ტურბულენტურობა ატენის სიონის ბარელიეფზე

ქუთაისში, წითელ ხიდზე თუ დადგებით და მომწვანო რიონს ჩააკვირდებით, აუცილებლად დაინახავთ  წყლის ჩაბრუნებებს, წრებრუნვას — მოვლენას, რომელსაც ტურბულენტურობა ეწოდება. ეს სახელწოდება მაშინ აღმოვაჩინე, როცა ნიკო ლორთქიფანიძისა და იმპრესიონიზმის შესახებ ღია გაკვეთილის მომზადება გადავწყვიტე,  და მასალის ძიებისას ერთ კარგ ფილმს გადავეყარე. ამ ფილმს მოსწავლეებს ხშირად ვუზიარებ ხოლმე, გაგიზიარებთ თქვენც.

https://www.youtube.com/watch?v=PMerSm2ToFY

რამდენადაც აღმოჩნდა, ტურბულენტურობა არის მოვლენა, რომელიც შეიმჩნევა სითხეებისა და აირების დინებისას. ტურბულენტურია ჰაერის მოძრაობა დედამიწის ატმოსფეროში, წყლისა — მდინარეებსა და ზღვებში, აირებისა — მზისა და ვარსკვლავთა ატმსფეროში, სითხეებისა — მილებში, არხებში, სასაზღვრო შრეში.  ყვე­ლა­ზე ხში­რად, ტურ­ბუ­ლენ­ტო­ბა ღრუბ­ლებ­შია, სა­დაც ჰა­ე­რის აღ­მა­ვა­ლი და დაღ­მა­ვა­ლი დი­ნე­ბაა. ტალ­ღის ტურ­ბუ­ლენ­ტო­ბაა, რო­დე­საც ჰა­ე­რის ნა­კა­დე­ბი ეჯა­ხე­ბა დაბ­რკო­ლე­ბას, მა­გა­ლი­თად, მთის ქე­დს, რაც ქმნის ზღვის ტალ­ღე­ბის მსგავს ჰა­ე­რის ნა­კა­დებს. თურმე „მოწ­მენ­დი­ლი ცის ტურ­ბუ­ლენ­ტო­ბაც“, კი არსებობს,   და ზემოთ დასახელებულ ფილმში ვინსენტ ვან გოგის ,,ვარსკვლავური ღამის“  შესახებაც საუბრობენ, მაგრამ ეს წერილი ატენის სიონის ბჭის ბარელიეფზე გამოსახულმა წრეში ჩახატული წყაროთა წყლის ტურბულენტურობამ შთამაგონა. მე-5 მე-7 საუკუნეთა რელიეფზე გამოსახული ტურბულენტურობაც ყველა სხვა ნანახ შემთხვევაზე უფრო ძველია და ძვირფასმა მკითხველმაც უნდა მომიტევოს ატენის ბარელიეფის ამ წერილშიც გამეორება.  მაგრამ ისეთი ნათელი კავშირი წყალსა და „ღვთაებრივ საყოფელთან“, ზეცასთან, როგორც ამ ძველისძველ თაღის თვალში ჩაბუდებულა, განა სხვაგან  უფრო შესამჩნევია?!  აქაც ხომ ქართული მითოსური ალუზიურობა  გარდუვალია. გველნაჭამი ირმები (ვაჟას „მინდია“ გავიხსენოთ)  წმინდა წყაროთა წყლით განიღმრთობიან, მათ თითქოს თავებით უჭირავთ სამყარო, როგორც მარადიული წრებრუნვა, რქებით — ზეცა. ეს ხომ შეუქცევადი მითოლოგემაა?!  მაცოცხლებელ, განსაწმენდელ, განმამღმრთობელ წრეში კი ჩნდება დროით-სივრცითი არაერთი წერტილი, რომელიც სადღაც, გარკვეული პერიოდულობით უერთდება რიგს და ნაკვალევს იმეორებს, როგორც „გზავნითი მოქცევი“ περ–οδος, πρ–οδος ან — „გზავნითი უკუნქცევი“ περ–οδος[1];

სხვათა შორის, გზავნა–ჲ – ნეოპლატონიკური არსის სტრუქტურის წარმომქმნელი მექანიზმად მოიაზრება. პროკლე დიადოხოსის „კავშირთა“ თანახმად, „ემანაცია“, არსის რიგების (სერიების „სირათა“) წარმოება უდარესობისაგან [არს] ყოველი გზავნაჲ საკუთართაგან არსებითთა მიზეზთაჲსა; წრებრუნვაა περιδους

— ყოველი სული აღმკულისშორისი ნამრგულივთა გზავნათა (περδοις) იჴმარებს თჳსისა ცხოველობისათა და სადაჲთ იწყო, მუნვე [ქმნის] კუალად-უკუნქცევათა;

გზავნაჲ (საღმრთოთა მოქცევთაჲ) της θε-ας πρ-δος  — ღმრთაებრივი ემანაციის გამომავლობაა: თუ ჯერ არს, რაჲცა განუკუეთელ იყოს გზავნაჲ საღმრთოთა მოქცევთაჲ და თითოეულსა წესსა შორის თითოეული თანშეკრულ თჳსთა საშუალთა მიმართ, საჭირვო არს, რაჲთა უმწუერვალესნი შემდგომთანი თან–აღეკვროდინ მისასრულსა პირველთასა;

გზავნითი მოქცევნი — οδον — პერიოდული ციკლური ბრუნვა, თვითკმართა გამომავლობის, წარმოობის ციკლია [მელიქიშვილი, 2010, 94-5][2].

ამ ბარელიეფში კი ნათელია, ყოველივე ცენტრული წერტილიდან იწყება და ასე მიმოიქცევა წრეებად, რიგებად, „ნამრგულივებად“, როგორც ნამდვილი ტურბულენტობა.

სურ.1.

აკი ჟან ბოდრიართანაც ისტორიის გზის სპირალი ისტორიის ტურბულენტურ ბზრიალად მოდიფიცირდება, ისტორიის გზის დასასრული  — ისტორიის სივრცის რეტროსპექტულ გამრუდებად ან ჰიპერრეალურ სამყაროში ისტორიის გაქრობად, ხოლო ისტორიის გზის დაუსრულებელი განვითარება ისტორიული ფარსების დაუსრულებელ პროცესად გარდაიქმნება. „თანამედროვეობის, ტექნიკური განვითარების და ყველა, აქამდე არსებული ლინეარული სტრუქტურის გაზრდილი სიჩქარე ქმნის ტურბულენტურობას და საგანთა წრიულ დაბრუნებას, რომელიც იმას ცხადყოფს, რომ დღეს აღარაფერია შეუქცევადი”,  — წერს ჟან ბოდრიარი ესეში — „ათასწლეულების ჩრდილში, ანუ, 2000 წლის შეჩერება”. როდესაც ისტორია გადადის „ტურბულენტურ ბზრიალში”, იგი განვლილი ეპოქების „შესრუტვის”, „შეწოვის” გზით წარსულიდან პერიოდულად აბრუნებს ყველაფერს. „ყველაფერი, რაზეც ჩვენ ვფიქრობდით, რომ უკვე დიდი ხნის მკვდარია, დასრულებულია, დამარხულია უნივერსალური პროგრესის აუწერელი სიმძიმის ქვეშ, ბრუნდება“.  ლეონარდოსეული დაბრკოლების ირგვლივ წყლის მორევის ტრიალი, გნებავთ აჟიოტაჟი თუ არეულობაც, როგორც ,,turbolenza-ც”, აქვეა.

სურ. 2.

გერმანელი მეცნიერის, ვერნერ კარლ ჰაიზენბერგის[3], ორივე შეკითხვაზე — რატომ ფარდობითობადა რატომ ტურნულენტურობა? —  პასუხიც, უნდა ჩავთვალოთ, რომ   მხოლოდ განღმრთობილმა ირემმა უწყის.

[1] იხ. სიმონ ყაუხჩიშვილი, ბერძნულ-ქართული დოკუმენტირებული ლექსიკონი, VI ტომი, 2007.

[2] დამანა მელიქიშვილი, ძველქართულ-ძველბერძნული ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგიის დოკუმენტირებული ლექსიკონი, დამანა მელიქიშვილის საერთო რედაქციით, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, ტ. I-II, თბ., 2010.

[3] კვანტური მექანიკის ერთ-ერთი შემქმნელის