დიალექტების სწავლება ტექნოლოგიების გამოყენებით

 დღეს ბავშვების დიდი ნაწილი მიეჯაჭვა ციფრულ ტექნოლოგიებს. საითაც არ უნდა გავიხედოთ ამაზე მიდის დავა, ბჭობა, კამათი… თუმცა გამოსავლის ძიება რთულია. როგორ მოვაბრუნოთ ბავშვები წიგნისკენ? ეს კითხვა ყველას აწუხებს, პასუხი თითქმის არ არსებობს. ამ „დაავადებისთვის” რეცეპტის გამოწერა ისევ მასწავლებლებმა უნდა შეძლონ. მათ შეუძლიათ ახალი ინოვაციები ინფორმაციებთან ერთად გადასცენ ისე, რომ სწავლის პროცესი იყოს ძიებაზე დაფუძნებული, სასიამოვნო და სახალისო, რომლითაც ის უპასუხებს XXI საუკუნის მოთხოვნებს.

   სტატიაში განხილულია მასწავლებლების ერთი ნაწილის ნეგატიური დამოკიდებულება ტექნოლოგიებით სწავლების მიმართ, თუმცა იქვე საუბარია მის აუცილებლობაზე, იმ უნარ-ჩვევებზე, რომელიც უვითარდება მოსწავლეს ტექნოლოგიებით სწავლების დროს. სტატიაში გთავაზობთ პროექტის -„დიალექტების სწავლა ტექნოლოგიების დახმარებით” შედეგების მიმოხილვას.

ფაქტია,  ამ პროექტით ჩვენ გაკვეთილის ჩარჩოს გავცდით, შევთავაზეთ მოსწავლეებს უფრო გრძელვადიანი სასწავლო საქმიანობა: დაგეგმვა, ჯგუფური მუშაობა, ძიება, შეფასება, ანალიზი, კავშირი რეალურ გარემოსა და ცხოვრებისეულ მოვლენებთან… ამგვარი სწავლა საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს საკუთარი იდეები და შეხედულებები ჩამოაყალიბონ, საკუთარი პოზიციები გამოკვეთონ და თვითონ მიიღონ გადაწყვეტილებები.

    ინფორმაციული ტექნოლოგიების გარეშე დღეს წარმოუდგენელია სახელმწიფოს პროგრესი, მისი დახმარებით ხდება ინფრასტრუქტურის განვითარება, ინფორმაციულ სივრცეში საქართველოს აქტიური ინტეგრირება, რათა ქვეყანა გახდეს თავისუფალი, დემოკრატიული და სამართლიანი. დღეს XXI საუკუნეში რატომ დავობენ, საქართველოს სკოლებში საინფორმაციო ტექნოლოგიების აუცილებლობის მოთხოვნაზე? ხშირად გვესმის, რომ მისი გამოყენება იწვევს ხმაურს, დროის ფუჭ ხარჯვას, წიგნთან დაშორებას, ბავშვების დაჩლუნგება-დეგრადაციას, ნერვულ სტრესს… თუმცა ჩვენ პროექტის მაგალითზე, სადაც ტექნოლოგიების გამოყენებით დიალექტების სწავლა განვახორციელეთ, საპირისპიროს დავამტკიცებთ. ამ პროექტმა ხელი შეუწყო :    

  

·შემოქმედებითობისა და ინოვაციური მიდგომების განვითარებას;

· მოსწავლეებს განუვითარდათ ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული უნარ-ჩვევები (გაგების, კომუნიკაციის, ანალიტიკური, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნება). ამაღლდა მოსწავლეთა მოტივაცია.

     წლების განმავლობაში მთავარი ცოდნის ოდენობა იყო,  და არა უნარ-ჩვევების განვითარება, მასწავლებლები თვითონ იყვნენ აქტიური მომხსენებლები, ფასდებოდა მოსწავლის ცოდნა, საშუალო დონის სააზროვნო უნარები. 2006 წლიდან ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში დაიწყო ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვა. ამ დოკუმენტში ცოდნასთან ერთად, დღის წესრიგში მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარება დადგა. პარალელურად ქვეყანაში დაიწყო ისტ-ის ინტეგრაცია სასწავლო პროცესში. დღის წესრიგში დადგა გაკვეთილის მსვლელობაში ცვლილებებიც. ჩვენ არ ვამბობთ უარს ცარცსა და დაფაზე, მაგრამ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენების გარეშე გვიჭირს სწავლა-სწავლების პროცესის წარმოდგენა. მოსწავლეები უნდა დავაინტერესოთ, მათი პრიორიტეტები ერთობ განსხვავებულია, რადგან ცხოვრება უკან-უკან არ მიდის და გუშინდელ დღესთან არ ყოვნდება. ამიტომ აუცილებელია ინფორმაცია ისე გადავცეთ, რომ სწავლის პროცესი სასიამოვნო და სახალისო იყოს, პასუხობდეს  XXI საუკუნის მოთხოვნებს. 

    დღეს საქართველოში გრამატიკის საკითხები  შანიძის, კვაჭაძის, აფხაზავას, არაბულის ავტორობით გამოცემულ წიგნებში ლიტერატურასთან ინტეგრირებულად ისწავლება. დიალექტებზე კი ინფორმაცია მწირია. დიალექტის მნიშვნელობა კი სალიტერატურო ენის განვითარების პროცესში მნიშვნელოვანია. არნოლდ ჩიქობავა წერს „ენა იცვლება დროსა და სივრცეში. პირველ შემთხვევაში ენის ისტორიასთან გვაქვს საქმე, მეორე შემთხვევაში-მის დიალექტურ ნაირსახეობასთან”. https://www.lingua.ge/dialektebi.html

თუ მეტყველებასა და ტექსტის რედაქტირებაში დიალექტურ ფორმებს ვასწორებთ (მოვიდა-მევიდა, რა იყო? – რეია?…), მაშინ რატომ არის ის ლიტერატურაში საინტერესო, მნიშვნელოვანი? რატომ იყენებენ მწერლები დიალექტურ ფორმებს? ნუთუ აკაკი  მართალი იყო, როცა დაწერა „ენას გიწუნებ ფშაველო”. ეს ის კითხვებია, რომელსაც პასუხები მოსწავლეებმა უნდა გასცენ, ოღონდ მას შემდეგ, როცა თითოეული კილოს ნიმუშებს გაეცნობიან. საქართველოში   16 დიალექტი არსებობს (ქართული ენა V-VI კლასი – თ. ბოლქვაძე, ე. აფხაზავა; ქართული ენა V კლასი – ა. შანიძე, ლ. კვაჭაძე). სამწუხაროდ, ვერსად ვიპოვეთ ერთ ფორმატში მოქცეული16-ვე დიალექტის ნიმუში, ამიტომ მივიღეთ გადაწყვეტილება შეგვექმნა სასწავლო მასალა დიალექტებზე. 

   მოსწავლეებმა იმუშავეს ჯგუფურად, პასუხისმგებლობის წილი ყველაზე გადანაწილდა, არ მიეცათ  პასიურობის  საშუალება, გულისყურით ეკიდებოდნენ თითოეულ სამუშაოს, დეტალს. მოქონდათ ახალი იდეები. შეიქმნა მოსწავლეთა 3 ჯგუფი. ჯგუფებს განსხვავებული დავალებები ჰქონდათ.

I ჯგუფი – შექმნეს თვალსაჩინოება Sparkol video scribe-ში და განათავსეს ჩვენს  ბლოგზე, რამაც დიდი სიხალისე შემატა ჩვენს მუშაობას.

II  ჯგუფი მასალას აგროვებდა Power Point-ში პრეზენტაციისათვის. არჩევდნენ ქართველ მწერლებს, ნაწარმოებებს, ეპიზოდებს, მსჯელობდნენ, კამათობდნენ, მაგრამ აღწევდნენ გარკვეულ კონსენსუსს. ასე შეირჩა დავით კლდიაშვილის „სამანიშვილის დედინაცვალი”, ვაჟა-ფშაველას „სულეთს შავიდნენ ხმლიანი”, ნოდარ დუმბაძეს „ხაზარულა”, მიხა ხელაშვილის შემოქმედება, ალექსანდრე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩა”, მაგრამ დიალექტების ნიმუშების დიდი ნაწილი ისევ არ იყო მოპოვებული. რაჭული და თუშური დიალექტის ნიმუშები მოსწავლეებმა ინტერნეტმეგობრების დახმარებით სკაიპით ჩაწერეს. 

   ფერეიდნულის ნიმუშად პატარა მოთხრობა „თოვლისა და ბალახის საუბარი” შეარჩიეს, ხოლო ინგილოურის „ჩალთუქის მოყვანა” (აფხაზავა, ბოლქვაძეს რედაქცია). მოსწავლეებმა მისი თანამედროვე ვარიანტი შემოგვთავაზეს, რომელიც დაასურათეს და სლაიდში ჩასვეს. 

   ისტორიის მასწავლებელთან ერთად ამუშავებდნენ ინფორმაციას ფერეიდანზე, იმერხევსა და საინგილოზე, რათა გაეცათ პასუხი შეკითხვაზე: როგორ აღმოჩნდნენ ქართველები „სხვა” ქვეყნის ტერიტორიაზე და რა უნდოდათ ირანში?…

III ჯგუფი – დიალექტის ნიმუშები დიდი ძალისხმევით ინტერნეტ წყაროების

https://www.slideboom.com/presentations/

https://portpolio1.blogspot.com/p/blog-page_9065.html

https://lib.ge/book.php?author=477&book=6228

https://armazi.uni-frankfurt.de/armaziII/enebi/kartuli/dialekt/ingilo.html

https://www.putkaradze.ge/qartuli_enis_istoria/links/1.5.qartveluri_kiloebi.htm

https://geolinguistic.blogspot.com/2010/01/3.html

https://armazi.uni-frankfurt.de/armaziII/enebi/kartuli/dialekt/imerxeuli.html

https://www.putkaradze.ge/qartuli_enis_istoria/links/1.5.qartveluri_kiloebi.htm

https://gonashvilirusa.blogspot.com/2012/02/blog-post_11.html

https://lemill.net/lemill-server/content/webpages/10e510d010da10d010e510d8-10d210e310e010ef10d010d010dc10d810e1-10d410dc10d0-10d310d810d010da10d410e510e210d8

https://lemill.net/lemill-server/content/webpages/10d310d810d010da10d410e510e210d410d110d8-10e510d010e010d710e310da-10d410dc10d010e110d0-10d310d0-10db10e310e110d810d910d010e810d8

დახმარებით მოიპოვეს. მოპოვებული დიალექტის ნიმუშები T ცხრილის მარჯვენა მხარეს ჩავწერეთ და გავაკეთეთ კვლევა, მარცხენა მხარეს უნდა მიეწერათ სალიტერატურო ფორმები, სადაც მოსწავლეებმა და მასწავლებლებმა საინტერესო, სახალისო ვარიანტები შემოგვთავაზეს. საინტერესოა, როგორ გაართმევს თავს ამ დავალების ნიმუშს ჩვენი მკითხველი, თუ ვერა, მაშინ დაათვალიერებს ჩვენს პრეზენტაციას და სწორ პასუხსაც იპოვის.

მაგალითად, მოსწავლეების მიერ მოძიებული იქნა სიტყვები.

ბოშუნა, შეხტაშეკვიწიალდა, აჭოფვა, ხაპი, ცინციფური, ქეთლი, აკრაკი, ბუკაკა, ებერა, ციმფია,  გროფავ, ჭაჭკვი, იწნაკება, გავძაბრავ, ფაჩალები, ლახანა, კოდაკი, ღენჭი, ბახალა, ჩვათები, კოტორი…

 

   პასუხებით გამხიარულებულებმა მოპოვებული მონაცემები Power Point-ში ავაწყვეთ, მივეცით პრეზენტაციის ფორმა. თითოეულ სლაიდს მარჯვენა კუთხეში საქართველოს რუკა დავურთეთ, რათა მიზნობრივმა ჯგუფმა გაიცნოს და ისწავლოს არა მხოლოდ დიალექტის ნიმუშები და იგრძნოს მისი ხიბლი, არამედ იცოდეს დიალექტის გავრცელების არეალი.

Sparkol video scribe-ში გაკეთებული სასწავლო თვალსაჩინოება  და Power Point-ის პრეზენტაცია ჩემს ბლოგზე Dianatsurtsumia.blogspot.com გამოვაქვეყნეთ, რის შემდგომაც სკოლაში მოვაწყვეთ პრეზენტაცია-კონფერენცია, ხოლო ეს მასალა გადავაგზავნეთ ევროპული სკოლის კონფერენციაში მონაწილეობის მისაღებად, სადაც მოგვიწვიეს.

   ქართული ენის დიალექტების დამუშავებას ტექნოლოგიების გარეშე მოკლე დროში ვერ შევძლებდით, თვეები მაინც დაგვჭირდებოდა, თუმცა 3 კვირაში გახდა შესაძლებელი (კონკრეტულად ორი საგაკვეთილო მასალა დავუთმეთ-პრეზენტაციისთვის მასალის შერჩევას, დაგეგმარებას, ჯგუფების შექმნას, სამუშაოს გადანაწილებას და სამი გაკვეთილის ბოლო 10 წუთი მოპოვებული მასალის გაანალიზებას, ახალი დავალებების განაწილებას, ხოლო დანარჩენი მასალა გაკვეთილების შემდეგ დავამუშავეთ). 16-ვე დიალექტის ნიმუშის ამოკრება-დამუშავება ძალიან დიდ დროს მოითხოვდა, თუმცა ამ წიგნებს რაიონში მაინც ვერ ვიშოვიდით და ვერც მთელ საქართველოს მოვივლიდით. ე.ი. პროექტს ვერ განვახორციელებდით.

დიალექტების შესწავლის პროცესში, მოსწავლეები დიდი ხალისით ჩაერთვნენ კვლევასა და კითხვის პროცესში. მათ საინფორმაციო ტექნოლოგიები გამოიყენეს როგორც პრეზენტაციებისა და საგანმანათლებლო რესურსების შემნის მიზნით, ასევე საქართველოს სხვა კუთხეებში მცხოვრებ თანატოლებთან ურთიერთობისას. პროექტის ფარგლებში შექმნილი სასწავლო რესურსი მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს ქართული ენის დიალექტების შესასწავლად გამოადგება.  

1. ალ. ყაზბეგი „ხევისბერი გოჩა”;

2. მიხა ხელაშვილის შემოქმედება https://pshavi.ge/greats/khelashvili.html;

3. ვაჟა-ფშაველას „სულეთს შავიდნენ ხმლიანი”;

4. ნოდარ დუმბაძეს „ხაზარულა”;

5. დავით კლდიაშვილი „სამანიშვილის დედინაცვალი”;

6. LEMILL-ში მოთავსებული მასალა;

7. ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება სასწავლო პროცესში. 2011;

8. ა. ჭინჭარაულის ხევსურული ლექსიკონი,თბ.,2005.