კლიმატის ცვლილება და მისი შედეგები მსოფლიოს უდიდეს საფრთხეს შეუქმნის მომავალში. მეცნიერთა პროგნოზით კლიმატურმა ცვლილებებმა 2050 წლისთვის შეიძლება მსოფლიოს 6 რეგიონში 216 მილიონზე მეტი ადამიანის იძულებითი გადაადგილება გამოიწვიოს.

გაეროს კლიმატის ცვლილების სამთავრობათაშორისო პანელზე გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, მომდევნო 30 წლის განმავლობაში გვალვის, ზღვის დონის მატებისა და სხვა კლიმატური კატასტროფების გამო, დაახლოებით143 მილიონ ადამიანს მოუწევს იძულებითი გადაადგილება.

მსოფლიო ბანკმა გააანალიზა კლიმატური ცვლილების ზეგავლენა მიგრაციაზე სამხრეთ აზიაში, ლათინურ ამერიკასა და ცენტრალურ აფრიკაში. 2018 წელს გამოაქვეყნა ანგარიში “Groundswell”, სადაც დაამატა ისეთი რეგიონებიც, როგორებიც არის ჩრდილოეთ აფრიკა, აღმოსავლეთ აზია და ოკეანეთი, აღმოსავლეთ ევროპა და ცენტრალური აზია.

2022 წელს სტიქიური უბედურებების შედეგად დაღუპულთა ყველაზე მეტი წილი ევროპაში დაფიქსირდა. 16 000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა მაღალი ტემპერატურის გამო. იმ წელს აზიაში დაფიქსირდა ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად დაღუპულთა სიდიდით მეორე წილი.

სტიქიური უბედურებების შედეგად დაღუპულთა წილი 2022 წელს, კონტინენტების მიხედვით:

გლობალური დათბობა გაზრდის ქარიშხლების, სითბური ტალღების და გვალვების ინტენსივობას. მოსალოდნელია, რომ ამ მოვლენებით სამხრეთის ქვეყნები ყველაზე მეტად დაზარალდნენ. გვალვები შეამცირებს სახნავ-სათესი მიწების ფართობს, რაც გაზრდის შიმშილსა და სიღარიბეს. უფრო მეტიც, სამხრეთის ქვეყნები, როგორც წესი, უფრო ღარიბია, ვიდრე ჩრდილოეთის, შესაბამისად, დამცავი ზომების განხორციელების ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ.

კლიმატის ცვლილებასა და მიგრაციას შორის რთული ურთიერთკავშირია. მართალია, წყალდიდობა და ქარიშხალი ბუნებრივი მოვლენებია, რომლებიც კლიმატის ცვლილებაზე შესაძლოა პირდაპირ გავლენას არ ახდენდეს, რადგან ყოველთვის არსებობდა, თუმცა კლიმატის ცვლილება გავლენას ახდენს მათ სიხშირეზე, ექსტრემალური ამინდის მოვლენების ინტენსივობაზე, გეოგრაფიულ დიაპაზონზე, ხანგრძლივობასა და დროზე.

მაშასადამე, არცერთი მოვლენა სრულიად „ბუნებრივი“ აღარ არის, არამედ მოვლენები უნდა განვიხილოთ ცვალებადი კლიმატის კონტექსტში. ფართომასშტაბიანი კატასტროფები ახლა უფრო ხშირია. ფაქტობრივად, ყოველი 1°-ის მატება მიგრაციის 50% -ით ზრდას გამოიწვევს. კლიმატის ცვლილება ყველაზე მეტად დააზარალებს ღარიბ და დაუცველ რეგიონებს და საფრთხეს შეუქმნის ეკონომიკურ განვითარებას.

კლიმატის ცვლილება საფრთხეს უქმნის ყველა ადამიანს, თუმცა ბავშვები მის მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფს წარმოადგენენ, რადგან ზრდასრულ ადამიანებთან შედარებით, მათ კლიმატის ცვლილების უარყოფით შედეგებთან გამკლავება ნაკლებად შეუძლიათ. სწორედ ამიტომ, ხშირად კლიმატის ცვლილების კრიზისს ბავშვთა უფლებების კრიზისსაც უწოდებენ. UNICEF-ის მიხედვით, დღესდღეობით ბავშვებისა და მომავალი თაობებისთვის, შესაძლოა არც არსებობდეს უფრო დიდი და მზარდი საფრთხე, ვიდრე კლიმატის ცვლილებაა.

მილიონობით ბავშვი უკვე დევნილია საკუთარი სახლიდან კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მოვლენების გამო. გადაადგილება შეიძლება იყოს იძულებითი ან პრევენციის მიზნით ევაკუირებული. კატასტროფების დროს გადაადგილების შესახებ გადაწყვეტილებების მიღება იმპულსურად ხდება, რაც ხშირ შემთხვევაში საარსებო გარემოს გაუარესებას იწვევს.

გადაადგილებამ – ხანმოკლემ თუ ხანგრძლივმა – შეიძლება გააძლიეროს კლიმატთან დაკავშირებული რისკები ბავშვებისა და მათი ოჯახებისთვის. კატასტროფის შემდეგ ბავშვები შეიძლება დაშორდნენ მშობლებს ან მომვლელებს, რაც ამძაფრებს ექსპლუატაციის, ბავშვებით ვაჭრობისა და ძალადობის რისკს. გადაადგილებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს განათლებისა და ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობას, გამოიწვიოს ბავშვების არასრულფასოვანი კვება, დაავადებები და დაბალი იმუნიზაცია. გარდა ამისა, მათი ევაკუაცია შეიძლება კვლავ კლიმატით დაუცველ ადგილებში მოხდეს. ამგვარ პირობებში ბავშვები, რომლებსაც ზრდასრულ ადამიანებთან შედარებით სუსტი იმუნური სისტემა და საფრთხეებთან გამკლავების ნაკლები უნარი აქვთ, მეტად ზიანდებიან არასრულფასოვანი კვების, გავრცელებული დაავადებებისა და ტრავმებისგან, რაც ახალგაზრდების სიკვდილიანობის მაღალ მაჩვენებელზე აისახება.

როგორც UNICEF-ის ახალ ანგარიშშია აღწერილი, 2016 წლიდან 2021 წლამდე, სტიქიური უბედურებების გამო, დაახლოებით 43,1 მილიონი ბავშვი იყო სახლიდან იძულებით გადაადგილებული – რაც დღეში დაახლოებით 20 000 ბავშვის გადაადგილებას ნიშნავს.

აღრიცხული ბავშვების თითქმის 95%-ის გადაადგილება წყალდიდობამ და ქარიშხლებმა გამოიწვია. მათ შორის 19,7 მილიონი ბავშვი იყო წყალდიდობის გამო გადაადგილებული, 21,2 მლნ. ბავშვი კი 2016-2021 წლებში ქარიშხლების გამო გადაადგილდა.

სად დაზარალდნენ ყველაზე მეტად ბავშვები?

კვლევის შედეგები ძალიან განსხვავებულს სურათს აჩვენებს. მიგრირებული ბავშვების რაოდენობით სამი ქვეყანა დომინირებს: ფილიპინები, ინდოეთი და ჩინეთი, სადაც საერთო ჯამში 2016 და 2021 წლებში ამინდთან დაკავშირებული მოვლენების გამო დაახლოებით 23 მილიონი ბავშვი გადასახლდა.

ფილიპინებში 9,7 მილიონი ბავშვი გადასახლდა, ინდოეთში 6,7 მილიონი და ჩინეთში – 6,4 მილიონი.

ამ პერიოდში დაზარალებულთა ყველაზე მეტი რაოდენობა ფილიპინებში იყო. ქვეყნის სავარაუდო 9,7 მილიონი დევნილი ბავშვიდან, დაახლოებით 8,3 მილიონი იძულებული გახდა, დაეტოვებინა სახლი – ხანმოკლე ან ხანგრძლივი პერიოდით – ქარიშხლის გამო. გლობალურად, აღმოჩნდა, რომ ქარიშხალი ასეთი გადაადგილების (21,2 მილიონი ბავშვი) ყველაზე ხშირი მიზეზი იყო ექვსწლიანი პერიოდის განმავლობაში.

ინდოეთი მეორე ყველაზე დაზარალებული ქვეყანაა, სადაც 6.7 მილიონი იძულებით გადაადგილებული ბავშვია. გადასახლების მთავარი მიზეზი (3,9 მილიონი) წყალდიდობა იყო, რასაც მოჰყვა ქარიშხალი (2,8 მილიონი). შეერთებული შტატები იკავებს სიის პირველ ადგილს (დაახლოებით 1,7 მილიონ დევნილ ბავშვი), სადაც გადაადგილების მიზეზი, ძირითადად, შტორმები და ტყის ხანძრებია.

გარდა ფიზიკური საფრთხეებისა, კლიმატის ცვლილება უარყოფითად აისახება ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. მათ განსაკუთრებული სტრესი ადგებათ კლიმატის ცვლილების თანმდევი ბუნებრივი კატასტროფების, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული იძულებითი მიგრაციის, დამძიმებული ეკონომიკური მდგომარეობის პირობებში და სხვა.

კლიმატის ცვლილება, ასევე, ხელს უშლის ბავშვებს, მიიღონ სათანადო განათლება. ხშირად კლიმატის ცვლილების თანმდევი ბუნებრივი კატასტროფების გამო, შესაძლოა, გარკვეული დროით დაიხუროს სკოლები და ბავშვებს შეეზღუდოთ სწავლის შესაძლებლობა. ამასთან, გაუარესებული სამეურნეო პირობების გამო, ოჯახებს სხვადასხვა მეურნეობაში, შესაძლოა, დასჭირდეთ ბავშვების დახმარება და ბავშვებმა ვეღარ მოახერხონ სასკოლო განათლების მიღება.

გარდა ამისა, ასეთ სიტუაციებში ბავშვები შორდებიან თავიანთ აღმზრდელებს და ექვემდებარებიან ექსპლუატაციასა და ძალადობას. UNICEF-ის აღმასრულებელმა დირექტორმა, კეტრინ რასელმა ხაზი გაუსვა სწორედ მათ ფსიქოლოგიურ ტრავმას, რომელიც თან ახლავს დევნილობას: „ნებისმიერი ბავშვისთვის სასტიკი ხანძარი, ქარიშხალი ან წყალდიდობა შემაძრწუნებელია… მათთვის, ვინც იძულებულია, გაიქცეს, შიში შეიძლება იყოს განსაკუთრებით დამანგრეველი. შიში იმისა, დაბრუნდებიან თუ არა ისინი სახლში, განაახლებენ თუ არა სწავლას, თუ იძულებულნი გახდებიან სხვა საცხოვრისი ეძებონ”.

აქედან გამომდინარე, კლიმატის ცვლილება, ერთი მხრივ, განსაკუთრებულ საფრთხეს უქმნის ბავშვების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, მეორე მხრივ კი, ხელს უშლის მათ სათანადოდ განვითარებას.

მიუხედავად იმისა, რომ ფილიპინები, ინდოეთი და ჩინეთი არიან კლიმატთან დაკავშირებული კატასტროფების მაღალი რისკის ქვეყნები, სამივე ქვეყანა ახორციელებს პრევენციულ ევაკუაციას კატასტროფის დროს, რომელიც სათანადო მართვის შემთხვევაში შეიძლება ეფექტური იყოს სიცოცხლის გადასარჩენად.

მიგრაციის ანალიზმა აჩვენა, რომ ამინდთან დაკავშირებული კატასტროფები გამწვავებულია კლიმატის ცვალებადობით.

შეერთებულ შტატებში, კანადასა და ისრაელში, რადგან მათ აქვთ ძლიერი ადრეული გაფრთხილებისა და DRR სისტემები, ასევე ძლიერი მონაცემთა სისტემები, გადაადგილებული ბავშვების მეტი წილი წინასწარ ევაკუაციაზე მოდის. ქვეყნებში, სადაც კატასტროფის რისკი მაღალია, მაგრამ პრევენციული ღონისძიებები ცოტაა, ბავშვები ყველაზე დაუცველი არიან.

ბავშვები არ უნდა განვიხილოთ, როგორც მხოლოდ და მხოლოდ კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადი ჯგუფი. მათ შეუძლიათ, იყვნენ ცვლილების მომტანი ძალა. ისინი აქტიურად არიან ჩართული კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, მათ შორის, გაეროს საქმიანობაში. კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლაში ბავშვთა ჩართულობისა და მონაწილეობის მნიშვნელობა აღიარებულია გლაზგოს კლიმატის პაქტითაც, რომლის მიხედვითაც, კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლა მოითხოვს ყველა პირის, მათ შორის, ბავშვების ჩართულობას მიმდინარე პროცესებში.

მსოფლიოს მასშტაბით თანდათან იზრდება ბავშვების როლი გარემოს დაცვის საკითხებთან დაკავშირებულ პროცესებში, რაც ბუნებრივია. ვინაიდან სწორედ ისინი არიან იმ თაობის წარმომადგენელნი, რომელსაც ყველაზე ნაკლები წვლილი მიუძღვის თანამედროვე კლიმატის ცვლილების გამოწვევაში და მიუხედავად ამისა, სწორედ მათზე აისახება ყველაზე მეტად მისი უარყოფითი შედეგები.

გამოყენებული ვებგვერდები: https://www.statista.com/topics/2155/natural-disasters/#topicOverview; https://www.unicef.org/media/145951/file/Climate%20displacement%20report%20(English).pdf

https://gyla.ge/ge/post/klimatis-cvlileba-da-bavshvebi?fbclid=IwAR0i_Hq2luTQzJqMeGhItjcJdaC938zC9tP1s8obrgVUluXTAl2boTnX1vw#sthash.54fX8V5H.8ys3kfd9.dpbs

(ზაურ გერგედავას პოეზია)

მე მაქვს ამბიცია, რომ თანამედროვე ქართულ ლიტერატურასა და, მით უმეტეს – პოეზიას, კარგად ვიცნობ, მაგრამ, ჩემდა სამარცხვინოდ, ზაურ გერგედავას ლექსებს მხოლოდ ამ რამდენიმე თვის წინ გავეცანი. საერთოდ, სხვისი რჩევით რამის წაკითხვა საორჭოფო საქმეა, მეტწილად იმედგაცრუებული რჩები. თან იმის ამბიცია თუ გაქვს, რომ შეუძლებელია, ამ სფეროში რამე ხარისხიანი გამოგეპაროს, ფეხს ითრევ ხოლმე. ასე დამემართა, როცა ირინა ტაბაღუამ ზაურის პოეზიის წაკითხვა მირჩია და რამდენიმე ლექსის ფოტოც გამომიგზავნა. ლექსებმა ჩემზე საოცარი შთაბეჭდილება დატოვა. მერე ზაურის ბოლო (რიგით – მეორე), სქელტანიანი წიგნიც მათხოვა ირინამ და საფუძვლიანად გავეცანი მის პოეზიას. ეს უდავოდ აღმატებული პოეზიაა. ასეთი პოეზიის აღმოჩენა წყლიდან ამოყვინთვასა და ჰაერის ღრმად ჩასუნთქვას ჰგავს. მოგეხსენებათ, თანამედროვე ქართველი პოეტების უმეტესობის ერთ-ერთი პრობლემა ფრაგმენტულობაა, შემიძლია, დავასახელო პოეტები, რომლებსაც, ცალ-ცალკე აღებული, შესანიშნავი ლექსები აქვთ, მაგრამ თითოეული მათგანის ლექსებს ერთად თუ წაიკითხავ, არანაირ კორელაციურ-პოეტიკურ ბმაში არ არიან ერთმანეთთან, სხვადასხვა პოეტის დაწერილი გეგონება. დიდ პოეზიას საშუალო დონის პოეზიისგან სწორედ მეთოდურობა და თანმიმდევრულობა გამოარჩევს. როგორც მხატვრის მნიშვნელობას განაპირობებს მეთოდურობა და მკვეთრი ხელწერა, ზუსტად ისევე განაპირობებს ეს ყველაფერი პოეტის მნიშვნელობასაც. მკვეთრად ოკაზიონური ხელწერის მქონე მხატვრის მიერ დახატული, არაფრით გამორჩეული კომპოზიცია ავტორის მთლიან, ერთიან შემოქმედებასთან მიმართებაშია მნიშვნელოვანი, როგორც რაღაც მონოლითურის ფრაგმენტი. ასევეა პოეტიც – თუ მას თავისი საავტორო მეტრულ-რიტმული ინვენტარი გააჩნია, ან ძველი ფორმებით ოპერირებს, მაგრამ ინდივიდუალური ინტონაციურ-სააზროვნო სივრცე აქვს, მისი დაწერილი ერთი ჩვეულებრივი სტროფი ან სტროფოიდი უკვე მნიშვნელობას იძენს მის ზოგად პოეტიკასთან მიმართებაში.

ზაურ გერგედავას პოეზია, ეს არის უნიტარული, ერთიანი სამყარო, თავისი პოეტური მითოლოგიითა და ტროპული გალერეით. ეს არის პოეტური აზროვნების პირქუში ვერბალურ-ტექსტუალური მოდელი, გაჯერებული ტრანსცენდენტურ-მისტიკური ვიზიონებით, მითოლოგიური და კრეაციულ-რელიგიური მოტივებით და, როგორც მომეჩვენა, ესთეტიკური არქეტიპების მკაცრი დეკონსტრუქციით. კლიშედ ქცეულ ესთეტიკურ მოდუსებსა და სურათ-ხატებს პოეტი, ხშირ შემთხვევაში, სრულიად სხვა კუთხით წარმოგვიდგენს. ამ ტიპის პოეზიის ფრაგმენტული გაცნობით ესთეტიკური ზემოქმედების ძალა მკვეთრად რედუცირდება. ამიტომ აუცილებელია ერთიანი რეცეფცია – მინიმუმ რამდენიმე ლექსის წაკითხვა მიყოლებით. ეს არ არის გამჭვირვალე, მარტივად გასაგები პოეზია. რეციპიენტს გონების დაძაბვა და ზოგადი მზაობა (დიდი პოეზიის აღქმის უნარი) სჭირდება, რომ მიჰყვეს პოეტის უჩვეულო, არცთუ იშვიათ შემთხვევაში – ჰერმეტულ, მეტყველებას და ქვეცნობიერის ნაპრალებიდან ამომხტარ ვიზიონებს, და მიიღოს ესთეტიკური ტკბობა. ზაურის ლექსების კითხვისას არ გტოვებს პოეზიის სინკრეტულ საწყისებთან მიახლოების ამაღელვებელი განცდა. თითქოს არქაულ ნიადაგში ღრმად ფესვგადგმულ მეგრულ შელოცვებს კითხულობ, და, როგორც იმ შელოცვებში არ არის ყველაფერი გასაგები, თუმცა შემლოცველის მხრიდან თეატრალური ვერბალიზაციით შეიძლება გარკვეული პლაცებოს მიღწევა, ისეა აქაც – იმ განსხვავებით, რომ ეს ეფექტი გაცილებით უფრო ხელშესახები და გრძელვადიანია. ლექსების ლირიკული გმირი მუდმივად ონტოლოგიურ-ეგზისტენციალურ საფიქრალშია ჩაფლული, მისი რეფლექსიის საგანი ზედროული და ზესივრცული თემებია, ამიტომ შეუძლებელია ამ ლექსების ქრონოტოპული ლოკალიზაცია. შიგადაშიგ თანამედროვე თემატიკაც გაიელვებს ხოლმე, მაგრამ რჩება შთაბეჭდილება, რომ ეს ყველაფერიც წარსულის უღრანებიდან ფუტურისტულ სამყაროში მოხვედრილი ქურუმის ობსერვაციაა. ეროტიკაცაა აქ, ოღონდ ესეც შამანურ-პაგანური რიტუალების აურითაა დამუხტული, მაშინაც კი, როცა ობიექტი სრულიად რეალური, მეზობელთან სტუმრად მოსული გოგოა.

გამორჩეულია ასევე ტროპული აზროვნება: მუდმივად ენაცვლება ერთმანეთს ოქსიმორონული, სიმბოლისტური (ასე ვთქვათ – შესაგრძნობი) და ზუსტი (ადვილად გასაგები) სახეები. პოეტის ენაც მრავალშრიანია: ხშირად მიმართავს მეტყველების ზომიერ არქაიზაციას, ამავე დროს დაურიდებლად იყენებს თანამედროვე სამეტყველო ენას: სლენგს, ფრივოლურ ლექსიკას… და ეს ლინგვისტური კომპილაცია ქმნის სწორედ ზაურ გერგედავას იდიოლექტს.

ფორმობრივად თითქმის მთელი კრებული პროზაული ფაქტურით განლაგებული ვერლიბრია – ქართულ პოეზიაში პრევალენტური რიტმული სქემით, რომელიც მცირე და დიდბესიკურის და კიდევ რამდენიმე, ლოგაედური და მეორე პეონურ-დიქორული კომბინაციით კონსტრუირებულ, მეტრულ ერთეულს აერთიანებს. თუმცა არის ასევე ცალკე დაქტილური ტერფით და ცალკე მეორე პეონურ-დიქორული ტერფებით კონსტრუირებული ვერლიბრები, რომლებსაც ასევე პროზაული განლაგება აქვთ. ზოგჯერ პოეტი დისკრეტულ მონაკვეთებად – სტროფოიდებად ყოფს ამ ფორმის ლექსებს, ზოგჯერ კი ასტროფული განლაგებით გვთავაზობს. ვერლიბრის პროზაული დალაგება ჩვენში სამოც-სამოცდაათიან წლებში იყო პოპულარული უცხოური პოეზიის თარგმანების ინსპირაციით. ეს ფორმა ყველაზე ოპტიმალურია ზაურ გერგედავას პოეზიისთვის – პროზაულ-რიტმული სიდინჯე ზუსტად ეხამება პოეტის სათქმელს, ანუ ეს ფორმალისტური პოზიორობა კი არა, შინაგანი აუცილებლობაა. წიგნში ჩვეულებრივი სალექსო გრაფიკით განლაგებული ვერლიბრებიცაა, რომელთაგან ზოგი რიტმულად არის ორგანიზებული, ზოგი კი სრულიად თავისუფალია რიტმული ვალდებულებებისგან. სხვადასხვა საზომით დაწერილ ვერბლანებსაც და ნომინალური რითმით გაწყობილ კონვენციებსაც შეხვდება მკითხველი, მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვი, მთავარი ფორმა, ზაურ გერგედავას მთავარი იარაღი, ვერლიბრია.

***

მინდა, ზაურის პიროვნებასაც შევეხო: ზაური რომ გავიცანი (თავის სახლში დამპატიჟა), თავიდან ასაკობრივი სხვაობის შესაბამისი ეტიკეტით – ბატონობით და თქვენობით – მივმართავდი, მაგრამ ორ-ორი ჭიქა კონიაკის შემდეგ მითხრა, „ბატონობით“ ნუ მომმართავ, „შენობით“ მელაპარაკეო. სადღაც სუფრის შუაში უკვე დიდი ხნის ძმაკაცებივით ვიყავით, სრულიად წაიშალა ასაკობრივი ზღვარი ჩვენ შორის. ეს ალკოჰოლით გამოწვეული სითამამე არ ყოფილა, მას შემდეგ სულ ასეთი შეგრძნება მაქვს. მისი „ბიჭურობა“ და დარდიმანდულობა მისი დიდპოეტობის ხილული ჰიპოსტასია.

„მხოლოდ დუმილია დიადი, სხვა ყველაფერი სისუსტეა”, – თქვა ფრანგმა პოეტმა და დრამატურგმა ალფრედ დე ვინიმ. ეს მოხდენილი აფორისტული თქმა ზუსტად ერგება ზაურ გერგედავას, რომელმაც მთელი ცხოვრება ჩრდილში დგომითა და დუმილით განვლო. მისი ბიოგრაფია მაგალითია იმისა, როგორ უნდა იცხოვროს პოეტმა კონტროვერსიული გარემო პირობების მთელი ჯაჭვის ფონზე, და როგორი გულმოდგინებით უნდა განახორციელოს თვითვიქტიმიზაცია – საკუთარი თავის შეწირვა პოეზიის სამსხვერპლოზე. ჩვენს ლიტერატურაში ცალ ხელზე ჩამოითვლება მისნაირი სუფთა ლიტერატურული ბიოგრაფიის პოეტები.

მე რამდენადაც ვაკვირდები, ზაურის პოეზიას ახალგაზრდა ავტორები უფრო აფასებენ, ყოველ შემთხვევაში, ძველი თაობის პოეტებისგან მე არ შემხვედრია რაიმე განსაკუთრებული პიეტეტი მისი შემოქმედებისადმი (თუ ვცდები, ბოდიშს ვიხდი). მისი ეს წიგნი კრიტიკის ყურადღების მიღმაც დარჩა. სამწუხაროა, რომ აღარ ხდება ჩვენში, კრიტიკოსების მხრიდან, ლიტერატურული მიღწევის თეორიული ფიქსაცია, და მკითხველებისთვის ორიენტირად მხოლოდ ლიტერატურული კონკურსები იქცა, სადაც, ხშირ შემთხვევაში, ფრიად საკამათო სელექციული რეზულტატები იდება.

იმედი მაქვს, ეს ჩემი ესეისტური ოპუსი ბიძგი იქნება და კრიტიკოსები ყურადღებას მიაქცევენ ზაურის შემოქმედებას. დღეს თუ – არა, ხვალ ეს ისედაც მოხდება.

პ. ს. „ჩრდილში გარუჯული პოეტი” – ასე დაახასიათა ერთხელ თავისი თავი ზაურმა, ჰოდა, იქიდანაა ამ ბლოგის სათაური.

გივი გეგეჭკორის პოეზია ძიების სულისკვეთებითაა გამსჭვალული. ეს ძიება, უპირველესად, გულისხმობს გამოთქმის ხელოვნების გამრავალფეროვნებას, საკუთარი ხმის, ფორმის, რიტმის, ინტონაციის გამოკვეთას მდიდარ ქართულ პოეტურ სივრცეში. მის ლექსებში მოჩანს ტრადიციული გამოცდილებაც და ნოვატორობის ელემენტებიც. გივი გეგეჭკორი ლექსებით საკუთარ ორიგინალურ სამყაროსეულ მოდელს ქმნის, რომელშიც ადამიანი თუ რეალობა მეტამორფოზას განიცდის. პერსპექტივების ცვლა, საგანთა და მოვლენათა აღქმისა და დანახვის რაკურსების გამუდმებით მონაცვლეობა ქმნის ფანტასმაგორიულობის ეფექტს. მის ლექსებში ლირიკული გმირის სამყაროსა თუ საკუთარ თავთან შეხვედრისას აღძრული ემოციები, ფიქრები ნაირგვარ კონტექსტში წარმოჩნდება. მის პოეზიაში ირაციონალურისა და რაციონალურის, მატერიალურისა თუ მეტაფიზიკურის გზაჯვარედინები იხატება იმისათვის, რომ მკითხველი კიდევ ერთხელ დაფიქრდეს არსებობის აზრსა და მიზანზე. უჩვეულო ტროპულ სახეთა მეშვეობით, ორიგინალური პარალელებითა თუ ანალოგიებით პოეტი სამყაროს განსხვავებული რაკურსით დაგვანახვებს, აქამდე შეუმჩნეველ დეტალებზე გაგვამახვილებინებს ყურადღებას და ამგვარად აღქმის საზღვრებს აფართოებს. ამ ლექსებში ერთმანეთს ენაცვლება და მსჭვალავს მორალურ-ზნეობრივ თუ ესთეტიკურ ფასეულობათა სივრცეები.

მისთვის პოეტი არის მედიუმი რეალურსა და უხილავ განზომილებებს შორის, „შუა მავალია“, აკაკისეული „შუაკაცია“, სიტყვის, ლოგოსის, ღვთის მსახურია, რომელიც მკითხველს, უპირველესად, სამყაროს მშვენიერებას დაანახვებს. პოეტი, თანვე, მოქალაქეობრივი პათოსით გამსჭვალული პასუხისმგებლობიანი ადამიანია, რომლის ვალია, საზოგადოებისთვის მარადიულ ღირებულებათა შეხსენება, მანკიერებათა მხილება, დაჩაგრულის შეწევნა, სამართლიანობისთვის ბრძოლა:

„ლექსი ზოგისთვის არის თამაში

და ბეწვის ხიდი არის ზოგისთვის,

სადაც ვერავინ დაგეხმარება

და ხელს ვერავინ ვერ გამოგიწვდის.

წინადადებას თუ ზმნა ალაგებს,

ზმნის გარდა ვერვინ ვერ მიშველიდა,

ო, სიტყვა ისე მძიმეა, თითქოს

დაჭრილს მივათრევ ბრძოლის ველიდან.

მე მინდა მიხვდე, როგორ ვიცხოვრე,

პატიოსნების რად ვარ ქომაგი,

ჩემო ძვირფასო, ქუდი პოეტის

მძიმეა ისე, ვით მონომახის“ („პოეტის ქუდი“).

ამ თვალსაზრისით, ის ეხმიანება დავით გურამიშვილისეულ „მართლის თქმის პრინციპსაც“, მე-19 საუკუნის სამოციანელთა (ილიას, აკაკის, ვაჟას) ესთეტიკურ მრწამსს. იგი მკითხველს აღვიძებს, თვალს უხელს იმისთვის, რომ მან წარმავალ წუთისოფელში საყრდენები იპოვოს.

მისი ლირიკული მე, ალტერ ეგო თუ პოეტური ნიღაბი, სამყაროსა თუ საკუთარ თავთან გამუდმებულ დიალოგურ ურთიერთობაშია. პოეზია მისი იდენტობის მთავარი განმსაზღვრელია. მისთვისაც, როგორც თანამედროვე ესპანელი პოეტი მიგელ დორსი ამბობს, „პოეზია ეგზისტენციალური სიცარიელის ამოსავსებად იწერება“ (დორსი 2021: 241). ეჭვებით დაღლილსა და უსაზრისობით შეპყრობილი პოეტისთვის პოეზია მყუდრო, მაგრამ დროებითი თავშესაფარია, ერთგვარი სავანეა, სადაც სულს მოითქვამს, ძალას იკრებს, სასიცოცხლო ენერგიით ივსება, რათა შემდგომ სიტყვას მისცეს ქმედების ძალა. ამ შემთხვევაშიც, გვაგონებს ის მე-19 საუკუნის კლასიკოსებს, რომლებიც მწერლობას „წმინდა საქმედ“ (ვაჟა-ფშაველა), ხალხისა და ღვთის მსახურებად მიიჩნევდნენ.

მის არაერთ მიძღვნილ ლექსში ჩანს, რომ მისთვის პოეზიის განზომილება რეალობას აღემატება:

„წიგნი შენი სახლია,

შენი ტაჯ-მაჰალია

და სასახლე დოჟის.

იგი აღმართულია

რიტმისა და მუსიკის

ვიწრო ხეობაში,

მიაბიჯებ ამაყად

და თვე მოგდევს თორმეტი

ვით თორმეტი პაჟი“ („შენი სამფლობელოა“).

გივი გეგეჭკორისთვის პოეტი თავისუფალი, გამორჩეული ადამიანია, რომელიც თვითონვე ქმნის თავის ბედისწერას. ამიტომაც მისი ლირიკული გმირიც ხან ოდისევსს მოგვაგონებს, შინისკენ რომ მოისწრაფვის და ამ გზაზე ათას ხიფათს აწყდება, ხან გილგამეშივით გარბის სიკვდილის შიშით დათრგუნვილი, რათა უკვდავება მოიპოვოს, რომ, როგორც ოთარ ჭილაძე ამბობს: „იცხოვროს მაშინაც, როცა აღარ იქნება“ („თიხის სამი ფირფიტა“). იგი პოეზიის გზით მოიპოვებს თავისუფლებას:

„მე მოვდიოდი შენკენ ცახცახით, მე ვიქცეოდი და მე ვგმინავდი,

მე მოვდიოდი და ქარი მხრიდა… აქვითინებულს და გაღიმებულს,

მე შენს წიაღში გაჩენის დღიდან მინდოდა ძილი და გაღვივება,

მე ვიყავ ლტოლვა, ვიყავ სიცოცხლე, ვიყავ ძიება…

როგორც ნაფოტი, წყალს მივყვებოდი

და მე ვიცოდი ვისთან და ვისკენ მივისწრაფოდი“ („მზიანი დღე“).

მისი პოეზია მისივე სულიერი ცხოვრების რუკაა, როგორც გივი მარგველაშვილი წერს ლექსში „მე წიგნის გმირი ვარ“:

„მე წიგნის გმირი ვარ.

ჩემს წიგნში – მე მას ჩემს ბიოგრაფიულ რუკასაც ვუწოდებ –

ზუსტად მიწერია ჩემი ბედისწერა.

მატარებელივით მივიწევ იქ წინ.

ჩემი ცხოვრების ხაზი ამ წიგნის

ყველა თავში უცვლელი რჩება.

დღე, როდესაც მავანი მკითხველი

ამ მარშრუტს აირჩევს _ ჩემი დაბადების დღეა“.

პოეტი ხშირად ალუზიებით აფართოებს ლექსის საინტერპრეტაციო საზღვრებს:

„შენ გადადიხარ, როგორც ულისე,

ხან წარსულიდან მომავლისაკენ,

ხან მომავლიდან – კვლავ წარსულისკენ“ („მეორე მდინარე“).

გარდა ჰომეროსისეული ოდისევსისა, აქ უფრო მეტად ახალი დროის ულისე, ჯოისის ლეოპოლდ ბლუმის სახე წამოტივტივდება, ლექსშიც ქვეცნობიერის ნაკადებით ლირიკული გმირი სულიერ კრიზისს გამოხატავს.

პოეტი რომ მარგინალია, ერთგვარი „იეროგლიფია“ სხვებისთვის, ამას კარგად გამოხატავს ლექსი პროზაული სათაურით (ამგვარი სათაურებიც დამახასიათებელია მისთვის)(„ლექსი იმის შესახებ, თუ რა ზიანი და სიკეთე მოაქვს წიგნის კითხვას“). ლექსში ალუზიებია მწერლებისა და პერსონაჟებისა, ანდერსენის, კიპლინგის, დევიდ კოპერფილდის, მანონ ლესკოსი. ესენი ქმნიან მის ოცნებისეულ სამყაროს, ხოლო რეალობაში:

„შენ წინ ოვიდიუსის

ჯდება მეტამორფოზა

მაგიდასთან ხშირად,

კაცი – გადაქცეული

ქვემძრომად და პირუტყვად,

ქალი – მზესუმზირად“ .

პოეტისთვის მატერიალურ სამყაროს მიჯაჭვული, პრაგმატული, მხოლოდ რაციონალურად მოაზროვნე ადამიანი განწირულია ნაცრისფერი არსებობისათვის. „ვინ არის პოეტი?~ _ კითხვას სვამს კირკეგორი და თვითონვე ასე უპასუხებს: `სულიერად გატანჯული უბედური არსება, რომლის გმინვაცა და კვნესაც საუცხოო მუსიკად გაისმის. მისი ბედი შეიძლება შევადაროთ იმათ ხვედრს, ვისაც ცოცხლად წვავდნენ ნელ ცეცხლზე ფალარისის სპილენძის ხარში. ტირანს ვერ შეაძრწუნებდა მსხვერპლთა საშინელი მოთქმა-გოდება _ ეს ხმა ტკბილ მუსიკად ჩაესმოდა. ადამიანებიც ირევიან პოეტის გარშემო და იმეორებენ: იმღერე, კიდევ იმღერე!~ თითქოს ამბობდნენ _ დაე, სული შენი ეწამოს, ოღონდ ბაგეებიდან აღმომხდარმა გმინვამ კვლავაც აგვაღელვოს და დაგვატკბოს თავისი საუცხოო ჰარმონიით~.

„შენ ნებისყოფის ჯვარზე გაკრულო,

სიცოცხლე უნდა გადაარჩინო,

აი, ამქვეყნად რისთვის მოხვედი,

აქ არის მხოლოდ შენი სამოთხე,

შენი გოლგოთა და ჯოჯოხეთი!“ („ტრანზისტორი“).

პოეტი სარტრისეული ეგზისტენციალიზმის მთავარი პრინციპებით ცხოვრობს, რომ „ადამიანი არაფერია იმის გარდა, რადაც ის საკუთარ თავს აქცევს“ და „არსებობა წინ უსწრებს არსს“.

„ის, რაც სხვისთვის ფიტული

და საბავშვო თეატრის არის რეკვიზიტი,

შენთვის სულიერია, შენთვის ჯადოქრობაა

და სამოთხის ჩიტი“ ( „ანა კალანდაძეს“).

ესპანელი პოეტის, მიგელ დორსისთვის მისტიკა, საიდუმლოება ჩვენ გვერდითაა, მჭიდროდ ჩაქსოვილი ჩვენს ყოველდღიურობაში, „ნებისმიერი რამ შეიძლება გამოდგეს კარად“ იმასთან შესახვედრად, ვინც „დროის მიღმაა, ჰაერის უხილავ ზღურბლს მიღმა“.

„არ არსებობდა ჩემთვის ჯებირი,

და ვიგრძენ ლტოლვა კვლავ უძველესი,

როდესაც სივრცეს მოწყურებული,

მზერა ცხენივით გარბის ველებში.

მე ვიდექ ცხადის და სიზმრის ზღვართან,

დღე მპირდებოდა მხოლოდ სამოთხეს,

დრამა დასრულდა, დაუშვეს ფარდა.

ცხედრები უკვე ზეზე წამოდგნენ“ („მეთხუთმეტე პალატა“).

სოფელი და ქალაქი მის შემოქმედებაში სიმბოლურად ღვთაებრივისა და მიწიერის საწყისებს გამოხატავს. სოფელი ინახავს მის შეურყვნელ ბავშვობას (ერთ ლექსში აღწერს, როგორ გაოცებული უყურებს საკუთარ თავს ბავშვი). ქალაქი ცოდვით დაცემის სივრცეა. ამიტომაც არის ხშირად მისი გმირი გაორებული. ერთი ისწრაფვის ბუნებისაკენ, გახსნილი სივრცისკენ, ეს მე-მწყემსია, იალაღებზე მოხეტიალე, მეორე მე კი ოთახში გამოკეტილი მწიგნობარია. პირველისთვის სამყარო ფერადოვანია:

„ბოტიჩელის ვენერა

სიზმრად ყვითელ ნაწნავებს

აქეთ-იქით იქნევს“…

მეორე კი ბერს ჰგავს, შიო მღვიმის ლავრაში „სვინაქსარს წერს დაყუდებული სინგურით და მურით“ („ლექსი გაორებულ კაცზე“). მის ბედისწერაზე გავლენას ახდენს სიყვარული, როგორც გარდამქმნელი და მხსნელი ძალა, რომელიც ადამიანს ათავისუფლებს წუთისოფლის საპყრობილიდან. ქართული პოეზიაში სიყვარულზე დაწერილ ლექსებს შორის გამორჩეულია მისი „შენ სულამითი შეგიყვარდა ბოლოს, სოლომონ“, რომელშიც ექსპრესიულად წარმოჩნდება ბიბლიური სოლომონის ვნებიანი სიყვარულის ამბავი. „ქებათა-ქებისეული“ ინტონაციებით გამსჭვალული სტრიქონები მეტყველებენ ლირიკული გმირის ღრმა შინაგან ღელვაზე, რომელსაც იწვევს სულამითთან შეხვედრა:

„ქალწულის მზერამ გაგაღვიძა, როგორც ასკეტი,

და სიყვარული პირველი და უკანასკნელი

თითქოს ზურგიდან მოგეპარა მოულოდნელად,

თვალებზე ხელი დაგაფარა ვაზის ფოთლებად

და როცა თრთოლვით და ჩურჩულით გითხრა სალამი,

იმისი შუქი თავს დაადგა მთელ ერშალაიმს“ („შენ სულამითი შეგიყვარდა ბოლოს, სოლომონ“).

ქვეტექსტურად კი ხმიანდება და ღვარად მოედინება ბიბლიის სტრიქონთა სურნელი: „გაფიცებთ თქვენ, ასულნო იერუსალიმისა, არ გააღვიძოთ, არ აღძრათ სიყვარული, ვიდრემდის თავად არ ინებოს!“ (ქებათა-ქება“, 8, 4).

ეთიკა და ესთეტიკა მის პოეზიაში განუყოფელია, ამიტომაც პოეტი უდიდეს ყურადღებას აქცევს გამოთქმის ხელოვნებას. ზუსტად შენიშნავს თეიმურაზ დოიაშვილი მისი პოეზიისთვის დამახასიათებელ ერთ მნიშვნელოვან პრინციპს: „მის მხატვრულ სახეებში ხშირად ისეთი ობიექტებია შედარებული, რომელთაგან ერთ-ერთი, როგორც წესი, ყოფითი სინამდვილიდან არის აღებული. სახე იმგვარად არის ორგანიზებული, რომ შესადარებელი საგნის „პოეტიზაცია“ კი არ ხდება, არამედ მისი გადანაცვლება მაღალი რეგისტრიდან ყოველდღიურობისაკენ. სახის ამგვარი არატრადიციული აგება უჩვეულობისა და მოულოდნელობის სასიამოვნო განცდას ბადებს:

„ისე შენახულია

იმის ბებრულ მზერაში

და გაბზარულ ხმაში

სული დაუჟანგავი,

ვით კარადის უჯრაში

დანა-ჩანგლის ფრაჟი“ .

ასეთი ორიგინალური მხატვრული სახეებით სრულიად განსაკუთრებული პოეტური ეფექტი იქმნება, რაც გივი გეგეჭკორის პოეზიას სხვათაგან განასხვავებს.

„ძნელი არის ცხოვრება…

შენ კი უნდა ბოლომდე მიიყვანო როლი,

სანამ უცებ გაქრები,

ისე, როგორც ენის ქვეშ ქრება ვალიდოლი“ („ნათურა დღისით“).

ამ მხრივ, მისი ნათესაობა შეიძლება შევნიშნოთ ნიკო სამადაშვილთან, რომელიც წერს:

„ქრისტემ ბავშვობა აქ გაატარა

და ღვთისმშობელი უგვიდა ეზოს („ატენის სიონი“).

ამ თვალსაზრისით, ის ეხმიანება ფრანგულ პოეზიასაც, რომლის არაერთი ნიმუში შესანიშნავად თარგმნა. ამაღლებულის ჩვეულებრივში გამოვლენის მაგალითია გიიომ აპოლინერის ლექსი „კელნის ქალწული ლობიოს ყვავილით ხელში“, რომელშიც არაპოეტური ლობიოს ყვავილი თითქოს უფრო ამშობლიურებს ღვთისმშობელს:

„ქერა ქალწული ათამაშებს ლობიოს ყვავილს

და პაწაწინა უკავია კიდევ ზვარაკი

ქერა იესო და წინდაწინ იხდის პარაკლისს

ლურჯი თვალები და თვალები უმაკო კრავის“ .

გივი გეგეჭკორის ყოველი ლექსი ერთი მთლიანობაა, ახალი პოეტური განზომილებაა, როგორც ელიოტი წერს: „პოეტის გონება მართლაც რომ სკივრია, რომელიც აგროვებს და ინახავს ურიცხვ გრძნობებს, ფრაზებს, ხატებს. ისინი იქ რჩებიან, ვიდრე თავს არ მოიყრის ყველა ნაწილი, – შეკავშირების უნარი რომ აქვთ, – ახალი ერთიანობის შესაქმნელად.

„თრთოდა საღამო, ვით მეგრული ჩონგურის სიმი,

და შემოგარენს ცისფრად ღებავდა,

და ჩვენ ვიდექით დიდხანს პირისპირ

საკუთარ ღმერთთან და ბუნებასთან.

ჩიტის გალობით მხოლოდ დროებით შეჩერდა ჟამი,

როცა შებინდდა

და რამდენ კაცსაც ჩაეხედა, იმდენი კაცი იმზირებოდა

გამჭვირვალე გუბეებიდან“ (არქაიპოლისი“).

თომას სტერნზ ელიოტი თავის ცნობილ ესეiში „ტრადიცია და ინდივიდუალური ნიჭიერება“ მსჯელობს იმის შესახებ, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვს ნამდვილ პოეტს წარსულსა და თანადროულობასთან. მისი აზრით: „ისტორიის შეგრძნება გულისხმობს, რომ წარსული არა მარტო წარსულად აღვიქვათ, არამედ თანამედროვეობადაც, ისტორიის შეგრძნება აწერინებს კაცს არა მხოლოდ თავისი თაობის პოზიციიდან გამომდინარე, არამედ ისე, თითქოს მთელი ევროპული ლიტერატურა, ჰომეროსიდან მოკიდებული, და მასთან ერთად მისი მშობლიური ქვეყნის ლიტერატურა, ერთდროულად არსებობენ და ერთიან წესრიგს ქმნიან. ისტორიის შეგრძნება, რომელიც შეგრძნებაა დროისა და წარმავლობისა, – ორივესი ერთად, – მწერალს ტრადიციულობას ანიჭებს. აგრეთვე მძაფრად შეაგრძნობინებს ადგილს დროსა და თანადროულობაში“. ისტორიის სწორედ ამგვარი შეგრძნება და რეალობაში გაცოცხლება ახასიათებს გივი გეგეჭკორს. მის პოეზიაში წარსულის სურათები გახსენებულია თანამედროვეობის პრობლემათა გამოსახატავად. ლექსში „თევდორე“ პოეტი ხატავს თავგანწირულ ადამიანს, თანვე, ამგვარ კაცს თანამედროვეობაში მოისაკლისებს. ლექსის ექსპრესია, ლირიკული გმირის ემოციური მღელვარება მკითხველსაც გადაედება:

„ხალხმა არ იცის, ვერ გაუგია

საქართველოში მოსვლა სატანის

და ორღობეში ღვივის თებრონეს

აყვავებული კაბის ატამი“.

ამგვარად, გივი გეგეჭკორის პოეზიაში დარღვეული დრო-სივრცე მთლიანდება და მარადისობის პერსპექტივა ჩნდება. პოეტი ნათელმხილველივით ჭვრეტს არა მხოლოდ საკუთარი ქვეყნის, არამედ კაცობრიობის წარსულის, აწმყოსა და მომავლის ფუნდამენტურ კანონზომიერებებს. ის მხატვრული სიტყვით ცდილობს და ახერხებს კიდეც მკითხველის სულში იმ ნაპერწკლის გაღვივებას, რომელსაც გაღვიძება მოჰყვება, რათა ადამიანმა წარმავალ წუთისოფელში მარადისობის ნაკვალევი შეამჩნიოს და მისდიოს მას სულის გადასარჩენად:

„თოკს მოვიტან.

ღამის ორმოდან ამოცოცდეს.

გაიღვიძოს! გაიღვიძოს!

ღამით მოგზაურობს სული.

გაიღვიძოს! გაიღვიძოს!

თვალები გაახილოს!

ეგ არ არის მისი თვალები.

ვისი თვალებია?

თავისი თვალები გაახილოს“ („გაიღვიძოს! გაიღვიძოს!).

ეს ლექსი თავისი პათოსით ეხმიანება ბესიკ ხარანაულის „ხეიბარ თოჯინას“, რომელშიც საკუთარი თვალებით „გაღვიძება“ და ყოველდღიურობის რუტინიდან ამოსვლა გადაულახავ დაბრკოლებად იქცევა.

ბოდლერი წერს ერთ პროზაულ ლექსში „მხატვრის აღსარება“: „მშვენიერების წვდომა უთანასწორო დუელია, სადაც მხატვარი ბედითად მოთქვამს საბოლოო დამარცხებამდე“ . გივი გეგეჭკორის, როგორც პოეტის, ბედისწერა მჟღავნდებოდა ამ იდუმალების მტანჯველ ძიებაში. ამ გზას ის ინტელექტისა და ინტუიციის საშუალებით მიიკვალავდა და მითოპოეტურ განზომილებას ქმნიდა:

„მე მეკუთვნოდი,

გაქრობამდე მე მეკუთვნოდი,

შენ, იდუმალთან ზიარების ძვირფასო წამო!

გაღვიძებული ანგელოსის თეთრი მუხლები

აფრიალებდა იისფერი ხავერდის სამოსს“ („შოპენი, კონცერტი, მი-მინორი“).

მას, როგორც ჩვეულებრივ მოკვდავს, ეშინოდა წარმავლობის, არარაობის, გაქრობის, ამიტომაც ცხოვრებას ადარებდა „მაღალი ტაძრის გუმბათში პეპლის ფარფატს“ („სიმღერა“), მაგრამ მან პოეზიით გადალახა შიშის საზღვრები და მკითხველის წარმოსახვაში ამგვარად დარჩა:

„მე ბედნიერი

ვარსკვლავების გასწვრივ მივქროდი,

მარადისობის ოცნებებით ნასაზრდოები“ („შოპენი, კონცერტი, მი-მინორი“).

(ოთარ ჩხეიძე, „უხსენებელი“; გი დე მოპასანი, „შიში“)

შიშის ფენომენი მერყეობიდან სიმტკიცეში, ინსტინქტის მონობიდან შვება-გააზრება-თავისუფლებაში გადადინებ-გადმოდინებაა. მოკლედ ამას სიცოცხლე ჰქვია, რომელიც სავსეა გაცნობიერებული (შიში, რომელიც გიბიძგებს ზნეობრივი წესრიგისაკენ – „შიში შეიქმს სიყვარულსა“ ანუ ღვთის შიში) და გაუცნობიერებელი (ინსტინქტური, წამლეკავი, სხეულებრივი) შიშებით.

სიმამაცე არ ნიშნავს შიშისგან დაცლას, ის მისი დაძლევაა, დავიწყება. რწმენაც ამარცხებს ყველანაირ შიშს (რომელთა სათავე სიკვდილის შიშია) – „შიშმა დააკაკუნა კარზე, რწმენამ გააღო… და კარში არავინ დახვდა“.

„ეგზისტენციალურ შიშს“ ხანდახან არქმევენ მღელვარებას, შფოთვას და ტანჯვასაც კი. ამ ტერმინს ბევრი მოაზროვნე იზიარებს. მათ მიაჩნიათ, რომ ეს არის უსიამოვნო გრძნობა, რომელიც ადამიანს ეუფლება თავისუფლებისა და პასუხისმგებლობის მიმართ. ამ გრძნობის ამსახველ ერთგვარ არქეტიპულ მაგალითს წარმოადგენს ადამიანი, რომელიც კლდის პირას დგას და ეშინია არა მარტო იმისა, რომ ჩავარდეს, არამედ იმისაც, რომ შეიძლება, საკუთარი ნებით გადახტეს კლდიდან. ამ დროს იგი გრძნობს, რომ  არაფერი იჭერს და დაბნეულია – ვერ ხვდება, გადახტეს თუ ადგილზე დარჩეს. ამგვარად ის აცნობიერებს საკუთარ თავისუფლებასაც.

ტერმინი „შიში“ პირველად გამოიყენა სიორენ კირკეგორმა თავის ნაშრომში „შიშის ცნება“. ცხოველები ინსტინქტით მოქმედებენ, ადამიანები კი თავისუფალ ნებას გამოხატავენ, რაც, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, შიშს იწვევს მათში. კირკეგორის შიშის ცნება გაიზიარეს სხვა ფილოსოფოსებმაც: ფრიდრიხ ნიცშემ, სარტრმა, ჰაიდეგერმა. თითოეულმა მათგანმა შიშის იდეა საკუთარი ინტერპრეტაციით განავრცო. კირკეგორი შიშს უკავშირებდა პიროვნული, რელიგიური, მრწამსის წინაშე მდგომი ადამიანის მორალურ თავისუფლებას, რომელიც ფილოსოფოსმა აბრაამის მაგალითზე განიხილა. სარტრი თავის წიგნში „ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“ კირკეგორის „აბრაამის შიშს“ ეგზისტენციალური კრიზისის დასახასიათებლად იყენებს: „შიში მაინც არის, მაშინაც კი, როცა მას მალავენ. ეს ის შიშია, რომელსაც კირკეგორი უწოდებდა აბრაამის შიშს. თქვენ იცით ეს ისტორია. ანგელოზმა უბრძანა აბრაამს, მსხვერპლად შეეწირა თავისი ვაჟი. კარგია, თუ ის ნამდვილად იყო ანგელოზი, რომელიც მოვიდა და თქვა: შენ აბრაამი ხარ და შენ მსხვერპლად შესწირავ შენს ვაჟს. მაგრამ ყველას აქვს უფლება იკითხოს: ნამდვილად არის ის ანგელოზი და ნამდვილად ვარ მე აბრაამი? სად არის ამის დადასტურება?“

ეს ტიპური ფილოსოფიური „ეჭვიანობაა“ და ჩხრეკა იმისიც კი, რისი ახსნაც ადამიანურ გონებას არ ხელეწიფება. გვიანდელი ეგზისტენციალისტები შიშს უკავშირებდნენ პიროვნულ პრინციპებს, კულტურულ ნორმებს და ეგზისტენციალურ სასოწარკვეთას.
კირკეგორს მიაჩნია, რომ შიში დადებითი მოვლენაა, რადგან ამ დროს ადამიანი შინაგან წიაღსვლებშია და სიცარიელეს გრძნობს. ეს შეიძლება სულიერი მოტივატორი იყოს პიროვნებისთვის, რათა მან საკუთარ არსებობას გარკვეული დანიშნულება, მეტი საზრისი მიანიჭოს და უფრო მაღალ საფეხურზე ავიდეს. თავის ნაშრომში „შიში და ძრწოლა“ კირკეგორი წერს: „მე შემიძლია, მთელი ჩემი ძალისხმევით უარვყო ყველაფერი და ვიპოვო სიმშვიდე ტკივილში. მე შემიძლია, დავძლიო ყველაფერი – თუნდაც საშინელი დემონი, უფრო საზარელი, ვიდრე ჩონჩხი, რომელიც მაძრწუნებს მე. თუკი სიგიჟე გამომეცხადება მასხარას კოსტუმში და მანიშნებს, რომ მე უნდა ჩავიცვა ის, მე მაინც საკუთარ სულს გადავარჩენ, რადგან ჩემთვის ღმერთი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ამქვეყნიური ბედნიერება”.

ეგზისტენციალური შიში არის მღელვარება, რომელსაც ადამიანი განიცდის არაფრის წინაშე. ეს განსხვავდება შიშისგან, რომელიც ადამიანს რაიმე კონკრეტული ობიექტის წინაშე უჩნდება. როდესაც კაცს აქვს შიში კონკრეტულის მიმართ, არსებობს გზებიც ამ შიშისგან ხსნისა, „ეგზისტენციალური შიშისგან“ თავის დახსნა კი შეუძლებელია. სიტყვა „არაფერი“ ამ შემთხვევაში გულისხმობს საკუთარი ქმედების არაპროგნოზირებადი შედეგებისა და თავისუფლების შიშსაც, როცა ადამიანი აანალიზებს, რომ ის პასუხისმგებელია შედეგებზე. „უპირველეს ყოვლისა, რა იგულისხმება შიშში? ეგზისტენციალისტი სიამოვნებით განაცხადებს, რომ ადამიანი – ეს შიშია. ეს კი ნიშნავს, რომ ადამიანი, რომელიც რაღაცას გადაწყვეტს და შეიმეცნებს, ირჩევს არა მარტო თავის საკუთარ ყოფნას, არამედ იგი არის, აგრეთვე, კანონმდებელიც, რომელიც ირჩევს თავის თავს და მთელ კაცობრიობას. მას არ შეუძლია, გაექცეს პასუხისმგებლობის სრულ და ღრმა გრძნობას“, – წერს სარტრი. არაფერია ამქვეყნად  ისეთი (თუნდაც გენეტიკა), რაც პიროვნების მაგივრად მოქმედებს და რომლისთვისაც შეუძლია მას არასასურველი შედეგების გადაბრალება. თუმცა ყველა ქმედება ხომ არ სრულდება სავალალო შედეგით. ადამიანის ყველა არჩევანი რომ შიშს აღძრავდეს, მისი ცხოვრება შეუძლებელი იქნებოდა. თუმცა ეს არ ცვლის იმ ფაქტს, რომ  ჩვენი ყოველი ქმედება განაპირობებულია თავისუფალი ნებით. გაუადვილდება შემდგომად ჩემსა გზა მოძმესა ჩემსა? – თუ ადამიანი, ბარათაშვილის მსგავსად, ამ კითხვას არ უსვამს თავის თავს, ის „მას“ უმალავს შიშს.

მოკლედ ასე შეიძლება კლასიფიცირდეს: შიში როგორც ზნეობრივი წესრიგისადმი მორჩილება და შიში როგორც ინსტინქტი, გაუაზრებელი, დამთრგუნველი, შინაგანად დამანგრეველი, ანუ შიში გაცნობიერებული და გაუცნობიერებელი, თუმცა ორივე შემთხვევაში ის შეუცნობლისგან მომდინარეობს; შიში კონკრეტულისადმი და შიში ეგზისტენციალური ანუ თავისუფლების, პასუხისმგებლობის შიში, რაც ძნელი გასარკვევია, თავისუფლების სურვილია თუ მისგან დაცლისკენ ეშმაკეული, ამპარტავნული ლტოლვა – ანუ მინდა მეტი თავისუფლება, რადგან მეშინია მისი და ამით მასაც ვკარგავ.

მოდი, ზემოთქმულს ორი ცნობილი მწერლის მიერ „შიშის“ ლიტერატურული გააზრება-მოდელ-კონცეფციებიც დავამატოთ. ოთარ ჩხეიძის „უხსენებელში“ შიში გადმოცემულია როგორც არქაული ინსტინქტი ადამიანისა და ეს ნათლად ჩანს მთავარი პერსონაჟის ცნობიერების ნაკადში („უხსენებელი თვითშიშია, წყეული, თავსმოხვეული შიში, ტერორი“). ეს ინსტინქტიცაა და ეგზისტენციაც ანუ შენი უდროო წიაღიდან წამოსული, კონკრეტულის მიმართ შიშიცა და ამ კონკრეტულის ზოგადობაც. რისიც გეშინია კაცს, ცდილობ, გაანეიტრალო – „ეს კანონია ცხოვრებისა, ბუნების კანონი“ (173). გველი ბრძენია, ჩხრიალა, ჭრელი, ავისმომასწავებელი; გველი ბიბლიურია, იქნებ დაფარული სამყაროც, რომლის ხელის ხლება ან იგივე ხსენებაც (უხსენებელი) აკრძალულია? ის შურისმაძიებელიცაა. ყოველ შემთხვევაში, ადამიანს ჰგონია ასე, რომ საკუთარი სისასტიკე (გველისაზე არანაკლები) გაამართლოს („უნდა ჩასცხოს, უნდა გაჭყლიტოს“). შიშს საკუთარი უსუსურობის შეგრძნებაც ამძაფრებს: „ეცი, სადაც გენებოს. ვითომ მოასწარ. ის ერთს მოგასწრებს, ერთს გიხელთებს და, – ჰა, ჰა, ჰა!“ (177). რომ დაფიქრდეს კაცი, განა „ტკბილი ფუტკარიც“ საშიში არ არის, თუ ხელს აუქნევ? („ნურც ისე დადგები, მტერი რომ ეგონო. ტყუილად დაჰღუპავ. ისე ნუ დადგები“ (177).

მოთხრობაში გველის მაგიაა, რომელშიც მთავარი გმირი საბედისწეროდ გაბმულა, არაამქვეყნიურად, და ვერც დაღლარა და მისი ორნახადი არაყი ამხნევებს, უმაგრებს გულს. ხან ჰგონია, რომ ეჩვენება გველი, ხან ცხადად შეიგრძნობს მას. თლის ახალ-ახალ ჯოხებს, რადგან უკვე ნასროლს ის აღარ ეკარება. აკეთებს ზღარბის მუყაოს ფიგურებსაც, გოგირდსაც მოატარებს, აახრჩოლებს და ყველგან ისე გაჯდება გოგირდის სუნი, რომ თითქოს ქალაქის ქუჩებშიც, თეატრშიც, გამოფენებზეც, ინსტიტუტშიც, სტადიონზეც მიჰყვება. მახსენდება ბავშვობაში წაკითხული ერთი ქართული ნაწარმოების გმირი, რომელიც ცუდი ფიქრების დროს სულ გრძნობს დამწვრის სუნს. იქნებ ეს პანიკა კაცთა შორის წყეულთა და სულით ქვემძრომთა შიშიცაა? განა ისინი, არამიწიერნი, ყოველ ჩვენგანში არ ბუდობენ? შიშიც სწორედ მათგანაა ხოლმე ხშირად…

დამაფიქრებელია ბუნების, სამყაროს გადანაწილებისა თუ ერთიანობის, ერთკონტექსტურობის მწერლისეული კონცეფცია („და მე კი ყველას მონა ვარ“) – „ჩიტსაც თავისი მიწის ნაგლეჯი აქვს. ჭიაღუასაცა. ქვემძრომსაც თავისი. თუ არ უნდა, არც არავის გადაატარებს. ნადირთაც თავაანთი. ტყეს რო შეჰფარებიან. ჯიხვთაც თავაანთი, თავაანთი ფრიალები, გაყოფილი არვეარვეთა“ (181).

მერე ბოძზე შემოხვეულს ნახავს და გაუყრიან ერთმანეთს თვალს თვალში კაცი და გველი, თითქოს როგორც მაშინ, სამოთხეში. ნაბიჯსაც ვერ წადგამს წინ, სანამ გველი არ წავა. ვითომ საზავოდ შეთანხმებულებიც დაშორდებიან… გარეთ აღარ გამოდის კაცი, ისეა შიშით მოცული, მოჯადოებულივით. ჰგონია, ყველგან ი ს შეხვდება, ალყაში მოაქცევს, ისიც იცის, რომ „ზავი“ მალე დაირღვევა.

ბოლოს დაღლარა წინ დაუგდებს ბარით თავგაჭყლეტილს. მაგრამ ძველი შიში ბადებს ახალს, ჩეკს მორიგ უნდობლობას სიმშვიდისადმი: „ – სადაც ერთი იყო, მეორეც იქნებოდა იქავე. წყეული ერთი არ იქნებოდა. არც იქნებოდა წყეული ერთი. არც არაფერი იქნება ერთი. არც არის. არც იქნება. ყველაფერი წყვილია. წყვილ-წყვილადაა. რაც არის, წყვილია. თუ არის, წყვილია. რაც ერთია, აღარ იქნება. არა. წყეული არ იქნება ერთი“ (183). შიშიც დაწყვილდა და კაციც: შიშთან მებრძოლიც და უიმედო მონაც შიშისა, რომელიც ჩვენს სხეულში ჩაბუდებული სიკვდილის მეტასტაზია. შიში ყოველთვის „გადაგყლაპავს“, თუ სწორი გზა არ აირჩიე მასთან ბრძოლისა. რწმენაში კი ასეა – უშიში არავინაა, მაგრამ გულადი ისაა, ვინც ადამიანური ბუნება დაძლია, ეშმაკის შიში ღვთის სიყვარულით დაამარცხა და ასე შეაბიჯა თავისუფლებაში.

შიშის საინტერესო ეტიმოლოგიას გვთავაზობს გი დე მოპასანიც (ნოველა „შიში“): „ნება გვიბოძეთ, აგიხსნათ! შიში (მეტად გულად კაცებსაც ექნებათ შიში) რაღაც საზარელი რამ არის, გულისგამხეთქი გრძნობაა, ერთგვარი გახრწნაა სულისა, ერთგვარი მწვავე კრუნჩხვაა აზროვნებისა და გულისა, რომლის მარტოოდენ მოგონება ადამიანში წუხილსა და ძრწოლას იწვევს ხოლმე. მაგრამ თუ კაცი გულადია, ასეთ შიშს ადგილი არ აქვს არც მაშინ, როცა მტერი დაგეცემა თავზე, არც მაშინ, როცა უეჭველ სიკვდილს თვალს ვუსწორებთ ხოლმე, არც ათასნაირი ხიფათის დროს. შიში გვებადება ზოგიერთ ანომალურ გარემოებაში, ზოგიერთ იდუმალებით სავსე მოვლენათა დროს, ზოგიერთ საიდუმლო გავლენით გამოწვეულ ბუნდ საშიშროების წინაშე, ნამდვილი შიში ერთგვარი მოგონებაა წარსულის უცნაურ საშინელებათა. კაცი, ვისაც სჯერა მოჩვენებათა და ჰგონია, რომ ღამით ელანდება რამე, ალბათ განიცდის შიშს მთელის მისის განსაკუთრებულის, უსაზღვრო შემზარაობით“ (25). ასეთი შიში გაუცნობერებელია და სრულიად შუცნობელი, როგორც დიუნებში შემზარავი დაფდაფების ხმა, ძალიან ახლობლის სიკვდილს რომ გამცნობს წინასწარმეტყველურად – ერთგვარი მირაჟი ხმაურისა და არა რეალობა; ან ყრუ ტყის სიღრმეში მიკარგულ ქოხში, საზარელ ამინდში, ერთ დროს მოკლული ადამიანის სულის გამოჩენის მოლოდინი ყოველ წელს, მისივე მკვლელობის დღეს. ეს ინსტინქტი სიკვდილის პირისპირ დგომაზე უარესია. ეს უფრო ღამის მიერ მოგვრილი შიშია და ეს სიტყვა (ღამე) ბრჭყალებშიც შეიძლება ჩავსვათ, რადგან ასეთ შიშს „მზე“ (ფიზიკური თუ ტრანცენდენტული) ნისლივით ფანტავსო, დიდმა მოპასანმა.

„შიში ვერ იხსნის სიკვდილსაო“, დიდმა თქვა ესეც. ცოდოა ადამიანი საკუთარ შიშსა და სისუსტეში, წუთისოფლის ბრჭყალებში, მაგრამ ძლიერიცაა, როგორც მძლეველი მათი მაგიისა, როგორც წვიმის კრიალა წვეთი, თავსხმისა და დელგმის შემდეგ გამონათებისას ასე უნაკლოდ რომ აირეკლა სამყარო.

ციტატები წიგნებიდან:

1. მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია, 2007, გია ქარჩხაძის გამომცემლობა
2. გი დე მოპასანი „ნოველები“, „საბჭოთა საქართველო“, 1962

უჯრედში მიმდინარე  სხვადასხვა პროცესების  სწავლებისას  მნიშვნელოვანია მულტიმედია რესურსების ეფექტიანი გამოყენება.  მინდა გაგიზიაროთ მიდგომა, რომელიც დაეხმარება ბიოლოგიის მასწავლებლებს ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხის სწავლებაში როგორიცაა – ცილის ბიოსინთეზი.

გაკვეთილის მიზანი – მოსწავლემ  შეძლოს ცილის სინთეზის ეტაპების განსაზღვრა, გაიგოს მისი როლი ორგანიზმის სასიცოცხლო პროცესებში, გაიაზროს კავშირი სხვადასხვა ტიპის პათოლოგიასთან.

ამ გაკვეთილის მოკლე გეგმის ერთ-ერთი ვერსია  შეგვიძლია შემდეგნაირად წარმოვიდგინოთ:

 განვიხილოთ გეგმაში მოცემული თითოეული აქტივობა  დაწვრილებით:

 აქტივობა -1  გამოწვევა

გაკვეთილს ვიწყებ კლასის ორგანიზებით, ვინაიდან პირველი გაკვეთილის თუ  დასვენების შემდეგ მოსწავლეთა ყურადღება გაფანტულია, მათ დასაინტერესებლად ვსვამ კლასში მთავარ საკვანძო შეკითხვას:

–   რატომ შეიძლება გახდეს  ცილის ბიოსინთეზი კიბოს ან ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემიის გამომწვევი მიზეზი?

მიმაჩნია, რომ პათოლოგიაზე ხაზგასმით, მოსწავლეს უჩნდება ინტერესი, რითაც შემდგომში ცილის ‘’ჯანმრთელი’’ ბიოსინთეზის პროცესის აღწერის შემდეგ, მოსწავლეს თავად შეეძლება განსაზღვროს თუ რა იწვევს ანემიის ამ ფორმას.

მოსწავლეთა მობილიზების შემდეგ მიმოვიხილავ გაკვეთილის თემასთან დაკავშირებულ წინარე ცოდნას, რომლის გამეორება / გახსენება აუცილებელ პირობას წარმოადგენს.

აქტივობა-2  შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებული წინარე ცოდნის გააქტიურება

განვლილი მასალის გამეორებას ვახდენ წინასწარ შედგენილი თამაშის მიხედვით. ამისათვის გამოიყენებ პროექტორს, და გამოსაძახებელ ჩხირებს, რითაც შევძლებ დაგროვებული ცოდნის გააქტივებას. დავალების სახლში გამეორების მიზნით, მოსწავლეებს ლინკი დაურიგდება QR კოდის საშუალებით:

N1 დავალების ლინკის QRკოდი	ეს არის ჩემს მიერ  wordwal პროგრამაში მომზადებული სახალისო სავარჯიშო – „შეუსაბამე ორგანოიდებს შესაბამისი ფუნქციები“
N2 დავალების ლინკის QRკოდი	ეს არის wordwal პროგრამაში მომზადებული სახალისო სავარჯიშო – „დაუკავშირე ცილა შესაბამის ფუნქციას“

გამოსაძახებელი ჩხირების საშუალებით მოსწავლეები შეძლებენ ინდივიდუალურად გასცენ პასუხი ზემოთ მოცემულ დავალებებს, ეს მეთოდი მათ ამყოფებთ მუდმივად მობილიზებულ მდგომარეობაში, რადგან ერთი მოსწავლის მიერ პასუხის გაცემა არ გამორიცხავს რომ კვლავ ამ მოსწავლეს მიეცეს საშუალება ისევ პასუხის.

აქტივობა -3 შესასწავლი თემის წარდგენა   – ცილის ბიოსინთეზის პროცესის მულტიმედიური აღწერა-ანალიზი 

განვლილი მასალის გამეორების შემდეგ, გადავდივარ გაკვეთილის ახსნაზე, რისთვისაც თვალსაჩინოებისა და ვიზუალური აღქმის მიზნით ვიყენებ ინგლისურენოვან ვიდეომასალას, რომლის ხმა გამორთული მაქვს. ვიდეოში ნათლადაა ნაჩვენები ბიოლოგიური პროცესი,  რომელსაც ვხსნი ვიდეომასალის ჩვენების პარალელურად ზეპირსიტყვიერად და მოსწავლეებთან ერთად ვიდეომასალაში აღწერილ პროცესსა და   სახელმძღვანელოში არსებულ ილუსტრაციებს შორის ვავლებთ პარალელებს.

	ვიდეო N1 https://youtu.be/x5ZXQo-xeMo?t=18	ვიდეო გრძელდება  5 წუთი. მისი ხმა გათუშულია და ამ ვიდეოს მიხედვით „ვხსნი გაკვეთილს“ ანუ მოსწავლეები ვიზუალურად ხედავენ იმ პროცესს რომელსაც ავღწერ და განვმარტავ.	ვიდეოს ჩვენებას თან ერთად მოსწავლეებს ვთხოვ სახლემძღვანელოში დააკვირდნენ ამა თუ იმ სქემას  ან ილუსტრაციას და გაავლონ პარალელი ვიდეომასალასა და წიგნის ილუსტრაციას შორის.
	ვიდეო N2	ვიდეოს მცირე ქრონომეტრაჟი აქვს. მისი ხმა გათუშულია და ამ ვიდეოს მიხედვით „ვხსნი გაკვეთილს“ ანუ მოსწავლეები ვიზუალურად ხედავენ იმ პროცესს რომელსაც ავღწერ და განვმარტავ.	ვიდეოს ჩვენებას თან ერთად მოსწავლეებს ვთხოვ სახლემძღვანელოში დააკვირდნენ ამა თუ იმ სქემას  ან ილუსტრაციას და გაავლონ პარალელი ვიდეომასალასა და წიგნის ილუსტრაციას შორის

აქტივობა 4 გაკვეთილის ახსნა:  ინფოგრაფიკა  – ცილის ბიოსინთეზის დარღვევების შედეგად განვითარებული პათოლოგიები

ცილის ბიოსინთეზის ახსნის შემდეგ უკვე მოსწავლეებთან გადავდივარ იმავე შეკითხვით, რითაც დავიწყე გაკვეთილი, რატომ შეიძლება გახდეს  ცილის ბიოსინთეზი კიბოს ან ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემიის გამომწვევი მიზეზი?   ასეთ დროს ვიყენებ კითხვა-პასუხის მეთოდს, თავდაპირველად მოსწავლეებისგან ვისმენ პასუხს, რაც უვითარებს მათ ლოგიკური მსჯელობის უნარს. არგუმენტების მოსმენის შემდეგ კი მათ პასუხს ვამყარებ ვიდეომასალით და ვიდეოს ნახვამდე ვურიგებ  თვალსაჩინოებას და ვთხოვ გულდასმით უყურონ ვიდეოს და შესაბამისად გააკეთონ  წარწერები სქემაში

ვიდეო https://www.youtube.com/watch?v=ZSpFVPBEeLk	მოამზადე – იფოგრაფიკა

მოსწავლეები შეჯამებისას კი ავსებენ ქვემოთ მოცემულ კოგნიტურ სქემას:

საგანმანათლებლო საქმიანობის უნივერსალური ბუნება მდგომარეობს იმაში, რომ უზრუნველყოფს მოსწავლის პიროვნული და შემეცნებით განვითარების ერთიანობას, სასწავლო პროცესის ყველა ეტაპის უწყვეტობას. მნიშვნელოვანია, როდესაც მოსწავლეები  დამოუკიდებლად იღებენ გადაწყვეტილებებს როგორც  სასწავლო პროცესში, ასევე სხვადასხვა ცხოვრებისეულ სიტუაციებში.

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვით, ახალი ეტაპი დაიწყო საგანმანათლებლო სისტემის ფორმირებაში, რომლის არსი ეფუძნება მოსწავლის პიროვნების ფორმირების პროცესს, როგორც განათლების მიზანსა და მნიშვნელობას. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის სტანდარტი ყურადღებას ამახვილებს მოსწავლეების პიროვნების განვითარების პირობების უზრუნველყოფას, რითაც ასტიმულირებს მასწავლებელთა საქმიანობის ინოვაციურ ასპექტებს. თანამედროვე პირობებში ჩნდება ინოვაციური განათლების სისტემის შექმნის აუცილებლობა, რომლის ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია ახალ საგანმანათლებლო შედეგებზე ორიენტირება. განათლება არის სისტემური რესურსი თანამედროვე საზოგადოების სოციალურ-კულტურული მოდერნიზაციისა და სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისათვის.

საჯარო სკოლაში მუსიკალური განათლების პროცესის წარმატებით წარმართვისა და მოსწავლეების ესთეტიკური გემოვნების ჩამოყალიბების მიზნით, მიზანშეწონილია  მუსიკის მასწავლებელმა  გაკვეთილებზე გამოიყენოს როგორც ტრადიციული , ასევე თანამედროვე ელექტრონული მუსიკალური ინსტრუმენტები: სინთეზატორები, მულტიმედია, მუსიკის შექმნის პროგრამებით აღჭურვილი კომპიუტერები. თანამედროვე სკოლაში მუსიკის მასწავლებელს უნდა  ჰქონდეს პროფესიული კომპეტენციის მაღალი დონე.

საინფორმაციო ტექნოლოგიები შესაძლებელს ხდის მუსიკის გაკვეთილებზე ტექსტის, აუდიო, გრაფიკული, ვიდეო ინფორმაციისა და მისი წყაროების ახლებურად გამოყენებას –  ამდიდრებს მუსიკის გაკვეთილის მეთოდოლოგიურ შესაძლებლობებს და აძლევს მას თანამედროვე სახეს. თანამედროვე განათლებაში ინტეგრირებული მიდგომა მნიშვნელოვანია, რადგან ის მოქმედებს, როგორც მაღალი ხარისხის განათლების მიღწევის ერთ-ერთი პირობა და მისი როლი ასახულია  საგანმანათლებლო სტანდარტში .

ინტეგრაცია ითვლება თანამედროვე განათლების ერთ-ერთ საინტერესო და მნიშვნელოვან მიმართულებად, რომელიც  ამახვილებს მოსწავლეთა ყურადღებას და ააქტიურებს მათ კოგნიტურ აზროვნებას.

ინტეგრაცია  ახორციელებს სპეციალიზებულ დიფერენციაციას სწავლაში, გულისხმობს ინტერდისციპლინური კავშირების გაძლიერებას, გადატვირთვის შემცირებას, მიღებული ინფორმაციის ფარგლების გაფართოებას და სწავლის მოტივაციის გაძლიერებას. ინტეგრაცია არის ახალი ფაქტების პოვნის წყარო, რომელიც ადასტურებს ან აღრმავებს გარკვეულ დაკვირვებებს. ეს შესაძლებელს ხდის დაღლილობისა და გადატვირთვის მოხსნას სხვადასხვა ტიპის აქტივობებით. ინტეგრირებული გაკვეთილი არის სპეციალურად ორგანიზებული გაკვეთილი, რომლის მიზნის მიღწევა შესაძლებელია  სხვადასხვა საგნის ცოდნის გაერთიანებით. მიზნად ისახავს ნებისმიერი პრობლემის განხილვას და გადაჭრას, რაც საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს  მიაღწიონ შესასწავლი საკითხის ჰოლისტიკური, სინთეზირებული აღქმას.

ინტეგრირებული გაკვეთილები  მოითხოვს მასწავლებლებისგან დამატებით მომზადებას, დიდ ერუდიციას და მაღალ პროფესიონალიზმს. ასეთი გაკვეთილის შემუშავებისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს:

• გაკვეთილის მიზანი და ამოცანები;
• ინფორმაციის წყაროების შერჩევა, რომელიც აკმაყოფილებს გაკვეთილის მიზნებს;
• განსხვავებული ინფორმაციის გაერთიანების საფუძვლის მოძიება;
• შინაარსის დამუშავება;

არსებობს რამდენიმე ტიპის ინტეგრირებული გაკვეთილი:

• კოორდინირებული (ერთი საგნის ცოდნა ეფუძნება მეორე საგნის ცოდნას) – ასეთ გაკვეთილებზე ხდება ცოდნის სხვადასხვა სფეროს ზოგადი საკითხების არასრული დამუშავება.
• კომბინირებული – მსგავსი გაკვეთილები ეფუძნება ერთ შემადგენელ საგანს, ხდება რამდენიმე საგნის გაერთიანება, რაც იძლევა შესაძლებლობას შევისწავლოთ ერთი და იგივე პრობლემა სხვადასხვა პოზიციიდან.
• გაერთიანებული (პროექტი) – გაკვეთილები, რომლებშიც პრობლემის ანალიზი გააზრებულია სხვადასხვა კუთხით, ცოდნის სხვადასხვა სფეროს ინფორმაციის გამოყენებით, რომელიც უნდა ჩამოყალიბდეს ცხოვრებისეული გამოცდილების ან პოპულარული სოციალური პრობლემების კვლევის საფუძველზე.

ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისას მასწავლებლის ამოცანაა ასწავლოს მოსწავლეებს აზროვნება, საკუთარი და განზოგადებული დასკვნების დაკავშირება გარკვეულ მოვლენებთან.

ინტეგრაციის შედეგები შეიძლება იყოს:

• ცოდნის სისტემატიზაცია;
• ცოდნის, შესაძლებლობების, უნარების განზოგადება, რაც ხელს უწყობს ცოდნის ერთიან გამოყენებას, მათ სინთეზს, იდეებისა და მეთოდების გადატანას ერთი მეცნიერებიდან მეორეში;

მუსიკისა და კომპიუტერული ტექნოლოგიის   ინტეგრირებული გაკვეთილის ერთ-ერთი ამოცანაა სტანდარტული გაკვეთილის მუსიკალური ნაწარმოებით გაჯერების აუცილებლობა.

ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისას მნიშვნელოვანია:

• გარკვეული პირობებიდან და კლასის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მასწავლებელმა უნდა დაგეგმოს, როგორ გამოიყენოს მუსიკალური, ლიტერატურული და ვიზუალური მასალა, რათა მხატვრული გავლენა მოახდინოს მოსწავლეებზე და ხელი შეუწყოს გაკვეთილის უფრო საინტერესოდ წარმართვას.
• ინტეგრირებულმა გაკვეთილებმა უნდა მიიყვანოს მოსწავლეები იმ ცნობიერებამდე, რომ ხელოვნება იბადება რეალური ცხოვრებიდან .
• დავეხმაროთ მოსწავლეებს გამოავლინონ ხელოვნების სხვადასხვა სახეობის „მსგავსი“ გამოხატვის საშუალებები, როგორიცაა ინტონაცია, რიტმი, განწყობა, კონტრასტი, დინამიურობა და ა.შ.
• მოსწავლეები შეძლებენ ტერმინების გამოყენებას: რიტმი ფერწერაში, ლექსის მელოდია, ფერი მუსიკაში, რიტმული ნიმუში, პეიზაჟი მუსიკაში, ჰარმონიული შეფერილობა, მუსიკალური სურათი, სიმფონიური სურათი, ლექსის ფერწერულობა და ა.შ.

მუსიკის და კომპიუტერული ტექნოლგიის საგნების ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისას აუცილებელია:

1. დავამყაროთ ინტერდისციპლინური კავშირები ისტ-სა და მუსიკის საგნებს შინაარსში:

• აუდიო ინფორმაციის კოდირება, ჩაწერა და შენახვა აუდიო ფაილში.
• კონცერტის ჩანაწერის დამუშავება მარტივი ხმის რედაქტორების დახმარებით;
• გახმოვანებული პრეზენტაციების შექმნა;

2. ჩამოვაყალიბოთ გაკვეთილის თემა ისე, რომ აისახოს ორივე საგნის შინაარსი;
3. ჩამოვაყალიბოთ მიზანი, რომელიც მოიცავს ორივე საგანს, გამოვკვეთოთ ფორმირებული უნივერსალური სასწავლო აქტივობები;
4. შევარჩიოთ სასწავლო მასალის შინაარსი;
5. დავგეგმოთ მოსწავლეთა აქტივობები;
6. მოვამზადოთ საჭირო აღჭურვილობა.

           მუსიკისა და კომპიუტერული ტექნოლოგიის ინტეგრირებული გაკვეთილის ნიმუში

კლასი: IV

საგანი: მუსიკისა და ინფორმატიკის ინტეგრირებული გაკვეთილი

თემა:  ,,ზამთრის  პეიზაჟი  და მუსიკა“  გრაფიკული რედაქტორის Paint -ის და Piano პროგრამის გამოყენებით.”

გაკვეთილის მიზანი:

1. მუსიკა:

• მუსიკალური ნაწარმოებების მოსმენის საშუალებით ისწავლონ ვიზუალური ასოციაციების გამოწვევა და სურათის სახით წარმოდგენა;
• განუვითაროს მუსიკალური და ესთეტიკური გემოვნება, შემოქმედებითი უნარი;
• სასწავლო და შემოქმედებით საქმიანობაში პრაქტიკული უნარების დაუფლება (მუსიკის მოსმენა), მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრა.

2. კომპიუტერული ტექნოლოგია

• ხატვის უნარების განვითარება Paint გრაფიკულ რედაქტორში ძირითადი გეომეტრიული ფორმების გამოყენებით.
• კომპიუტერული პროგრამების გამოყენების საბაზისო უნარებისა და შესაძლებლობების განვითარება

შედეგი:

• პრაქტიკული უნარების დაუფლება სასწავლო და შემოქმედებით საქმიანობაში (მუსიკის მოსმენა, დაკვრა მუსიკალური ინსტრუმენტებზე)
• ხატვის უნარების განვითარება Paint გრაფიკულ რედაქტორში ძირითადი გეომეტრიული ფორმების გამოყენებით.
• მოსწავლეები გაეცნობიან ანტონიო ვივალდის მუსიკას და კომპიუტერული პროგრამა Piano-ს.
• მუსიკა. მოსწავლეთა სულიერი და ესთეტიკური ფასეულობების აღზრდა;
• კომპიუტერული ტექნოლოგია. კლასში შემოქმედებითი გარემოს შექმნა, საგნისადმი ინტერესის ზრდა, თანამედროვე ტექნოლოგიების გაცნობა;
• მუსიკალური აღქმის გზით ინფორმატიკის საგნის მიმართ შემეცნებითი ინტერესის განვითარება, საგნებში სწორი ტერმინოლოგიის გამოყენების უნარების ჩამოყალიბება;
• ანალიზის, შედარების, განზოგადების და დასკვნების გამოტანის უნარის განვითარება;
• შემოქმედებითი უნარის განვითარება;
• ჯგუფური მუშაობის უნარ-ჩვევების განვითარება;

აქტივობა N 1. საორგანიზაციოს საკითხები

აქტივობა N 2.  გაკვეთილის მიზნისა და ამოცანების დასახვა.

• ბუნება ხელოვნებაში სულიერია, ის სევდიანია თუ მხიარული, დიდებულია; ეს არის ის, რასაც ადამიანი ხედავს და გრძნობს. ბუნების თემა დიდი ხანია იზიდავს მუსიკოსებს. ბუნებამ მისცა მუსიკას ჟღერადობა  და ტემბრი ( ჩიტების გალობაში, ნაკადულის  და ჭექა-ქუხილის ხმა).

დღეს ჩვენ მოვისმენთ ანტონიო ვივიალდის ,,ზამთარს“  და დავხატავთ სურათს, რომელიც იქნება Paint გრაფიკულ რედაქტორში.  ჩვენ შევეცდებით მუსიკის რეპროდუცირებას  მუსიკალური ინსტრუმენტების გამოყენებით.

აქტივობა N 3  კომპოზიტორ ანტონიო ვივალდისა და მისი ნაწარმოების  „წელიწადის დრონის“ გაცნობა.

• დღეს ჩვენთან მოვიდა სტუმრად ცნობილი კომპოზიტორი ანტონიო ვივალდი (power point პრეზენტაცია) მან მოგიტანათ თავისი შესანისნავი  ნაწარმოებები. მოვუსმინოთ მის  მუსიკას.

გთხოვთ, მოუსმინოთ დახუჭული თვალებით, წარმოიდგინეთ პეიზაჟი. სამუშაო მაგიდაზე გაქვთ ამოცანების ბარათები, მათში ხედავთ სხვადასხვა სეზონის ნახატებს. ამ ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ დაადგინეთ, თქვენი აზრით, წელიწადის რომელ დროს ეკუთვნის. სასურველი სეზონის  მეორე სვეტში ჩასვით ნომერი 1, ხოლო მესამე სვეტში ჩაწერეთ ინსტრუმენტის დასახელება, რომელზეც ის შესრულდა. გთხოვთ  შეავსოთ სქემა  ბოლომდე.

• მოუსმინეთ მუსიკას დახუჭული თვალებით. მუსიკის მოსმენისას წარმოიდგინეთ გაზაფხულის, ზაფხულის, შემოდგომის და ზამთრის პეიზაჟი.
• შეადარეთ თქვენი შედეგები დაფაზე მოცემულ მაგალითს.
• ყველამ დაასრულა შევსება? – ახლა შეადარე პასუხები  (მოცემულია სლაიდი სწორად შევსებული ცხრილით)

აქტივობა N 4  ცოდნის გამყარება კომპიუტერულ ტექნოლოგიაში.

დახატეთ სურათი Paint გრაფიკული რედაქტორის გამოყენებით, იმ მუსიკის მიხედვით, რომელიც მოისმინეთ .

მასწავლებლის მიერ წინასწარ შესრულებული ნახატების ჩვენება Paint რედაქტორის გამოყენებით.

– რა პროგრამით შესრულდა ნახატი?

– რა ხელსაწყოების გამოყენება შეიძლება ხატვისთვის?

– შესაძლებელია თუ არა გეომეტრიული ფიგურების გამოყენება ნახატისათვის?

-როგორ უნდა დავაკოპიროთ ობიექტი, თუ დროის დაზოგვის მიზნით ბევრი მსგავსი ობიექტის დახატვა გვინდა?

– როგორ გავხადოთ შერჩევა გამჭვირვალე?

– როგორ გავხსნათ პროგრამა?

-ახლა ვსხდებით კომპიუტერთან, ვხსნით პროგრამას და ვიწყებთ ხატვას. სწრაფად ვხატავთ, 10 წუთში ნახატები მზად უნდა იყოს. ჟღერს  მუსიკა  მოსწავლეების შემოქმედების მხარდასაჭერად.

აქტივობა N 5  ნახატების ნახვა, შეფასება

-ახლა  გადავხედოთ თქვენს ნამუშევრებს .  თქვენ ნახავთ, რამდენად ლამაზი და განსხვავებული არის თქვენი ნამუშევრები. რა განსხვავებული საშუალებები შეგიძლიათ გამოიყენოთ თქვენი გრძნობების გამოხატვისთვის?.

უყურეთ, გაანალიზეთ, შეაფასეთ თანაკლასელების ნახატები.

აქტივობა N 6  სინთეზატორზე დაკვრა   და სიმღერის შესრულება (,, ფიფქებო“ მუსიკისა და ტექსტის ავტორი – გიული დარახველიძე )

აქტივობა N 7. რეფლექსია -გაკვეთილზე საკუთარი აქტივობების შეფასება.

• რა ისწავლეთ ახალი დღევანდელ გაკვეთილზე?
• რა მოგეწონათ ყველაზე მეტად გაკვეთილზე?
• კარგად იმუშავე გაკვეთილზე?

შეაფასეთ საკუთარი თავი კლასში  ღიმილების გამოყენებით და განათავსეთ ისინი დაფაზე.

ესთეტიკური განათლებისა და შემოქმედებითი განვითარების საშუალებად გადაქცევით, მულტიმედია ტექნოლოგიამ ხელი შეუწყო მუდმივად ცვალებად სამყაროში მდგრადი შემეცნების ჩამოყალიბების პროცესს.

საინფორმაციო ტექნოლოგია მუსიკისა და მასთან დაკავშირებული საგნების სწავლების პროცესის განუყოფელი კომპონენტია, რომლის  შესაძლებლობები ხელს უწყობს მუსიკალურ დისციპლინებში სწავლების ეფექტურობის გაზრდას. მუსიკაში კომპიუტერული ტექნოლოგიების განვითარება პერსპექტიული, აქტუალური და აუცილებელია. მულტიმედიური ტექნოლოგიების გამოყენება მუსიკალური შემოქმედებითი საქმიანობის პროცესში ცვლის კომპიუტერის გამოყენების გაგებას. მუსიკალურ განათლებაში სწავლების საშუალებაა და მიზნად ისახავს პიროვნების ინტელექტუალური და სულიერი განვითარების შემოქმედებითი, ანალიტიკური პროცესების სტიმულირებას.

ამრიგად, მუსიკის გაკვეთილებზე კომპიუტერული  ტექნოლოგიების გამოყენება სწავლას ხდის ნათელს და დასამახსოვრებელს, საინტერესოს ნებისმიერი ასაკის მოსწავლეებისთვის და აყალიბებს ემოციურად დადებით დამოკიდებულებას მუსიკის საგნისადმი .

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა
2. https://www.etaloni.ge/geo/main/index/5018 – „როგორ უნდა ჩატარდეს სამოდელო ინტეგრირებული გაკვეთილი“
3. https://mastsavlebeli.ge/?p=1817-„სამოდელო ინტეგრირებული გაკვეთილი“
4. https://mastsavlebeli.ge/?p=14304– ქეთევან ოსიაშვილი, რატომ გვჭირდება ინტეგრირებული გაკვეთილი
5. მასწავლებელთის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი ნაწილი II
6. მასწავლებლის გზამკვლევი მუსიკაში
7. განვითარებისა და სწავლების თეორიები – საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, თბილისი, 2008 წ;
8. ბოჭორიშვილი მ., ნამიჭეიშვილი ნ. – ინტერაქტიული სწავლება – თბილისი, 2013 წ;
9. https://mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=19&id=439
10. https://www.edutopia.org/pdfs/integrated-curriculum-guide.pdf
11. https://lesson-plans.theteacherscorner.net/music/musiclit.php

მოსწავლეებს და ზოგადად ადამიანებს უჭირთ დილემების სხვადასხვა კუთხიდან განხილვა. ამიტომ  საკითხზე მუშაობა მნიშვნელოვანია სკოლის პერიოდიდან. აქ განხილული დილემების მაგალითები მხოლოდ საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისთვის არის განკუთვნილი, თუმცა ამავე მეთოდით დაწყებით და საბაზო საფეხურზეც შეიძლება აქტივობის განხორციელება.

მოსწავლეები ეთიკურ დილემებს განიხილავენ ჯგუფებში. პირველ ეტაპზე მოსწავლეების გამოკითხვა უნდა ჩატარდეს, რათა დადგინდეს მათი დამოკიდებულება  საკითხისადმი (ბიოეთკა). მომდევნო ეტაპზე მათ მოუწევს იმ პოზიციის დაცვა, რომელსაც არ ემხრობოდა. მასწავლებელს შეუძლია შექმნას პარლამენტის კომიტეტის სხდომის მოდელი. როლური სიმულაცია მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, მოიძიოს არგუმენტები და კონტრარგუმენტები. საკითხს შეხედოს როგორც მომხრის, ისე მოწინააღმდეგის პოზიციიდან. შეაფასოს ბიოლოგიური კვლევის ეთიკური შედეგები და პოზიციის დასაცავად გამოიყენოს ბიოლოგიაში მიღებული ცოდნა.

როცა მოსწავლეებს ვთხოვთ, დაწერონ ნაშრომი, რომლითაც შეისწავლიან ბიოეთიკის საკითხს, დილემას,  ისინი მხოლოდ იმ კონტექსტზე მუშაობენ, რომელსაც ისედაც იზიარებენ და მათთვის მისაღებია. მცირე ყურადღებას აქცევენ ან იგნორირებას უკეთებენ მათი მოსაზრების  საპირისპირო ხედვებს.  დილემებით სწავლების მეთოდი კი ,,აიძულებს“  მათ მოწინააღმდეგის პოზიცია ისეთ დონეზე შეისწავლონ, რომ მოახერხონ კომიტეტის სხდომაზე საკუთარი პოზიციის დაცვა.

როლური თამაში ,,ექსპერტი – მოწმე“ მოსწავლეს საშუალებას აძლევს მოტივაციას, არგუმენტირებულად დაამოწმოს საპირისპირო პოზიცია. ის უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ  ინფორმაციის მოწოდება.  მოსწავლემ უნდა იფიქროს როგორც ,,სხვამ“, რადგან საკუთარი შეხედულებები გვერდზე უნდა გადადოს და არგუმენტები სხვა კუთხით მოიტანოს. მეთოდს რამდენიმე ძირითადი მიზანი აქვს: კომუნიკაციური შესაძლებლობების გაძლიერება და მიკროეთიკის შესახებ მოსწავლეთა პერსპექტივების გაფართოება.

პროფესორებმა დორნმა და კროსენმა მეთოდი გამოიყენეს ინჟინერიის ეთიკის სწავლების პროცესში.

პირველი – წინარე დავალება:

მოსწავლეს ინდივიდუალურად გადაეცემა რამდენიმე ეთიკური დილემა.

სიტუაციური ამოცანები

ღეროვანი უჯრედები

ღეროვანი უჯრედები არადიფერენცირებული უჯრედებია. პოტენციალი აქვთ გარდაიქმნან მრავალი სახის უჯრედად. სხვადასხვა ტიპის ღეროვან უჯრედებს დიფერენცირების განსხვავებული პოტენციალი აქვთ. ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები პლურიპოტენტურია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ტიპის უჯრედად შეიძლება გარდაიქმნას. თუ უჯრედმა დიფერენცირების პროცესი დაიწყო, პროცესი აღარ შებრუნდება უჯრედის დაზიანების გარეშე.  მაგალითად, სიმსივნური უჯრედები.  1995 წელს პრეზიდენტმა კლინტონმა ფედერალური თანხების იმ კვლევებისთვის გამოყენების ნებართვა გასცა, სადაც ადამიანის ღეროვანი უჯრედებია გამოყენებული.  იმ შეზღუდვით, რომ ეს უჯრედები არ უნდა იყოს ინ ვიტრო განაყოფიერების შედეგად დარჩენილი. ამავე წელს ამერიკის კონგრესმა გააუქმა ნებართვა, რომელიც საშუალებას იძლეოდა გაენადგურებინათ ნებისმიერი ემბრიონი, თუნდაც ინ ვიტრო განაყოფიერების შედეგად გამოუყენებელი. 2001 წელს პრეზიდენტმა ბუშმა ნებართვა გასცა ფედერალურ კვლევებში გამოიყენონ ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები. უცნობია, რამდენ ხანს ინარჩუნებს თვისებებს ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები. შესაძლებელია ემბრიონის დონაციაც.

• ინ ვიტრო განაყოფიერების შედეგად გადარჩენილი ჩანასახები რა დანიშნულებით შეიძლება იქნას გამოყენებული?
• რამდენ ხანს უნდა შეინახონ ინ ვიტრო განაყოფიერების შედეგად დარჩენილი ემბრიონები და ვინ უნდა გადაიხადოს შენახვის თანხა?
• როგორ ფიქრობ, უნდა დაუჭირო თუ არა მხარი ემბრიონული ღეროვანი უჯრედების კვლევებში გამოყენებას?
• რა უნდა იყოს ღეროვანი უჯრედების წყარო?
• როგორ ფიქრობ, უნდა შეიქმნას ახალი ღეროვანი უჯრედები?
• საიდან უნდა მიიღონ ისინი?
• რა სახის ინფორმაციაა საჭირო დასკვნის გასაკეთებლად?

ადამიანის გენომი

ადამიანის გენომის პროექტი 2003 წელს დასრულდა. პროექტი დაახლოებით 3 მილიარდი დოლარი დაჯდა და მის გაშიფვრას 13 წელი დასჭირდა. პროექტში ხარვეზების გასასწორებლად მუშაობა მის დასრულების შემდეგაც მიმდინარეობდა. ტექნოლოგიების წყალობით დღეს გენომის გაშიფვრა 1000 დოლარი ღირს. გენომის გაშიფვრა იძლევა იმის საშუალებას, რომ გამოვლინდეს გენის ექსპრესიის დონეები. ერთი ნუკლეოტიდის ცვლილებაც კი, რომელიც მიუთითებს დაავადების განვითარების ალბათობაზე.

• ვის უნდა ჰქონდეს წვდომა ადამიანის გენომზე?
• როგორ უნდა შეინახონ ინფორმაცია?
• რაში უნდა გამოიყენონ ეს ინფორმაცია?
• დამზღვევისათვის ან პაციენტის დამსაქმებლისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს გენეტიკური ინფორმაცია?
• რა პასუხისმგებლობა დაეკისრება დამქირავებელს ან დაზღვეულს?
• სავალდებულო უნდა იყოს თუ არა ინ ვიტრო განაყოფიერების გზით მიღებული ემბრიონის სკრინინგი?
• ვინ უნდა გადაწყვიტოს, მოხდეს თუ არა ინ ვიტრო ემბრიონის უჯრედების სკრინინგი?
• რა დროს შეიძლება ჩატარდეს ამნიონური სითხის გამოკვლევა?
• გენეტიკური ტესტის შედეგებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე? (მაგალითად, ძალადობრივი ქცევის გამომწვევი ალელები);
• პოლიციას უნდა ჰქონდეს თუ არა უფლება, შეინახოს დაკავებულის გენეტიკური ინფორმაცია?
• რა სახის ინფორმაცია გჭირდება დასკვნის გასაკეთებლად?

გენმოდიფიცირებული ორგანიზმები

გენმოდიფიცირებული მარცვლეული გამოიყენება პირუტყვის გამოსაკვებად. ეს კულტურები მოდიფიცირებული ჰერბიციდების, პათოგენების ან სხვა სახის წინააღმდეგობის გაწევის მიზნით. ამ გზით მიიღეს გლიპოსატის მიმართ რეზისტენტული მარცვლეული. გლიპოსატი ჰერბიციდ რაუნდაფის მოქმედი ნივთიერებაა. ისევ სვამენ შეკითხვას, რა გავლენას მოახდენს გენმოდიფიცირებული ორგანიზმები ადამიანის ჯანმრთელობაზე. ალელების გადაადგილებისას ცვლილება ხდება გენოფონდში. გენმოდიფიცირებული თამბაქო და ბანანი ვაქცინების მიღების გზაა.

• ვინ არის პასუხისმგებელი გენმოდიფიცირებულ მცენარეებსა და მასთან დაკავშირებული ქიმიკატების გრძელვადიან გავლენაზე ადამიანის ჯანმრთელობასა და გარემოს სისუფთავეზე?
• ვინ არის პასუხისმგებელი დაბინძურების პრევენციაზე და რა უნდა გაკეთდეს დაბინძურების შემთხვევაში?
• რა სამართლებრივი საშუალება უნდა ჰქონდეთ ფერმერებსა და თესლის მწარმოებელ კომპანიებს?
• ვინ უნდა აკონტროლოს ვაქცინების მისაღებად გამოყენებული კულტურების ზრდა?
• რა სახის ინფორმაციაა საჭირო დასკვნის გასაკეთებლად?

H5N1 არის A გრიპის ერთ-ერთი ქვეტიპი. ის ფრინველის პათოგენია, ხასიათდება მუტაციის მაღალი სიჩქარით. ფრინველის გრიპს უწოდებენ. ამცირებს ფრინველების პოპულაციას. ასევე გადადის ადამიანზე ინფიცირებულ ფრინველთან კონტაქტის გზით. მეცნიერები გენის ფუნქციის შესასწავლად ხშირად მის მუტაციას იყენებენ. ზოგჯერ ხელოვნურად ხდება დაავადების გამოწვევა. როტერდამის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ბოლო წლებში გამოიწვიეს ხუთი სხვადასხვა მუტაცია. 2012 წელს მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ 60 დღიანი  მორატორიუმი გამოაცხადა მსგავს კვლევებზე. თებერვალში კი შეიკრიბნენ და შეთანხმდნენ სამომავლო საქმიანობაზე.

• რა სახის ინფორმაცია უნდა იყოს ხელმისაწვდომი და ვისთვის?
• უნდა იყოს თუ არა შტამი ხელმისაწვდომი?
• რა ცოდნა არსებობს ზემოთ ხსენებულ 5 მუტაციაზე?
• უნდა გამოქვეყნდეს თუ არა სტატიები საკითხთან დაკავშირებით?
• ვინ უნდა იყოს ჩართული გადაწყვეტილებების მიღებაში?
• რა სახის ინფორმაციაა საჭირო გადაწყვეტილების მისაღებად?

მცირე ჯგუფებში 15 წუთის განმავლობაში განიხილავენ შეკითხვებს.  იმსჯელებენ, რა სახის ინფორმაციაა საჭირო გადაწყვეტილების მისაღებად.

დილემების განხილვის შემდეგ მოხდება მოსწავლეების გამოკითხვა. კითხვარის შეკითხვებით დგინდება მოსწავლის დამოკიდებულება.

გამოკითხვის ინსტრუმენტი

ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები

1. ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები უნდა გამოიყენებოდეს:

ა) ბაზისურ კვლევებში;

ბ) კლინიკურ კვლევებში;

გ) მკურნალობის პროცესში;

დ) არც ერთ ზემოთ ჩამოთვლილ სიტუაციაში.

2. ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები უნდა მიიღონ:

ა) გამოუსადეგარი გაყინული ემბრიონული მასალიდან, რომელიც დარჩა ინ ვიტრო განაყოფიერების შემდეგ;

ბ) აბორტის შედეგად დარჩენილი ქსოვილებისგან;

გ) ძველი უჯრედული ხაზებიდან;

დ) არც ერთი ჩამოთვლილი პასუხი არაა მისაღები.

3. მეცნიერებმა უნდა:

ა) შეამოწმონ ზოგიერთი ემბრიონი, რათა დაადგინონ გაყინვის შემდეგ რამდენად გამოსადეგი იქნება;

ბ) აღწერონ ემბრიონი გარკვეული დროის შემდეგ;

გ) მიმართონ არასასურველი ემბრიონის იმპლანტაციას იმ ქალებში, რომლებსაც სურვილი აქვთ დაორსულდნენ, თუმცა არ შეუძლიათ;

დ) გაყინონ ემბრიონები განუსაზღვრელი ვადით;

ე) არც ერთი ჩამოთვლილი.

ადამიანის პერსონალური გენომი

1. სადაზღვეო კომპანიებს ლეგალურად უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა:

ა) პაციენტები დააჯგუფონ გენეტიკური ტესტის საფუძველზე;

ბ) ჰკითხონ ადამიანს დაშავებამდე თუ ჰქონდა გაკეთებული გენეტიკური ტესტი;

გ) მოითხოვონ გენეტიკური სკრინინგის შედეგები და კონსულტაცია;

დ) შეუწყვიტონ დაზღვეულს მომსახურება, თუ არ გაუზიარებს გენეტიკური ტესტის შედეგებს;

ე) არც ერთი ჩამოთვლილი.

2. ინ ვიტრო განაყოფიერების დროს პაციენტებმა ნებართვა უნდა გასცენ ემბრიონის სკრინინგზე, რათა:

ა) პაციენტმა იცოდეს სავარაუდო დაავადების გამომწვევი ალელური წყვილები;

ბ) პაციენტმა იცოდეს ქცევების განმსაზღვრელი ალელების შესახებ (მაგალითად ალკოჰოლიზმი);

გ) არც ერთი ჩამოთვლილი.

3. ქალმა იცის, რომ ის დაავადების მატარებელია და ორსულადაა, არ უნდა ემბრიონის სკრინინგის ჩატარება. მამას უნდა შვილის გენომის განსაზღვრა. შენი აზრით, ვინ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება?

ა) დედამ;

ბ) მამამ;

გ) ექიმმა;

დ) სადაზღვეო კომპანიამ.

4. თუ ადამიანს ალელების ისეთი კომბინაცია აქვს, რომელიც იწვევს კრიმინალურ აქტივობას (აგრესიული ქცევა), ის უნდა მკურნალობდეს სხვადასხვა დაავადების გამომწვევ მიზეზებს:

ა) დიახ;

ბ) არა.

5. მოქალაქემ დნმ-ის ნიმუში უნდა მიაბას პოლიციის ბაზას, თუ:

ა) დამნაშავედ ცნეს სამოქალაქო დანაშაულში;

ბ) დამნაშავედ ცნეს კრიმინალში;

გ) დააკავეს სამოქალაქო დანაშაულისთვის;

დ) დააკავეს ყაჩაღობისთვის;

ე) არც ერთი ჩამოთვლილი.

6. მოქალაქემ საკუთარი გენომი უნდა ატვირთოს პოლიციის ბაზაში:

ა) დიახ;

ბ) არა.

გენმოდიფიცირებული მარცვლეული

1. მრავალი კვლევა უნდა განხორციელდეს და განისაზღვროს გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების გავლენა:

ა) მცენარეებზე;

ბ) ცხოველებზე;

გ) არც ერთ ჩამოთვლილზე.

2. ვინ უნდა გადაიხადოს ფული გენმოდიფიცირებული მარცვლეულის შესასწავლად კვლევების ჩატარებისთვის?

ა) მთავრობამ;

ბ) იმ კომპანიამ, რომელიც ყიდის მარცვლეულს;

გ) კერძო დამფუძნებელმა;

დ) ასეთი კვლევები საერთოდ არ უნდა ჩატარდეს.

3. უნდა ხდებოდეს თუ არა გენმოდიფიცირებული მარცვლეულის გამოყენება ცხოველების საკვებად?

ა) დიახ;

ბ) არა.

როლის მინიჭება  – კითხვარის ანალიზის შემდეგ მოსწავლეებს მიენიჭებათ როლები – ექსპერტი, მოწმე. თითოეული მინიჭებული პოზიცია უნიკალური უნდა იყოს. წინასწარ მათ არ უნდა იცოდნენ, რომ მოუწევთ საპირისპირო პოზიციის დაცვა.

მოსწავლემ უნდა წარუდგინოს სამეცნიერო ეთიკის ქვეკომიტეტს მტკიცებულებები. ოთხ კვირაში უნდა მოამზადონ 6 წუთიანი პრეზენტაცია პოზიციის დასაცავად.

პრეზენტაციის დღეს ინსტრუქტორი თამაშობს ქვეკომიტეტის თავმჯდომარის როლს, კიდევ ერთი ან ორი ადამიანი ასრულებს ქვეკომიტეტის წევრების როლს. მანდატურის როლშიც არის მასწავლებელი. აუცილებელია დრესკოდის დაცვა. ჩასაცმელი უნდა შეესაბამებოდეს პარლამენტის მოთხოვნებს. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, თამაში არის ნებაყოფლობითი.

მოწმეები (პრეზენტატორები) სხედან ერთ მაგიდასთან, ისე რომ პირდაპირ უყურებენ აუდიტორიას. კომიტეტის წევრები სხედან მეორე მაგიდასთან. ის უნდა იდგეს მოწმეების მაგიდის პირისპირ. მანდატური გამოიძახებს მოწმეს ჩვენების მისაცემად.  ერთდროულად შემოდის 2-3 მოსწავლისგან შემდგარი ჯგუფი. ერთი ჯგუფი წარადგენს ერთსა და იმავე დილემას სხვადასხვა პოზიციიდან. სამივე მათგანი სათითაოდ წარდგება, კომიტეტის წევრები უსვამენ შეკითხვებს. კითხვის დასმა შეუძლია აუდიტორიასაც. აუდიტორიის წევრებს ევალებათ, შეაფასონ პრეზენტატორები სპეციალური რუბრიკის გამოყენებით. ბოლოს, მონაწილეები შეაფასებენ აქტივობის მნიშვნელობას. როგორ იმოქმედა მათზე დავალებამ, რა მნიშვნელობა ჰქონდა ეთიკური დილემების განხილვას. შეფასება შესაძლებელია შეფასების რუბრიკის გამოყენებით.

შეფასების რუბრიკა

1. თეზისი არის ნათელი და ლაკონიური ——— /10 ქულა;
2. თეზისის დამადასტურებელი არგუმენტები  ლაკონიური მარტივად გასაგები  – – – /10 ქულა;
3. თითოეული თეზისის მტკიცებულება არის ვალიდური ——–/20 ქულა;
4. პრეზენტატორი ადეკვატურად იყენებს შესაბამის სამეცნიერო ტერმინებს ——–/10 ქულა;
5. შეუძლია კონტრარგუმენტების მოტანა ——–/20 ქულა;
6. ასახელებს პრეზენტაციის წყაროებს                                              ——–/10 ქულა;
7. მოხსენების დროს იცავს 6 წუთიან რეგლამენტს ——–/10 ქულა;
8. მოხსენებას აკეთებს ძირითადად ზეპირად                                      ——–/10 ქულა;

დასკვნა: ზემოთ აღწერილი როლური თამაში მოსწავლეებს აცნობს ეთიკური გადაწყვეტილებების მიღების სირთულეებს და ამავდროულად, აძლევს მოტივაციას იმისთვის, რომ დაამტკიცოს საკუთარი მოსაზრების საწინააღმდეგო მოსაზრება ისეთივე ოსტატურად, როგორც საკუთარ აზრს დაასაბუთებდა. მასწავლებელს შეუძლია დილემები სხვა მიმართულებითაც გადაამუშაოს. მაგალითად:

1. აბორტი – მთავარი შეკითხვა უკავშირდება ნაყოფის, დაუბადებელი ბავშვის მორალურ სტატუსსა და მნიშვნელობას. მისი სიცოცხლის შეწყვეტა ხდება მისივე ნებართვის გარეშე;
2. სუროგაცია – საინტერესოა ბავშვის იდენტიფიკაცია. ითვლება თუ არა ბიოლოგიური მშობლები ნამდვილ მშობლებად;
3. ადამიანის გენომის გაშიფვრა – საკითხი სადავოა, რადგან გენომის გაშიფვრის დროს არ არსებობს ბავშვის თანხმობა;
4. კლონირება – ბაქტერიებში, მცენარეებსა და ცხოველებში უკვე განხორციელებულია. ადამიანის შემთხვევაში, რისკია დედისთვისაც და ბავშვისთვისაც. არც ამ შემთხვევაში იარსებებს ბავშვის ნებართვა;
5. ღეროვანი უჯრედები – ჰგავს კლონებს. ბიოეთიკის მხარდამჭერები თვლიან, რომ ღეროვანი უჯრედების საკვლევად გამოყენება არღვევს სიცოცხლის პატივისცემის უფლებას, რადგან ამ დროს ნადგურდება წყარო – ემბრიონი. ღეროვანი უჯრედები ზრდიან ადამიანის გამოჯანმრთელების შანსს, თუმცა შესაძლოა, მოხდეს უჯრედებისა და სიცოცხლის უკონტროლო კომოდიფიკაცია.
6. ევგენიკა(eugenes ((eu-საწყისი. genes-დაბადება.) – ადოლფ ჰიტლერის ბრძანებით, გენის სისუფთავის შესანარჩუნებლად,  ხოცავდნენ  ადამიანებს, რომელთაც რაიმე ტიპის ფიზიკური შეზღუდვა  ჰქონდათ,  მათ შორის სრულიად ჯანმრთელ ებრაელებს, ასევე საქმე ეხებოდა სქესობრივ უთანასწორობასაც.
7. გენმოდიფიცირებული ორგანიზმები – აქ მუშაობა მიმდინარეობს გენეტიკის დონეზე. მეთოდი გამოიყენება მარცვლეულის მისაღებად. ჯერ არ არის მათი მოქმედების ხანგრძლივი ეფექტი შესწავლილი.
8. ჯანდაცვა – რადგან ჯანდაცვაზე ადამიანების ხელმისაწვდომობა არათანაბარია და ეს დამოკიდებულია ფინანსურ მდგომარეობაზე, ითვლება, რომ მომსახურება ბიოლოგიურ დილემებს მიეკუთვნება;
9. ხანდაზმულთა დახმარება – ვინ უნდა იყოს დამხმარე, როგორი უნდა იყოს მათი ცხოვრების წესი. ისმება კითხვები ბალანსის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების შესახებ;
10. ევთანაზია – ლიტერატურულად ნიშნავს ,,კარგ სიკვდილს“. ამავე დროს უწოდებენ ექიმის დახმარებით მკვლელობას. ამ გზით ადამიანები თავიდან იცილებენ ტკივილებს, ტანჯვას. ბევრ ქვეყანაში არალეგალურია. ევთანაზია ეჭვქვეშ აყენებს რწმენას სიცოცხლის ყველა ფორმის სიწმინდისა და თანასწორობის შესახებ. ევთანაზია არღვევს სამედიცინო პრაქტიკას და ძირს უთხრის თვითმკვლელობის პრევენციულ ღონისძიებებს.
11. ორგანოების დონაცია – აქ რამდენიმე შეუსაბამობა ჩნდება: ორგანოების დეფიციტი მათთვის, ვისაც სჭირდება; ორგანოებზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობა. მაგალითად, მწეველები, ნარკოტიკების მომხმარებლები ვერ ინაცვლებენ დონაციის სიაში წინ. ასევე ორგანოების უკანონოდ მოპოვება – ადამიანით ვაჭრობა მისი თანხმობის გარეშე;
12. გაყინვა – ახალგარდაცვლილის გაყინვა, რომ მოგვიანებით გააცოცხლონ. აქ მთავარი პრობლემა უკვდავებაა. პლანეტაზე საკვები შეზღუდულია და უკვდავება დაარღვევს ბალანსს;
13. ძვლების გამტარობა – ყურის ძვლების ჩანაცვლება ბგერის გამტარით;
14. ხელოვნური გარეგანი ჩონჩხი – იყენებენ მოხუცებისთვის. ბიოეთიკური საზრუნავი ის არის, რომ მან უნდა იმუშაოს საპენსიო ასაკამდე და მას შემდეგაც.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://triasi.ge/upload/10-2-moswavle-biologia.pdf ღეროვანი უჯრედები – ნანა ზაალიშვილი 2022 წელი, გამომცემლობა ტრიასი;
2. https://triasi.ge/upload/10-2-maswavlebeli-biologia.pdf კომპლექსური დავალება ღეროვანი უჯრედები – ნ.ზაალიშვილი, თ. ზარდიაშვილი 2022 წელი, გამომცემლობა ტრიასი;

https://mastsavlebeli.ge/?p=33701