ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით საგანთა სწავლა-სწავლების მიზანია მყარი, დინამიკური და ფუნქციური ცოდნის კონსტრუირება, მოსწავლის ინტერესებისა და მიდრეკილებების გამოვლენა, დამოუკიდებელი სწავლის უნარისა და შრომისუნარიანობის განვითარება, აქტიური პიროვნების ფორმირების ხელშეწყობა. მოაზროვნე, მაძიებელი, ახლის შემოქმედი, წიგნიერი, ინფორმირებული და პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე მოქალაქის ჩამოყალიბება, რომელსაც შეუძლია გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღება, საკუთარი მიღწევების გამოყენება ახალი მატერიალური, ინტელექტუალური თუ სულიერი ღირებულებების შესაქმნელად.

სწავლა-სწავლების პროცესში მოსწავლეს უნდა განუვითარდეს შემდეგი გამჭოლი უნარები და ღირებულებები: პასუხისმგებლობა, პრობლემის გადაჭრა, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, თანამშრომლობისა და კომუნიკაციის უნარები, ეთიკური ნორმების დაცვა, მეწარმეობის, ინიციატივების გამოვლენა და საქმედ ქცევა, დროსა და სივრცეში ორიენტირება, სწავლის სწავლა – დამოუკიდებლად საქმიანობა, ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება. მეტად მნიშვნელოვანია კვლევითი უნარების განვითარება.

ამ მიზნების მიღწევა წარმოუდგენელია მოსწავლეთა ინტერესების გათვალისწინების გარეშე. მასწავლებელი უნდა იკვლევდეს საკუთარი მოსწავლეების შესაძლებლობებს, ინტერესებსა და მისწრაფებებს.

გასული სასწავლო წლის გაზაფხულზე ჩავატარე სკოლის საჭიროების კვლევა. კვლევის მიზანი გახლდათ მოსწავლეთა ინტერესების გათვალისწინება სასწავლო პროცესში დასაგეგმი აქტივობების გასათვალისწინებლად. მრავალფეროვანი სასწავლო მიდგომების განხორციელება მნიშვნელოვანია როგორც ფორმალური, ასევე არაფორმალური განათლების მიმართულებით. ჩემი კვლევის მიზანი გახლდათ, გამერკვია, რა მოსწონთ მოზარდებს, სწავლების რომელ ფორმაზე გავამახვილო ყურადღება მომავალში თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობის და სურვილის გათვალისწინებით.

კვლევის ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა გახლდათ:

რომელ აქტივობას ანიჭებთ უპირატესობას საკუთარი შეხედულების გათვალისწინებით?

ა) კომპლექსური დავალებები

ბ) STEM პროექტი „ჩხირკედელა“

გ) ინტეგრირებული გაკვეთილები

დ) პროექტებით სწავლება

ე) მოსწავლეთა კონფერენციები

ვ) საწრეო -საკლუბო მუშაობა

ზ) სახალისო კონკურსი „მოაზროვნე“

წარმოგიდგენთ გამოკითხვის შედეგებს წრიული დიაგრამის საშუალებით:

სურათზე ხედავთ პროცენტულად როგორ გადანაწილდა მოსწავლეთა მიერ შერჩეული პრიორიტეტული სწავლების ფორმები. ამ შედეგებით ბევრი მიმართულებით შეიძლება ანალიზის გაკეთება. პირველი და უმნიშვნელოვანესი გახლავთ მოსწავლეთა ინკლუზიური შესაძლებლობები. მოზარდი სწავლების იმ ფორმას ანიჭებს უპირატესობას, რაც მის ინტერესებს ყველაზე მეტად ესადაგება.

კვლევაში მონაწილეობდა 63 მოზარდი.

მოსწავლეთა 22%-ს ყველაზე მეტად მოსწონს კომპლექსური დავალებებით მუშაობა. ეს შედეგი არ გახლავთ შემთხვევითი. ეროვნული სასწავლო გეგმაში განისაზღვრა პიროვნების განვითარებაზე ორიენტირებული კონსტრუქტივისტული საგანმანათლებლო კონცეფცია, სწავლა-სწავლების 5 პრინციპი. კომპლექსური დავალება გახლავთ მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევის საუკეთესო საშუალება. მოსწავლეებს ეძლევათ შემოქმედებითი უნარების გამოხატვის თავისუფლება. სწორედ ამით არის ორიგინალური და განსაკუთრებული მოსწავლეზე ორიენტირებული – ახალი სკოლის მოდელი. ეს სწორედ ის პრინციპებია, რომელთა სასწავლო პროცესში განხორციელების გარეშეც წარმოუდგენელია გრძელვადიანი სასწავლო მიზნების მიღწევა. სწავლა-სწავლების პროცესში მეტად მნიშვნელოვანია მოზარდის ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება. შემეცნების პროცესში უმნიშვნელოვანესია მოდალობების გათვალისწინება. არსებობს მოდალობის ოთხი ძირითადი ტიპი: ვიზუალური, სმენითი, კინესთეტური და ციფრული. განათლების სისტემის ყველაზე დიდ გამოწვევად რჩება ინკლუზიური საჭიროებების სრულყოფილად გათვალისწინება, რაც დაკავშირებულია უამრავ, მათ შორის ფინანსურ პრობლემებთან.

ჩვენს რეალობაში კომპლექსური დავალებები გახლავთ ყველაზე მოსახერხებელი ფორმა დიფერენცირებული მიდგომების გასათვალისწინებლად. მრავალფეროვანი დავალებებიდან მოსწავლე აუცილებლად პოულობს აქტივობის ფორმას, რაც მას მოსწონს და შეუძლია. შესაბამისად, არცერთი მოზარდი არ რჩება სასწავლო პროცესის მიღმა. სწორედ ამიტომ მოსწონთ მოსწავლეებს კომპლექსური დავალებებით მუშაობა.

მომავალში პედაგოგებს გვმართებს მეტი ძალისხმევა სწავლების პროცესში კომპლექსური დავალებების უფრო აქტიურად დასანერგად.

მოსწავლეთა 18% უპირატესობას ანიჭებს საწრეო და საკლუბო მუშაობას. სასკოლო კლუბებისა და წრეების ძირითად მიზნებს წარმოადგენს მოსწავლეთათვის წარმოშობილი პრობლემური თუ საინტერესო საკითხების განხილვა. არაფორმალური განათლების მიწოდების დროს ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება უშუალო გარემოს შექმნას, მონაწილეთა დაახლოებასა და უკეთ გაცნობას, მათი ძლიერი მხარეების, მისწრაფებების გამოკვეთას. ამ კუთხით დიდ როლს თამაშობს მრავალფეროვანი აქტივობებით დატვირთული სასკოლო წრეები და კლუბები.

არაფორმალური გარემო მეტად უწყობს ხელს მოსწავლეთა დამეგობრებას, საერთო ინტერესების გამოკვეთას, რაც ეხმარებათ მათ ერთად დაგეგმონ და განახორციელონ მიზანმიმართული და პროდუქტიული საქმიანობა. ასევე, სხვადასხვა საგანმანათლებლო აქტივობების ორგანიზება მოსწავლეთა პრაქტიკული და თეორიული უნარების განვითარებისათვის.

მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება, თავად მოიძიონ და დაახარისხონ საჭირო ინფორმაცია. მოზარდს შეუძლია თავად აირჩიოს საგანი, რომელშიც არაფორმალურ გარემოში მეტად გაიღრმავებს ცოდნას. არასაგაკვეთილო პროცესში მას შეუძლია მეტი დრო დაუთმოს მისთვის პრიორიტეტულ და საინტერესო საკითხების დასწავლას.

გამოკითხულ მოსწავლეთა ასევე 18%-ისთვის პრიორიტეტულია სკოლაში STEM კლუბების მუშაობა. განათლების სისტემას უწევს ადაპტირება საზოგადოების ახალ ტენდენციებსა და საჭიროებებთან. ინოვაციური ტექნოლოგიების გაჩენასთან ერთად აუცილებელი ხდება მომავალმა თაობამ ისწავლოს ციფრული ტექნოლოგიებით გარშემორტყმულ საგანმანათლებლო გარემოში. STEM განათლება ეს არის ახალი თაობების მომზადება, რათა მათ შეძლონ ივარჯიშონ ისეთ სამუშაოებზე, რაც სამომავლოდ დაეხმარებათ იმ ტექნოლოგიურ ცვლილებებთან ადაპტირებაში, რასაც ძალიან სწრაფად გვთავაზობს ჩვენი საუკუნე. STEM განათლება არის ბავშვების მომავლის გასაღები – მოზარდები სწავლობენ გუნდურ მუშაობას, ერთობლივად გადაწყვეტილებების მიღებას, უვითარდებათ პრობლემების შემოქმედებითად გადაჭრის და გამომგონებლობის უნარები.

STEM სწავლება ასტიმულირებს მოსწავლის თვითშეფასებას და თავდაჯერებულობას, ასევე ემოციების უკეთ მართვას. ის აძლიერებს ლოგიკურ აზროვნებას, კრეატიულობას და წარმოსახვას. ავითარებს მოტორულ უნარებს. სულ უფრო პოპულარული ხდება განათლებაში რობოტიკის დანერგვა, რაც მნიშვნელოვანსა და აუცილებელს ხდის მოსწავლემ შეისწავლოს ელექტრონიკა, პროგრამირება, მექანიკა. კვლევებით დადგენილია, რომ მომავალი თაობის 65% სამომავლოდ განიხილავს პროფესიებს, რომლებიც ჯერ არ არსებობს და რომლებიც წარმოიქმნება მზარდი ტექნოლოგიური საჭიროებების გამო.

STEM სწავლებას აქვს განვითარების კოგნიტიური უპირატესობები, უბიძგებს მოსწავლეებს, იფიქრონ ჩარჩოს მიღმა და მოისაზრონ პრობლემების კრეატიული გადაწყვეტილებები. მარტივად პასუხობენ კითხვებს „რატომ“ და „როგორ“. მოსწავლეებში ცნობისმოყვარეობის გაჩენა გულისხმობს, რომ სამომავლოდ ისინი უფრო მოწადინებულნი იქნებიან ექსპერიმენტებისა და ახალი აღმოჩენებისათვის. მეტ დროს და ენერგიას დახარჯავენ საკუთარი განათლებისათვის.

STEM-ის საშუალებით მოსწავლეები აცნობიერებენ, რომ უფრო ეფექტურია ლიდერობისა და კომუნიკაციის უნარების გამოვლენა საერთო მიზნების უფრო სწრაფად მისაღწევად. როდესაც ბავშვები მუშაობენ გუნდზე ორიენტირებულ გარემოში, სწავლობენ, როგორ იმუშაონ თანატოლებთან, მზად არიან კავშირების დასამყარებლად მომავალ კარიერასთან დაკავშირებულ და ქსელურ საინტერესო ღონისძიებებში.

სახალისო კონკურსი „მოაზროვნე“ მნიშვნელოვანი მოსწავლეთა 17%-ისთვის. კონკურსი „მოაზროვნე“ გახლავთ ჩემი ავტორობით შექმნილი პროექტი. მოსწავლეები სახალისო, ლოგიკაზე დაფუძნებული კითხვებით იღრმავებენ ცოდნას ფიზიკასა და მათემატიკაში. „მოაზროვნე“ დაფუძნებულია კონკურენტული სწავლების ფორმაზე. კონკურენცია ხომ საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, სწრაფად მიაღწიონ შედეგს. ხელს უწყობს მოსწავლეებში სწრაფი აზროვნების განვითარებას. სტიმულს აძლევს მათ წინსვლას, პროგრესს. მოსწავლეებს უჩნდებათ ლიდერობის სურვილი.

კონკურსის მიზანია, ხელი შეუწყოს მოსწავლეთა დამოუკიდებლად და სწრაფად აზროვნების უნარების განვითარებას; ისინი ერკვევიან საკუთარ შესაძლებლობებში. ასევე, ხელს უწყობს მოზარდის მიზანდასახულობას და მოტივაციის ამაღლებას, სხვისი ცოდნისა და ერუდიციის პატივისცემას.

მსგავსი კონკურსები შესაძლებელია ჩატარდეს ნებისმიერი საგანში ან საგნობრივი მიმართულების გათვალისწინებით.

კონფერენციებს უპირატესობას ანიჭებს მოსწავლეთა 8%. სასწავლო კონფერენცია ხელს უწყობს, მოსწავლეს განუვითარდეს დამოუკიდებლად მუშაობისა და ნაშრომის საჯაროდ პრეზენტაციის უნარი. არჩეული თემის ირგვლივ იძენენ ღრმა თეორიულ თუ პრაქტიკულ ცოდნას. ასეთი ღონისძიების ჩატარების დროს უნდა გავითვალისწინოთ მოზარდთა ინტერესები, ამიტომ სასურველია კონფერენციის იდეა მოიცავდეს ყველა საგნობრივ მიმართულებას. თავად აარჩიონ, საგანი, თემა, ხელმძღვანელი. ასეთ პირობებში ისინი უფრო თავისუფალი და ლაღი ხდებიან – სიხარულით ამზადებენ პრეზენტაციებს და ასევე სიხარულით ელოდებიან კონფერენციის ჩატარებასა და იმ პრიზებს, რომლებსაც დამსახურებულად მოიპოვებენ.

 მოსწავლეთა 8%-ისთვის ყველაზე მისაღებია პროექტებით სწავლება. პროექტით სწავლება პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდია. პროექტით სწავლება იძლევა აქტიური და მიზანმიმართული სწავლის საშუალებას. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისას მოსწავლე აწყდება პრობლემას, რომლის გადაჭრაც უჭირს მხოლოდ იმ ცოდნით, რომელიც აქვს მას. ამ მიზნით იგი არკვევს, რისი ცოდნაა საჭირო დასმული პრობლემის უკეთ გასაგებად. ამ პროცესში მოსწავლე აქტიურია, მიმართავს თვითგანათლებას, ეძებს საჭირო ინფორმაციას (წიგნებს, გამოკვლევებს, ანგარიშებს, ელექტრონულ ინფორმაციას) და ა.შ. ამის შემდეგ მოსწავლე, აღჭურვილი ახალი ცოდნით, კვლავ უბრუნდება პრობლემას და ახერხებს მის გადაჭრას.

21-ე საუკუნის მოსწავლისათვის ცოდნის დაგროვებასთან ერთად მნიშვნელოვანია იმ უნარ-ჩვევების დაუფლება და განვითარება, რომლებიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში კონკურენტუნარიანსა და წარმატებულს გახდის. სასწავლო პროექტი არის კონკრეტული პრობლემის გადაჭრის ან ინიციატივის განხორციელებისკენ მიმართული მრავალფეროვანი სამუშაო, რომლის დროსაც ვითარდება შემოქმედებითი, თანამშრომლობის, საკომუნიკაციო და კვლევითი უნარები.

პროექტებით სწავლება ასევე ხელს უწყობს საგანთაშორის კავშირებს და სწავლების ინტეგრაციას. საინტერესოა მოსწავლეებმა იმუშაონ როგორც სასწავლო კვლევით, ასევე სოციალური ხასიათის პროექტებზე. სწორედ ამ კონტექსტების გათვალისწინებითაა საინტერესო და მნიშვნელოვანი პროექტებით სწავლება.

მოსწავლეთა 5%-ისთვის ყველაზე საინტერესო ინტეგრირებული გაკვეთილებია. სამეცნიერო დარგების მრავალფეროვნების მიუხედავად, სამყარო ერთიანია და საერთო კანონზომიერებებს ემორჩილება. სხვადასხვა საგნად დანაწევრებული სამყაროს აღქმა და სწავლა მოზარდისთვის არ არის მარტივი. ჩვენი მიზანი არ არის ახალგაზრდებს მხოლოდ ცალკეული საგნები ვასწავლოთ, არამედ ჩვენ ისინი უნდა მოვამზადოთ და აღვზარდოთ საღად მოაზროვნე ადამიანებად. მოზარდს უნდა განვუვითაროთ სააზროვნო უნარები, რათა მათ შეძლონ ცალკეულ დისციპლინებში ნასწავლი კონცეფციების სინთეზი.

სკოლაში ბავშვები ბევრ ისეთ საგანს სწავლობენ, რომლებიც ერთმანეთთან ნაკლებად არის დაკავშირებული. განათლების მიზანია, მოსწავლეებს სკოლის დასრულების შემდეგ დამოუკიდებელი ფრაგმენტებისგან სამყაროს მთლიანობის წარმოდგენა შეექმნათ. სწორედ ამიტომ, მეტად მნიშვნელოვანია, პედაგოგები პერიოდულად ახორციელებდნენ ინტეგრირებულ აქტივობებს. ინტეგრირებული გაკვეთილის მიზანი და დანიშნულებაა, მოსწავლეებს ვაჩვენოთ, ავუხსნათ და დავაფიქროთ იმაზე, რომ მეცნიერების ყველა დარგი ემსახურება კაცობრიობის განვითარებას და ადამიანს, რათა მან სამყარო აღიქვას როგორც მთლიანობა.

ვფიქრობ, კვლევაში დაბალი პროცენტული მაჩვენებლის (5%) გაზრდა შესაძლებელია მეტი ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარებით.

შესაძლებელია, ჩემს კვლევაში განხორციელებული და განხილული აქტივობების გარდა, ზოგიერთი მოსწავლისთვის სხვა რამ იყოს პრიორიტეტული. ამიტომ მასწავლებელი განუწყვეტლივ უნდა აკვირდებოდეს საკუთარ მოსწავლეებს და მათ მისწრაფებებს, რაც აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს საკუთარ პედაგოგიურ საქმიანობაში.

გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ შეიძლება, ერთ კონკრეტულ მასწავლებელს გაუჭირდეს ყველა ამ მიმართულების დაფარვა ერთი სასწავლო წლის განმავლობაში. ამიტომ, სასურველია, წლის დასაწყისში პედსაბჭოსა და კათედრის სხდომებზე მოხდეს პედაგოგთა ერთიანი სამუშაო გეგმის შედგენა, აქტივობების გადანაწილება. მთავარია, ასეთი ან სხვა უკეთესი და საინტერესო აქტივობები აუცილებლად შევთავაზოთ მოსწავლეებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა;

https://rb.gy/lqf70t

https://rb.gy/pd9jrc

https://rb.gy/dyitjr

https://rb.gy/pmjgr3

მოუთმენლობა, მოთმენის უუნარობა, ბავშვის იმ თვისებათაგანია, რომლებიც მშობლებს სერიოზულ პრობლემებს უქმნის. პატარა ბავშვები ბუნებით მოუთმენლები არიან. მათ უნდათ ყველაფერი, ამასთან, დაუყოვნებლივ, სწორედ ახლა და აქ, და თუ სასურველი მყისვე ვერ მიიღეს, ისტერიკას მართავენ.

პატარების მოუთმენლობა არ არის მანკიერება და ცუდი აღზრდის შედეგი. ის განპირობებულია ადრეული ასაკის ბავშვის ნერვული სისტემის თავისებურებებით. როგორ მოვიქცეთ: დაველოდოთ, სანამ პატარა გაიზრდება თუ ამთავითვე ვიზრუნოთ მისი მოთმინების გავარჯიშებაზე?

უნდა ითქვას, რომ ეს არც ისე ადვილია, თუმცა შესაძლებელი.

მოთმინება მოიაზრებს თვითკონტროლს, შეუპოვრობას, საკუთარი ემოციების მართვას, ასევე – რაიმე მნიშვნელოვანზე ყურადღების ხანგრძლივ კონცენტრირებას, საკუთარ თავზე, საკუთარ მოქმედებაზე პასუხისმგებლობას. ალბათ დამეთანხმებით,, რომ ჩამონათვალი იმდენად სერიოზულია, არათუ ბავშვი, არამედ ბევრი ზრდასრული ადამიანიც ვერ მოიწონებს თავს მისი შესრულებით, ამიტომ ბავშვს თანდათან, თანმიმდევრულად უნდა გამოვუმუშაოთ ყველა ზემოაღნიშნული უნარი, რასაც წლები დასჭირდება. მხოლოდ ამის შემდეგ შეძლებს ის მოთმინების გამომჟღავნებას. ეს, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს იმას, რომ ადრეული ასაკიდანვე არ ვიზრუნოთ ბავშვისთვის მოთმინების უნარის გამომუშავებაზე. პირიქით, ამ მიმართულებით მუშაობა რაც შეიძლება ადრე უნდა დავიწყოთ.

რეკომენდაციები ბავშვისთვის მოთმინების უნარის გამოსამუშავებლად:

• მივცეთ მაგალითი – მოვიკრიბოთ მოთმინება. პატარასთან ურთიერთობისას მთავარი პირადი მაგალითია. მართალია, ეს რეკომენდაცია სამართლიანია ბავშვის აღზრდის მთელი პროცესისთვის, მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში ის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ვიყოთ მომთმენი ყოველთვის, როცა ბავშვი გვხედავს ან შეიძლება დაგვინახოს. გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვი, პირველ რიგში, ითვისებს მასთან ურთიერთობაში მყოფი უფროსების ჩვევებს, მათი ქცევის პრინციპებს. ის იღებს იმ ქცევას, რომელსაც ოჯახში ხედავს. თუ მშობლები მოუთმენლობას იჩენენ ამა თუ იმ საკითხის გადაწყვეტისას, ნერვიულობენ წვრილმანებზე, ბავშვიც გადაიღებს, აითვისებს ქცევის ამ მოდელს და ასევე მოიქცევა. ბავშვისთვის არაფერია ისე ადვილი, როგორც მშობლის ქცევის კოპირება. თუ დედა და მამა ასე აკეთებენ, ე.ი. ასეა საჭირო, ასე მოქცევა შეიძლება. ბავშვისთვის მოთმინების უნარის გამომუშავების პროცესში უფროსები გამძლეობის, შეუდრეკელობის გარანტები და მოთმინების მაგალითები უნდა გავხდეთ. თუ თავად საკმარისად მომთმენები ვართ, ამ უნარის გამომუშავება ბავშვისთვისაც არ იქნება რთული. ასეთი მუშაობის პროცესში პატარა თავს დამოუკიდებლად, ზრდასრულად იგრძნობს და ეს შეგრძნებები შესანიშნავად დაგვეხმარება მისთვის მოთმინების უნარის გამომუშავებაში.
• ვერიდოთ ბავშვის მოთხოვნების მეყსეულად შესრულებას. თუ მის მიმართ უზომო ყურადღებას გამოვიჩენთ, ყველა სურვილს დაუყოვნებლივ შევუსრულებთ, საეჭვოა, ოდესმე ის მომთმენი გახდეს. ჰიპერმზრუნველობა მოთმინების უნარის გამომუშავების პროცესში დამაბრკოლებელია. ვისწავლოთ ბავშვისთვის „არას“ თქმა.
• შევაქოთ ბავშვი წარმატებისთვის. პატარებს ძალიან უყვართ ქება, თანაც ეს უკანასკნელი მათზე დადებითად მოქმედებს. თუ ბავშვი მოთმინებით ელოდება რამეს და კითხვებით არ გვაწუხებს, ამისთვის აუცილებლად შევაქოთ. გავაგებინოთ, რომ მის უმცირეს წარმატებასაც კი ვამჩნევთ, ვაფასებთ, როგორ აკონტროლებს ის თავის ემოციებს.
• ყოველთვის შევასრულოთ ბავშვისთვის მიცემული პირობა. თუ დავპირდით, რომ მასთან ერთად წავიდოდით სასეირნოდ, სხვა საქმეზე ნუ გადავერთვებით. თუ უეცრად სასწრაფო საქმე გამოგვიჩნდა, რომელიც „არ ითმენს“, მშვიდად ავუხსნათ პატარას, რომ ცოტა ხანს უნდა დაგველოდოს და დავპირდეთ, რომ სასეირნოდ მალე წავალთ. შეგვიძლია, მივცეთ საათი და ვაჩვენოთ, როდის დამთავრდება ლოდინის დრო.
• ვუთხრათ ბავშვს სათქმელი ნათლად და გასაგებად. მასთან ურთიერთობისას მოვერიდოთ ისეთი სიტყვების გამოყენებას, როგორიცაა: „საათი“, „წუთი“, „წამი“. პატარებს არ ესმით ამ სიტყვების მნიშვნელობა, რადგან ჯერ კიდევ არ შეუძლიათ დროში ორიენტირება. ფრაზა „10-20 წუთი“ გასაგებია ზრდასრულისთვის, მაგრამ არა ბავშვისთვის. შეგვიძლია, ლოდინის დრო თამაშად ვაქციოთ, მაგალითად, ვუთხრათ: „პარკში სასეირნოდ წავალთ, როცა ოთახი დალაგებული გვექნება. თუ დამეხმარები, სათამაშოებიც მალე მოგროვდება“. ურთიერთობისას ვიყოთ მშვიდი და გაწონასწორებული. მოვერიდოთ ხმის აწევას და ჩხუბს. ამით მხოლოდ აგრესიას გამოვიწვევთ და სასურველ შედეგსაც ვერ მივიღებთ.
• მოთმინების უნარის გამოსამუშავებლად ბავშვთან მუშაობის პროცესში გამოვიყენოთ დამხმარე საშუალებები – თუ მოუთმენლობას შევატყობთ, ხელთ გვქონდეს ფანქრები, წიგნი, რვეული ჩანახატების გასაკეთებლად. ეს დაგვეხმარება, უფრო მრავალფეროვანი და საინტერესო გავხადოთ დროის გარკვეული მონაკვეთი, რომ ლოდინი ასეთი ძნელი აღარ იყოს. თუ ხელთ არაფერი გვაქვს, მოვიფიქროთ სიტყვებით თამაში ან ნებისმიერი სხვა გასართობი. ყურადღებას ლოდინიდან გასართობზე გადაიტანს. ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვის ნერვული სისტემა, თავის ტვინი უფრო რთულად და კოორდინირებულად იმუშავებს. ამგვარად, ბავშვს თანდათან ჩამოუყალიბდება საკუთარი ემოციების კონტროლისა და მოთმინების უნარი. მანამდე კი, სანამ პატარები თავისი ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური თავისებურებებიდან გამომდინარე, მოუსვენრები არიან, უჭირთ ლოდინი და მოთმენა, უფროსები უნდა დავეხმაროთ მათ ამ პერიოდის გადატანაში, შეძლებისდაგვარად განვუვითაროთ და აღვზარდოთ მათში მონდომება, მიზანსწრაფულობა, საკუთარი ქცევის, ემოციების კონტროლისა და მართვის უნარი.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ მოთმინების უნარის გამომუშავებას დრო სჭირდება, ეს უცებ არ მოხდება. ვიყოთ მომთმენი, თანმიმდევრული, შემწყნარებელი შეცდომების მიმართ და მიზანს აუცილებლად მივაღწევთ.

ჩემი მოსწავლეობისას სკოლას კონკურენციას მხოლოდ ქუჩა უწევდა. უკვე დამამთავრებელ კლასებში სწავლისას სოფელში პირველი სათამაშო ზონები გაიხსნა. ქალაქებში ეს პროცესი უფრო ადრე, XXI საუკუნის დადგომისთანავე დაიწყო. ძალიან კარგად მახსოვს, როგორ მიგვიწევდა გული ვიდეოთამაშებისკენ. ყველაფერს ვაკეთებდით სკოლიდან დროზე ადრე გასასვლელად.

დღეს სკოლას უფრო მეტ აქტორთან უწევს კონკურენციაში ყოფნა. არასამთავრობო ორგანიზაციები, მედიათეკები და ბიბლიოთეკები, ამერიკული კუთხეები, სპორტული თუ სახელოვნებო წრეები ხარისხიან ტრენინგებს, სასწავლო კურსებს, პროგრამებს, პიროვნული განვითარებაზე ორიენტირებულ სერვისებსა და მომსახურებას სთავაზობენ ახალგაზრდებს. ამას ემატება ქუჩა, ვიდეოთამაშები, ინტერნეტი, მობილური ტელეფონი და მოწყობილობა, რომლითაც ახლა ამ სტატიას ვწერ.

ხშირად მიწევს ტრენინგისა და სემინარების ჩატარება სხვადასხვა სკოლის მოსწავლეებთან. არაფორმალურ გარემოში ახალგაზრდები უფრო გახსნილები ხდებიან. არ გაურბიან პრობლემებზე საუბარს. სწორედ ამიტომ შესვენებაზე თუ რომელიმე აქტივობის დროს მუდმივად ვეკითხები აზრს თანამედროვე სკოლაზე, მის როლზე. ბავშვების უმეტესობა უკმაყოფილოა, წუხან, რომ მათი ყოველი დღე წინას ჰგავს, არაფერი ხდება ახალი და ა.შ. უმეტესობას მოსწონს ტრენინგებზე დასწრება. ამბობენ, რომ ასეთ გარემოში უფრო ბევრს სწავლობენ, თავისუფალი გარემო მეტ პროდუქტიულობას უზრუნველყოფს.

თანამედროვე სკოლას ნამდვილად ბევრი ღირსეული კონკურენტი ჰყავს. ახლა დავსვათ კითხვა – რატომ უნდა მიუწევდეს ახალგაზრდას სკოლისკენ გული, ან პირიქით – რატომ არ უნდა ეჭიროს თვალი სკოლიდან გაქცევაზე, თუ სკოლაში მისთვის საინტერესო არაფერი ხდება?

ზოგადი განათლების სისტემამ უნდა მოახერხოს და გარდაქმნას სკოლა მოსწავლეებისთვის მიმზიდველ, საინტერესო ადგილად. დამეთანხმებით, რომ ამის მიღწევა მხოლოდ არაფორმალური განათლების ელემენტების შემოტანითაა შეუძლებელი. გადასახედია ჩვეულებრივი მიმდინარე გაკვეთილების ფორმატები, საჭიროა მეტი საგანთაშორისი ინტეგრაცია და რაც მთავარია – შესწავლილი საკითხების, მოვლენების, პროცედურების ცხოვრებისეულთან დაკავშირება.

ღრმად მწამს, რომ ამის მიღწევა შესაძლებელია სკოლაში ფორმალური და არაფორმალური განათლების სწორი კვეთით. დავნერგოთ სიახლეები, შემოვიტანოთ არაფორმალური განათლების ელემენტები ფორმალურ გაკვეთილზე, გავამრავალფეროვნოთ სასკოლო ცხოვრება და გავხადოთ იგი საინტერესო ახალგაზრდისთვის.

საბოლოოდ ყველაფერი კონკრეტული სკოლისა და მასწავლებლის მოტივაციაზე გადის. შეიძლება მასწავლებელს ძალიანაც კი უნდა, დარჩეს სკოლაში, მოსწავლეებთან ერთად განახორციელოს პროექტები, ჩაატაროს აქტივობები საკლუბო საქმიანობის ფარგლებში, შექმნას რესურსები და რაც მთავარია, დაგეგმოს მომდევნო დღისთვის შემოქმედებითი გაკვეთილები… სამწუხაროდ, ჩვენი არასახარბიელო სოციალურ-ეკონომიკური კეთილდღეობა, სკოლის გარეთ დამატებით შრომას, ძალისხმევას მოითხოვს. მასწავლებელს კი ბევრი საზრუნავი აქვს.

ამავდროულად ვხედავთ, რომ თანამედროვე სკოლისადმი მოთხოვნები შეცვლილია. ადრე ძირითადი დაკვეთა იყო, რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მოეგროვებინა და დაემახსოვრებინა სხვადასხვა საგნობრივი მიმართულებით. დღეს სრულიად სხვა მოცემულობა გვაქვს. ჩვენი მიზანია, აღვზარდოთ მოსწავლე, რომელსაც გააზრებული აქვს, რა არის მისი ღირებულებები, მისი სახელმწიფოს ადგილი მსოფლიოში. ვასწავლოთ, როგორ ისწავლოს (სწავლის სწავლა) და როგორ ადაპტირდეს (მოქნილობა) რეალობაში.

27 დეკემბერს, მარნეულის N2 საჯარო სკოლის სამოქალაქო კლუბში შემაჯამებელი ღონისძიება გვქონდა. შეხვედრაზე კლუბის საქმიანობა შევაფასეთ. მოსწავლეებმა გააზიარეს კლუბის მიღწევები, შედეგები და ა.შ. ჩვენ მცირე დროში სასკოლო ცხოვრება გავამრავალფეროვნეთ. სამოქალაქო და ეკოკლუბის ეგიდით, არასრულ სამ თვეში 40 ღონისძიება გავმართეთ. სკოლაში ერთდროულად რამდენიმე პროექტი მიმდინარეობს, სკოლა ჩაერთო ნიკო კეცხოველის პრემიის მომზადებაში, შედეგად მოსწავლეებს მოდუნების საშუალება არ აქვთ.

ვფიქრობ, ამგვარი მიდგომა, მეტად საინტერესო და მიმზიდველს ხდის სასკოლო სივრცეს. მოსწავლეს აღარ უწევს მისთვის საინტერესო აქტივობების სკოლის გარეთ მოძიება და ეზრდება მიკუთვნებულობის განცდა სკოლისადმი.

„წინ, ხუთივე ჩემო გრძნობავ,

თვალ-ყურო და ცხვირ-პირ-კანო!“

ფრანსუა ვიიონი

თვალი

გაზაფხულია, გული გულს ეძებს, მე კი ზურგშექცეულ მეგობრებს ვხედავ. მართალია, ისინიც ნელა მისეირნობენ, მაგრამ ჩემი სიარულის ტემპი კიდევ სხვაა, საგანგებოდ უნდა მოინდომო მხარდამხარ გაყოლა. კოტე აფხაზის ქუჩაზე ტურისტებისთვის გამოფენილ ფარდაგებს, თიხის ნაკეთობებს და ნუგბარს გვერდს გულგრილად ვუვლით. პატარა სანაყინე  კი ყველა უბანს უხდება, ნაყინი სულ რომ არ გიყვარდეს მაინც. არასოდეს მინახავს მოწყენილი იყოს ადამიანი, რომელსაც ვაფლის სამკუთხა ჭიქა უჭირავს ხელში და ფერადი ბურთულების შესათვალიერებლად თავს გვერდულად ხრის. მერე ძველი ამბავი მახსენდება. სტატიის მასალისთვის მოხეტიალე ჟურნალისტებს ერთხელ ისე მოგვშივდა, ამ უბნელმა ქალმა უთქმელად შეგვატყო და ცხელი თონის პური გვიწილადა. იმ ქალის სახე არ მახსოვს, მხოლოდ ხალათი – ხელგაუყრელად, მხრებზე მოხურული და პურზე შემოხვეული გაზეთი, რომლისთვისაც დღედაღამ ვშრომობდით.

ყური

თავისუფლების მოედნისკენ მიმავლები ლაპარაკში ვერთობით და გზიდან მოულოდნელად ვუხვევთ. სახლში არავის გვეჩქარება, თორემ შეცვლილ მარშრუტს ასე ადვილად არ მივენდობოდით. კაფე-ბარების მუსიკა, მანქანების ხმაური და მოსეირნეთა მხიარულება თანდათან შორს გვრჩება. ახლა ჩვენი ხმები უკეთ გვესმის. ხან ძველ ამბებს ვიხსენებთ, ისეთებს, ყველამ კარგად რომ ვიცით, მაგრამ ხელახლა წარმოსახვა და განცდა გვაბედნიერებს. ხანაც ახალს ვიტყვით, ამ ქალაქის გადასხვაფერებისას და ისევ ძველი დროის სურათებს ავედევნებით. დროდადრო კიბის მოაჯირი, აივნის რიკული ან ჭიშკრის ორნამენტი გვტაცებს თვალს და ვდუმდებით. მერე ისევ ერთმანეთის გამოჯავრებით ვერთობით და ხმამაღლა ვიცინით. გასეირნებას ლაიტმოტივად გასდევს ღია ფანჯრიდან გამომავალი პიანინოს ხმა, ნაცნობი მელოდიით მუსიკალური შვიდწლედის რეპერტუარიდან. შესაძლოა, ლისტიც იყოს.

ცხვირი

ვერცხლის ქუჩაზე გაზაფხულის სუნია და კიდევ ცხოვრების. აქაურები ახლომდებარე რესტორნებში არ ვახშმობენ, ამიტომაც ღია ფანჯრებიდან შინაურული კერძების სურნელი იფრქვევა. შეიძლება, ერთ სუფრაზე სულაც არ იდოს შებრაწული სოსისი, ტაფამწვარი და ახალი კარტოფილი მწვანე ტყემლით, მაგრამ ქუჩაში გამვლელისთვის ეს ერთი დიდი ტრაპეზია, რომელსაც მთელი უბანი შემოსხდომია. მართალია, ეს ყველაფერი ბარიდან დაუნაყრებლად გამობრუნებულის მცდარი აღქმაა, მაგრამ წარმოსხვაც დიდებული თავშესაქცევია. ატელიეს აბრის დანახვაზე უნებლიედ ძველი „პარტნოი“ მახსენდება, რომელიც ამ ქუჩის ერთ-ერთ ეზოში იჯდა და ჯინსებს კერავდა, მონტანას მარკებით. ახალი, მოუთელავი ჯინსის, მკერავის ცარციანი თითების და მუშამბის სანტიმეტრის სუნი ერთმანეთში ირევა, მაგრამ მალევე ქრება. ყნოსვას ვერ მიენდობა მეხსიერება, როცა აკაციის ყვავილობის დროა.

პირი

მენიუდან მწვანე კოქტეილის არჩევა ვერ გავრისკე. როგორც ყოველთვის, ახალ ადგილებს, უცნობ ადამიანებს და უცხო გემოებს ვუფრთხი. რადგან იმ საღამოს სამეგობროს ყოველკვირეულმა „პარასკეობამ“ ჩვენი ბინიდან შარდენზე, ახლადგახსნილ ბარში გადაინაცვლა, კიტრისა და ნიახურის ნაზავი ჩემთვის მეტისმეტი იქნებოდა. ასეთ დროს ჩემი სასმელი კაპუჩინოა, შავი შოკოლადის და დარიჩინის მოსალოდნელი სიმწარით. ისე კი, გირჩის მურაბა ჩვენი შეკრებების ყველზე უჩვეულო გემო იყო. ბორჯომის ხეობაში ვინც კი მოხვდებოდა, თითო ქილას მაინც გამოიყოლებდა ხოლმე და დიდ ჩაის სმას გავმართავდით. ახლა, ბევრი წლის მერე, ალბათ ყველას სხვადასხვას იტყვის, რა ატკბობდა იმ საღამოებს, მაგრამ უგემური და წყალწყალა არცერთი შეკრება არ ყოფილა. ჯერ კიდევ გოგო-ბიჭები გვეთქმოდა და ცხოვრებას სხვა გემოს ვატანდით.

კანი

კანით ვგრძნობ, რომ საუკეთესო დროა, არც ცივა და არც ცხელა. გაზაფხულის თბილისი კიდევ სხვა ქალაქია, რომელსაც ვერცერთ რუკაზე ვერ იპოვი.  სულ ასე უნდა იყოს, ვფიქრობ და ვიცი, რომ სულ ასე არ იქნება. დროდადრო შარვლის ჯიბეში ხელს ვაცურებ და პრიალა სარჩულთან შეხება მსიამოვნებს. სიარულის ეს უდარდელი მანერა თითქოს უფრო ხელშესახებს ხდის  წუთიერ განცდას იმისა, რომ სანუკვარ მომენტს განსაკუთრებული მონდომების გარეშე ჩავავლე – აქ ვარ და ამჟამად… ხელკავით მოსეირნეები ბარათაშვილზე, კონკასთან ვიკრიბებით, მომდევნო შეხვედრას ვგეგმავთ და ქალაქის სხვადასხვა უბნისკენ მივემგზავრებით. ახლა უკვე დარწმუნებით ვიცი: არასოდეს უნდა შეგეშინდეს გზიდან გადახვევის, რადგან ხანმოკლე გასეირნებაცა და ხანგრძლივი ხეტიალიც ბოლოს მაინც მთავარ ქუჩაზე გაგიყვანს.

ხანდახან გაზაფხული ვერცხლის ქუჩით მოდის.

ამ სტატიის სათაურზე ბევრი ვიფიქრე. კვლავ „გეოგრაფიის როლი“ არ მომეწონა, „გეოგრაფიის სწავლის საჭიროებაც“ უარვყავი. ბოლოს მაინც „წარმატების სივრცე“ დავტოვე.

რატომ „წარმატების სივრცე“? ვეცდები, ავხსნა.

მეცნიერების შესწავლასთან ერთად, მინდა, მოსწავლემ წარმატების სურვილი და გამარჯვებით მოპოვებული სიხარულის განცდაც იგემოს, რაც შემდგომ ცხოვრებაში გამოადგება. მინდა, იმასაც შეეჩვიოს, რომ ყოველთვის მწვერვალზე ვერ იქნება, ყველას მოსაწონს ვერ შექმნის. ამიტომაც ვასწავლი ერთმანეთის შეფასებას და რეკომენდაციების მიცემას.

მოკლედ, მივყვეთ წარმატების სივრცეს მოსწავლეებთან ერთად და გავიგოთ, რა როლს ასრულებს ამაში გეოგრაფია.

გეოგრაფია ხშირად განიხილება როგორც მეცნიერება ზოგადი განათლებისთვის, რაც ჩემში ყოველთვის პროტესტს იწვევდა. ჩვენს დროში, როდესაც სახელმწიფოთა საზღვრები გამუდმებით იცვლება, ქვეყნები იყოფა და ერთიანდება, იცვლება მსოფლიოს ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების დონე, საერთაშორისო ორგანიზაციები და ასოციაციები, გეოგრაფიის  გაკვეთილები უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი და საინტერესო ხდება.

მოქალაქეების აღზრდაში გეოგრაფიული განათლების წვლილი უნიკალურია. გეოგრაფია არის პიროვნების ინტელექტუალური და სულიერი კულტურის ის ელემენტი, რომელიც მას საშუალებას აძლევს, არა მხოლოდ გააცნობიეროს ცვალებადი სამყაროს მრავალი პრობლემა, არამედ მონაწილეობა მიიღოს მათ მოგვარებაში, პატივი სცეს კულტურას, ხელი შეუწყოს მშობლიური ქვეყნის განვითარებას.

გეოგრაფიის ფუნქციები იცვლება. გეოგრაფია რჩება ცოდნისა და უნარების ჩამოყალიბების მთავარ ობიექტად, მაგრამ, ამავე დროს, ის მოსწავლეთა განვითარების საშუალება ხდება.

ჩემი აზრით, სწავლაში წარმატება დიდწილად განისაზღვრება სწავლის მოტივით, რომლის საფუძველია მოსწავლეთა საჭიროებები და ინტერესები.

გეოგრაფიის საგნის შემეცნებითი ინტერესის ფორმირებაზე გავლენას ახდენს მრავალი ფაქტორი, მაგრამ მასწავლებელმა მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი უნდა გამოავლინოს. გადამწყვეტია საგნის შინაარსი, სტრუქტურა, სწავლების მეთოდები, მოსწავლეთა საგანმანათლებლო და შემეცნებითი უნარები.

გეოგრაფიას მჭიდრო კავშირი აქვს მრავალ მეცნიერებასთან, მაგრამ კვლევა უნდა ემყარებოდეს გეოგრაფიულ ცოდნას, გეოგრაფიულ კონცეფციებს, რომლებიც ხელს უწყობს გეოგრაფიული ენის განვითარებას, გეოგრაფიულ წარმოსახვას, რაც, თავის მხრივ, იწვევს ინტერესს გეოგრაფიის შესწავლის მიმართ.

თანამედროვე გაკვეთილს შეიძლება ჰქონდეს ინტერდისციპლინარული ხასიათიც, რაც დაკავშირებულია ჩატარებულ კვლევასა და პრაქტიკულ მუშაობასთან.

გეოგრაფიის გაკვეთილის ჩატარებისას არ უნდა დაგვავიწყდეს მხარეთმცოდნეობის მიმართულება, ცოდნა რეგიონის შესახებ. ადგილობრივი მოსახლეობის ეკონომიკური საქმიანობა მაგალითებად და ილუსტრაციებად უნდა იქნეს გამოყენებული საკლასო ოთახში. რეგიონში არსებობს უამრავი შესაძლებლობა შეძენილი ცოდნის პრაქტიკაში გამოსაყენებლად. ეს შესაძლებლობები ადგილობრივი ტერიტორიის შესწავლას გულისხმობს. ასეთი მიდგომა უზრუნველყოფს გეოგრაფიის სწავლებას კონკრეტულ ცხოვრებისეულ მაგალითებზე.

ადგილობრივი მხარეთმცოდნეობის მასალების გამოყენება ხელს უწყობს გეოგრაფიული ცოდნის სისტემის ფორმირებას, რეგიონში არსებული ეკოლოგიური პრობლემების იდენტიფიცირებას და მიღებული ცოდნის ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენებას. გარემოს შენარჩუნებისა და გაუმჯობესების გზების ძიება კი საფუძვლად უდევს ამ მიმართულებით კვლევითი სამუშაოების ჩატარებას. მაგალითად, ამ კვლევის ნაყოფი შეიძლება იყოს ისეთი ნაშრომები, როგორიცაა „ოქროს მოპოვების ინდუსტრიის გავლენა გარემოზე“, „ტერიტორიის ეკოლოგიური პასპორტი“, „ტერიტორიის რელიეფის ცვლილებები“, „ფარული საფრთხე“, „ბუნების დასაცავად“ და სხვა.

საგნისადმი ინტერესის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სწავლის მეთოდებიც. ჩემი დაკვირვებით, არ არის სასურველი რომელიმე წმინდა ტექნოლოგიის გამოყენება პირდაპირ, სხვა მეთოდების ჩანაცვლების ან დამატების გარეშე. ეს მრავალ მიზეზზეა დამოკიდებული, ისეთებზე, როგორიცაა კლასში მოსწავლეთა შემადგენლობა, მათი მომზადების დონე, მასალის აღქმისა და ათვისებისათვის მზაობის ფსიქოლოგიური მახასიათებლები და სხვ., ამიტომ გაკვეთილზე ყველაზე ხშირად ვიყენებ მეთოდების სისტემას (კომბინირებული გაკვეთილი).

თანამედროვე მეთოდოლოგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი პოზიციაა მოსწავლის შინაგანი პირადი საგანმანათლებლო და შემეცნებითი მოტივების ფორმირების აუცილებლობა, რაც ხელს უწყობს მოსწავლის პიროვნების თვითგანვითარებას. მოტივები მიზნად უნდა ისახავდეს არა მხოლოდ ახალი მასალის ათვისებას, არამედ შემოქმედებითი უნარების ფორმირებასაც.

უნარ-ჩვევებს მოსწავლეები მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იძენენ. ამ პროცესში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სასწავლო აქტივობაა.

სასწავლო აქტივობა რთული პროცესია. ის არის საფუძველი გაკვეთილისა, რომელიც შინაარსობრივი და პროცედურული კომპონენტების მჭიდრო ერთიანობას წარმოადგენს. თანამედროვე გეოგრაფიის გაკვეთილის შინაარსი გაჟღენთილი უნდა იყოს სხვადასხვა მოქმედებით (შემეცნებითი, მარეგულირებელი, კომუნიკაციური და ა.შ.).

ახალი პედაგოგიური აზროვნებისა და სასწავლო პროცესის ახალი მიმოხილვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტია მოსწავლის შეხედულების შეცვლა. მოსწავლე საგანმანათლებლო პროცესის ცენტრში უნდა განთავსდეს, რაც მასწავლებლისგან მოითხოვს გაკვეთილის მიზნების გადახედვას მოსწავლის პოზიციიდან. საჭიროა მოსწავლის მკვლევრად ჩამოყალიბება: მან უნდა შეძლოს ირგვლივ მიმდინარე მოვლენებზე დაკვირვება, მათი გაანალიზება და დასკვნების დასაბუთება.

მაგალითად, ბუნებრივი ტერიტორიების შესწავლისას მოსწავლე ადგენს ადგილმდებარეობას რუკაზე, განსაზღვრავს ბუნებრივ პირობებს, ახდენს მახასიათებლების იდენტიფიცირებას, მსჯელობს მსგავსებასა და განსხვავებაზე, განსაზღვრავს საცხოვრებელ პირობებსა და ადამიანის ეკონომიკური საქმიანობის შესაძლებლობას, ადგენს პრობლემას, ასაბუთებს და სახავს გადაჭრის გზებს, გამოთქვამს ვარაუდებს. მომავალში ყველა ეს ქმედება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ნებისმიერ სიტუაციაში. ყოველივე ეს ემყარება მოსწავლის გონებრივ საქმიანობას. მოსწავლის სააზროვნო აქტივობა გამოიხატება ანალიზის, განზოგადების უნარით, რაც ხელს უწყობს მოსწავლის კოგნიტიურ განვითარებას: დაკვირვებას, აზროვნებას, წარმოსახვას.

დიდი მნიშვნელობა აქვს საგანმანათლებლო პროცესში ახალი ტექნოლოგიური სწავლების საშუალებების, კერძოდ, კომპიუტერების გამოყენების დანერგვას, რაც აფართოებს მასწავლებლის შესაძლებლობებს უფრო ეფექტური სასწავლო პროცესის ორგანიზების კუთხით, მოსწავლეებს კი აძლევს ახალ შესაძლებლობებს ცოდნის ათვისების პროცესში.

მასწავლებელი მოსწავლეებს თვალწინ უშლის გეოგრაფიის საოცარ სამყაროს და მისი შესწავლით მოსწავლეები მიიკვალავენ თვითგანათლების გზას, აქტიურად იძენენ ცოდნას, ივითარებენ შემეცნებით ინტერესს.

გაკვეთილი იძენს დროისთვის დამახასიათებელ ახალ მახასიათებლებს – იგი აზროვნების, კომუნიკაციის, შემოქმედების უნარების განვითარებაზეა ორიენტირებული.

თითოეული მოსწავლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, იცოდეს თავისი მიღწევები, აფასებდეს საკუთარ საქმიანობას, ითვალისწინებდეს შესაძლებლობებს და ცდილობდეს განათლების პროცესში იმ მეთოდებისა და გზების პოვნას, რომლებიც წარმატების მიღწევაში დაეხმარება.

მოსწავლის ინტერესი იზრდება, როცა კონკრეტული საკითხის შესწავლის პროცესი პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებას ემყარება. გაცილებით იზრდება მოტივაცია და ჩართულობა, როცა რეალურ სიტუაციებს განიხილავენ. საქართველოში არაერთი ასეთი პრობლემური საკითხია მოსაგვარებელი. მსჯელობენ, კამათობენ, ერთმანეთისგან არგუმენტებს ითხოვენ.

მინდა, ერთი საკითხის განხილვის შედეგად მეცხრეკლასელების მიერ შექმნილი პროდუქტი გაგიზიაროთ. საკითხია ჰიდროენერგეტიკა, ხოლო საკვლევი კითხვა – უნდა აშენდეს თუ არა ნენსკრა ჰესი. მოსწავლეებმა არაერთი რესურსი განიხილეს, გაეცნენ მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა პოზიციებს, გააანალიზეს რეგიონში მიმდინარე გეოგრაფიული პროცესები და მოვლენები და ინდივიდუალურად შეასრულეს დავალება, თუმცა შემდეგ თანამოაზრეები გაერთიანდნენ, იმსჯელეს, იკამათეს და მაინკრაფტის პროგრამაში შექმნეს საბოლოო პროდუქტი. ამ კლასზე შარშანაც გიყვებოდით. გამორჩეულები არიან, შეცდომებიც და წარმატებებიც მძაფრად გამოხატული აქვთ, ყოველგვარი მოულოდნელობისთვის მზად უნდა იყოთ. მათდამი განსაკუთრებული დამოკიდებულება რომ მაქვს, იციან. არ სარგებლობენ, თუმცა გაბრაზებაც ყოფილა და წყენაც. ყველა შეცდომას ერთად განვიხილავთ, ვებრძვით საკუთარ თავს, ჩვენს სუსტ მხარეებს. მინდა, მათი წარმატების სივრცე გასცდეს გეოგრაფიის გაკვეთილებს, სკოლის კედლებს… მშრალი მასალის მიმართ ინტერესს არ იჩენენ, მაგრამ როგორც კი საკითხი სიმძაფრეს შეიძენს, უცებ ენთებიან და ცოცხლდებიან. უყვართ საკუთარი პოზიციის გამოხატვა. ეს საკითხიც ხმაურით განიხილეს. არაერთი პრობლემა წამოუჭრიათ თავადაც. მომწონს მათი მსჯელობა და დასკვნების გამოტანის უნარი. მათ შემხედვარეს, მომავალი მეიმედება. ამ იდეას ოთხი ავტორი ჰყავს: მესტვირა, ქობულა, კობერა და ნიკო. სხვადასხვა ტემპერამენტის პიროვნებები, თავიანთი შეცდომებითა და პრობლემებით. ნაშრომიც არ არის უცებ მისაღები, საკამათოა, თუმცა ავტორებს საკუთარი არგუმენტები აქვთ. ამჯერად გთავაზობთ პროექტის (კომპლექსური დავალების პროდუქტის) მხოლოდ ტექნიკურ ნაწილს, რომელიც წარმატებით დაიცვეს:

https://www.youtube.com/watch?v=XHqItak-jxE

ეს ჩვენი წარმატების სივრცეა.

ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის ინტეგრირებული გაკვეთილი

მოსწავლეთა ინტელექტუალური შესაძლებლობების განვითარებისთვის ინტეგრაციას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, რაც იმით აიხსნება, რომ თანამედროვე მეცნიერებაში ძლიერდება ცოდნის სინთეზის, შემეცნებისა და შემეცნების ობიექტის ერთობის გამჟღავნების ტენდენცია. შესაბამისად, სასწავლო პროცესში განსაკუთრებული დატვირთვა ეძლევა სისტემური აზროვნების განვითარებას, საკუთარი ცოდნის შევსების უნარს, რომლითაც იხელმძღვანელებს მოსწავლე სირთულის, ენობრივი და სოციალურ-კულტურული ორიენტაციის სხვადასხვა დონის ინფორმაციის ნაკადში.

ცოდნის ტრანსფერის საუკეთესო საშუალება ინტეგრირებული გაკვეთილია. ამ დროს მოსწავლე ერთი საგნის წინარე ცოდნას მეორე საგნის ასათვისებელი მასალის საფუძვლად იყენებს. ინტეგრაციისა და სისტემური აზროვნების გამოყენებისას მოსწავლე თავად იწყებს ფიქრს, გაცილებით ფართოდ ხედავს შესასწავლ საკითხს, სწორად აღიქვამს კონტექსტს, სიღრმისეულად აანალიზებს მოვლენებს, აკვირდება, აყალიბებს ჰიპოთეზას, ადარებს ფაქტებს ერთი და იმავე ფენომენების, მოვლენების შესახებ, ხედავს მიზეზშედეგობრივ კავშირებს, მოჰყავს მტკიცებულებები და გამოაქვს დასკვნები, იყენებს ურთიერთთანამშრომლობით გამომუშავებულ დასწავლის უნარს.

ტრანსფერული ცოდნისა და უნარების გააქტიურებას ხელს უწყობს სამიზნე ცნებებსა და მკვიდრი წარმოდგენების ჩამოყალიბებაზე ორიენტირებაც და, საზოგადოდ, კომპლექსური ხასიათის დავალებები, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, თავისი ხასიათით ინტეგრირებული დავალებებია.

აღნიშნული მიზნებიდან გამომდინარე, შესაძლებელია პრაქტიკული აქტივობების ისე დაგეგმვა და განხორციელება (სხვადასხვა საგნობრივი დისციპლინის მიმართულებით), მათ შორის – კომპლექსური დავალების შესრულებაც, რომ მოსწავლემ თვალსაჩინოდ დაინახოს ტრანსფერული ცოდნისა და უნარების მნიშვნელობა და გააუმჯობესოს კიდეც ეს ცოდნა და უნარები.

ჩვენს საგანმანათლებლო სისტემაში ინტეგრირების ფორმებიდან უმთავრესად გავრცელებულია ინტრადისციპლინური მოდელი (კავშირები ერთ დისციპლინაში შემავალ საგნებს შორის). შედარებით ნაკლები ყურადღება ეთმობა ინტერდისციპლინურ ინტეგრაციას (ის ერთგვარად თავს უყრის ცალკეულ დისციპლინებს საერთო თემის, საკითხის ან პრობლემის შესწავლის მიზნით), რომელიც ძალიან საინტერესო და საჭიროა როგორც მოსწავლეთათვის, ისე პედაგოგებისთვისაც.

ინტერდისციპლინური ინტეგრაცია გულისხმობს სწავლებაში მულტიდისციპლინური მიდგომის გამოყენებას, თემატურ კავშირს ისეთ საგნებს შორის, რომლებსაც აერთიანებს საერთო თემა, უნარები ან დამოკიდებულებები. შესაბამისად, პრაქტიკული თვალსაზრისით, თემატური და პრობლემური ინტეგრაცია ინტეგრაციის ძალიან საინტერესო ტიპებია. მათ ეფექტურობას განაპირობებს ისიც, რომ:

• თემატური ინტეგრაციის დროს ორი ან მეტი საგანი ერთ საერთო საკითხს/თემას განიხილავს. ამ დროს ხდება ერთგვარი „ალტერნატიული დახასიათება“, რომელიც ინტეგრაციის ამ ფორმას განსაზღვრავს როგორც ილუსტრაციულ-აღწერილობით დონეს;
• პრობლემური ინტეგრაციის დროს კი სხვადასხვა საგანს ვიყენებთ ერთი საერთო პრობლემის შესწავლის მიზნით. ამ დროს მოსწავლეები მნიშვნელოვან შედეგებზე გადიან.

ამ გზით მოსწავლეები შეიმეცნებენ, რომ ცალკეული სასწავლო საგნები სხვა არაფერია, თუ არა განსხვავებული თვალსაზრისები რეალურად არსებულ შესასწავლ ობიექტებზე.

განვიხილოთ კონკრეტული ნიმუში ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის სწავლების მაგალითზე, სადაც პირველ ეტაპზე, ჰაგიოგრაფიული ლიტერატურის შესწავლისას, მოსწავლეები წამოჭრიან პრობლემას, რომლის გადაჭრისა და შესრულების გზებს ძირითადად აგნებენ ისტორიის საგნობრივი დისციპლინიდან მიღებული ცოდნის საფუძველზე, მერე კი, მეორე ეტაპზე, საქართველოს გაერთიანებისთვის ბრძოლის ისტორიული პერიპეტიების შესასწავლად იყენებენ ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებიდან და საკუთარი პროდუქტის შექმნისას მიღებულ ცოდნასა და გამოცდილებას.

I ეტაპი

კლასი: მე-10

საგანი: ქართული ენა და ლიტერატურა / საქართველოს ისტორია

თემა: „მეორე ქართლის“ შექმნა – საზოგადოებრივი მოძრაობა თუ კერძო ინიციატივა საქართველოს გაერთიანებისათვის?“

ქართული ენა და ლიტერატურა: სამიზნე ცნება – ჟანრი, კომპოზიცია, ენობრივ-გამომსახველობითი საშუალებები, კონტექსტი

შედეგი (1, 4, 6, 7; 1, 3, 4, 6, 7, 4, 6, 7, 2, 5); მუშაობისას მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ: კომპოზიცია/ შინაარსობრივ მხარეს ქმნის სხვადასხვა ელემენტის (თემის, იდეის, ხედვის კუთხის, პერსონაჟთა სახეების) ერთობლიობა; ტექსტთან დაკავშირებული იდეები და ტექსტის წარმოჩენა ახალი კუთხით/ფორმით; ტექსტებს შორის არსებულ მიმართებებზე დაკვირვება; შესასწავლი ტექსტის მნიშვნელობის გააზრება და ინტერპრეტირება; მიზნის შესაბამისი ტექსტების შედგენა; ენობრივ-გამომსახველობითი საშუალებების ცოდნა მნიშვნელოვანია მწერლის ენის, გრძნობების, გამოცდილების, დამოკიდებულებების, განწყობისა და მოსაზრებების ამოცნობისთვის; კონტექსტის წაკითხვა გარემოს, ფონის (სოციალური წრე, შეხედულებები; ადგილი, ეპოქა ან კულტურული არეალი, რომელშიც თხზულება შეიქმნა) დასადგენად, ტექსტის მნიშვნელობის, აქტუალობის გასააზრებლად, ეფექტიანი ტექსტების შესადგენად.

 ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის მასწავლებლების აქტივობები:

გონებრივი იერიში შესასწავლი თემის ირგვლივ ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით (პასუხი კითხვებზე – „რა იცით…“ „საიდან იცით…“ „როგორ მოხდა…“ „რა პრობლემები (სტრატეგიული, ეკონომიკური, კულტურული) წარმოშვა…“ „აღნიშნული საზოგადოების ძირითადი მახასიათებლებია…“ „რა მივიღეთ შედეგად…“ „როგორ მოიქცეოდი…“ და ა.შ.)

პასუხების მიხედვით მოსწავლეები ავსებენ სქემას „რა ვიცი?“ (იხ. სქემა 1)

 სქემა 1.

2. ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებების – „აბოს წამება“, „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ – გაცნობა (იხ. სახელმძღვანელო)

ა) ტექსტების დამუშავება კოგნიტიური სქემებით – პერსონაჟის რუკის, აღწერითი, დროითი, ეპიზოდის და პროცესის/მიზეზშედეგობრიობის პარადიგმების გამოყენებით (იხ. სქემა 2)

სქემა 2.

ბ) მუშაობა ისტორიულ რუკებზე და სქემა 2-ის შევსება დამატებითი ინფორმაციით:

• რუკების გასიტყვება – „საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეები“ (https://saunje.ge/index.php?id=109), „ტაო-კლარჯეთის ხუროთმოძღვრული ძეგლები“ (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/1/1f/Arhitectural_monuments_of_Tao-Klarjeti_map.png), „ისტორიული მესხეთის მხარეები VIII-X საუკუნეებში“ (https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98);
• ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებიდან მიღებული ინფორმაციის დაკავშირება რუკებიდან მიღებულ ინფორმაციასთან (ისტორიული მხარეები; ისტორიული ძეგლები; გზათა სისტემა; ადმინისტრაციული ცენტრები; ტერიტორიული ერთეულები);

გ) დასკვნების გამოტანა თემაზე: „მეორე ქართლის“ შექმნა – საზოგადოებრივი მოძრაობა თუ კერძო ინიციატივა?“ – რუკების, ისტორიული და ჰაგიოგრაფიული ტექსტებიდან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე და პირადი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება

დ) მოსწავლეთა მუშაობა კოგნიტიურ სქემაზე „რა მინდა ვიცოდე“ (სქემა 3)

სქემა 2.  სქემა 3.

2. გაწეული სამუშაოების შემდეგ მოსწავლეები ასრულებენ კომპლექსური ხასიათის შემაჯამებელ დავალებას.

დავალებაზე მუშაობის ფორმა: ინდივიდუალური/წყვილებში/ჯგუფებში

შეფასების სისტემა: Solo ტაქსონომია

დავალების მიზანი: მოსწავლემ გამოკვეთოს მნიშვნელოვანი ცნობები ისტორიულ პირთა შესახებ; გაიაზროს VIII-IX საუკუნეების საქართველოს ისტორიული ვითარება და ამ რეალობაში გრიგოლ ხანძთელის (და მასთან დაკავშირებული სხვა პირების) მოღვაწეობის მნიშვნელობა; გამოკვეთოს მოსწავლეთა დამოკიდებულება ტექსტში წარმოჩენილი იმ მარადიული ფასეულობებისადმი, რომლებიც დღესაც აქტუალურია.

კომპლექსური დავალების შესასრულებლად საჭირო რესურსები:

1. გიორგი მერჩულე, „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“. ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები. თბ., 1963 წ. 2. სუმბატ დავითის ძე, „ცხოვრება და უწყება ბაგრატიონთა“. თბ., 1955 წ. (www.amsi.ge/istoria/qc/)
2. უცნობი ავტორი, „მატიანე ქართლისა“, თბ., 1955 წ. (www.amsi.ge/istoria/qc/ )
3. კ. კეკელიძე, „წამებაჲ წმიდისა და ნეტარისა მოწამისა ქრისტჱსისა ჰაბოჲსი, რომელი იწამა ქართლს შინა, ქალაქსა ტფილისს, ჴელითა სარკინოზთაჲთა, გამოთქმული იოვანე, ძისა საბანისი. ბრძანებითა ქრისტჱს მიერ სამოელ ქართლისა კათალიკოზისაჲთა“. „ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები (V-X ს.ს.)“, წიგნი I, თბილისი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1963 წ., გვ. 46-81
4. საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. ტ. II (https://javakhishviliinstitute.files.wordpress.com/2009/04/2tomi.pdf)
5. რევაზ ბარამიძე, ეროვნული ცნობიერების საკითხი გიორგი მერჩულეს „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“. „ლიტერატურული ძიებანი“ („Literary Researches“), ტ. XX, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, 1999 (https://www.nplg.gov.ge/greenstone3/library/collection/period/document/HASH8dc292d6faea5679f9ecae;jsessionid=D86771D1D01A00AA3DA6DCA9A7E48722?ed=1)
6. პავლე ინგოროყვა, „გიორგი მერჩულე. ქართველი მწერალი მეათე საუკუნისა: ნარკვევი ძველი საქართველოს ლიტერატურის, კულტურის და სახელმწიფოებრივი ცხოვრების ისტორიიდან“. თბილისი, საბჭ. მწერალი, 1954
7. საქართველოს ისტორია, მე-10 კლასი. მასწავლებლის წიგნი (ავტორი: ნიკოლოზ გურგენიძე). გრიფმინიჭებულია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ 2022 წელს
8. ქართული ენა და ლიტერატურა, X კლასი. ავტორები: ვ. როდონაია, მ. გიგინეიშვილი, ლ. გრიგალაშვილი, ა. არაბული. გამომცემლობა „სწავლანი“, 2022
9. ქართული ენა და ლიტერატურა, ძველი ქართული მწერლობა, მასწავლებლის წიგნი, I ნაწილი. ავტორები: მარინე ხუციშვილი, ნინო ნაკუდაშვილი. გამომცემლობა „სწავლანი“, 2022

 კომპლექსური დავალების პირობა:

საქართველოს პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული და რელიგიური ცენტრი ქართლი მე-7 საუკუნეში არაბებმა დაიპყრეს. მეფობამოშლილ და განადგურებულ ქვეყანაში არაბებმა თბილისის საამირო დააარსეს. ქართლმა დაკარგა თავისი მნიშვნელობა, ხოლო მთელმა ქვეყანამ – უმნიშვნელოვანესი ცენტრი.

თუ ქართველობას სურდა თავისი კულტურული სახის შენარჩუნება, უნდა შეექმნა ქართლის ნაცვალი ანუ ცენტრი, რომელიც ქართლის მაგივრობას იკისრებდა.

წარმოიდგინეთ, რომ შუა საუკუნების ქრონიკიერი ხართ და „მეორე ქართლის“ ანუ ქართლის ნაცვალის შექმნის ისტორიისთვის მასალებს აგროვებთ. წიგნსაცავში მუშაობისას გაგიჩნდათ კითხვა: ეს მოძრაობა ოთხი კაცის (გრიგოლ ხანძთელი, საბა იშხნელი, თეოდორე და ქრისტეფორე) მიერ იყო წამოწყებული თუ არსებობდა ცენტრი/სკოლა/საზოგადოებრივი მოძრაობა, რომელთან შეთანხმებითაც მოქმედებდა ყველა ღირსეული მამულიშვილი?

ამ მიზნით ვირტუალურ მაგიდასთან მოიწვიეთ არაბთა საფრთხით შეშფოთებული ქართველები (ნერსე ერისთავი, იოვანე საბანისძე, აბო თბილელი, აშოტ კურაპალატი, გრიგოლ ხანძთელი, საბა იშხნელი, თეოდორე, ქრისტეფორე, აფხაზთა მეფე დემეტრე, გაბრიელ დაფანჩული) და შეეცადეთ, მათი მონათხრობის მიხედვით თვალი მიადევნოთ, როგორ და რატომ იქმნებოდა „მეორე ქართლი“.

მოგონებების საფუძველზე შეადგინეთ კრებული „მეორე ქართლის შემქმნელთა ნაკვალევზე”.

პრეზენტაციის შემდეგ ისაუბრეთ:

ა) რა მოგცათ ამ მასალაზე მუშაობამ?

ბ) თავიდან რომ აკეთებდეთ, რას შეცვლიდით?

მოსწავლეებმა შეასრულეს დავალებები და შექმნეს საინტერესო პროდუქტები – „მოგონებების კრებული „მეორე ქართლის შემქმნელთა ნაკვალევზე“.

ინტეგრირებული გაკვეთილის ამ ფორმით ჩატარებამ დაადასტურა, რომ ისტორიასა და ლიტერატურაში შესასწავლი თემის მიმართ ინტეგრირებული მიდგომა და საერთო/მომიჯნავე საკითხების ფრაგმენტული დანაწევრება ამცირებს დისციპლინის შესწავლისთვის განსაზღვრულ დროს, ხელს უწყობს მოსწავლეებში საქართველოს ისტორიის როგორც მთლიანობის აღქმის ჩამოყალიბებას, მოსწავლეთა ცნობიერების განვითარებას და ცოდნის ტრანსფერს.