მასწავლებლის მთავარი საზრუნავია, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ სკოლაში შეძენილი ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ცხოვრებისეული პრობლემების გადასაჭრელად გამოყენება. სწორედ ამიტომაა მეტად მნიშვნელოვანი, რომ სკოლამ, საგნობრივ ცოდნასთან და უნარ-ჩვევებთან ერთად, მოსწავლეებს განუვითაროს პრობლემების გადაჭრის უნარი. იგი მოსწავლეებს არა მხოლოდ ყოველდღიური ცხოვრებისეული მოთხოვნების მოგვარებაში გამოადგებათ, არამედ ფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოშიც. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა არის მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების სტრატეგია. ასეთი ტიპის სწავლების დროს მოსწავლეები რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების კვლევის გზით იძენენ მნიშვნელოვან გამოცდილებას, რომელიც მათ მთელი ცხოვრების მანძილზე გამოადგებათ წარმატებების მიღწევაში.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის მიდგომას ახასიათებს სამი ძირითადი ასპექტი:
- სწავლა ეყრდნობა ღიად დასმულ პრობლემურ შეკითხვებს;
- მოსწავლეები მუშაობენ მცირე ჯგუფებში;
- მასწავლებელი არის „ფასილიტატორის“ როლში, რის შედეგადაც მოსწავლე იღებს მეტ პიროვნულ პასუხისმგებლობას საკუთარ სწავლაზე და ხდება აქტიური შემმეცნებელი.
ხშირად მასწავლებელი პრობლემის გადაჭრის მზა რეცეპტს იძლევა და მოსწავლეს მხოლოდ მისი დამახსოვრება ევალება. როგორც წესი, ამ დროს არც დამახსოვრების ხარისხია მაღალი და არც ახალ სიტუაციაში ნასწავლის გამოყენების უნარი. ამიტომ გადავწყვიტე პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება გამომეყენებინა ჩემს პრაქტიკაში, კერძოდ, მე–8 კლასში მ. ჯავახიშვილის „ეშმაკის ქვისა “ და გ. ლეონიძის „მარიტას“ შესწავლის მაგალითზე. აღნიშნულ ნაწარმოებებში ასახულია ბრბოს ფსიქოლოგია, რომელმაც მომცა საშუალება დამეკავშირებინა იგი ძალადობის სხვა ფორმასთან, კერძოდ, ბულინგთან.
რატომ ბულინგი? ეს პრობლემა ხშირია, როგორც სასკოლო გარემოში, ასევე ყოველდღიურ ცხოვრებაში, კერძოდ, კონკრეტული პირის სისტემატური დამცირება, დაცინვა, აბუჩად აგდება, შეურაცხყოფა, მასზე უარყოფითი ჭორების გავრცელება, იზოლაცია, გარიყვა და დაშინება ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა. სამწუხაროდ, ბულინგის მსხვერპლი ყოველთვის არ იწვევს საზოგადოებაში თანაგრძნობას. ბავშვის სისუსტე და მისი ჩაგვრა ზოგიერთ შემთხვევაში გარშემომყოფთა ზიზღსა და მისი გარიყვის სურვილს იწვევს. მოზარდთა გარემოში შეიძლება ჩამოყალიბდეს ნეგატიური დამოკიდებულება სასკოლო ძალადობის მსხვერპლის მიმართ იმ პრინციპით, რომ „ყველაფერში თავადაა დამნაშავე, რადგან წინააღმდეგობას ვერავის უწევს“. თავად ჩაგრული კი ამ შემთხვევაში ძალიან მძიმე მდგომარეობაში ვარდება, რადგან გრძნობს აბსოლუტურ უიმედობას, სიტუაციიდან გამოუვალობასა და სრულ უმწეობას. იგი განიცდის დაუძლეველ შიშს მჩაგვრელისა და იმ ახალი დამცირებების წინაშე, რომლებიც ჯერ კიდევ წინ ელის, გრძნობს სირცხვილს საკუთარი უმწეობის გამო. ხშირად, მოზარდი–მსხვერპლი ამ მდგომარეობაში საკუთარ თავსაც კი იდანაშაულებს, ფიქრობს, რომ არაფერი არ შეუძლია, ამიტომ რაც მოხდა, ამას ნამდვილად იმსახურებს. ბავშვებში ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი მოზარდი. მაგრამ განსაკუთრებით დაუცველები არიან ბავშვები, რომლებიც განსხვავდებიან თავისი თანატოლებისგან როგორც ფიზიკური, ასევე ფსიქიკური მახასიათებლებით.
ამიტომ გაკვეთილის მიზანს წარმოადგენდა მოსწავლეთა მიერ ბრბოს ფსიქოლოგიის პრობლემატიკის განსაზღვრა და მისი გავლენა პიროვნებაზე, პარალელების გავლება მსგავსი თემატიკის მხატვრულ თუ არამხატვრულ ნაწარმოებებთან. ნასწავლის დაკავშირება ძალადობის სხვადასხვა ფორმასთან, კერძოდ, ბულინგთან.
ამ მიზნის განსახორციელებლად გამოვიყენე შემდეგი აქტივობები:
- გაკვეთილის დასაწყისში მოსწავლეებმა წაიკითხეს, მცირე ესეები: „რას განვიცდიდი, როდესაც პერსონაჟები ხდებოდნენ ბრბოს მსხვერპლნი?“ ლექსიკურ მარაგზე მუშაობის მიზნით, სიტყვების კედელზე გამოვაკარი სიტყვები: „ ბრბო“, „აგრესია“, „ ძალადობა“,“ ბულინგი“ და ვთხოვე, მოსწავლეებს განემარტათ ისინი.
- შემდეგ დავსვი კითხვები ნასწავლი ტექსტების (,,მარიტა“, ,,ეშმაკის ქვა“ კიდევ ერთხელ შეხსენების მიზნით: ა)ვინ არიან ნაწარმოების მთავრი პერსონაჟები? ბ) დაახასიათეთ ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟები. გ) რა გახდა ,, მარიტაში ‘’ აღწერილი კონფლიქტის მიზეზი? დ) იმსჯელეთ ციციკორეს ხასიათის თვისებებზე. ე) როგორ გადაიქცა საზოგადოება ბრბოდ? როგორ არის ეს მომენტი აღწერილი ,,ეშმაკის ქვაში“?
- შემდეგი აქტივობა იყო „თევზის ჩონჩხი“. მოსწავლეებს გავაცანი შესასრულებელი სამუშაო: ფლიპჩარტზე გამოსახულია თევზის ჩონჩხი., რომელიც უნდა შეივსოს შემდეგი საკითხების მიხედვით: პრობლემა, პრობლემის გამომწვევი მიზეზები, მიღებული შედეგები. მსჯელობის შემდეგ ჩამოიწერება : რა იქნებოდა აღნიშნული პრობლემიდან გამოსავალი?
- საკითხის უფრო ღრმად გასააზრებლად დავსვი შემდეგი კითხვები: არიან თუ არა მარიტა, სოფიო ძალადობის მსხვეპლნი? 2. თქვენი აზრით, რა არის ძალადობა? ძალადობის რა და რა ფორმები იცით? დაფაზე ივსება ასოციაციური რუკა – „ძალადობა“, „რა იცით ბულინგის შესახებ?“
სალექსიკონო მუშაობა: მასწავლებელი მოსწავლეების აქტიური ჩართულობით განმარტავს სიტყვა ,,ბულინგს“.
სასკოლო ცხოვრებაში როგორი სახე აქვს ძალადობას? როგორ ფიქრობთ, სასკოლო ბულინგი არის თუ არა ძალადობა? როგორ ამოვიცნოთ იგი? მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს სიტუაციურ მაგალითებს და სთხოვს ამოიცნონ რომელია ბულინგის მაგალითი.
მეორე სიტუაციური ამოცანა ეხებოდა ბულინგის ერთ–ერთი ფორმის ამოცნობას, პრობლემის განსაზღვრასა და გადაჭრის გზის პოვნას. მოსწავლეებმა წარმატებით იმუშავეს ჯგუფებში, გაიმართა დისკუსია შემდეგი შეკითხვებით: რა მიაჩნიათ ბულინგად? რა უნდა გააკეთონ მის აღსაკვეთად? როგორ ავირიდოთ კონფლიქტი მშვიდობიანი გზით?
შეჯამება. მასწავლებელი ფლიპჩარტზე ხაზავს სამკუთხედს „ცოდნა, უნარები, დამოკიდებულება“. კითხვები: რა მოგცათ ამ გაკვეთილმა ახალი? ( რა ცოდნა შეიძინეთ, რა უნარები გამოგიმუშავდათ, როგორი დამოკიდებულება გაგიჩნდათ საკითხთან დაკავშირებით?).
მოსწავლეების პასუხების საფუძველზე გამოვლინდა, რომ გაკვეთილი იყო საინტერესო, დასამახსოვრებელი და ბევრის მთქმელი, როგორც მათთვის, ისე მასწავლებლისათვის. ამ ტიპის გაკვეთილები ხელს უწყობს მოსწავლეთა მაღალ მოტივაციასა და ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში, რადგან მოსწავლე ახალ ცოდნას იძენს გამიზნულად. მათ უვითარდებათ ჯგუფური მუშაობის, თანამშრომლობის, კრიტიკული აზროვნებისა და კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები. უფრო მეტად შემოქმედებითნი არიან, ვიდრე სტანდარტული გაკვეთილის შემთხვევაში. სწავლების პროცესი მთლიანად მოსწავლეზეა ორიენტირებული, მასწავლებელი კი ფასილიტატორია.
აუცილებელია ასეთი საკითხების წინ წამოწევა, რათა მოსწავლემ ცოდნა და თეორია დაუკავშიროს გარემოს, რეალურ ცხოვრებას, საზოგადოებაში არსებულ გამოწვევებს, რათა ისინი მომზადებულნი შეხვდნენ აღნიშნულ პრებლემებს რეალურ ცხოვრებაში და ჩამოყალიბდნენ ღირსეულ მოქალაქეებად.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება https://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00—off-0civil2–00-1—-0-10-0—0—0prompt-10—4——-0-1l–10-ka-50—20-about—00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&a=d&cl=CL2.17&d=HASH01aba976ff11adc4d564b004.2.fc
- სახელმძღვანელო მე–8 კლასი ქართული ენა და ლიტერატურა ვ. როდონაია, ნ. ნაკუდაშვილი, ა. არაბული, მ. ხუციშვილი – სწავლანი. 2012
- ინტერაქტიური მეთოდები პრაქტიკაში ს. ლობჟანიძე, მ. ფირჩხაძე, მ. რატიანი მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი 2016
