(ესმა ონიანის ჩანაწერები, ესეები და წერილები)
მიუხედავად იმისა, რომ თავად წერს: “არავითარი ქრონოლოგია – სხვადასხვა რვეულებში გაბნეული გადმოვწერეო”, – ესმა ონიანთან ყოფიერების წვდომის კონცეფცია ასეთია: მარადიული > სამყარო (წუთისოფელი) > ადამიანი (სამშობლო, შემოქმედება) – და ის წრიულია, ერთმანეთში გადაედინება, მთლიანობაა, სისავსეა, რომელზეც ეს გამორჩეული შემოქმედი და დიდი მოაზროვნე გამუდმებით საუბრობს… და ეს სათქმელი “არავითარი ადამიანური მიზნით არ არის ნათქვამი, გარდა იმისა, რომ ემსახურება თავის თავს, თავის გარდაუვალ ობიექტურ ჭეშმარიტიანობას” (305).
“ხელოვნების ნაწარმოებები მარტონი არია” – ეს რილკეა. უნდა ახვიდე იქ, იმ სიმარტოვეში. შევეცადოთ ამას ესმა ონიანთან ერთად. განა ყველანი მიღმიერიდან არ მოვდივართ? ვის არ გვიგრძნია ეს (“რასაც შეეხები, უნდა დაიწყოს და გადმოვიდეს ბურუსიდან” (306). “ნამდვილი ნაწარმოებები ერთმანეთში ცხოვრობენ და ის, ვინც თავდავიწყებით ქმნის პროცესშია, ამავე დროს “მარტო” დარჩენილებსაც ატარებს მუცლით”, – ეს უკვე ესმა ონიანია.
“ვისაც აქვს მარადიულის, მთავრის, უმაღლესის, უკეთესის ხსოვნა-სარჩული, ამით შინაგანი სისავსე-სიმაძღრე, – ის აქაურობაში არ კარგავს ღირსებას, გონებას; არ ხარბდება, არ წვრილმანდება, არ გამოედევნება და არ გააფთრდება აქაურ ფასეულობებზე; არ მოეშლება გაჭირვებით სახე; – დაახლოებით ასე რომ წარმოვიდგინოთ: – აი, ოჯახი, ან ადამიანი, რომელსაც რაღაც მიზეზთა გამო მოუხდა სადღაც გაჩერება (მგზავრობისას) ხრიოკ, უბადრუკ, მწირ ადგილას, მატარებელში, სადაც ცუდი პირობებია; ხოლო მას იქ, საიდანაც არის, საიდანაც მოდის და მიდის, აქვს უმშვენიერესი სასახლე, მზიანი ნათელი სარკმლებით, სურნელოვანი ოთახებითა და დახვეწილი საგნებით; სპეტაკი, ფუშფუშა ლოგინი, ყვავილები, ვარდები, შრიალა ხეები, ნათელი ხეივნები, მხიარული მწერ-ბზუილა ბაღები; – ის გაცოფებული არ მივარდება რაღაც პლასტმასის კოვზსა და რაღაც სხვას, რომელსაც უკვე რამდენიმე ჩაფრენია და თავისკენ ქაჩავს, – ან გაყვითლებულ, აშმორებულ, საეჭვოდ გარეცხილ თეთრეულისთვის თუ კუპეში უკეთესი ადგილისთვის არ გაავდება და არ დაიწყებს ბრძოლას და კბენას; არ დახარბდება უბადრუკი ხედის დასანახად მაინცდამაინც ფანჯარასთან დაიკავოს ადგილი, – მას ნამდვილი სიმშვენიერის ხსოვნა ავსებს” (306) – ეს გურამ რჩეულიშვილის მეგობრისთვის შესაფერისი აზროვნებაა. ესმა ონიანის ლექსებში, ნახატებში ნიჭია, მაგრამ მის ნაწერებში ღვთაებრივი გონია, ხედვა, აზროვნება, როგორც მემკვიდრეობა, არანაკლები კულტურაზე. თუ ის განათლებულია, სამყაროს ჭვრეტის სიმაღლეზეა, უნდა მისცე სილაღე, გაქანება. თუ შეცდა, შეიძლება ნიცშესავით ჩიხში მოექცეს და გაგიჟდეს, მაგრამ თუ სწორი გზით იარა, პასკალივით დიდ სინათლესთან მივა და იქ დაივანებს. ეს ხომ ყოველივე გენიალურის უკანასკნელი ნავსაყუდელია!..
მარადიულს გამოეყოფა ადამიანი და ასე მოდის არყოფნიდან ყოფნაში, მიღმიერი საკრალური ხსოვნით, რომელიც ბავშვობაში უფრო ცინცხალია, მაგრამ უმეტესობა, ასაკის მატებასთან ერთად, შორდება უნივერსუმს, “იძირება შემოგროვილ ჩენჩოში”, სულიც უძველდება, იზრდება “ადამიანური განაპრალების სიღრმე” (358). დიდი მადლია, ყველა ასაკში შეინარჩუნოს კაცმა ბავშვური აღქმის სიმძაფრე და სამყაროთი გაკვირვების უნარი, რადგან ეს უკანასკნელი, ესმა ონიანის აზრით, სწორედ ამიტომ არსებობს.
“მე სიხარულით გაბრწყინებული, ღიმილით, ცეკვა-თამაშით ჩავეშვი ჩემს ადამიანურ ნავსაყუდელში”, – ასე ამაყად, უშიშრად იბადებიან გენიალურად მოაზროვნები თუნდაც 1938 წლის სიბნელეში. შემოქმედებაც დაბადებაა, თანაც მარადი, მრავალჯერადი: “მაღალი ნაწარმოები ყოველჯერად აღქმაზე აღმქმელის დონის შესაბამისად ყოველჯერადად იქმნება-იბადება (სხვადასხვა დონეზე სხვადასხვანაირ “საკვებს” იღებს აღმქმელი), რადგან მარადიულ ნაწარმოებში მატერიალურ-გარეგნული, დროისმიერი ჩარჩო განლეულია სულიერ-მარადიულით” (308). შემოქმედება სწორედ ისაა, რაც ადამიანს არ აძლევს პირველსაწყისის, მივიწყებულის, ძირეულის, ამავე დროს, თითქოს, ნაცნობ-ჩვეულებრივისაც, დავიწყების საშუალებას. ესმა ონიანს საკუთარი შემოქმედების დანიშნულებადაც ეს “შეხსენება” მიაჩნია. ადამიანის მისიაც ეს უნივერსალურობისკენ ლტოლვაა: “გაერთებულად ყოფნის, სიმართლის სრულყოფილი აღქმის ხსოვნა ადამიანის არსშია… რაც უფრო სრულყოფილია ნაწარმოები, მით მეტად უახლოვდება წინააღმდეგობათა, დაპირისპირებულებათა – იდეაში ნაგულისხმევ მთელად გაერთიანების “გემოს”, – პოეზიასთან შეხებისას ჩვენ ერთდროულად ვიქცევით იმად, რაც ვართ და იმად, რაც ვიყავით” (357). ეს ღვთის ხსოვნაა – დაკარგულის გემო. ანუ ჯერ იყო სული და მერე განსხეულდა. აი, ესმა ონიანის სიზმარი: “ავფრინდი, დინებას დავასკუპდი, ველოდები ჩემს სხეულს, პეპელასავით მოფარფატე სანამ მოვა ამ ადგილამდე” (120), – და ეს სიზმარი ამქვეყნიური სამყაროა. მარადისობა “უსასრულობის უშეღავათო ულმობელობაა”, რადგან მიუწვდომელია წუთისოფელში (“გვაქვს უთვალავი ფერითა”), რომელიც ნაკლულოვანებათა წინააღმდეგობებია და რაც მეტია ეს უკანასკნელი, მით უფრო სრულფასოვანია ის ერთი მთელი, უფრო მთლიანდება და ზოგადდება. მასთან მიახლოებას ესწრაფვის ჭეშმარიტი ტალანტი და “სხვანაირი ქმედების აბსოლუტური შეუძლებლობით” ცდილობს დაგვანახვოს ჩვენც, ვინც მის შემოქმედებას ეზიარება “თავისუფლების მკაცრ საკანში” – ადამიანური არსებობის მატერიალურით შემოსაზღვრულობაში. თუმცა ესმა ონიანი ფიქრობს, რომ “ჭეშმარიტების სრულფასოვნად, სისრულით ამომცნობი ისევე ცოტაა, როგორც თავად ჭეშმარიტი” (319). ასე შევდივართ “ნამდვილობის ხეივანში”, სადაც დრო მკვდარია და მუდმივი სიცოცხლე სუფევს. ასე მარცხდება დრო შემოქმედებით, ადამიანით, გენიოსით, კლასიკოსით. მაგრამ გამოვდივართ კიდეც მარადისობიდან (ისე ყველა მასში ვიმყოფებით), რომ “სიცოცხლის რამდენიმე “წამში” შევხედოთ მას” (350). საგნები იღებს სახეკოდებს, ხატებს, თუმცა მათი ერთმანეთთან დამოკიდებულება და “გამომეტყველება” ასე მზამზარეულად უკვე არსებობდა, არ გამომდინარეობს სიცოცხლეში განვლილი ფიზიკური არსებობიდან და ჩვენ ეს “ვიცით”. ეს ერთგვარი ნეოპლატონიზმია ესმა ონიანის აზროვნებაში, რომელიც, აშკარად, მამაკაცური სიძლიერისაა. წერს კიდეც: “საერთოდ არ მიყვარს ლექსში ქალის სახით ლაპარაკი, პირიქით, ვცდილობ თითქოს კაცის მაგიერ ვწერო” (225). აქ აუცილებლად გაგვახსენდება ისევ ის მარადიული მთელი და პირველსაწყისში ჰერმან ჰესესეული “ჰერმაფროდიტული სისავსე” – ჩვენი ჯერ არ ყოფნა თუ უკვე აღარ ყოფნა.
არის ერთი პირობითობა თუ ხანდახან უცვლელი ბედისწერა ამსოფლად – ესაა გარემო. წარმოუდგენელია ადამიანი მის გარეშე. ის შეიძლება გალიად იქცეს და ჩაკლას კაცის სული. აი, როგორია ესმა ონიანისეული საბჭოეთის აღქმა: “ადამიანებს უფუჭდებათ გემოვნება, ზნეობა, სიყალბე შეიჟონება მათში. ყოვნდებიან სულები ამაღლებულ სწრაფვაში, იჟღინთებიან, ცრუ-ყალბ-მოჩვენებითი ციმციმით ერთობიან, ეფლობიან უფრო და უფრო და აღარ ახსოვთ ნამდვილი, უბიწო, უანგარო, ბუნებრივი, თავისთავადი მშვენიერება!.. მაგრამ ესეც საერთო მოვლენაა და ცხადია, ჩვენთან საბჭოურად ასჯერ გაზრდილი” (333). თუმცა ასეთი გარემოც კი ვერ შეცვლის, მისი აზრით, პიროვნების ნამდვილ არსს, თუ ის თავად არ არის კნინი. ადამიანობა, თუ მას გაცნობიერებული აქვს თავისი საიდუმლო კანონზომიერება, ზუსტი, კონკრეტული მიზანი (სწრედ ამ გარემოს, ადგილს რომ შეესაბამება), თუ შეუძლია ამ მიზნის ამოცნობა და განხორციელება, დიდი ჯილდოა (ამიტომ ეს პასუხიცაა ჩემს კითხვაზე: ღირს კი იდეალისტობა ამ წუთისოფელში?!) – “ნუ დაეცემით, თუნდაც არავის სწამდეს, თუნდაც არავინ იცოდეს თქვენი მისიის, თქვენი მეციხოვნეობის შესახებ”. ამას წერს იგი თავის ჩანაწერში “ქარი” და არ შეიძლება არ გაგახსენდეს ბესიკ ხარანაული: “არ არიან, ქარია”. ქარი ესმა ონიანთან მეტია, ვიდრე მეტეოროლოგიური მოვლენა; ეს ხეების სიარულია, სიცოცხლეა, სამშობლოს “გამუდმებული ხლებაა”. ესაა მშობლიურობის უძლიერესი და ნაზი სიცხადე, სანუკვარის გამოღვიძება, გაცოცხლება საკუთარ თავში, “გულის მწურავი სამშობლოობა”. სწორედ ესაა მარადიულის, უსასრულობის მეციხოვნეობაც, ესმა ონიანის აზრით: “რაც უნდა გიჭირდეს, ბავშვურობით, უცოდინრობით, უსუსურობით მონდობილებს რომ დაინახავ, უნდა გაქვავდე, უნდა გააცოცხლო შენში შენი პირველადი, უხსოვარი ცოდნა – სამშობლო. დამალო შიში და შეშფოთება და რწმენის ღიმილით გადაეფარო მონდობილებს” (327). ესმა ონიანის აზრით, ერის, სამშობლოს სიყვარული ღვთისმიერია, აბსოლუტური უანგარობაა უნივერსუმის სიყვარულივით, “სულისმიერი ზე-სამშობლოს დასხივება”. ეს თითქოს მარტივი კონსტრუქციაა, – “რომელია ყველაზე უანგარო, მიწიერი მიბაძვით ნამდვილთან მიახლოებული? – სამშობლოს სიყვარული; რატომ? ყოველ ადამიანს მიწაზე გაჩენით დადებული აქვს ვალი, აუცილებელი, გარკვეული ქმედების მიწიერი ვალდებულება… მიწიერ ასპარეზზე ყველაზე ნაკლებ ეგოისტური, მიწიერად შესაძლებლად უანგარო – სამშობლოს, ერის, საერთო საქმის სამსახური” (275). “პირველადი, უხსოვარი ცოდნა – სამშობლო” არ მოგვცემს სულიერი სიპატარავის უფლებას, თუმცა ვინც კარგავს სულიერ საწყისს, სიმაღლეს, ის კარგავს აქაური სამშობლოს განცდასაც. ასე იწყება “უცხოურ არენაზე” მშობლიურისთვის “თავში წამოკვრის”, მშობლიურზე გაცინებით სახელ-პოპულარობის მოხვეჭა” (265), ცალმხრივი ხედვა, მხოლოდ სხვისით სნობური აღატაცება, პოზიორობა, არასწორად გაგებული დემოკრატიობანა, “ევროპული დახვეწილობანას თამაში” და ღალატი გმირებისა, მებრძოლებისა, შთამაგონებელთა და მათ მოსიყვარულეთა, რომლებიც არსებობენ ადამიანური სინამდვილის განმავლობაში. “განა რა არის ასეთი ჩვენი ინტერესები, რომ ჩვენი საწყალი, დაღლილი და გულგასიებული ქართველი ადამიანები, ერი გავიუცხოოთ, ცხვირი ავუბზუოთ?!”(279), – არ გეჩვენებათ, რომ შემოქმედი დღევანელობაზე წერს? ეს იმიტომ, რომ ეს ტენდენცია დღეს არ დაწყებულა, რომ დიდი ხელოვანი დროზე ამაღლებული, მისი მძლეველი და მარად თანამედროვეა. იგიც ჩვენსავით ფიქრობს, რომ სანამ საკუთარ ხალხს ახლანდელ უზნეობას ვუკიჟინებთ, დავფიქრედეთ: იქნებ ამის ხელშემწყობი მიზეზი ბევრი ჩვენგანის მიერ საკუთარი თავის “ვერცნობაა”, თორემ, აბა, ამდენი არაკეთილმოსურნის გარემოცვაში, ასე კარგად რომ ართმევენ თავს ჩვენს განქიქებას, სამტრო საქმეს არ გავაკეთებდით… ესმა ონიანი წერს ცნობილ ქართულ “ჭირზე”, რომელსაც მე “სტალინის კომპლექსი” დავარქვი. ძნელია, იპოვო კაცმა ამაზე ზუსტი შეფასება ამ მოვლენისა, რომელიც არ არის “ამ სიძულვილში რაოდენი სიყვარულია”, ესაა ყოველგვარი მშობლიურისადმი ნიჰილიზმი: “როდესაც ადამიანს არ აქვს საკუთარი მყარი პოზიცია, ის ადვილად დაიდებს სხვების წინაშე თავმოსაწონებელ “ელფერს”. თუ ეს “მოდურია”, ადვილად გაიმეტებს ქართულს, შეიძლება ძალიანაც გადადოს თავი იმის საჩვენებლად, თუ როგორი ცივილიზებული, მშობლიურზე “ამაღლებული” პიროვნებაა თავად. “მცირე” ერის წარმომადგენლის და პროვინციელის გარკვეულმა კომპლექსმა შეიძლება ცდა არ დააშურებინოს, რათა ქართულის ძაგების ხარჯზე “თანამედროვედ” და “ფართო თვალსაწიერის” მქონედ გამოჩნდეს. არ ჰყოფნის რა სინამდვილეში “ცნობის” უნარი, ჭეშმარიტ მაგალითებს ქართული სულისა და კულტურისა ერთი ხელის მოსმით ჩაყრის “ყუთში”. თავად იმდენად არ “იცის” ჭეშმარიტება, რომ არც აფიქრებს, იყოს კრიტიკული საკუთარი თავისადმი და მცირედ მაინც დაეჭვდეს საკუთარ შესაძლებლობებში” (265). ესაა, ესმა ონიანის რწმენით, ჩვენს მარად ძნელბედობაში გაჩენილ “ქიმერათა” შინაგანი მრწამსი: განურჩევლობა არა მარტო ეროვნულის, არამედ ზოგადადამიანური პრობლემების მიმართაც. ისინი თითქოს, ორიენტირებულნი არიან მსოფლიო, თანამედროვე მონაპოვარზე, მასში მონაწილეობენ კიდეც ვითომ, მაგრამ სინამდვილეში წარმოდგენა არ აქვთ, ფასეულია თუ არა ის. ესეც, მიუხედავად გარეგნული, ბრჭყვიალა “კეთილშობილებისა”, პირადულზე ზრუნვისა და მისი წარმოჩენის იმპულსებია მხოლოდ. ალბათ ამაზეც წერს შემოქმედი: “ვიღაც ახლანდელი ადამიანები თავისი ახლანდელი “ცივი” საქმეებით და ჩვეულებრივი, ძველებური ყეფა ძაღლისა”, რომელიც ყეფს და “ქარავანიც მიდის”…
ადამიანის ყოფაში სულიერის ერთგვარად მატერიალურად დაფიქსირების საშუალება ხელოვნებაა, რომელიც ამას სწორედ მოუხელთებელი, ძალდაუტანებელი თუ ინტუიციური გზებით აღწევს. ასე რჩება ის სწორედ მატერიალურისგან თავდასაღწევად – დროიდან გამოსვლით დროისვე შექმნით და მარადისობასთან მისი შერწყმით: “მუსიკა, პოეზია ადამიანური დრო-სივრცის განუყოფლობაში დროიდან გამოდიან და დროში ქმნიან სივრცეს; ფერწერა კი სივრცეში ქმნის დროს” (229). ესაა დროისა და სივრცის ღვთაებრივთან წილნაყარი გაადამიანურება. მიუხედავად საბჭოური “მასობრივი ხელოვნების” მოძულებისა, თვით ამ პერიოდშიც კი ჭეშმარიტი ხელოვნება აქტიური ცნებაა და გაუქმებას დაუქვემდებარებელი, ინარჩუნებს რა ცხოველმყოფელობასა და გემოვნებას. ესმა ონიანი დიდი მოვლენაა, თითქოს, იდუმალი ჭეშმარიტების ჩამონატეხია! ამიტომ ძალიან საინტერესოა მისი შეფასებები და აღქმა დიდებული ხელოვნებისა. შემფასებელი მათი, “ვინც რაც უნდა ცხოვრებას, “ვაჰ, სოფელოს” ეთრია და ეგვემა, მაინც ძირში გაუთიშავ პიროვნებებად რჩებოდნენ”. ესაა, რაც გვეხმარება, სულიერი დაღმასვლისა და გადაღლილობისას გამძლეობა არ დავკარგოთ, ყველა შემთხვევაში ადამიანში არსებული კეთილი სულიერი გარსი, აურა შევინარჩუნოთ. მათ წინაშე მოვალეა მთელი კაცობრიობა, რადგან ისინი აცოცხლებენ ჩვენს სულებს, რადგან “ისინი კი არ გვესაუბრებიან სულიერი ძალმოსილების შესახებ, არამედ ქმნიან ამგვარ სულიერ ძალმოსილებას ჩვენი არსების ხეშეში ნაწილებისგან” (259).
ნიკო ფიროსმანით დავიწყოთ. ჭეშმარიტი ტალანტი სწორედ “ჯაჭვების წყვეტის” შემდეგ იშვება. მათი კანონზომიერება კი თავისუფალია, მაგრამ მათივე, ნებით თუ უნებლიეთ, დადგენილ მკაცრ კანონებს დამორჩილებული, ეს მათი ცალკე განზომილებაა. “მცოდნე” მოგვიყვება და აღგვიწერს, როგორია “ვაშლი”, ხოლო შემოქმედი გვაგემებს მას. თუნდაც ყურძენი ფიროსმანის ნახატზე ისეთი ბუნებრივია, ალალი, მარტივად გენიალური, როგორც ყველაფერი ღვთაებრივი, როგორც თუნდაც ქართული ტაძრები, მიწიდან ამოზრდილებს რომ ჰგვანან და დაგაეჭვებენ, ადამიანმა შექმნა მართლა ისინი?! – “გაიხსენეთ ყურძნის მტევნის ფერი (არც მჭკნარი რომაა და არც სულ “გატიკნილი”); ფორმა თუ არც გამოითქმის, რა აძლევს ასეთ საოცრად ნაცნობ, გარდაუვლად ყურძნულ იერს – ყურძენს ფიროსმანის (ქიზიყის) მუზეუმში გამოფენილ აბრაზე – ისეთი ლაკონიურია, ისეთი “გაუკეთებელი” (344). გასაოცარია ფიროსმანი, ეს უდიდესი ფიგურა ფერწერაში, ესმა ონიანისთვის, როგორც მთაგრეხილი, “რაღაცის გამოყოფა, რაღაცის დასაწყისი და რაღაცის შეჯამება”. მისი სიღრმე და სინაღდე ისეთია, როგორც თუნდაც ვაჟას პოეზიაში, მისი “მასალისმიერი კეკლუცობა კი არა, მარტო ამაღლებულობით, საჭიროებით ცხებულობა” (281).
ყველა დიდი შემოქმედი შეიძლება გააანალიზო, მაგრამ დაუშვებელია ვინმეს “გააჯიბრო”, რადგან ჭეშმარიტი ნაწარმოებები უკვე დამოუკიდებელი სამყაროა, სინამდვილე, როგორც ხე, მზე, წყალი და ა.შ. თავიანთი თვითნაბადი და სრულიად დამოუკიდებელი თვისებრიობით. მოკლედ, ფიროსმანს ვერ შევადარებთ თუნდაც მატისს, რომელიც ასევე საოცრადაა აღქმული ესმა ონიანის მიერ როგორც შემოქმედი: “მატისს აქვს უნარი, მოიცვას ყოველივე, რათა შემდეგ გადაშალოს და უკიდურესად მიმქრალ, გაქრობის ზღვარზე მოგვაკვრევინოს თვალი. მატისს შეიძლება მივუსადაგოთ სპარსელების “იცოდე და დაივიწყეს” პრინციპი, მოიხელთებს რა მოვლენა-საგნის ყველა საფეხურს, მოიხილავს რა მის სიღრმეებს, მატისი ჩაგვაბრუნებს საგნის არსული ჩანასახისკენ, პირველყოფილი ხილვებისკენ, ადამიანური ფორმისთვის საერთო, ერთ-ფრესკული ხსოვნისკენ” (234), – არ გეჩვენებათ, რომ ეს შეფასება ცალკე შემოქმედებაა? არადა, ვიღაცამ ეს სიღრმე შეიძლება ვერც შეიცნოს და მისთვის მატისი დარჩეს მხოლოდ დეკორატიული პლანის მხატვრად და ვერ დაინახოს მასში აზროვნების ის სიმდიდრე, რომელიც ამ დაუქუცმაცებელი, წყნარი, თვითმყოფადი მხატვრული სანახების მიღმაა. ასეთივე ინტელექტს ხედავს ესმა ონიანი დავით კაკაბაძის მხატვრობაშიც, რომელშიც შეკრულ-გაერთიანებულია “ყველა ის აუცილებელი მინიშნება, რომელთა დანახვა-აღმოცენება უაღრესად საჭირო და მნიშვნელოვანი თვისებებით გაამდიდრებს ქართულ ფერწერას და მისი განვითარების სწორი გზით წარმართვას შეუწყობს ხელს” (232). კაკაბაძის “გრძნობადობის უშველებელი კუზი… მისი შუბლის სინათლეში გადაინთქმება” გამოხატვის საოცარი დიციპილინით, მაორგანიზებელი ნების ბატონობით, გაფაქიზებული, “სრულქმნის ნაზ სუნთქვამდე მისული” ქმნით და არა თხრობით. ეს დიდი მხატვარი ხედავდა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გადაჯაჭვულობის, გაუთიშველობის თავისებურებებს, თუმცა, ესმა ონიანის აზრით, აღმოსავლური მარადიულობისკენ იხრებოდა.
ესმა ონიანი მოესწრო გალაკტიონს. საინტერესოა მისი განწყობა პოეტების მეფის დასაფლავების დღეს: ეს არ იყო წუხილის, წასვლის, სიკვდილის სიმძიმის შეგრძნება, არამედ უდიდესი, საზეიმო დარჩენისა და განმტკიცებისა. ესმა ონიანი თვლის, რომ გალაკტიონს არაფერი ჰქონდა შესაცოდი, გამოსაგლოვი. დღესაც, როგორც ზოგიერთი წერს, “არც უფიქრია”, რომ ეწვიმა: “ის იდგა მაღალი, ნათელი და უსასრულო”. გალაკტიონისნაირი ადამიანი თავად არის მატარებელი მსოფლიო პოეზიისა და მისი შესაძლო განვითარების გზებისა. გააკეთა კიდეც ის, რასაც სხვა სხვა ქვეყანაში რამდენიმე პოეტი ქმნიდა: ენის ახალი “ცხრაკლიტული გახსნა”, უხვად და დაუმადლებლად დაგვიტოვა მისი სიმდიდრე, მასში ლავირების თავისუფლების შეგრძნება და განხორციელების პერსპექტივაც.
ესმა ონიანთან არის კიდევ ერთი უჩვეულო აღქმა შემოქმედისა – აქაურების უნაზესი სიყვარულით სავსე ტერენტი გრანელისა, რომელსაც შეცდომით “სიკვდილისა და ტირილის” პოეტად მიიჩნევენ. “ადამიანური არსებობის ვერ ცოდნა, ვერ შეთვისება და თანაც მისკენ უდიდესი სიყვარულითა და ცრემლით ლტოლვა” – ესაა ტერენტი გრანელის პოეზია და სულის “ბიოგრაფია”.
დაბოლოს, გურამ რჩეულიშვილი, რომლის ძლიერი სულიერი ძალმოსილების პიროვნებითაც დღემდე შთაგონებულია, “ცოცხალია” მისი ნაწარმოებები. “ყველაფერი, რაც აბსტრაქტულად სამშობლოდ, მშობლიურად გაიაზრებოდა ჩემში, გურამში იძენდა ფორმას და ხელშესახებ რეალობას”, – წერს ესმა ონიანი და მისთვის ის არა მარტო გარდაცვლილი მეგობარია, რომელთან განშორებამაც, შეგრძნებამ, რომ გურამი ვეღარასოდეს შექმნიდა ვერაფერს, რაღაც ჭეშმარიტებასთან, სიცოცხლესთან ზიარების ბედნიერება დაუკარგა, არამედ მისი საქმის გამგრძელებლი, როგორც პირდაპირი (ციკლი “გურამის მაგიერ თქმული ლექსებისა”), ისე გადატანითი მნიშვნელობით…
“ყოველთვის როგორ მსიამოვნებს ჰაე-ს დაწერა, როგორც სიტყვა გარდაცვალება” – წერს ესმა ონიანი. მანაც მოხაზა ეს “ჰაე”, რომელიც როგორც ჭეშმარიტება, თავის წუთს მრავალჯერ მოესწრება მასთან მზიარებელში…
ციტატები ესმა ონიანის წიგნიდან “ისევ მე ვარ?! ისევ მოვსულვარ!” (არტანუჯი, 2021)
