ჯერი რომ მოვიდოდა, პატარა ჯიხურში ვიკეტებოდით და ნაცნობი ხმის გაგონებით ვხარობდით. ფოსტაში ვხვდებოდით ნაცნობებს, ვაგროვებდით მოსაყოლ ამბებს. ეს იყო მოზარდი გოგოების ყოველდღიური რიტუალი.

ფოსტის შენობა შამბნარსა და ეკალ-ბარდებში ჩაფლული დაგვხვდა. შენობის მხოლოდ სახურავი მოჩანდა. ჩემი ბავშვობის დღეებს ბოქლომი დაადეს და ფოსტისკენ მიმავალი ბილიკი ბალახით დაიფარა. ვერ მოვითმინე და ჩემს ბიჭთან ერთად ღობეზე გადავძვერი. ამდენი წლის შემდეგ ვამჩნევ, თურმე რა ლამაზი ყოფილა ფოსტის შენობა. მჭიდროდ დაკეტილი შემინული კარი მაჩერებს. მოგონებებს ვიხმობ და რენსომ რიგზის „მის პერეგრინის სახლი უჩვეულო ბავშვებისთვის“ მახსენდება. ერთ დროს ადამიანების ხმებითა და ამბებით იყო სავსე, ახლა კი გაუკაცურებულა. აქ გულის ნაწილს ვტოვებ.

ღობეზე უკან გადაბობღება მიჭირს და ბავშვებისთვის ეს დღის საყვარელ ამბად იქცევა.

ზურა ნათლიას ჭიშკარი

ფოსტის წინ ნათლიაჩემის სახლია. ადრე დაბალი ღობე ერტყა და ავლა-ჩავლისას ვხვდებოდი, ჩამოსული იყო თუ არა ნათლია თბილისიდან. ახლა მაღალი ღობე შემოუვლიათ და თვალი ვერ ეგუება. ზურა ნათლია მამას ბავშვობის მეგობარია და თავის პირველ შვილს სწორედ მისი სახელი დაარქვა. შთამბეჭდავი გარეგნობა აქვს, რუსთაველის პერსონაჟებს მაგონებს. მისი ჭიშკარიც ბოქლომდადებული დამხვდა.

სონა ბაბოს სახლი

სონა ბაბო და გოგია პაპა მამას და დედას უფროსი მეგობრები იყვნენ. მე და ჩემი გოგოები ახლა დედაჩემს გულუბრყვილობად ვუთვლით, რომ ტყეში მცხოვრებ ბავშვებს სონა ბაბოს აბარებდა. სონა ბაბოს სახლი გზისპირასაა. სახურავი ჩამონგრეულა, ფანჯრები ჩალეწილა, პატარა ეზო გავერანებულა, სახურავთან აკრულ საღებავგადაცლილ აბრაზე ძლივს იკითხება „მერაბ კოსტავას 46“, ლურჯი კარი კი ისეა გაღებული, მგონია, აი, სადაცაა, სონა ბაბო გამოჩნდება, კეთილად შემომღიმილებს, შინ შეგვიპატიჟებს და ჩაის დაგვალევინებს-მეთქი.

კლუბი

ჩემს ბავშვობაში კლუბს ფუნქცია უკვე დაკარგული ჰქონდა. მას მხოლოდ მშობლებისა და ძმების მონათხრობიდან ვიცნობ. მიამბობდნენ, რომ თბილისიდან ფილმები ამოჰქონდათ და მოუთმენლად ელოდნენ ჩვენებას. კლუბის თავმჯდომარე იყო თამარა, ნათლიაჩემის დედა, მეორე მსოფლიო ომის მონაწილე. სტაფილოსფერი ტუჩსაცხი, საყურეები, მოკლედ შეჭრილი თმა, პრინციპული ხასიათი – ასეთი მახსოვს თამარა ბაბო, რომელიც ყოველთვის დიდი ყურადღებით მეპყრობოდა.

კლუბის კარს ქვა ჰქონდა მიყუდებული, გადავწიეთ და შევედით. დამტვერილი სკამები, ჩანგრეული იატაკი, ნაჭერგადაფარებული პიანინო და ნესტის სუნი დაგვხვდა. თანამედროვეობას კედელზე გაკრული ბავშვების ნახატები ეხმიანებოდა. კლუბის ფანჯრიდან ეზო ჩანდა და ზუსტად ის ადგილი, სადაც მამაჩემი ტყის სახლის აშენებამდე გაიზარდა. ბავშვებთან ერთად იმ ეზოში მივდივარ.

ბორია ძიას ეზო

დაკეტილი ჭიშკრების გაღების დღეა და ბორია ძიას ეზოშიც თამამად შევდივართ. მამას ხშირად დავყავდი მასთან და მუდამ ხალხმრავლობა მხვდებოდა. ახლა აქ აღარავინ ცხოვრობს. ყველა ქალაქშია. ბავშვებს ვაჩვენებ იმ ადგილს, სადაც მამა გაიზარდა. უცნაური დუმილით მხვდება ბავშვობისეული ადგილები.

სკოლა

გზად გვხვდება სკოლა, რომელსაც რამდენიმე წლის წინ უწერის სკოლის მოსწავლეებთან ერთად ვესტუმრე – გოდერძი ჩოხელის მოთხრობების მიხედვით სპექტაკლი გავმართეთ. იმ დროს ჩემი გოგონაც უწერის სკოლის მოსწავლე იყო და სპექტაკლში ისიც მონაწილეობდა. ამბობს, რომ ბუნდოვნად ახსოვს ყველაფერი და მთხოვს, მისი კლასისთვისაც დავდგა სპექტაკლი.

ბინდდება. სკოლა უჩვეულოდ ცარიელი და მდუმარეა. წარმოიდგინეთ, რომ სკოლას ჩაუარეთ და ხედავთ, რომ მისი ფანჯრებიდან სხვადასხვა ფერის სინათლე და მუსიკა იღვრება. როგორ გააგრძელებდით ამბავს? – ვკითხე ბავშვებს და მათ წერის სურვილი გაუჩნდათ.

დანგრეული სასტუმრო

ფასანაურში ერთ დროს სასტუმრო იყო. არ ვიცი, ოდესმე თუ ჰქონდა დასრულებული სახე. მე მუდამ დანგრეული მახსოვს. სასტუმროს ეზოში თანატოლებთან ერთად ბადმინტონს ვთამაშობდი. ჩემი ძმისშვილი გვეუბნება, რომ ზოგჯერ აქ გორგოლაჭებით სრიალებს. ჩვენ ფოტოებს ვიღებთ და გზას ვაგრძელებთ.

ირმები

ფასანაურის შემოსასვლელში ირმების მონუმენტია. დავინახავდი თუ არა, თავი შინ მეგონა. ალბათ, ბევრი ადამიანისთვის ნაცნობი განცდაა. გზას შიშით მივუყვებით. მანქანები ვიწრო გზაზე სწრაფად დადიან და ხშირად ერთმანეთს უსწრებენ. ამასობაში დაგვიღამდა. ირმებიდან ორად დატოტვილი, მთებით შემოსაზღვრული ფასანაური მოჩანს. იქვე ახლოს თეთრ არაგვს შავი არაგვი უერთდება. ჩემი სამი წლის გოგო ხმამაღლა ჩამძახის, რანაირი თვალი აქვს ირემსო. აქამდე ასე ახლოს არასდროს დავკვირვებივარ ირმის თვალსა და რქებს.

საგზაო და ვაშლის ხე

შინ დაბრუნებისას მარკეტში საყვარელ შოკოლადებს ვყიდულობთ. ძველ სახლებს შორის ბნელ ორღობეს მივუყვებით. ტყის სახლში საგზაოს გავლით მივდივართ. აქაც ყველა კუთხე-კუნჭული რაღაცას მახსენებს, მაგრამ თხრობას ვაშლის ხით ვასრულებ.

ჩემს ბავშვობის მეგობრებს, რომლებთან ერთადაც არაერთი ზაფხული გამიტარებია ფასანაურში, ძალიან უყვარდათ მჟავე ვაშლი და ანანურიდან თუ არაგვიდან დაბრუნებისას ხელს გამოაყოლებდნენ ხოლმე. მე კი ჩემი შვილებისთვის დიდი სიყვარულით ვიხსენებ იმას, რაც ჩემს მეგობრებს უყვარდათ და ზუსტად ვიცი, დრო რომ გავა, ასეთი ამბები ისევე დაილექება მათ სამყაროში, როგორც ჩემსას შემორჩნენ მამას მოყოლილი ზღაპრები, ამბები და ადამიანები.

კითხვარი

დღიურში რამდენიმე კითხვა ჩამოვუწერე და წერილობით უპასუხეს:

• სამი რამ, რაც დამამახსოვრდა.
• რით იყო განსაკუთრებული ეს ტური შენთვის?
• მიამბე შენი ბავშვობის ერთი ადგილის შესახებ.
• ერთი კითხვა, რომელიც დამებადა.

ფოტოამბავი

თითოეულ ადგილს, რომლის შესახებაც ვუამბობდი ბავშვებს, ფოტოს ვუღებდი. ინტერესის გასაღვივებლად გადავწყვიტე, ფოტოკითხვარი ავკინძო. საინტერესოა, როგორ მოისმინეს და რა დაამახსოვრდათ.

ტური ბავშვობაში დაუვიწყარ თავგადასავლად გვექცა. სამსაათიან სეირნობას თხრობა, მოსმენა, ამბის ფოტოზე ასახვა, წერილობითი აქტივობა დავუკავშირეთ, ერთად ყოფნით გავიხარეთ და, რაც მთავარია, ბავშვებთან ერთად მეც ნაყოფიერად გავატარე დრო.

ფასანაურში ყოფნისას კიდევ ერთი წიგნი, ხუან რულფოს „პედრო პარამო“, მახსენდებოდა. მაგიური რეალიზმის ჟანრის რომანში მთავარი პერსონაჟი მამის მოსაძებნად სოფელში მიდის. ტექსტთან რამდენჯერმე მიბრუნება დამჭირდა იმის აღმოსაჩენად, რომ მამის საპოვნელად სოფელში ჩასულ ბიჭს ყველა გარდაცვლილი ხვდება. მიცვალებულები საფლავებიდან ლაპარაკობენ. რომანში რეალურ და ირეალურ სამყაროებს შორის ზღვარი ისეა დარღვეული, რომ გგონია, ასეც უნდა იყოს. ფასანაურიდან გამქრალი ადამიანების ხმების გასაგონად როგორ უნდა მოვიქცე-მეთქი, ვეკითხებოდი საკუთარ თავს და ისეთი განცდა მეუფლებოდა, თითქოს ისინი არსად წასულან.

 ნირუ ხოსლა არაკომერციული ორგანიზაციის − CK-12-ის ფონდის − დამფუძნებელი და აღმასრულებელი დირექტორია. ორგანიზაციის მიზანს წარმოადგენს, მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს ჰქონდეთ  წვდომა  მაღალი ხარისხის უფასო ონლაინ რესურსებზე, რომელიც დაეხმარება მათ, ისწავლონ ინდივიდუალური შესაძლებლობების ფარგლებში.

2020 წლიდან CK-12 ძალიან პოპულარული გახდა ზოგიერთ ქართულ სკოლასა და მასწავლებელთა შორის. შეგიძლიათ მეტი გვიამბოთ CK-12-ის მიზნებსა და პრინციპებზე?

განათლებით მოლეკულური ბიოლოგი ვარ და სტენფორდში ვმუშაობდი. მოლეკულურ ბიოლოგიაში მაგისტრატურის დასრულების შემდეგ, კვლევას ვატარებდით კომპლემენტარული გენების შესახებ. ამ თემაზე მუშაობის დროს გავიგე, რომ ორსულად ვიყავი. ამიტომ  რადიოაქტიურ ნივთიერებთან მუშაობა სახიფათო იყო და ამ საქმიანობას თავი დავანებე.

მე ოთხი შვილი მყავს და, როგორც ეს აზიის უმეტეს ქვეყნებში ხდება, ჩვენთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო შვილებისათვის საუკეთესო განათლების მიცემა. დავიწყე მათთვის კარგი სკოლის ძებნა და ნუევას სკოლა აღმოვაჩინე, რომელიც სწორედ რომ საუკეთესო განათლებას იძლეოდა, ისეთს, რომელიც მეც კი არ მქონია. აქ შეფასება კი არ იყო მთავარი, ეს იყო უფრო მეტად ბავშვზე ორიენტირებული სკოლა.  მას შემდეგ, რაც ჩემმა შვილებმა ნუევა დაამთავრეს, მე, 50 წლის ასაკში, მივიღე კიდევ ერთი ხარისხი სტენფორდის უნივერსიტეტში, ამჯერად – განათლების სფეროში. აქ მივხვდი, რომ ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო, ყველა ბავშვს ჰქონდა ისეთივე  შესაძლებლობა, როგორიც ჩემს შვილებს ჰქონდათ. სწორედ ამიტომ წამოვიწყე მუშაობა საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12-ზე.

ვიცოდით, რა გვინდოდა. გვსურდა, მოსახერხებელი და მოქნილი გზით მიგვეწოდებინა სახელმძღვანელოები მოსწავლეებისთვის; გვინდოდა, ეს სახელმძღვანელოები  ყოფილიყო მათზე მაქსიმალურად მორგებული და საინტერესო. მუშაობის პროცესში მივხვდით, რომ მიუხედავად ტექნოლოგიების განვითარებისა, განათლების სექტორი მაინც ყველაზე ნაკლებად იყენებდა მათ. ამიტომაც დავიწყეთ ტექნოლოგიების გამოყენება, რომ CK-12 ფართო მასშტაბებისთვის მოგვერგო.

როგორ ფიქრობთ, რა არის განსაკუთრებული, უნიკალური და საინტერესო CK-12-ში, რაც  მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს მის გამოყენებას მოანდომებს?

CK-12-ის მიზანი ყველა მოსწავლისთვის ხარისხიან განათლებაზე წვდომის უზრუნველყოფა იყო. სწორედ ამიტომ, ხუთი წელი (2007-2012) სისტემების შემუშავებას დავუთმეთ. შევქმენით სახელმძღვანელოს ციფრული ფორმატი. თუმცა, ეს მხოლოდ ციფრული ფორმატი არ არის, მისი ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობაა, რომ ის საკმაოდ მოქნილია.

შევიმუშავეთ სხვადასხვა მეთოდი, სიმულაციები, ფლიქსები და  ინტერაქციები, რომ შინაარსი მეტად გასაგები და საინტერესო ყოფილიყო. მაგალითად, 1960-70-იან წლებში, ელექტრობის შესახებ წიგნებში ტექსტს ვკითხულობდი, თუმცა, იმ ფორმატში შინაარსის წესიერად გაგება შეუძლებელი იყო. CK-12-ის საგანმანათლებლო პლატფორმა კი მასწავლებლებს შესაძლებლობას აძლევს, რომ ეს შეცვალოს, სწავლის პროცესი გასაგები, მარტივი და სახალისო გახადოს.

განათლება რელევანტური და გააზრებული უნდა იყოს. აუცილებელია რეალური ცხოვრებიდან მაგალითების ხშირად მოშველიება. კარგი მასწავლებლები სწორედ ამას აკეთებენ. CK-12-ის საშუალებით არა მარტო მასწავლებლები, არამედ სკოლებიც შეძლებენ მოსწავლის პროგრესისათვის თვალის დევნებას და დაკვირვებას, თუ რას მოაქვს საუკეთესო შედეგი მათთვის. გარდა ამისა, ჩვენ გვაქვს ფუნქცია, რომლის საშუალებითაც შეგვიძლია შევამოწმოთ, თუ რა დროს ატარებს მოსწავლე კონკრეტულ გვერდზე. რამდენად სწრაფად ან მარტივად ასრულებს ან აგრძელებს კონკრეტულ საკითხზე მუშაობას.  ეს ფუნქცია კარნახობს მოსწავლესაც და მასწავლებელსაც, თუ სად აწყდებიან ისინი სირთულეებს და რა ნაბიჯები უნდა გადადგან მათ დასაძლევად. მთავარი გასაღები მყისიერი და პერსონალიზებული უკუკავშირია.

დიდი მადლობა. ეს ნამდვილად სტიმულის მომცემია. შესაძლოა სწორედ ამიტომ  მსოფლიოში სულ უფრო მეტი ადამიანი იყენებს CK-12-ს. სულ უფრო მეტი ქვეყანა ცდილობს დანერგოს პლატფორმა თავიანთ საგანმანათლებლო სისტემებში. რა შეგიძლიათ გვითხრათ ქართულ მხარესთან თანამშრომლობის შესახებ?

როდესაც 2007 წელს ეს საქმიანობა დავიწყეთ, გვინდოდა CK-12 მსოფლიოში ყველასათვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო. მართლაც, მას სულ უფრო მეტი ადამიანი იყენებს, განსაკუთრებით, პანდემიის შემდეგ. კოვიდ 19-მა ნათლად დაგვანახა CK-12-ის მნიშვნელობა,ღირებულება, მოქნილობა და, რაც მთავარია, მისი საჭიროება. სწორედ ამ დროს დავიწყეთ თანამშრომლობა საქართველოსთან.

რამდენიმე წლის განმავლობაში კომუნიკაცია გვქონდა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან, შემდეგ, გაეროს ბავშვთა ფონდმა (UNICEF) გაგვაცნო CK-12-ის პლატფორმით დაინტერესებული ორგანიზაცია „განათლების კოალიცია“, ისინი ჩაერთნენ ამ პროცესში. მათთან თანამშრომლობამ კიდევ ერთხელ დაგვანახა ლიდერობის ძალა, ის, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს, ნებისმიერი პროექტის წარმატებისთვის, არსებობდეს პროექტის განხორციელებაზე და მის მდგრადობაზე პასუხისმგებელი პირი. მახსოვს ირინა ხანთაძე და მისი კოლეგები, რომლებმაც დიდი ენთუზიაზმით იმუშავეს და ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს ამ საქმეში.

განათლების კოალიციამ უზრუნველყო მასწავლებლების გადამზადება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. რა თქმა უნდა, ვერ მიაღწევ წარმატებას, თუ არ გაივლი საჭირო სწავლებას და არ გექნება მხარდაჭერა. ჩვენთვის ეს თანამშრომლობის კარგი მაგალითია და  გვიხარია, რომ სულ უფრო მეტი სკოლა და მასწავლებელი იყენებს CK-12-ს საქართველოში.

დიდი მადლობა. ეს ნამდვილად ძალიან საინტერესო და მამოტივირებელია. ჩემი შემდეგი შეკითხვა ეხება CK-12-ით გამოწვეულ ცვლილებებს და არა მხოლოდ მას. 12 წლის წინ, 2010 წელს, თქვენ TedEX-ზე გამოხვედით და განათლების სისტემის გამოწვევების შესახებ ისაუბრეთ და თქვით, რომ გარკვეული საკითხების გადაჭრის ერთ-ერთი გზა არის CK-12. რა შეიცვალა მას შემდეგ და როგორია თქვენი სამომავლო გეგმები?

თუ შევხედავთ პროდუქტს, რომელიც 2007 წელს გვქონდა და იმას, თუ როგორია ის დღეს, დავინახავთ, რომ ეს ორი რამ ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავდება. დღევანდელი უფრო სრულყოფილი, მოქნილი და ინტერაქტიურია, აქვს პერსონალიზებული უკუკავშირის შესაძლებლობა. მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენ არ ვქმნით ტექნოლოგიურ პროგრესს, არამედ ვიყენებთ მას CK-12-ის მიზნებისთვის.

რაც შეეხება სამომავლო გეგმებს, არის სიახლე, რომელიც ცოდნის მონიტორინგს გულისხმობს. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი რამ, რაზეც ვმუშაობთ და რაც დაგვეხმარება სტუდენტების ცოდნის მონიტორინგსა და სასწავლო პროცესის მათზე მორგებაში.

კიდევ ერთი რამ, რაზეც ვმუშაობთ, არის ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული რეპეტიტორი, რომლის სახელია ფლექსი და რომლის მეშვეობითაც, მაგალითად, დღეში 15000 შეკითხვას ვიღებთ და ვცდილობთ მთელი ამ მონაცემების გენერირებას სხვა სტუდენტების დასახმარებლად. გარდა ამისა, ეს არის მასწავლებლის დამხმარე ინსტრუმენტიც, რომელსაც შეუძლია, მაგალითად, მასწავლებელს უთხრას: „იცით, ის, რასაც კლასის წინაშე წარადგენთ, მათთვის სრულიად არაფრის მთქმელია. რამე უნდა შეცვალოთ“. ამრიგად, ეს ერთი ინსტრუმენტი ეხმარება როგორც მოსწავლეებს, ისე მასწავლებლებსაც.

ძალიან შთამბეჭდავია. სხვათა შორის, მე სამოქალაქო განათლებას ვასწავლი. აუცილებლად უნდა ვცადო ეს. და ბოლო შეკითხვა: საინტერესოა თქვენი ზოგადი რეკომენდაცია −რას ეტყოდით მკითხველს, ქართველ მასწავლებლებს?

მნიშვნელოვანია, რომ კაცობრიობა ვითარდებოდეს. რომ დავფიქრდეთ, საზოგადოების შექმნის საფუძველს ძველი თაობის მიერ ახალი თაობისთვის გამოცდილების გაზიარება წარმოადგენს. მაგალითად, რატომ არ ვჭამთ შხამიან საკვებს? სავარაუდოდ, იმიტომ, რომ ვიღაცამ ასეთი საკვები გასინჯა და სხვები გააფრთხილა, რომ საკვებად საშიშია.

დღეისათვის ამის შესაძლებლობას ინტერნეტი იძლევა. რა თქმა უნდა, მას ბევრი უარყოფითი მხარეც აქვს. ჩვენი მთავარი გამოწვევა მასწავლებლების მიდგომების შეცვლაა. გვინდა მათ ვუთხრათ, რომ ჩვენ გავიარეთ გზა კალმით წერიდან ციფრულ საშუალებებამდე.

გიორგი, თუ დავფიქრდებით, მთავარია, ფეხი ავუწყოთ სამყაროს. ჩვენ ხელი უნდა შევუწყოთ ახალგაზრდებს, გააკეთონ ის, რაც მათ ნამდვილად სურთ. სწორედ ამიტომ, მასწავლებლებს ვურჩევდი, შეხედონ განათლებას უფრო მასშტაბურად, ვიდრე მხოლოდ ნიშნები და ტესტირებებია.

და მაინც, რა არის ჭეშმარიტი სწავლება? უმაღლესი შეფასების მიღება? ისწავლეთ, გადაეცით ცოდნა მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს და მოითხოვეთ მეტი განათლების სისტემისგან.

საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12 2007 წელს დაარსდა. პლატფორმის მიზანია მასწავლებლებისთვის და მოსწავლეებისთვის მაღალი ხარისხის უფასო რესურსებზე ხელმისაწვდომობის ზრდა, რომლებიც  საშუალებას აძლევს მათ, ისწავლონ ინდივიდუალური შესაძლებლობების ფარგლებში. CK-12-ის პლატფორმაზე ხელმისაწვდომია ელექტრონული წიგნები, ადაპტირებადი პრაქტიკული სავარჯიშოები და სამეცნიერო სიმულაციები, შექმნილია 260 000-ზე მეტი ე.წ. „ფლექს ბუქი“.  დღემდე, CK-12-ის რესურსებით  მსოფლიოს მასშტაბით 137 მილიონზე მეტმა მოსწავლემ და მასწავლებელმა ისარგებლა, ხოლო პანდემიის პერიოდში ვებგვერდით სარგებლობა 480 პროცენტით გაიზარდა.