დღეს მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ქალაქებში, ხოლო მეოთხედი ყველაზე დასახლებულ 2500 ქალაქში ცხოვრობს. მოსალოდნელია, რომ ეს მაჩვენებელი უახლოეს ათწლეულებში მკვეთრად გაიზრდება და 2050 წლისთვის მოსახლეობის დაახლოებით 70% მეტროპოლიებში იცხოვრებს. ამავდროულად, დედამიწის კლიმატი ატმოსფეროში სათბური აირების მუდმივად მზარდი კონცენტრაციის შედეგად ცვლილებას გააგრძელებს, რაც დრამატულ შედეგებს გამოიწვევს პლანეტის თითქმის ყველა კუთხეში.

ქალაქის მზარდი მოსახლეობა გლობალური დათბობის გავლენას უფრო მეტად იგრძნობს. ისინი განსაკუთრებით დაუცველები არიან კლიმატის ცვლილების შედეგების მიმართ, რადგან ქალაქებში მცირე სივრცეებში კონცენტრირდება მოსახლეობა, რაც ზრდის ინფრასტრუქტურასა და რესურსების მოხმარებას. თითქმის ყველგან იქნება სეზონების ცვლა, ექსტრემალური სველი და მშრალი პერიოდები: უფრო ინტენსიურმა გვალვებმა შეიძლება დააშროს წყლის სისტემები, გაზრდილმა ინტენსიურმა ნალექმა კი ქალაქები დატბოროს.

ზოგიერთი ურბანული რაიონი უფრო მძაფრ ცვლილებებს იგრძნობს. თუმცა საგანგაშო პროგნოზები არ არის ჩამოყალიბებული, რადგან დღევანდელმა გადაწყვეტილებებმა ჯერ კიდევ შეიძლება გავლენა მოახდინოს მომავალზე.

ქალაქები უფრო მეტად ზარალდება, ვიდრე სოფლები. ბეტონი, ფოლადი, ხე და სხვა ინფრასტრუქტურული მასალები იკავებენ უფრო მეტ სითბოს, ვიდრე ბუნებრივი ლანდშაფტები: წარმოიქმნება ეგრეთ წოდებული ურბანული სითბოს კუნძულის ეფექტი, რაც რეგიონებს საცხოვრებლად გამოუყენებელს გახდის. თუმცა ზოგიერთი ქალაქი, რომლებიც აქტიურად ემზადებიან არასტაბილური მომავლისთვის, ამ ექსტრემალური ცვლილებებისგან თავშესაფრად შეიძლება გადაიქცეს

ახლო აღმოსავლეთი, პაკისტანის დიდი ნაწილი და მსოფლიოს სხვა რეგიონები, რომლებსაც მაღალი ტემპერატურა და  ტენიანობა ახასიათებთ, შესაძლოა განსაკუთრებული რისკის ქვეშ აღმოჩნდნენ. კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანები უფრო დაუცველნი არიან ცხელ, ნოტიო კლიმატის პირობებში, რადგან ჩვენი თერმორეგულაციის უნარი – გაგრილება – ბევრად დაბალ ტემპერატურას საჭიროებს, ვიდრე ადრე ეგონათ. თუ გლობალური ტემპერატურის მატება გაგრძელდება, პლანეტის ტროპიკული და სუბტროპიკული ზონები შეიძლება საცხოვრებლად გამოუსადეგარი გახდეს.

მსოფლიო ბანკის შეფასებით, 2050 წლისთვის კლიმატის ცვლილების გამო შესაძლოა 216 მილიონი ადამიანი იძულებით გადაადგილდეს საკუთარ ქვეყანაში.

თუმცა გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, საბედნიეროდ, მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილს კლიმატის ცვლილება ნაკლებად დააზარალებს. მომავალში, ქალაქები, რომლებიც გადაურჩებიან კლიმატის ცვლილებას, შეიძლება იყოს სავსე მწვანე სივრცეებით, ჭკვიანი შენობებით და კომპაქტური უბნებით.

კონტინენტური ევროპის ცენტრში მდებარე ავსტრიის დედაქალაქი ვენა, ამაყობს მსოფლიოში ცნობილი საჯარო სივრცეებითა და პირდაპირ ავსტრიის ალპებიდან მიღებული წყალმომარაგებით. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანა კვლავ განიცდის კლიმატის ცვლილების ისეთ ზემოქმედებას, როგორიცაა არაპროგნოზირებადი ამინდი და ზაფხულის ძლიერი სიცხე, ის აქტიურად ეგუება ცვალებად კლიმატს.

ვენამ თავისი „კლიმატის დაცვის“ პირველი პროგრამა ჯერ კიდევ 1999 წელს მიიღო. იგი  ამაყობს წყალდიდობის შედეგების შერბილების სისტემით, რომელიც იცავს მოსახლეობას ადიდებული მდინარე დუნაის წყლისგან. 2020 წელს შექმნა „კლიმატის დაცვის“ თავისი პირველი არეალები, სადაც ახალი შენობების აშენება მხოლოდ კლიმატისთვის შესაფერისი გათბობისა და წყლის სისტემების გამოყენებითაა დაშვებული. დღეს ქალაქის ნახევარზე მეტი შედგება მწვანე ფართებისგან.

ვენის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმის გარეთ გაზონი არის ერთ-ერთი მწვანე სივრცე, რომელიც ხელმისაწვდომია საზოგადოებისთვის

მუნიციპალიტეტმა მიიღო ახალი ჭკვიანი ქალაქის სტრატეგია, რომელიც 2050 წლისთვის მიზნად ისახავს სათბური აირების ემისიების 85 %- ით შემცირებას ერთ სულ მოსახლეზე.

ქალაქის საბინაო ინფრასტრუქტურაც ვენაში კარგ მდგომარეობაშია იმისთვის, რომ კლიმატის ცვლილების შედეგად წარმოქმნილ მიგრანტთა ნაკადს გაუმკლავდეს. ბოლო წლებში ვენამ აამოქმედა მკაცრი საიმიგრაციო პოლიტიკა, მაგრამ ქვეყანა კვლავ განიცდის უსაბუთო მიგრანტთა შემოსვლას. პრობლემას წარმოადგენს აგრეთვე ჯაჭვური მიგრაცია, რომლის დროსაც ნათესავები უკვე დასახლებულ ოჯახის წევრებს უერთდებიან. 2000-იანი წლების დასაწყისში ვენამ გააორმაგა ხელმისაწვდომი საბინაო ერთეულების რაოდენობა.

შემდეგ ნაბიჯად ქალაქი მიზნად ისახავს კლიმატის დაცვის ტერიტორიების გაფართოებას და არსებული შენობების დეკარბონიზაციას. ეს ბევრად უფრო დელიკატური და რთული ამოცანა იქნება, მაგრამ ვენის მთავრობა დარწმუნებულია, რომ ეს აუცილებელია, თუ მათ სურთ მიაღწიონ თავიანთ ამბიციურ მიზნებს.

კლიმატური ლტოლვილებისთვის თავესაფრად შეიძლება იქცეს გრენლანდიის დედაქალაქი (დანიის ავტონომიური ფორპოსტი) ნუუკი, რომელიც უახლოეს ათწლეულებში სწრაფად იზრდება. იგი მდებარეობს არქტიკული წრის ქვემოთ, სადაც აშკარაა კლიმატის ცვლილების შედეგები.

გრენლანდიის ყინულის დნობა საცხოვრებელ ტერიტორიებს, აგრეთვე მეურნეობისთვისა და მინერალების მოპოვებისთვის არეალებს  გააფართოებს.

გრენლანდიის დედაქალაქი ნუუკი

ყინულის უკანდახევის შედედგად გათავისუფლებული მიწა ახალ ფერმერულ შესაძლებლობებს იძლევა. ნუუკის ფერმერები ახალ მოსავალს იღებენ, მათ შორის კარტოფილი, ბოლოკი და ბროკოლი. ყინულის უკან დახევა სასარგებლო წიაღისეულის, მათ შორის ნავთობის მოპოვების შესაძლებლობას ქმნის.  ნუუკი რეალური ეკონომიკური მოგების ზღვარზე დგას. ქვეყანას უკვე აქვს ხუთი ჰიდროელექტროსადგური, რათა ყინულის დნობით მიღებული უხვი წყალი ენერგიად გადააქციოს. მეთევზეობაც მატულობს: ნაკლები ყინული ნიშნავს, რომ გემებს შეუძლიათ თევზაობა სანაპიროსთან მთელი წლის განმავლობაში, ხოლო ოკეანის თბილმა ტემპერატურამ თევზის ახალი სახეობები უფრო ჩრდილოეთით მიიყვანა გრენლანდიის წყლებში.

პროგნოზების თანახმად, გრენლანდიას 2100 წლისთვის ტყეებიც კი ექნება. ის შესაძლოა საცხოვრებლად საუკეთესო ადგილებს შორის აღმოჩნდეს.

ანალოგიურად, კანადა, ციმბირი და რუსეთის სხვა ნაწილები, ისლანდია, სკანდინავიური ქვეყნები და შოტლანდია მიიღებენ სარგებელს გლობალური დათბობით.

საპორტო ქალაქები, როგორიც არის ჩერჩილი მანიტობაში (კანადა), ქვეყანას მოგებას მოუტანენ. ამ უნაყოფო ფორპოსტს, რომელიც მოქცეულია ბორეალურ ტყეს, არქტიკულ ტუნდრასა და ჰუდსონის ყურეს შორის, ჰყავს მხოლოდ 1100 მოსახლე. ჩერჩილის მიწა იმდენად არასასურველად მიიჩნიეს, რომ 1990 წელს ამერიკულმა სატვირთო კომპანია OmniTrax-მა კანადის მთავრობისგან ქალაქის პორტი 7 დოლარად იყიდა. თუმცა, აქტიური მიგრაციის პროგრამით იგი იზიდავს ხალხს და ბიზნესს მთელი მსოფლიოდან. ახლად განვითარებულ ქალაქს შეუძლია ჩაერთოს საერთაშორისო ვაჭრობაში ჰუდსონის ყურის გამოცოცხლებული პორტით,რომელიც ერთადერთი კომერციული ღრმაწყლოვანი პორტია ჩრდილოეთ კანადაში. ეს შეიძლება გახდეს საკვანძო გაჩერებისა და განტვირთვის პუნქტი ჩრდილო – დასავლეთის გადასასვლელზე სატვირთო გემებისთვის, რომლებიც შანხაიდან მოდიან. ჩერჩილი დაკავშირებულია ვინიპეგთან და დანარჩენ კანადასთან და აშშ-სთან მისი აღდგენილი სარკინიგზო ხაზით. ის სულ რაღაც 100 კილომეტრზეა დაშორებული ნუნავეტისგან, კანადის უახლესი ძირძველი პროვინციისგან.

ქალაქი ჩერჩილი შეიძლება გახდეს კლიმატვცლილებისგან თავშესაფარი. კანადა იქნება მიგრანტების მთავარი მიმართულება, რაზეც მთავრობა ფსონს დებს და მიზნად ისახავს 2100 წლისთვის მოსახლეობის გასამმაგებას იმიგრაციით. მარშალ ბერკმა, სტენფორდის უნივერსიტეტის სურსათის უსაფრთხოებისა და გარემოს ცენტრის დირექტორის მოადგილემ, გამოთვალა, რომ გლობალურმა გათბობამ შეიძლება გაზარდოს საშუალო შემოსავალი კანადაში 250 %- ით სეზონების, ინფრასტრუქტურის შემცირებული ხარჯების და საზღვაო გადაზიდვების გაზრდის გამო. სტაბილური, არაკორუმპირებული დემოკრატიით, მსოფლიოს მტკნარი წყლის მარაგის მეხუთედითა და 4,2 მილიონი კმ² ახლად სახნავი სასოფლო-სამეურნეო მიწებით, კანადა შეიძლება გახდეს მსოფლიოს ახალი პურის ბეღელი ამ საუკუნის ბოლოს.

მოსახლეობის შესაძლო ზრდის მოლოდინში, ბევრმა ქალაქმა გადახედა მიგრანტთა პოლიტიკას, რათა ხელი შეუწყოს არსებული ქალაქის დერეფნების განვითარებას და დაიწყო მისი მოძველებული ინფრასტრუქტურის განახლება. ქალაქებში, როგორიცაა კლივლენდი, ოჰაიო, მიჩიგანი, დულუთი და მინესოტა იწყებენ იმის გარკვევას, თუ როგორ შეიძლება ათასობით ადამიანის განსახლება.

„კლიმატის თავშესაფრის“ საკითხმა – ადგილები, სადაც ექსტრემალური ამინდის მოვლენები იშვიათია და რომლებიც, როგორც წესი, განლაგებულია აშშ-ს ჩრდილოეთ რეგიონებში, მტკნარი წყლის ობიექტებთან ახლოს – ბოლო წლებში მოიპოვა მნიშვნელობა, რადგანაც მომაკვდინებელი ტყის ხანძრები, რეკორდული სიცხე და ზიანი, ქარიშხალი სულ უფრო მეტად მოქმედებს ყოველდღიურ ცხოვრებაზე ქვეყნის სამხრეთ და დასავლეთ ნაწილებში.

გასულ წელს, 675,000 ადამიანი აშშ-ში იძულებით გადაადგილდა სახლებიდან კატასტროფების გამო.

ამ ქალაქებიდან ბევრი ოდესღაც ეკონომიკურად დამოკიდებული იყო წარმოებაზე და პოტენციურად კარგად იყო განლაგებული კლიმატის მიგრანტების ნაკადის მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად: როდესაც ქარხნები დაიხურა 1970-იან წლებში და მოსახლეობა სამუშაოს საძიებლად სხვაგან გადავიდა, მათ დატოვეს სახლები და.სივრცეები დღეს შესაძლებელია ხელახლა გადანაწილდეს.

კლივლენდში, ერის ტბის სამხრეთ სანაპიროზე, დაახლოებით 30000 თავისუფალი საცხოვრებელია. დეტროიტმა, რომელმაც დაკარგა მოსახლეობის თითქმის ორი მესამედი 1950-იანი წლების ინდუსტრიული აყვავების შემდეგ, აქვს 78კმ² -ზე მეტი ცარიელი მიწა ქალაქის საზღვრებში. დულუთს (მინესოტა, აშშ) უკვე აქვს ინფრასტრუქტურა ათიათასობით მეტი მოსახლის მოსათავსებლად.

ათწლეულების განმავლობაში პერტი, სიდნეი და მელბურნი ითვლებოდა პლანეტის ერთ-ერთ ყველაზე ხელსაყრელ საცხოვრებელ ადგილად. მაგრამ ბოლო წლებში ათასობით „მატერიკელი“ გადავიდა ჰობარტში, ტასმანიის დედაქალაქში.

ქალაქი ჰობარტი, როგორც  კლიმატის თავშესაფარი, უკვე ნაწილობრივ პასუხისმგებელია ქალაქის მოსახლეობის ზრდაზე. იქ ურბანული დამგეგმავები ემზადებიან ათასობით ახალი მოსახლის მისაღებად მომდევნო წლებში, რისთვისაც საჭიროა 30 000 მეტი სახლი. ექსპერტები თვლიან, რომ გამოუყენებელი ურბანული სივრცის მიზანმიმართული დაგეგმვა ქალაქის კომპაქტურობის შესანარჩუნებლად ეკოლოგიურ, სოციალურ და ეკონომიკურ სარგებელს მოუტანს.

„დიდი ჰობარტის სტრატეგია“ ცდილობს დააკმაყოფილოს მოსახლეობის ზრდის 70% არსებული ურბანული ნაკვალევის ფარგლებში. თუმცა მოსალოდნელია, რომ ტასმანიის საშუალო ტემპერატურა 2100 წლისთვის გაიზრდება. ზამთრის სპორტის ინდუსტრია უკვე დაზარალდა, ხოლო ტყის ხანძრები და გვალვა იზრდება. ჰობარტი ერთ-ერთი ყველაზე ხანძრისკენ მიდრეკილი ქალაქია ავსტრალიაში.

მიუხედავად იმისა, რომ დიდი ტბების ბევრი ქალაქი გამოირჩევა ზომიერი კლიმატით და დიდი სივრცით, ზოგი თვლის, რომ ეს სულაც არ იქცევა კლიმატის თავშესაფრის სტატუსისთვის საკმარისად მოკლევადიან პერიოდში. საჭიროა არსებული საბინაო მარაგის განახლება ზამთარში სიცივისა და ზაფხულში სიცხისგან დასაცავად.

„ურბანული ბირთვის აღორძინების გზების შესახებ ფიქრი ცენტრალური იქნება კლიმატისადმი უფრო მდგრადი რეგიონისთვის“, ამბობს ნიკოლას რაიკოვიჩი ბუფალოს არქიტექტურისა და დაგეგმვის სკოლის უნივერსიტეტიდან.

რაც უფრო მეტი კლიმატური მიგრანტი გადადის, ტრანსპორტი გაუარესდა და საცხოვრებლის ხარჯები გაიზარდა. ის, რომ ქალაქის ბევრი შენობა არასათანადოდ არის მომზადებული ტემპერატურის მატებისას, შემაშფოთებელია.

„ჩვენი საცხოვრებელი ოთახი ღუმელად იქცევა. კიდევ უფრო გაუარესდება, თუ სერიოზულ ცვლილებებს არ გავაკეთებთ”.

არცერთი თავშესაფარი არ არის იდეალური.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://time.com/6209432/climate-change-where-we-will-live/

https://www.nationalgeographic.com/premium/article/climate-change-haven-cities

https://www.nationalgeographic.com/environment/article/climate-change-already-worse-than-expected-un-report

 „ვერასოდეს გაიგებ ენას და მის შინაარს, თუ არ იცი სულ მცირე ორი მაინც“

ძველი ჩინური ანდაზა

XXI საუკუნეში ბევრს საუბრობენ ჩინეთსა და ჩინელებზე. დღე არ გავა, გაზეთებმა და ინტერნეტ-გამოცემებმა ერთი ახალი ამბავი მაინც არ გვამცნონ ჩინეთიდან. დღეს, 21-ე საუკუნის მეორე ათწლეულში, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა (ჩინეთი) მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი და მნიშვნელოვანი ქვეყანაა და მისი წონა და გავლენა დღითიდღე იზრდება. ჩინეთის ძლიერებასა და მნიშვნელობაზე შემდეგი ფაქტებიც თვალნათლივ მიგვითითებენ:

-ჩინეთის მოსახლეობა 1.4 მილიარდს აჭარბებს (1-ლი ადგილი მსოფლიოში, ინდოეთთან ერთად);

-ჩინეთი, თავისი ტერიტორიით (9.6 მილ. კვ. კმ) მსოფლიოს მესამე უდიდესი ქვეყანაა, რუსეთის ფედერაციისა და კანადის შემდეგ.

– ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, სიდიდით მსოფლიოს მე-2 ეკონომიკაა (აშშ-ს შემდეგ) და ზოგიერთი გათვლებით, უკვე გადაუსწრო ამერიკის ეკონომიკურ მაჩვენებლებს;

-ჩინეთი, დღეს, უზარმაზარი მასშტაბის “მსოფლიო ქარხანას” წარმოადგენს, სადაც იწარმოება მსოფლიოს მძიმე და მსუბუქი მრეწველობის ნაწარმის უდიდესი ნაწილი, შავი მეტალურგიიდან გემთმშენებლობამდე და  ზუსტი ელექტრონიკიდან – ტანსაცმლამდე;

-ჩინეთი დღეს მსოფლიო ლიდერია ახალი ტექნოლოგიების დანერგვაში და გამოყენებაში  (Huawei, 5G ტექნოლოგიები), ელექტრონულ ვაჭრობაში(e-commerce: Alibaba, JD.com), და ხელოვნური ინტელექტის (AI) კვლევის საქმიანობაში;

-ჩინეთის სამომხმარებლო ბაზარი უდიდესია მსოფლიოში (1.4 მილიარდი მომხმარებელი), რაც ერთიორად ზრდის მის მნიშვნელობასა და გავლენას გლობალურ მწარმოებლებზე და ვაჭრობაზე;

-ჩინეთი, დღეს მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ინვესტორი და ყველაზე გავლენიანი მონაწილეა მსოფლიო სავაჭრო ინიციატივებსა და სავაჭრო მარშრუტების ინფრასტრუქტურულ პროექტებში გლობალური მასშტაბით („ერთი სარტყელი, ერთი გზის“ – ახალი „აბრეშუმის გზის“ ინიციატივა);

-ჩინეთს, როგორც გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივ წევრს, უდიდესი გავლენა აქვს მსოფლიოში მიმდინარე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ პროცესებზე;

-ჩინეთს გლობალური მასშტაბის გავლენა აქვს გარემოსდაცვით საქმიანობასა და ინიციატივებზე;

-ჩინეთის არმია ერთ-ერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი და ტექნოლოგიურად განვითარებულია მსოფლიოში;

-ჩინეთის სამეცნიერო სექტორის საქმიანობა ერთ-ერთი ყველაზე მზარდი და განვითარებულია დღევანდელ მსოფლიოში (პირველი ადგილი სამეცნიერო პუბლიკაციების რაოდენობით – 650,000 გამოქვეყნებული სამეცნიერო სტატია, 2022 წ. და მეორე ადგილი – სამეცნიერო ციტირების რაოდენობების მიხედვით – 3.6 მილ. ციტირება, აშშ-ს 4.8 მილ. ციტირების შემდეგ), ბიოტექნოლოგიების, კოსმოსური კვლევებისა და კვანტური კომპიუტერული ტექნოლოგიების კვლევის მიმართულებების ჩათვლით.

ამ შთამბეჭდავი მიღწევებისა და პროგრესის ფონზე, გამოუცნობ კითხვად რჩება ჩინელების დამწერლობა – „ჰან-ძე“ (汉字), რომელიც დიდად განსხვავებულია დანარჩენებისგან (ანბანური და სილაბურ-მარცვლოვანი დამწერლობებისაგან) და მსოფლიოსთვის საიდუმლოებით მოცულ, „იეროგლიფებით დასახლებულ“, ჩვენგან დაფარულ სამყაროს წარმოადგენს.

მაინც როგორ მივუდგეთ ჩინურ „ჰან-ძეს“ (დამწერლობას)? როგორ დავიწყოთ ათასობით ჩინური იეროგლიფის აღქმა და მათი მნიშვნელობის გაგება? რამდენად შესაძლებელია ეს ჩვენთვის, ქართველებისთვის, რომლებსაც მსოფლიოში ალბათ ყველაზე სრულყოფილი და დახვეწილი ანბანური სისტემა გვაქვს?

შენიშვნა: ქართულ ანბანი უნიკალურია იმით რომ ჩვენს ენაში და დამწერლობაში, ბგერისა და ამ ბგერების გამომხატავი ნიშნების დამთხვევა ას პროცენტს წარმოადგეს! ქართულად როგორ იწერება, ისე ითქმება და პირიქით! ასეთი შესაბამისობა – როდესაც ნათქვამი ზუსტად ემთხვევა ნაწერს – სხვა ენებში იშვიათია ან საერთოდ არ გვხვდება. სწორად ამ მიზეზით,  საინტერესოდ მეჩვენება თქვენთან ერთად, ჩინური ენის (‘’ჟონგ-ვენ”) და ჩინური დამწერლობის (“ჰან-ძე’’) ჩვენთვის უცნობი თავისებურებების გაგება და ამ უცნაური ენის შინაარსსა და წესებში დაფარული საიდუმლოების ფარდის ახდის მოკრძალებული მცდელობა.

ჩვენ, ქართველებს, მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე ძველი ანბანისა და დამწერლობის და უნიკალური ქართული ლიტერატურული ტრადიციის  მქონე ერს, თავისუფლად შეგვიძლია შევადაროთ სხვა ხალხებისა და კულტურების სამწერლო წესები და ტრადიციები ჩვენსას და ამ კუთხით შევხედოთ ჩინური დამწერლობის ფორმასა და შინაარს.

ერთხელ, ჩემი ახალგაზრდობისას, აღმოსავლეთ გერმანიაში მოგზაურობისას, გერმანელებს ვკითხე: “გერმანულად, თქვენი ქვეყნის სახელია “დოიჩლანდ” – Deutschland, რატომ არის რომ ბგერა „ჩ“-ს გამოსახატად, ოთხი ასო, -tsch- გჭირდებათ? ეს ხომ თქვენი ენდონიმია, ანუ საკუთარი სახელი, რომელსაც თქვენს ენაზე ეძახით თქვენსავე ქვეყანას?”

ჩემი გერმანელი მეგობრის, სტუდენტი-ფილოლოგის პასუხი დაახლოებით ასე ჟღერდა: “კარგი კითხვაა ლევან. ეს თქვენ, ქართველებს გაქვთ ფუფუნება თქვენი ქვეყნის ქართული სახელი, “საქართველო” საკუთარვე ანბანზე დაწეროთ, ჩვენ გერმანელები, მშობლიური გერმანულისთვის, რომაელების/ლათინების ანბანს ვიყენებთ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ლათინური ენა, რომელიც გერმანულივით, ინდოევროპული ენების ოჯახის ენაა, თუმცა “რომანული” ენების ჯგუფს მიეკუთვნება განსხვავდება მათგან.

რაც შეეხება გერმანულს, იგი ინდოევროპული ენების ოჯახის “გერმანიკულ” ჯგუფს მიეკუთვნება და ენათესავება ჰოლანდიურ, ფრიზულ, ინგლისურ, შვედურ, ნორვეგიულ, დანიურ, ფარერებისა და ისლანდიურ ენებს (ლ.ა.).

ლათინური ანბანი, რომელიც რომაელებმა თავიანთი ენისთვის შექმნეს და რომის კოლონიებში გაავრცელეს (მათ შორის დღევანდელ გერმანიაშიც), ლათინურ ენაში არსებული ბგერებს შეესაბამება და ხშირად არ ემთხვევა გერმანულ ენაში არსებულ ბგერებს – ამიტომაც, ჩვენ, თანამედროვე გერმანულში, გვიწევს ასოების გარკვეული კომბინაციების შექმნა, გერმანული ენის ბგერების ლათინური ანბანით გამოსახატავად”, მიპასუხა გერმანელმა სტუდენტმა.

ჩინურის ენის (ანუ დღეს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სახელმწიფო ენის, “პუტონგ-ჰუას” ) სილამაზე და სირთულე (და უცნაურობა) და მისი კალიგრაფიის ელეგანტურობა, საუკუნეებს მანძილზე აჯადოებდა უცხოელ მკვლევრებს და მოგზაურებს.

ერთი შეხედვით, ჩინური იეროგლიფების გაგება რთულ ამოცანად გამოიყურება, განსაკუთრებით დამწყებებისთვის, თუმცა ნოდარ დუმბაძის გმირის, ოლღა ბებიას სიტყვების პერიფრაზს თუ გავაკეთებთ, „ჩინურის სწავლას რა უნდა, ბიჭო, მთელი ჩინეთი ჩინურად ლაპარაკობს…“ სწორი მიდგომით და მეთოდებით, ჩინურის სწავლა შესაძლებელია საინტერესო თავგადასავლად და საინტერესო ამოცანად გადაიქცეს.

როგორც მოგეხსენებათ, ჩინური დამწერლობა იეროგლიფებისგან შედგება. ჯამში, სულ 80 ათასამდე სიმბოლო არსებობს(!), თუმცა აღსანიშნავია რომ მათში ბევრია ხმარებიდან გასული სიმბოლოები, სპეციფიკური ტერმინები თუ გეოგრაფიულ დასახელებები. წიგნის და გაზეთის წასაკითხად, საკმარია სამი ათასამდე იეროგლიფს დასწავლა (შესაბამის მნიშვნელობასთან ერთად), ხოლო უნივერსიტეტების კურსდამთავრებულებმა ხუთი ათასამდე იეროგლიფის გამოყენება იციან.

შევეცადოთ ჩვენც „შევიხედოთ“ ჩინური ენის საიდუმლოებით მოცული იეროგლიფების სამყაროში.

როგორ არის მოწყობილი ჩინური იეროგლიფების სისტემა?

ალბათ ჯერ ის უნდა ვთქვათ თუ რა სტატუსი აქვს ჩინურ ენას და ჩინეთში არსებულ უამრავ მონათესავე თუ არამონათესავე ენებს დღეს და როგორ გამოიყენება ჩინური დამწერლობა, თანამედროვე ცხოვრებაში. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის ოფიციალური სახელმწიფო ენა გახლავთ ე.წ. „სტანდარტული ჩინური“, იგივე , „პუტონგ-ჰუა“ – „საერთო ენა“, იგივე „მანდარინი“ (ევროპული სახელია ჩინური ენისთვის), რომელიც ყველგან გამოიყენება და რომელზეც მიმდინარეობს საქმის წარმოება და სწავლება.  თუ მოკლედ მიმოვიხილავთ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მოსახლეობის ენებს, 2010 წლის მონაცემებით, „სტანდარტული ჩინურის -პუტონგჰუას“ სხვადასხვა ვერსიას, მშობლიურ ენად აცხადებდა 955 მილიონი ჩინელი, (მთელი მოსახლეობის დაახლ. 71%) და დამწერლობისთვის გამოიყენებს ჩინურის ე.წ. გამარტივებულ ვერსიას, რომელიც განსხვავდება ტრადიციული ჩინური დამწერლობისგან. ჩინეთის მრავალრიცხოვან ავტონომიურ რეგიონებში (ტიბეტი, შიდა მონღოლეთი, სინძიანი, გუანგსი, სხვა) „სტანდარტულ“ ენასთან ოფიციალური სტატუსი აქვთ ადგილობრივ ენებსაც.

კ. ტაივანზე, რომელიც ჩინეთის განუყოფელი ნაწილია, თუმცა XX ს. შუა წლებიდან დამოუკიდებლობისა და სეპარატიზმის პოლიტიკას ადგას, კონტინენტურ ჩინეთს სულ რამდენიმე ათეული კილომეტრით არის დაცილებული, მოსახლეობა ძირითადად ტაივანურ მანდარინზე საუბრობს, წერს და სწავლობს. „ტაივანის მანდარინი“ ძალიან ახლოს დგას პუგონგჰუასთან (სტანდარტულ ჩინურთან, ე.წ. მანდარინთან), თუმცა დამწერლობისთვის ჩინურ ტრადიციულ იეროგლიფებს იყენებს. გარდა ამისა, კ. ტაივანზე ასევე ძალიან პოპულარულია ჩინურის დიალექტი ჰოკკიენი, რომელიც გავრცელებულია ტაივანის მოსაზღვრე პროვინცია ფუ-ძიანში, აშშ-ს დიდ ქალაქებში მცხოვრებ ჩინელებში, სინგაპურის, მალაიზიისა და ჩინელების სხვა ემიგრანტულ თემებშიც პოპულარულია.

ჰონგ-კონგის (ჩინ. სიან-განი) და მაკაოს (ჩინ. აომინი) სპეციალური რაიონების მოსახლეობა ძირითადად საუბრობს (გარდა მანდარინისა) ე.წ. „კანტონურ დიალექტზე“ (ენის სახელი: იუე), ინგლისურად და პორტუგალიურად (მაკაოში) – აღსანიშნავია რომ ჰონგკონგშიც და მაკაოშიც, დამწერლობითი ენა, ტრადიციულ ჩინურ იეროგლიფებს ემყარება და განსხვავდება გამარტივებული იეროგლიფების სისტემისგან.

ყველაზე მთავარი, რაც აღსანიშნავია ჩინური ენის შესახებ საუბრისას, არის ის რომ ჩინურის სწავლა შეუძლებელია იეროგლიფების დასწავლის გარეშე. ჩინური და იაპონური, ის ორი ენა გახლავთ, რომლებიც დღემდე აქტიურად იყენებენ იეროგლიფებს. ყველა სხვა ენა (მათ შორის აზიის ენები), სხვადასხვა ტიპისა და ლოგიკის მქონე ანბანებს ეფუძნება, რომელთაც შეიძლება 22,26, 33 ან ასამდე სიმბოლო ჰქონდეთ. იეროგლიფები კი ათასებს ითვლიან და მათ დამახსოვრებას ჩინურ კულტურასთან, აზროვნების სტილთან, ცნებებისა და მოვლენების აღქმასთან გაცნობა ჭირდება. მოკლედ თუ ვიტყვით, ჩინური იეროგლიფები „ბევრად უფრო ორგანულად ერწყმიან და წარმოადგენენ ჩინურს, ვიდრე სხვა ანბანები“, როგორ ამას ერთ-ერთი სინოლოგი აღწერს.

იეროგლიფი არის კალიგრაფიაც და ფერწერაც, ერთდროულად. ტრადიციული ჩინური ნახატი, როგორც წესი, აერთიანებს საკუთრივ ნახატს და იეროგლიფებით დაწერილს ლექსს. ტრადიციული ჩინური (და იაპონური) ფერწერიდან და ნახატიდან იეროგლიფს ვერსად „წაიღებთ“ ან „ამოგლეჯთ“ – იგი კომპოზიციის ნაწილია. იგი ჩინური მხატვრობის თუ სხვა ვიზუალური ხელოვნებისა და კულტურის კომპონენტია. ეს ჩინურის მთავარი შემადგენელი ნაწილია.

რაც შეეხება იეროგლიფების სიმრავლეს და მათ კატეგორიზაციას – აღსანიშნავია მათი ორ მსხვილ, ზოგად ჯგუფად დაყოფა: ერთნი წარმოადგენენ იდეოგრაფიკულ სიმბოლოებს, ხოლო მეორენი – ფონეტიკურ-იდეოგრაფიკულს. საკუთრივ იეროგლიფი, რთული გრაფიკული სიმბოლოა-ნიშანია, რომელიც შეიძლება შედგებოდეს ორი, ან მეტი გრაფემისგან. „გრაფემა“ – უმარტივესი ნიშანი, რომელსაც გააჩნია ლექსიკური მნიშვნელობა. სწორედ ისინი შეადგენენ ჩინური ენის უძველეს ერთეულებს.

ავტობუსში, როცა რეპროდუქტორიდან ქალის ხმა ამცნობს მგზავრებს შემდეგი გაჩერების ტოპონიმურ სახელწოდებებს და გამიგონია – “შემდეგი გაჩერება ბესო ჟღენტის ქუჩა”, “შემდეგი გაჩერება ალიო მირცხულავას ქუჩა” და ა. შ. – გამკვირვებია, რადგან არც კი მეგონა, ამ ადამიანების სახელობის ქუჩები თუ იყო თბილისში. ზოგადად, ტოპონიმიკა საზოგადოების მენტალური მდგომარეობის ზუსტი პროექციაა. თითქოს არაფერი, დედაქალაქში (ან თუნდაც სხვა ნებისმიერ ადგილას) სოცრეალისტური ქართული ლიტერატურის დირიჟორის – ბესო ჟღენტის ქუჩა რომ არსებობს. ალიო მირცხულავა – კონიუნქტურულ-ფუნქციონერული მასშტაბებით – მთლად ბესოს, მგონი, ვერ გაუტოლდებოდა, მაგრამ “სოციალისტური სამოთხისადმი” თუ ბელადებისადმი მიძღვნილი ლექსების რაოდენობითა და გულწრფელობის ხარისხით ცოტა ვინმე თუ გაუტოლდებოდა მას. მოგეხსენებათ, ყველაზე გულანთებული და აგრესიული სოცრეალისტები ჩვენში სწორედ ის მწერლები და კრიტიკოსები იყვნენ, რომლებიც ოციან წლებში ავანგარდისტობდნენ. ბესოს და ალიოს შემთხვევაშიც ზუსტად ასეთ არქეტიპულ ამბავთან გვაქვს საქმე: “ნეპის” პერიოდში ორივე სხვადასხვა “იზმებით” აღტყინებული ჯეელი იყო – მოლაშქრენი სწორედ ისეთი ლიტერატურული კონიუნქტურის და მომაბეზრებელი მონოქრომულობის წინააღმდეგ, როგორსაც მერე თვითონ ქმნიდნენ და თეორიულ საფუძველს უქმნიდნენ მთელი დარჩენილი ცხოვრების მანძილზე.

ცხონებული ბებიაჩემი სიამაყით იხსენებდა ხოლმე: დაწყებითი კლასის მოსწავლე ვიყავი, როცა ჩვენს სკოლაში (სოფ. ხიბულიდან იყო) მაშაშვილი მოვიდა და და მოსწავლეებმა მისივე ლექსები ვთქვითო. იმ ლექსსაც იტყოდა ხოლმე, რომელიც მაშინ თქვა (ორი ტაეპი დამამახსოვრდა. იქნებ, არასწორადაც მახსოვს): “ხარის ბეჭზე ლექსებს ვწერდი, / მასწავლიდა მელანია…”.

როცა ამ ამბავს იხსენებდა, ბებიაჩემი არასოდეს იტყოდა “ალიო მაშაშვილს” ან “ალიო მირცხულავას”, ამბობდა მხოლოდ “მაშაშვილს”. ეს ოცდაათიანების პირველი ნახევარია, მირცხულავას “ბუმერანგობა” (“ბუმერანგი” მისი ავანგარდისტობის დროინდელი ჰეტერონიმია) უკანაა და ის უკვე “მაშაშვილია”. მთლიანად არის ადაპტირებული რეჟიმთან, რომელიც უკვე გადასულია მარწუხების მოჭერაზე. მას სკოლებში იწვევენ (მგონი, სულაც, სასკოლო პროგრამაში იყო მაშინ მისი ხსენებული ლექსი). ოცდაათიან წლებში და მერე კი არა, მეც კი მაქვს სკოლაში ნასწავლი მირცხულავას ერთი ლექსი (უფრო სწორედ, მოზრდილი ლექსის – “სამშობლოს” – ფინალური ორი სტროფი, რომელიც ახლაც ზეპირად მახსოვს):

“ჩემი ქვეყანა, ეგრე ლამაზი,

შავი ზღვის პირად აღმართულია

თავზე გვირგვინად მუდამ მზე ადგას,

მისგან ღრუბლებიც დაფანტულია.

ხან გაშლილია უგზო-უკვალოდ,

ხან ვენახებით დახლართულია,

მთაც ლამაზია, ბარიც ლამაზი,

ცა – ფიროსმანის დახატულია.”

მირცხულავას (ისევე, როგორც შემდეგ გასოცრეალისტებულ სხვა პოეტებს და პროზაიკოსებს) იმის დარი, რაც ოციან წლებში შექმნა, მთელი ცხოვრების მანძილზე აღარაფერი შეუქმნია. მისი მაშინდელი პოეზია, სხვადასხვა “იზმად” დაყოფილი, ეროვნული ავანგარდის ყველა ნიშანთვისებას ავლენს: ფორმობრივი და რიტმული ძიებები, სიტყვათქმნადობაბა, ბგერწერულ-ფონეტიკური ეფექტების და უსემანტიკო ლექსიკური ერთეულების სიუხვე, გრაფიკული ლექსი… ეს ძალიან საინტერესო ეტაპია ქართული პოეზიისთვის, თუმცა არა – გადამწყვეტი, როგორც გალაკტიონი ვერსიფიკაციული რეფორმაციები, რადგან ეს უკანასკნელი – ქართული პოეტური გამოცდილების ღრმად შესწავლის შედეგად ეროვნული ლექსთწყობის ორგანული და შინაგანი განახლებაა, ხსენებული ავანგარდისტების მისწრაფებები კი – მეტწილად რეტინალური და ინტუიციური, ერთჯერადი მცდელობები.

ზოგადად მირცხულავას პოეზია გრანდიოზული ეგოს მქონე კაცის გამუდმებული ბორგვაა. ეს აპლომბი და აროგანტულობა მის ავანგარდისტულ პოეზიას უხდება კიდეც, მაგრამ ის მთელი ცხოვრება ასეთად დარჩა – არ დარჩენილა მისი თაობის არც ერთი დიდი პოეტი, რომელიც თავის ლექსებში ნალანძღი თუ – არა, დაკნინებული მაინც არ ჰყავს. გალაკტიონს ეპაექრებოდა, გრანელს აკნინებდა, ყანწელებს და გრიშაშვილს თითქმის არაფრად თვლიდა… ეს კიდევ არაფერი – თვით ბარათაშვილსაც ერჩოდა. ქართულ პოეზიაში ერთადერთ გენიად, რომელსაც თავს უტოლებდა, რუსთაველი მიაჩნდა:

“ცა მშობლიური ავსწიე ზურგით,

ქვეყნებს ვუსწორებ თვალს ამაყურად,

ტანთ „ვეფხისტყავის“ მაცვია ქურქი,

თავზე რუსთველის ქუდი მახურავს.“

ამ, რბილად რომ ვთქვათ, კომიკურობის მიუხედავად, ალიო მირცხულავას ადრინდელი პოეზია უდავოდ საინტერესოა, თუმცა მეეჭვება, მისი შემდგომი, კონტროვერსიული ბიოგრაფიის გათვალისწინებით, საკმარისი იყოს საიმისოდ, რომ დედაქალაქში ერთ-ერთ ქუჩას მისი სახელი ერქვას.

სასწავლო პროექტებით სხვადასხვა თემების სწავლება მრავალრიცხოვან პრობლემას ხსნის, რომელიც დაკავშირებულია მოსწავლეების ცოდნისა და უნარების განვითარებასთან. ეს  მიდგომა აძლიერებს მოსწავლეთა  ჩართულობას, აღრმავებს მათი ცოდნის დონეს  და საკითხის სიღრმისეულ გაგებას.

სწავლების დაწყებით საფეხურხზე ბუნებისმეტყველებაში პროექტული სწავლება გამოვიყენე ისეთ თემაზე, როგორიცაა  – ცოცხალი ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლი.

მინდა გაგიზიაროთ რა ტიპის პრობლემების დაძლევაში დამეხმარა ეს მიდგომა

სასიცოცხლო ციკლის პროექტული სწავლება ბევრ პრობლემას ხსნის, რომლებიც დაკავშირებულია მოსწავლეების ცოდნის, უნარებისა და მოტივაციის განვითარებასთან. ეს მეთოდი არა მხოლოდ აუმჯობესებს მოსწავლეების განათლების ხარისხს, არამედ ეხმარება მათ გახდეს უფრო აქტიური, დამოუკიდებელი და მოტივირებული შემსწავლელები.

სასწავლო პროექტი – სასიცოცხლო ციკლი მანიპულატივებად

 პროექტის მიზანი:

მოსწავლეს განუვითარდეს ჰოლისტური წარმოდგენა ცოცხალი ოგანიზმების სასიცოცხლო ციკლზე,  განავითარონ კრეატიულობა და გუნდური მუშაობის უნარები მანიპულატივების დამზადების პროცესში.

ამოცანები:

1. გაიგონ და აღწერონ თითოეული ორგანიზმის სასიცოცხლო ციკლი.
2. შექმნან მანიპულატივები, რომლებიც ასახავს თითოეული ორგანიზმის ციკლის ეტაპებს.
3. განუვითარდეს უნარები კვლევისა და თანამშრომლობის.

აქტივობები:

1. შესავალი გაკვეთილი:

• მოკლე ვიდეოების ჩვენება მცენარეების, პეპელას, ბაყაყისა და ქათმის სასიცოცხლო ციკლებზე.

   

https://youtu.be/FEgdsLBHWAU

• წიგნში მოცემული ტექსტების ილუსტრაციების დათვალიერება და ფილმში მოცემულ ეპიზოდებთან კავშირი.
• ფილმებში გამოყენებული ტერმინებისგან ლექსიკონის შექმნა

• დისკუსია თითოეული ორგანიზმის ციკლის ძირითადი ეტაპების შესახებ.

2. ჯგუფური მუშაობა:

• მოსწავლეები დაყოფილ იქნებიან ოთხ ჯგუფად. თითოეული ჯგუფი გამოიკვლევს ერთ ორგანიზმს:
  • მცენარეები: ციკლი თესლიდან – თესლის წარმოქმნამდე.
  • პეპელა: კვერცხი, მატლი, ჭუპრი,ზრდასრული პეპელა.
  • ბაყაყი: ქვირითი, თავკომბალა,  ზრდასრული ბაყაყი.
  • ქათამი: კვერცხი, წიწილა, ზრდასრული ქათამი.

3. მანიპულატივების დამზადება:

• თითოეული ჯგუფი შექმნის მანიპულატივებს, რომლებიც ასახავს ორგანიზმის სასიცოცხლო ციკლის თითოეულ ეტაპს.
• გამოყენებული იქნება სხვადასხვა მასალები, როგორიცაა ქაღალდი, პლასტელინი, ფერადი ფურცლები და სხვა.

4. პრეზენტაციები:

• თითოეული ჯგუფი მოამზადებს  პრეზენტაციას ორგანიზმის სასიცოცხლო ციკლისა და მანიპულატივების შესახებ.
• პრეზენტაციები გააკეთებენ  კლასის წინაშე განიხილავენ.

5. შედარება და განხილვა:

• ვენის დიაგრამების გამოყენება საერთო და განსხვავებული ეტაპების გამოსავლენად.
• კლასის დისკუსია მიღებული ინფორმაციის შესახებ.

სოლო შეფასების რუბრიკა:

რეფლექსიისთვის –  მინი კითხვარი

1. რა ისწავლეთ ამ პროექტში?
   • ჩამოთვალეთ თითოეული ორგანიზმის სასიცოცხლო ციკლის ძირითადი ეტაპები.
   • რა საერთო და განსხვავებული ეტაპები აღმოაჩინეთ?
2. რა უნარები განავითარეთ?
   • როგორ იმუშავეთ ჯგუფში?
   • როგორ გამოიყენეთ კვლევის უნარები?
3. როგორ დაგეხმარათ ეს პროექტი მომავალ სწავლებაში?
   • რომელ თემებზე გსურთ მეტი შეისწავლოთ?
   • როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას სხვა საგნებში?
4. რა შეგრძნება გქონდათ მანიპულატივების დამზადებისას?
   • რა ისწავლეთ მათი დამზადების პროცესში?
   • როგორ შეძლებთ ამ უნარების გამოყენებას სხვა საქმიანობებში?

ეს პროექტი ხელს შეუწყობს მოსწავლეებს არა მარტო თეორიულად გაიგონ სხვადასხვა ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლები, არამედ პრაქტიკულადაც განავითარონ სხვადასხვა უნარები, რომლებიც მათ დაეხმარება სწავლის პროცესში.

პროექტის რეფლექსია ხუთივე სოლო დონისთვის როგორ განვახორციელოთ განმავითარებელი შეფასება – კომენტარის სახით

პრესტრუქტურული დონე:

კითხვები:

1. რა ეტაპებია პეპელას სასიცოცხლო ციკლში?
   • ჩამოთვალე ის ეტაპები, რომლებიც შენთვის გასაგებია.
   • რომელ ეტაპებს გიჭირს გაგება?
2. როგორ დაამზადე მანიპულატივები?
   • რა მასალები გამოიყენე?
   • რა სირთულეები შეგხვდა მათი დამზადებისას?
3. როგორ იმუშავე ჯგუფში?
   • რა როლი გქონდა ჯგუფში?
   • როგორ შეგვეხმიანეთ ერთმანეთთან?
4. რა ისწავლე ამ პროექტში?
   • რა ახალი ინფორმაცია მიიღე?
   • როგორ გამოიყენებ მიღებულ ცოდნას მომავალში?

განმავითარებელი კომენტარი:

• კარგია, რომ ჩაერთე პროექტში, შენი ნამუშევარი ჯერ მხოლოდ საწყის დონეზეა. მნიშვნელოვანია, რომ უკეთ გაიგო სასიცოცხლო ციკლების ძირითადი ეტაპები.
•  შეეცადე, მეტი დრო დაუთმო თითოეული ორგანიზმის ციკლის შესწავლას. უყურე ვიდეოებს და იკითხე დამატებითი მასალა.
•  დაწერე თითოეული ეტაპის მოკლე აღწერა. სცადე, დააკავშირო თითოეული ეტაპი ერთმანეთთან.

უნისტრუქტურული დონე

კითხვები:

1. რა ეტაპებია ბაყაყის სასიცოცხლო ციკლში?
   • ჩამოთვალე ძირითადი ეტაპები.
   • რომელ ეტაპებს გესმის უკეთესად და რომელთაც გჭირდება დამატებითი შესწავლა?
2. რა მასალები და ტექნიკები გამოიყენე მანიპულატივების დამზადებისას?
   • რომელი მასალები იყო ყველაზე ეფექტური?
   • რა ახალი ტექნიკები ისწავლე და როგორ გამოიყენე ისინი?
3. როგორ დაგეხმარა ჯგუფური მუშაობა ამ პროექტში?
   • როგორ იყავი ჩართული ჯგუფში?
   • რა როლი ითამაშე ჯგუფის მუშაობაში?
4. რა გსურს გააუმჯობესო მომავალ პროექტებში?
   • რომელი ნაწილები იყო ყველაზე რთული და რატომ?
   • როგორ შეგიძლია გამოიყენო მიღებული ცოდნა და უნარები სხვა პროექტებში?

განმავითარებელი კომენტარი:

• კომენტარი – ძალიან კარგი დასაწყისია! ახლა შენ იცი ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლების ძირითადი ეტაპები, მაგრამ უფრო ღრმა შესწავლა დაგჭირდება.
• რჩევა – სცადე, თითოეული ეტაპის მნიშვნელობა გაიგო. დაწერე, რა ხდება თითოეულ ეტაპზე და როგორ ეხმარება ეს ორგანიზმს განვითარებაში.
• დავალება –  შეადგინე ცხრილი, სადაც აღწერ თითოეული ორგანიზმის ციკლის ეტაპებს და მათ ფუნქციებს.

მულტისტრუქტურული დონე

კითხვები:

1. რა ეტაპებია ქათმის სასიცოცხლო ციკლში?
   • ჩამოთვალე თითოეული ეტაპი.
   • როგორ აღწერ თითოეულ ეტაპს?
2. როგორ დაეხმარა მანიპულატივების დამზადება ციკლების გაგებაში?
   • რა მასალები გამოიყენე და რატომ?
   • რა სირთულეები შეგხვდა და როგორ გადაჭერი ისინი?
3. როგორ თანამშრომლობდა შენი ჯგუფი?
   • როგორ შეასრულეთ თქვენი დავალებები?
   • რა წვლილი შეიტანე ჯგუფის მუშაობაში?
4. რა უნარები განავითარე ამ პროექტის დროს?
   • რა ახალი ტექნიკები ისწავლე?
   • როგორ გამოიყენებ ამ უნარებს მომავალში?

განმავითარებელი კომენტარი:

• კომენტარი – ძალიან კარგი! შენი ცოდნა დეტალურია და შეგეძლება თითოეული ორგანიზმის ციკლის ეტაპების აღწერა. ახლა სცადე, ეტაპებს შორის არსებული ურთიერთობები გაიგო.
• რჩევა –  შეეცადე, შეადარო სხვადასხვა ორგანიზმების ციკლების ეტაპები. იფიქრე, როგორია მათი საერთო და განსხვავებული ეტაპები.
• დავალება – შეადგინე ვენის დიაგრამები თითოეული ორგანიზმისთვის, რომ განიცადო მათი საერთო და განსხვავებული მახასიათებლები.

მიმართებითი დონე

კითხვები:

1. როგორ შეადარე  ლობიოს სასიცოცხლო ციკლი სხვა ორგანიზმების ციკლებთან?
   • რა საერთო და განსხვავებული ეტაპები აღმოაჩინე?
   • როგორ ახსნი ამ განსხვავებებს და მსგავსებებს?
2. როგორ დაგეხმარა მანიპულატივების დამზადება ციკლების უკეთ გაგებაში?
   • რა გაიგე პროცესის განმავლობაში?
   • როგორ დაგეხმარა ვიზუალური მოდელები ინფორმაციის დამახსოვრებაში?
3. როგორ გამოიყენა შენი ჯგუფი კვლევის უნარები?
   • როგორ მოიძიეთ ინფორმაცია?
   • როგორ გამოიყენეთ მიღებული ინფორმაცია მანიპულატივების დამზადებაში?
4. რა ახალი უნარები შეიძინე ამ პროექტის დროს?
   • რა უნარები განავითარე?
   • როგორ გამოიყენებ ამ უნარებს მომავალში?

განმავითარებელი კომენტარი:

• კომენტარი – შესანიშნავი შედეგი! შენ შეძლე სხვადასხვა ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლების შედარება და მათი ურთიერთობების გაგება. ახლა შეგიძლია ეს ცოდნა გამოიყენო ახალი სიტუაციების შესწავლაში.
• რჩევა – სცადე, შექმნა ახალი პროექტი, რომელიც აერთიანებს სხვადასხვა ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლებს. იფიქრე, როგორ შეიძლება ეს ციკლები გამოიყენოს სხვადასხვა სიტუაციებში.
• დავალება – დაწერე ესე, სადაც ახსნი როგორ ურთიერთქმედებენ სხვადასხვა ორგანიზმების ციკლები ბუნებაში და როგორია მათი მნიშვნელობა ეკოსისტემისთვის.

აბსტრაქტული დონე

კითხვები:

1. როგორ გამოიყენე მიღებული ცოდნა და უნარები ახალი სიტუაციების შესწავლაში?
   • როგორ შეაერთე სხვადასხვა ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლები?
   • რა ახალი იდეები დააკავშირე პროექტში?
2. როგორ განავითარე კვლევის და ანალიზის უნარები?
   • როგორ იყენებდი სხვადასხვა წყაროებს ინფორმაციის მისაღებად?
   • როგორ გააანალიზე მიღებული ინფორმაცია?
3. როგორ დაგეხმარა პროექტი სამომავლო სწავლების პროცესში?
   • რა ახალი თემები გსურს შეისწავლო?
   • როგორ გამოიყენებ მიღებულ ცოდნას და უნარებს სხვა საგნებში?
4. რა გავლენა იქონია პროექტმა შენს პიროვნულ და აკადემიურ განვითარებაზე?
   • რა ახალი უნარები შეიძინე?
   • როგორ განვითარდა შენი აზროვნების და პრობლემების გადაჭრის უნარები?

განმავითარებელი კომენტარი:

• კომენტარი – შენმა ნამუშევარმა ძალიან მაღალი დონე მიაღწია! შენი ანალიზი ღრმა და კომპლექსურია. შენ იყენებ მიღებულ ცოდნას ახალი სიტუაციების შესწავლაში და ახსნაში.
• რჩევა – სცადე, შექმნა ახალი მოდელები, რომლებიც აერთიანებს სხვადასხვა ორგანიზმების სასიცოცხლო ციკლებს. იფიქრე, როგორ შეიძლება ეს ცოდნა გამოიყენოს მეცნიერებაში ან განათლებაში.
• დავალება – დაწერე ან შექმენი პროექტი, სადაც ახსნი, როგორ შეგიძლია გამოიყენო შენი ცოდნა პრაქტიკულ ცხოვრებაში. დაწერე კვლევის ნაშრომი ან მოამზადე პრეზენტაცია ამ თემაზე.

მოსწავლეებისთვის განმავითარებელი კომენტარები უზრუნველყოფს  მათ ცოდნის სიღრმისეულ და კომპლექსურ გაგებას, ასევე მოტივაციას მისცემს მათ შემდგომი განვითარებისკენ. თითოეული დონე მოითხოვს კონკრეტულ სტრატეგიებსა და დავალებებს, რომლებიც მოსწავლეებს  ღრმა ცოდნის მიღებაში დაეხმარება.

პროექტის დასრულების შემდეგ, მოსწავლეები შეძლებენ  საკითხისკომპლექსურ ანალიზს სასიცოცხლო ციკლების შესახებ, განავითარებენ კრეატიულობას და პრაქტიკულ უნარებს. რეფლექსიის პროცესი დაეხმარება მათ შეფასების უნარების განვითარებაში და გააუმჯობესებს მომავალი პროექტების შესრულებას.

წილადის ცნება ხშირად განიხილება როგორც დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებისთვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული მათემატიკური კონცეფცია. ეს შესაძლოა იმის ბრალი იყოს, რომ მოსწავლეების ცოდნა ნატურალურ რიცხვთა შესახებ ართულებს იმის გაგებას, რატომ არის ნახევარი მესამედზე დიდი. შემოდის ცნებები: ეკვივალენტური წილადები, წესიერი და არაწესიერი წილადები, წილადის ძირითადი თვისება, წილადის გამოსახვა რიცხვით ღერძზე და სხვა. ამიტომ წილადების გასაცნობად დაწყებით კლასში მრავალფეროვანი მანიპულატივი, ვუზუალიზაცია და სტრატეგია უნდა იქნეს გამოყენებული, რათა წილადის კონცეფცია რაც შეიძლება გააზრებულად აღიქვან მოსწავლეებმა. არ არის საკმარისი „წილადის ლექსიკის“ შესწავლა და სწრაფი ხრიკები სტანდარტიზებული ტესტის კითხვებზე პასუხის გასაცემად, უმნიშვნელოვანესია წილადის მნიშვნელობის გააზრება, რადგან დიდია მისი როლი როგორც რიცხვებში (მათემატიკის მიმართულება), ისე ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაშიც.

გთავაზობთ მეხუთეკლასელთათვის დაგეგმილ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც წილადის ცნების გააზრებაში დაეხმარა მოსწავლეებს და იმავდროულად ხელი შეუწყო, დაენახათ კავშირი წილადის ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენებასთან.

თემატური ბლოკი: რიცხვები

თემა: რაციონალური (წილადი) რიცხვები

სამიზნე ცნება: მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

1. წილადის ამოცნობა, ჩაწერა და წაკითხვა; წილადი რიცხვების წარმოდგენა ვიზუალური მოდელებით (მათ. მოდ., კანონზ.)
2. მთელის ნაწილების გამოსახვა წილადის საშუალებით; (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.)
3. ეკვივალენტური წილადების დასახელება და წარმოდგენა ვიზუალური მოდელების მეშვეობით (მათ. მოდ., კანონზ. ლოგ);
4. წილადების შედარება, მათ შორის – წილადის ძირითადი თვისების გამოყენებით; წილადების დალაგება ზრდადობით ან კლებადობით (ტოლმნიშნვნელიანი წილადების, ან ჯერადმნიშვნელიანი წილადების) (კანონზ., ლოგ.);
5. რეალურ საყოფაცხოვრებო სიტუაციასთან დაკავშირებული პრობლემის გადაჭრის დროს მთელისა და ნაწილების ერთმანეთთან დაკავშირება და შესაბამისი შეფარდების წარმოდგენა. (მათ. მოდ., ლოგ.)

აქტივობა 1. წინარე ცოდნის გააქტიურება

წილადი რიცხვების გამოყენების კარგი სტრატეგიაა წინარე ცოდნასთან დაკავშირება. მოსწავლეებს შევახსენე, რომ ისინი წილადებს იყენებენ მთელი დღის განმავლობაში, ზოგჯერ – გაუცნობიერებლად.

კლასს ვთავაზობ სადისკუსიო ამოცანას: „თუ დედა პიცას დააცხობს და გთხოვს, შეახვედრო ის ოჯახის ყველა წევრს (5 წევრი), დაფიქრდი:

– როგორ გაყოფ პიცას, რომ „გაყოფა სამართლიანი“ იყოს?

– რა ნაწილი შეხვდება თითოეულს? როგორ გამოსახავ მას ვიზუალურად?

– თუ შენმა დამ დაგითმო პიცის ნაჭერი, პიცის რა ნაწილი გერგება შენ? როგორ გამოსახავ მას ვიზუალურად?

– რას ნიშნავს წილადი?

ამ მარტივი მაგალითით მოსწავლეებმა გაიხსენეს წილადის ცნებასთან დაკავშირებული მთელის თანაბარ ნაწილებად დაყოფა, ტერმინები მრიცხველი, მნიშვნელი და მათი მნიშვნელობა, წილადის ჩაწერა, შეძლეს წილადების ვიზუალური გამოსახვა.

იქვე შეასრულეს როგორც საერთო საკლასო, ისე ინდივიდუალურ სავარჯიშოები:

აქტივობა 2: ვმუშაობთ „წილადის ფილებზე“.

სკოლაში გვაქვს წილადი ფილების რესურსი, კლასის ყველა მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომი. მე მათ აქტიურად ვიყენებ გაკვეთილებზე.

მოსწავლეები მანიპულატივების – „წილადი ფილების“ დახმარებით იკვლევენ წილადის ეკვივალენტურ ფორმებს, გამოსახავენ წილადებს წრფეზე, ადარებენ წილადებს. ვიზუალური დასაბუთების შემდეგ აკეთებენ ჩანაწერებს.

მე ვაკვირდებოდი მოსწავლეების მუშაობის პროცესს, დროდადრო ვეკითხებოდი:

– როგორ შეძელით მოდელის (წილადი ზოლების) გამოყენებით წილადების შედარება?

– როგორ ადასტურებთ თქვენს პასუხს?

– ახსენით თქვენი პასუხი.

ასე ვეხმარებოდი მოსწავლეებს მსჯელობის განვითარებაში და ვაფასებდი მათ პროგრესს.

აქტივობის დასასრულს მოსწავლეებმა იციან წილადი ფილების გამოყენებით წილადების შედარება, იყენებენ ამ მანიპულატივს პასუხების შესამოწმებლად ან ადგენენ სქემებს წილადი რიცხვის ვიზუალური გამოსახვისთვის. მაგალითად, როცა ისინი ამბობენ რომ 1/3 2/6-ის ტოლია, ისინი წილადი ფილების განთავსებით აჩვენებენ მათ ეკვივალენტობას.

ინდივიდუალური სამუშაო ბარათები

აქტივობა 3. წილადები ყოფა-ცხოვრებაში

ხუთ ჯგუფად გაყოფილი მოსწავლეები რამდენიმე წუთს უთმობენ პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიის დაგეგმვას და მისი გადაჭრის დაწყებას. მიმაჩნია, რომ თანამშრომლობითი სწავლა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა წარმატებისთვის. მოსწავლეები სწავლობენ ერთმანეთისგან თავიანთი პასუხების დასაბუთებით და სხვების მსჯელობის კრიტიკით. წარმოგიდგენთ თითოეული ჯგუფის მუშაობისა და პროდუქტის ამსახველ ფოტოს

ადვილი შესამჩნევია, რომ ჯგუფებმა ვიზუალური მოდელების, სქემების, ნახატების, „წილადი ფილებისა“ და გამოთვლების საშუალებით შემოქმედებითად გადაჭრეს პრობლემა და შესანიშნავი პრეზენტაციები გამართეს, სადაც გამოჩნდა, რომ გააზრებული აქვთ წილადის ცნება, შეუძლიათ, იპოვონ რიცხვის წილადი მოდელის დახმარებით, ერთმანეთს ადარებენ წილადებს, ალაგებენ მათ ზრდის ან კლების მიხედვით.

ასე რომ, მკაფიო სასწავლო მიზნებით, სახალისო აქტივობებით, სასწავლო რჩევებით (განმავითარებელი შეფასება, ხარაჩოს მეთოდი, დიფერენცირება და სხვა) დაგეგმილი სასწავლო თემა, სადაც გათვალისწინებულია სწავლების სირთულის დონის შესაბამისობა დაწყებითი კლასის მოსწავლეების შემეცნებით შესაძლებლობებთან (წილადის ცნება, თავის მხრივ, მოითხოვს შესაბამისი ენის გამოყენებას – ტერმინები, სიმბოლოები, სქემები, კანონზომიერება), სწავლებას სასიამოვნო პროცესად აქცევს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის, ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/
3. მათემატიკის გზამკვლევი, მე-5 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში.

https://math.ge/mekhute-klasi/

4. https://www.talesfromoutsidetheclassroom.com/intro-to-fractions/

იცვლება განა რამე ამ წუთისოფელში? განა ყველაფერი ახალი კარგად დავიწყებული ძველი არ არის?! არსებობს კი გრძნობა, რომელიც არასდროს განუცდიათ ან ქმედება, რომელიც არ ჩაუდენიათ? ტკივილი, რომელსაც კათარზისი მოსდევს, ტანჯვას კი – იქნებ უკვდავებაც?.. ტატო გავიხსენოთ, ბარათაშვილი, დარჩენილი ჩვენს ისტორიაში სწორედ ამ სასიყვარულო სახელით, რომლითაც ასე ცოტას გამოარჩევს ხოლმე ერი, და მისი „თავგანწირული სულისკვეთება“:

„ეს ღამეც წავიდა, ვითარცა სიზმარი. კიდევ მომნახა ჩემმა ჩვეულებრივმა მოწყინებამ. ვისაც საგანი აქვს, ჯერ იმისი სიამოვნება რა არის ამ საძაგელს ქვეყანაში, რომ ჩემი რა იყოს, რომელიც, შენც იცი, დიდი ხანია ობოლი ვარ.

არ დაიჯერებ, მაიკო! სიცოცხლე მამძულებია ამდენის მარტოობით. შენ წარმოიდგინე, მაიკო, სიმწარე იმ კაცის მდგომარეობისა, რომელსაც მამაცა ჰყავს, დედაც, დებიც, მრავალნი მონათესავენი და მაინც კიდევ ვერვის მიჰკარებია, მაინც კიდევ ობოლია ამ სავსე და ვრცელს სოფელში!
ვინც მაღალის გრძნობის მექონი მეგონა, იგი ვნახე უგულო; ვისიც სული განვითარებული მეგონა, მას სული არ ჰქონია; ვისიც გონება მრწამდა ზეგარდმო ნიჭად, მას არცა თუ განსჯა ჰქონია; ვისიცა ცრემლნი მეგონებოდენ ცრემლად სიბრალულისა, გამომეტყველად მშვენიერის სულისა, თურმე ყოფილან ნიშანნი ცბიერებისა, წვეთნი საშინელის საწამლავისა!

სად განისვენოს სულმა, სად მიიდრიკოს თავი?

ვიცი, გაიცინებ, ასე გეგონება, დამწვარი ვლაპარაკობ. ჭეშმარიტად, მაიკო, ასე გულცივად ჯერ განსჯა არა მქონია. ასეთი თავისუფალი ფიქრი მაქვს და ასეთი მტკიცე გული, რომ სამოცი წლის მოხუციც ვერ იქნება ჩემისთანა უსყიდელი მსაჯული.

მოიგონე ცოტას ხანს დრონი წარსულნი და მაშინ შემიბრალებ. ყმაწვილობითვე შეჩვეული რაზედმე სული ძნელადღა გარდაიცვლის ჩვეულებას და, ვიდრემდის სრულიად გარდაეჩვევა, მწარეა ტანჯვა და ბრძოლა მისი.

„ძნელი არის მარტოობა სულისა:
მას ელტვიან სიამენი სოფლისა,
მარად ახსოვს მას დაკარგვა სწორისა,
ოხვრა არის შვება უბედურისა!“

შენი ავადმყოფობა შევიტყვე, რა დაგემართა? თუ ფიქრობ, ასეთს რას იფიქრებ, რომ ბოლო არა ჰქონდეს, ასეთს რას მიიღებ, რომ არ დაკარგო? მიჩვენე კაცი, რომ მადლიერი იყოს ამ წუთის სოფლისა.

დაიმარხე მშვენიერება სულისა, უმანკოება გულისა! აი ჭეშმარიტი ბედნიერება, უმაღლესი სიამე, რომელსაც კი კაცი წაიღებს ამ სოფლისაგან. სხვათა ბედნიერებათა სოფლისათა უყურე გულგრილად, ამაყად და გრწამდეს, რომ იგინი შეურჩენელნი არიან!

თუმცა აქიმბაში არა ვარ, მაგრამ ეს წამალი სიზმარშიც მაქვს ნასწავლი და, თუ დამიჯერებ, იმედი მაქვს, რომ გარგოს“.

ქალი – გასაგებია, მას გრძნობებზე აქცენტირება თვით ბუნებისგან აქვს ბოძებული, მაგრამ კაცი რომანტიკოსი ძალიან ცოდოა, რადგან შეიძლება, გადაყლაპოს, შთანთქას რეალობამ. ამიტომ კაცი უნდა იყოს რეალისტი, მაგრამ რომანტიკის დამფასებელი, რასაკვირველია.

ლიტერატურული მიმდინარეობა „რომანტიზმი“ და მსოფლმხედველობრივი, ცხოვრებისეული რომანტიზმი სხვადასხვა რამაა და „შუა უზის დიდი ზღვარი“. ჩვენი რომანტიკოსები ლიტერატურულად იყვნენ წარსულზე მეოცნებენი, მსოფლიო სევდით, მაგრამ რეალიზმის გარეშე ვერანაირად იქცეოდნენ მწერლებად, ვერანაირად დაიმკვიდრებდნენ თავს ქართულ, მარად ხისტ სინამდვილეში. ამიტომ იყო, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილი ქმნიდა „ცისა ფერს“ და თან წერილებს სწერდა ბიძას, გრიგოლ ორბელიანს – სთხოვდა, სამსახური ეშოვა მისთვის, რომ სიღარიბის ჭაობიდან ამოსულიყო, ვალები გაესტუმრებინა, მაღალი პოეზიის საუფლოში ხშირად მოხვედრილიყო. ცალკე წერდა „ბედი ქართლისას“, ცალკე კი რუსულ ცენზურას უხვევდა თვალს ორაზროვანი ლექსით „საფლავი მეფის ირაკლისა“. თავის მხრივ, გრიგოლ ორბელიანი ცალკე 1832 წლის შეთქმულებაში მონაწილეობდა, ცალკე რუსეთის იმპერიის ჩინ-მედლებით იმშვენებდა გულმკერდს. სამწუხარო რეალობაა, როცა ზნეობრივ კომპრომისებს გთხოვს ცხოვრება ადამიანური სახის შესანარჩუნებლად. თუმცა ზღვარი აქაც საჭიროა, რასაკვირველია…

ახლა „ჩამოვალაბორანტებ“ ჩემს მსჯელობას ყოფითამდე, რუტინულამდე, სადაც, ჩემი აზრით, ცოტაოდენი რომანტიზმი მაინც საჭიროა. ქართველმა კაცმა ვაი რომ იცის, რა არის დღეს ოჯახის რჩენა, თუ მისი წინამძღოლობა უნდა, თავმოყვარეობა თუ არ დაუკარგავს და ქალისთვის არ დაუთმია ეს საპატიო, ტრადიციული მისია. თუნდაც სქესთა ურთიერთობა ავიღოთ – აქაც ბალანსია საჭირო. ერთია ყოფითობის „მჭრელი“ მერკანტილიზმი, რომელმაც მთლად ზნეობა არ უნდა დაგათმობინოს, მაგრამ მძიმე რეალობაში ლავირება კაცს უფრო მოეთხოვება, ვიდრე ქალს (სადაც პირიქითაა, აქ ვერ არის ადეკვატურობა თუნდაც ქალურ-კაცური ბუნების გაგება/განხორცილებისა). მაგრამ ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ კაცმა არ იცოდეს, რას ამბობდა გალაკტიონი ამ ლექსში:

შორეული ქალის ეშხი

მოვა… მაგრამ როდის?

სიყვარული სასახლეში

მხოლოდ ერთხელ მოდის!

ასეთია ნაზი ბედი,

ბედი რჩეულ ფერის;

სიცოცხლეში თეთრი გედი

მხოლოდ ერთხელ მღერის!

ყვავილები უხვად არის

დენდის… მეფე მონის.

ქარში ათრობს არემარეს

ოხვრა ტრიანონის.

და ლანდებად თეთრ სარკეზე

ჩნდება სახე მკრთალი

შუაზელი, ესტარგეზი

და თვით დედოფალი.

ზრდილი, ნაზი და მეფური,

ჩემი ძველისძველი

ლექსი არის უნებური

სიზმრით შემმოსველი.

მხოლოდ თეთრი შადრევნებით

მე ვერსალის ბროლი,

მაცდურ თვალის გადევნებით

მტანჯავს მსუბუქ-მქროლი.

დედოფალო! ლურჯა რაში

მიჰქრის საშიშ-ჩქარი

და ბილიკთა ლურჯ ქვიშაში

მიაქვს მძაფრი ქარი!

მიჰქრის დალალგადაყრილი:

დოვინ, დოვენ, დოვლი…

თოვლი, ფიფქი და აპრილი,

ვარდისფერი თოვლი.

…ანდა ისე იყოს კაცი გაუხეშებული შიანაგანად, რომ „გულის თვალი არ უწყლიანდებოდეს“ ამ სიტყვების გახსენებაზე: „ძევახ, სიცოცხლეო ჩემო..“
მოკლედ და კონკრეტულად კი ასე ვიტყოდი – ადამიანს თუ არ შეუძლია რეალურისა და რომანტიკულ-იდეალურის დაბალანსება საკუთარ თავში თუ მის გარეთ, „გასტანჯავს წუთისოფელი“, რეალისტურად დაუცველ იდეალიზმსაც „გასტანჯავს“, გალახავს თუ შელახავს.

…

ყველაფრის დახარისხება შეიძლება, რაც მატერიალურია. ტიპებად, ჯგუფებად, ქვეჯგუფებად, ჟანრებად, კატეგორიებად და ასე შემდეგ.

ყველაფერი დიდია ან პატარა ვიზუალურად, შინაარსობრივად თუ ფაქტობრივად.

მაგრამ არა ადამიანი! როცა ადამიანების „დახარისხება“ იწყება, იქ კვდება ადამიანობაც. კაცობრიობის ისტორიაში ვინც ადამიანების დიფერენციაცია, მათ შორის განსხვავებების პოვნა და ადამიანის ამით შეფასება სცადა (კანის ფერის, წარმომავლობის, სისხლის „მეტაფიზიკისა“ თუ სოციალური კუთხით), – ულიანოვი იყო ეს თუ შიკლგრუბერი, – იქ დადგა კრახი ცივილიზაციისა თუ სააზროვნო კულტურისა.

ადამიანი ადამიანია – ის ავაზაკიც, რომელმაც იესოს გვერდით ჯვარზე გაკრულმა შეიმეცნა უდიდესი ჭეშმარიტება და თავად განკაცებული ღმერთიც, რომელიც სწორედ ამ განსხვავებულობის არარსებობის საჩვენებლად ჩამოვიდა მიწაზე – შეგვახსენა, რომ საკაცობრიო სიყვარულმა არ იცის განსხვავებები; იდეაში ისე უნდა გვიყვარდეს ერთმანეთი, როგორც ღმერთს ვუყვარვართ: იუდაც და ურწმუნო თომაც, ლაზარეც, საბრალო მეზვერეც, ძე შეცდომილიც და პავლედ გარდასახული სავლეც.

„დიდი და პატარა“ ადამიანები არ არსებობენ – ყველა დიდია, როგორც ღვთის ქმნილება და ყველა პატარა, როცა საკუთარი ცოდვილი ბუნების ძლევაზე მიდგება საქმე. ანუ „მიწაცაა“ ყოველი ჩვენგანი და „ზეცაც“.
ნიცშეს ყველაზე დიდი შეცდომა ზეკაცობის თეორია იყო, რომლითაც ღვთის დაკნინება, დაძლევა სცადა – რით სრულდება ხოლმე ასეთი ხდები, ვიცით, და დასრულდა კიდეც.

დიდი ადამიანობა რა არის?
ღმერთთან მსგავსება – მაღალი სულიერება, სწორი ღირებულების ერთგულება, თავმდაბლობა, უბრალოება, ღვაწლი, მსხვერპლი, თავგანწირვა იდეის, ქვეყნისა თუ კაცისთვის!
ხშირად სულის ასეთი დიდებულება არც აღიარებს თავს განსაკუთრებულად.
„დიდ კაცთან პატარა კაცსაო“ ადამიანმა ამოთქვა სწორედ გამრუდებულ თვალთახედვაზე, შეზღუდულ თვალსაწიერზე, მიწისკენ, ტალახისკენ სწრაფვაზე, პატივმოყვარეობაზე, ამპარტავნებასა და ყოველივე სატანურ-მეფისტოფელურზე.
საკუთარი თავის – ვნებების, განდიდების მანიის, საკუთარი მნიშვნელოვნების „გაბერილი“ შეგრძნების – დაძლევას გისურვებთ, ადამიანებო, რომ საკუთარ შინაგან სამყაროში ღმერთი გამუდმებით არ ვაცვათ ჯვარს. ეს „ომიც“ საშიშია და ზოგჯერ – მისგან მოგვრილი „მშვიდობაც“.

…

სიწმინდეებს რაც შეეხება.

ჩვენ ვართ კავკასიელები და, ამასთან, ქართველები, ანუ ჩვენ გვაქვს არა აზიური, არამედ ევროპული ბუნება. ევროპა ნიშნავს შინაგან და გარეგან კულტურას, განათლებას, ცივილიზაციას, რომლის სათავეებთანაც ვდგავართ როგორც ერი. ეს მათთვის, ვისაც ევროპა მსოფლიოსთვის იდეოლოგიურად თავს მოხვეული, გლობალურად ზნეობრიობის დაკნინებისკენ მიმართული ტენდენცია ჰგონია.
ანუ ევროპელობა ნიშნავს სააზროვნო, სოციალურ, ყოფით კულტურას, წესრიგს.

კავკასიელობა ნიშნავს ტრადიციების ერთგულებას, კონსერვატიულობას, პატიოსნებისა და ზნეობის გაფეტიშებას.
ქართველობა ყოველივე ამას დამატებული სიწმინდეების დომინირებაა. უამისოდ ერთ წუთს არ უცხოვრია ჩვენს ერს და საზოგადოებრივი ფორმაციების პროგრესის გზით ამ სააზროვნო მოდელმა ქრისტიანული ფორმა მიიღო, რომელზე მაღლა ასული ცნობიერებაც არ იცის კაცობრიობამ.

ქართველი კაცი, რაც უნდა დაბეჩავდეს და დაკნინდეს, სიწმინდეს არასდროს შეურაცხყოფს, თუ ის ჯანმრთელია მენტალურად ანუ ტრადიციული ფასეულობების პატივისმცემელია. ლეჩაქს არ დაიხურავს ჩვენი კაცი, არათუ ლიფით ან ტანგით გაივლის… და არც გაატარებს არავის ასეთს გვერდით, სანამ პირში სული უდგას. ეს ურყევი მოცემულობაა და ვინც ამას ვერ გაიგებს, მან არც საქართველო იცის. მაშასადამე, ჩვენ არ გვემუქრება გარედან გამრუდებული „კონცეფციის“ თავს მოხვევა, რადგან ამ მხრივ არ ვმერყეობთ.

ოჯახი ანუ კერია კი ჩვენთვის სამყაროს მოდელია, სახელმწიფოსიც, არსებობის უცვლელი ფორმაც, ანუ ფრანგებივით თავისუფლები ნაკლებად ვიქნებით ამ მხრივ და ყოველთვის ვაღიარებთ ამ პირობითობას, რომელსაც ეყრდნობა ჩვენი ეროვნულობაც – დემოგრაფიული მომენტი თუნდაც, ან იმ წიაღის პატივისცემა, რომელშიც ეს ეროვნული ითესება და ღვივდება; მერე სკოლაა, მერე საზოგადოება და ა.შ.

სიწმინდეებით დავიწყე და ამითვე დავამთავრებ – ეს არის ის საყრდენი, რამაც გადაგვარჩინა. ჩვენ მაღალი სააზროვნო კატეგორიების მაღიარებელი და მათი მოწიწებით პატივისმცემელი ერი ვართ. თუ ასე აღარ ვიაზროვნებთ, აღარც ვიქნებით, როგორც ერი. უფრო მარტივად ვიტყვი – ჩვენთვის ზნეობრიობა სახელმწიფოებრივ დონეზეა აყვანილი, ხოლო ის, რაც ზნეობრივია, არასდროს არის წარსული – მარადი აწმყოა, შესაბამისად, მომავალიც. ისევ ჩემს საყვარელ ვაჟა-ფშაველას ვახსენებ – სანამ იცოცხლებს ვაჟა და მისი ღირებულებები, იქნება საქართველოც.

აი, რას უნდა გავუფრთხილედეთ! აი, რა არ უნდა გავაყალბოთ! ეს არის დამღუპველი და არა თვალებშეღებილი კაცები თუ საწყალი, ქალობადაკარგული, გაკაცებული ქალები. მიმიხვდით ალბათ, სად არის საჭირო სიმტკიცე – ეროვნულობა და სწორი ღირებულებები, ორიენტირები, რომელთა შორის არის თ ა ვ ი ს უ ფ ლ ე ბ ა ც! ეს უკანასკნელი უძვირფასესი განძია ქართველისთვის და მისი დაკარგვა სქესობრივი ორიენტაციის შეცვლაზე მძიმე ტრაგედიაა.
ნურც ბომონთა (ფულისა თუ პიროვნებების) მონები ვიქნებით, ნურც მავნე შიშებისა, რომ ერთი მხარის უარყოფა ნიშნავს, მეორეს „ბაბაიას“ ვეძახდეთ და სანუკვარ თავისუფლებას ვუძღვნიდეთ ხონჩით. „ბაბაია-გველეშაპს“ რაც უნდა მიართვა ნარჩევი ქალ-ვაჟები, დროებით გადარჩები, ბოლოს მაინც მის სისხლით გაუმაძღარ სტომაქში ამოყოფ თავს. ქვეყნის ჩუქების უფლება კი არავის აქვს – ის ღვთაებრივ ანუ ისევ სიწმინდეების სიბრტყეზე განსახილველი არსია, ყველასიცაა და კონკრეტულად არავისი საკუთრებაც.

ზემოთქმულის გაფრთხლება ნიშნავს, „ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდნოდეს“ და არა მსოფლიოსგან განცალკევებას. ღმერთს ვაბარივართ კარგა ხანია ქართველები და ვებარებოდეთ!

ეს არის ჩემი სათქმელი დღეს.

შეარჩიო მოსწავლეებზე მორგებული, საინტერესო და შესრულებადი პროექტი, არც ისე ადვილი საქმეა, თუმცა არც შეუძლებელი. საზოგადოდ, მასწავლებლებს ხომ ყველაფერი შეგვიძლია და  ვაკეთებთ კიდეც ჩვენი მოსწავლეებისთვის. ვიგონებთ, ვაკავშირებთ, ვაერთიანებთ და ვქმნით ისეთ აქტივობებს, დავალებებსა თუ პროექტებს, რომელიც მოსწავლეთა საჭიროებებს მიესადაგება.

ერთ დღეს მეგობრის წერილი მივიღე. ჩემი მეგობარი ელენე სოზიაშვილი გარდაბნის მუნიციპალიტეტის სოფელ ყარაჯალის საჯარო სკოლის მასწავლებელია და ქართულს როგორც მეორე ენას ასწავლის აზერბაიჯანელ ბავშვებს. ერთობლივი პროექტის განხორციელება გადავწყვიტეთ. ფიქრისა და მსჯელობის შემდეგ ასეთი რამ მოვიფიქრეთ: ჩვენს მოსწავლეებს აზერბაიჯანული და ქართული ზღაპრები გაეცნოთ ერთმანეთისთვის. დავიწყეთ მუშაობა და დისტანციურად მოვახდინეთ ჩვენი კლასების ინტეგრაცია.

პროექტის მიზანი: აზერბაიჯანული და ქართული ზღაპრების გაცნობა ჩვენს კლასებში

პროექტის ეტაპები:

1. მოსწავლეების გაცნობა. საწყის ეტაპზე მოსწავლეებს ერთმანეთი გავაცანით. ამისთვის ჩავწერეთ ვიდეო, სადაც მოსწავლეები საუბრობენ საკუთარ თავზე, ამბობენ თავიანთ ვინაობას, ჰყვებიან, რა მოსწონთ, რა უყვართ. ამით გამოიკვეთა საერთო ინტერესები. მე და ელენემ ვიდეოები ერთმანეთს გავუცვალეთ და საკლასო ოთახში მოსწავლეებს ვაყურებინეთ. ამის შემდეგ ვიდეოზარით დავუკავშირდით ერთმანეთს და მოსწავლეებს ურთიერთობის დამყარებაში დავეხმარეთ.
2. მშობლის ჩართულობა. ვინაიდან კლასში მეც მყავდა აზერბაიჯანელი მოსწავლე, გადავწყვიტე, პროექტში მისი მშობელიც ჩამერთო. ვთხოვე, ჩვენთვის ესწავლებინა მისალმება და რამდენიმე წინადადება აზერბაიჯანულ ენაზე. ვიდეოზარის დროს ჩვენ აზერბაიჯანულად მივესალმეთ მეგობარი სკოლის მოსწავლეებს, ისინი კი ქართულად მოგვესალმნენ. ამით ერთმანეთის მიმართ პატივისცემა გამოვხატეთ.

1. ზღაპრების წაკითხვა. ჩემმა მოსწავლეებმა, თბილისის 126-ე საჯარო სკოლის პირველკლასელებმა, ქართული ხალხური ზღაპარი „ლომი და კურდღელი“ წაიკითხეს, ხოლო გარდაბნის მუნიციპალიტეტის სოფელ ყარაჯალის საჯარო სკოლის მეოთხეკლასელებმა – აზერბაიჯანული ზღაპარი „ფადიშაჰი და ვეზირი“.
2. ზღაპრების დამუშავება. ამის შემდეგ ზღაპრები კლასში განვიხილეთ. განვმარტე უცხო სიტყვები. დედააზრის უკეთ გასაგებად დავსვი რამდენიმე კითხვა:

• ვინ არიან ზღაპრის პერსონაჟები?
• რა თვისებები აქვთ პერსონაჟებს? წაგვიკითხეთ ტექსტის შესაბამისი ადგილები.
• დაგვისახელეთ ზღაპრის დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული.
• შეცვლიდით თუ არა დასასრულს? როგორ?

5. ილუსტრაციების შექმნა. მოსწავლეებმა დახატეს წაკითხული ზღაპრების პერსონაჟები.

5. ზღაპრების გაცვლა. მე და ელენემ ერთმანეთს გავუცვალეთ ზღაპრები, რომლებიც მოსწავლეებს წავუკითხეთ.
6. ილუსტრაციების შექმნა (2). ზღაპრები დავყავით მონაკვეთებად: დასაწყისად, შუა ნაწილად და დასასრულად, – რომელთა მიხედვითაც მოსწავლეებმა ჯგუფურად შექმნეს ილუსტრაცია და პრეზენტაციის დროს იმსჯელეს, რომელი მონაკვეთის შინაარსს გადმოსცემდა ნახატი.
7. შეფასება. პროექტის დასასრულს კვლავ დავუკავშირდით ერთმანეთს ვიდეოზარით. მოსწავლეებმა ერთმანეთს შთაბეჭდილებები გაუზიარეს, წარუდგინეს პრეზენტაცია შექმნილი ილუსტრაციებს გამოყენებით და ჩვენი დახმარებით ისაუბრეს.

საქართველოს სხვადასხვა კუთხის სკოლებისა და მოსწავლეების ერთმანეთთან დაკავშირება, ერთმანეთის კულტურის გაცნობა და გაზიარება ძალიან მნიშვნელოვანია. ვფიქრობ, ორივე სკოლის მოსწავლეებმა საინტერესო გამოცდილება მიიღეს. ასეთი პროექტები ტოლერანტობის ხელშემწყობი ძლიერი ფაქტორია.

თვალის ჩინი სამი წლის ასაკში დაკარგა. 17 წლის კი მთელს ავსტრიასა და მის გარეთ,  უკვე ცნობილი იყო როგორც პიანისტი, კომპოზიტორი და მომღერალი.  ეს მარია-ტერეზა პარადისი გახლდათ, რომლის განკურნება არა ერთმა ექიმმა სცადა. ვერ განკურნეს. თუმცა, ერთხელ ერთი გამონათება მაინც ჰქონდა, რამაც მცირედი იმედი მისცა მას და მის ოჯახს.

1777 წელს, როდესაც ახალგაზრდა მუსიკოსი 18 წლის შესრულდა, მის განკურნებას ერთი ახალგაზრდა ექიმი შეეცადა. მისი კარიერა და პოპულარობა მხოლოდ იწყებოდა და ამტკიცებდა, რომ ცოცხალ ორგანიზმებში მიედინება უხილავი მაგნიტური ტალღები. ამ ტალღების მართვით, ადამიანი შეიძლება ყველა დაავადებისგან განკურნო, რადგან დაავადებები არის ცხოველური მაგნეტიზმის ფლუიდების თავისუფალი დინების მიმართულების დარღვევა. თუ მაგნეტიზმის მიმართულება იცი, შეგიძლია ეს გზაკვალარეული ფლუიდები ნორმალურ კალაპოტში ჩააგდო და მორჩა, ავადმყოფი მორჩენილია. ჰო, ამას გამოცდილი ექიმი ხელის გადასმითაც გააკეთებს. ამ ექიმს ფრანც ანტონ მესმერი ერქვა.

ახალგაზრდა მუსიკოსს მხედველობა ვერ აღუდგა. თუმცა, მკურნალობის სეანსის დროს, ამბობდა, ვხედავო.  როგორც კი ექიმი მის სახლს ტოვებდა, უცებ მოსული მხედველობაც ტოვებდა მარიას. ბოლო-ბოლო მესმერი შარში გაეხვა და სასწრაფოდ ვენიდან პარიზისკენ აიღო გეზი. აქ  დედოფალი მარია-ანტუანეტა ელოდა.

მესმერი 1734 წელს დაიბადა. მეტყევის შვილი იყო. სკოლის შემდეგ ჯერ იურისპრუდენციას სწავლობდა, შემდეგ კი სამედიცინო ფაკულტეტზე ჩააბარა. 1766 წელს სადოქტორო დისერტაცია გამოაქვეყნა ლათინური სათაურით: „Deplanetarum influxu Humanum“ (პლანეტების გავლენა ადამიანის ორგანიზმზე). სხვათა შორის, ეს ჩვენი მესმერი მსგავსი აბსურდების წერასთან ერთად მოცარტსაც ემეგობრებოდა და თავისი სახლის ბაღში კლასიკური მუსიკის სალონურ კონცერტებსაც მართავდა.

და აი, სწორედ მესმერმა ჩამოაყალიბა „ცხოველური მაგნეტიზმის“ თეორია. თეორიის მთავარი არსი  ადამიანის ორგანიზმში ბუნების მსგავსად, არის ტალღების მიქცევა და მოქცევა და ამის მართვა -დამაგნიტებაა შესაძლებელი. სხვათა შორის, მაგნიტებს პარაცელსუსიც იყენებდა. ჰოდა, მე-17-ე საუკუნეში სწამდათ, რომ მაგნიტს შეუძლია სხვადასხვა ელემენტების მიზიდვა და სწორად განთავსება ორგანიზმში. მიადეთ მაგნიტი ადამიანს და რკინას სწორად გადაანაწილებს, შესაბამისად, განიკურნება ანემიისგან…

მესმერი უფრო შორს წავიდა, რკინას ფქვავდა, მერე წყალში ხსნიდა, პაციენტს ასმევდა და მაგნიტს ადებდა. ასეთი სეანსის დროს, ერთ-ერთმა ქალბატონმა ნამდვილი ცირკი-ისტერიკა მოაწყო. ყვიროდა, რომ გრძნობდა, რკინის მოძრაობას სხეულში. როდესაც ცოტა დაწყნარდა, გამოაცხადა, ყველაფრისგან განვიკურნე და ლომივით ჯანზე ვარო.

მოგვიანებით კი, მესმერმა მაგნიტთან და რკინის ფხვნილთან თამაში შეწყვიტა და გამოაცხადა, რომ თავად მის ხელებში იყო „მაგნეტიზმი“. ამიტომ, როგორც კი ხელებს მორიგი პაციენტისკენ მიმართავდა, ყველა ირწმუნებოდა, სხეულში მოძრავ ტალღებს ვგრძნობთო.  სწორედ ეს ტალღები კურნავდა მათ. არა, ყველაფერი ვერ იკურნებოდა, მაგრამ ტკივილი და დეპრესია ქრებოდა.

მალე მესმერი ისეთი მოთხოვნადი გახდა, პაციენტების ნაკადს ვეღარ აუდიოდა და სპეციალური აბაზანა გამოიგონა. თავად აბაზანაში მის მიერ დამაგნიტებულ წყალში ჩამაგრებული იყო რკინის მოხრილი მილები. გარშემო ისხდნენ პაციენტები, რომლებიც რკინის მილებს მტკივან ადგილას იდებდნენ, ექიმი კი მათ გარშემო დადიოდა და უფრო მეტად „ამაგნიტებდა“.

უნდა აღინიშნოს, რომ მაგნიტით და მაგნეტიზმით მესმერამდეც იყვნენ დაინტერესებულნი. უ. ჰილბერტი (1544-1603, დედოფალ ელიზაბეტ I -ის ექიმი) „მაგნეტიზმის მამად“ წოდებული, დედამიწას დიდ მაგნიტს უწოდებდა. ქარვას, ალმასს, ოპალს კი-„ელექტრობის მინერალებს“. თავად მოვლენის გამომწვევ მიზეზს კი ელექტრობა უწოდა.

ო. ჰერიკემ (1602-1682) პირველმა შექმნა ელექტრო-მაგნიტური მანქანა-მოძრავი გოგირდის ბურთი, რომელზეც ხელის ხახუნის შედეგად ხდებოდა მისი დაელექტროება-დამაგნიტება, რაც სუსტ ნათებას იწვევდა. ნათება ღამით უფრო შესამჩნევი იყო.

მესმერი ამ ნაშრომებით დაინტერესდა და „მაგნეტიზმის“ მეცნიერების რანგში აყვანა მოახერხა, რითაც ბუნებრივია სხვა პარიზელი ექიმების შური და რისხვა დაიმსახურა. თუმცა, მიმდევარ-მოწაფეებიც გაუჩნდა. სკოლაც გახსნა, სადაც სხვა ექიმებს მათივე „მაგნეტიზმის“ გაღვიძება-გამოყენებას ასწავლიდა.

ერთ დღესაც, საფრანგეთის მაშინდელმა მეფემ ლუდოვიკო XVI-მ და დედოფალ მარია-ანტუანეტას მეუღლემ, მესმერს აკრედიტაციის გავლა შესთავაზა.

მოკლედ, შეუთვალა, შეგამოწმებთო. თუ სამეფო კარის კომისია დარწმუნდება, რომ ყველა სამედიცინო კრიტერიუმს აკმაყოფილებთ, მაღალ სტიპენდიას დაგინიშნავთო.

მესმერი კატეგორიული წინააღმდეგი წავიდა. არ ჩათვალა შემოწმება საჭიროდ და განაცხადა, რომ „მაგნეტიზმის“ სიკეთეს არც შემოწმება სჭირდებოდა და  არც კომისიის წინაშე დაცვა, რადგან პაციენტების განკურნების ფაქტები სახეზე იყო. შედეგად, მესმერი მართლაც არასდროს შეუმოწმებიათ. თუმცა, შეამოწმეს მისი მოწაფე-შარლ ნიკოლა დესლონი. ეს უკანასკნელი თავიდან მესმერის დიდი მაქებარი გახლდათ, რამდენიმე წელში კი დამოუკიდებელი პრაქტიკა მოინდომა და ცალკე მოიწყო კაბინეტი. სწორედ მან შეიტანა განაცხადი აკრედიტაციის მიღებაზე.  1784 წელს, მეფე ლუდოვიკო XVI-მ შექმნა სპეციალური კომისია „მესმერიზმის “ მიმართულების შესამოწმებლად. სინამდვილეში, ორი კომისია შეიქმნა. ერთი ე.წ. „ფრანკლინის“ ჯგუფი, რომელიც მეცნიერებისგან შედგებოდა, მეორე ჯგუფში კი მხოლოდ ექიმები იყვნენ.

ფრანგ მხატვარს და მწერალს ანრი ტესტელინის ტილოც კი აქვს მიძღვნილი ამ ფაქტისადმი. როგორ წარუდგინეს მეფეს შექმნილი კომისია.

ამ კომისიაში „ქიმიის მამად“ წოდებული ანტუან ლორან ლავუაზიეც გახლდათ. სწორედ მათ შექმნეს დოკუმენტი, სადაც უარყვეს „მაგნეტიზმის“, იგივე „მესმერიზმის“ კავშირი ჭეშმარიტ მეცნიერებასთან და საფუძველი ჩაუყარეს მიუკერძოებელ და პატიოსან კვლევებს მეცნიერებაში. უნდა ითქვას, რომ ჯგუფს ფრანკლინი ხელმძღვანელოდა, თუმცა იმ დროისთვის ის 78 წლის იყო და თავს არც თუ  ისე კარგად გრძნობდა.  ძირითად საქმეს სწორედ ლავუაზიე აკეთებდა.

საბოლოო დასკვნა ასეთი იყო, „მესმერიზმს“, იგივე „მაგნეტიზმს“ არავითარი საერთო არ აქვს ჭეშმარიტ მეცნიერებასთან და თუ ადამიანები მართლაც ჯანმრთელდებიან, ეს მხოლოდ შთაგონების წყალობით ხდება. ასე ჩაისახა ე.წ. „პლაცებოს ეფექტი“, როდესაც განწყობა ქმნის გამოჯანმრთელებისკენ მიმართულ ქმედებას.  დასკვნა რამდენიმე ენაზე ითარგმნა და გავრცელდა. შედეგად, როგორც დესლონის კლინიკამ განიცადა კრახი, ასევე თავად მესმერს შემოეცალა პაციენტები. თუმცა, ფიქრობთ ხალხმა დაიჯერა? პირიქით, მე-19-ე საუკუნეში „მესმერიზმი“ ამერიკაში განსაკუთრებულად პოპულარული გახდა. ამის დასტურად, თუნდაც ედგარ ალან პოს „Mesmeric Relevation” გამოდგება.

ადამიანები კი დღესაც მუხტავენ წყალს და ატარებენ სპეციალურ დამაგნიტებულ სამაჯურებს წნევისგან თავის დასაღწევად.

მე კიდევ გეტყვით, გამოიყენეთ  „პლაცებოს ეფექტი“, დაიჯერეთ ბედნიერება,  ჯანმრთელობა და …

იყავით!

ჯერ კიდევ „ ჯაჰილიის“ , როგორც მუსლიმები უწოდებენ უმეცრების ხანაში, სანამ მოციქული გამოჩნდებოდა, ბედუინები  მღეროდნენ და გამოთქვამდნენ ლექსებს, სიმამაცეზე, კეთილშობილებასა და სტუმართმოყვარეობაზე. ეს სამივე თვისება აუცილებელი იყო უდაბნოს მკაცრ ყოფაში გასაძლებად.  არაბული პოეზიის ჩაწერა მისი წარმოშობიდან საკმაოდ გვიან,  ჰიჯრის I-II საუკუნეებში, ქრისტიანული წელთაღრიცხვით კი VII-VIII საუკუნეებში დაიწყეს. მანამდე ეს პოეზია ზეპირად გადაეცემოდა ბედუინთა თაობებს.

ისლამამდელი არაბული პოეზია ორ ლიტერატურულ ფორმას ცნობდა: ყასიდას და კიტ-ას. კიტა მცირე ლექსია და მარტივი კომპოზიციით და ახასიათებს ერთი თემა. კიტას ფორმით იქმნებოდა არაბული პოეზიის უძველესი ნიმუშები: გლოვაზე „ მარსია“ და საძულველი მტრების გაკილვაზე „ ჰიჯა“.

ყასიდაც ისეთივე სალექსო ფორმა იყო როგორიც კიტა, ოღონდ ბევრად უფრო ვრცელი.ის ზოგჯერ 100 ბეითისგანაც შედგებოდა. „ ბეითი „ არაბული ლექსის სტრიქონია, რომელიც ორი ნაწილისგან შედგება,  თან, რაც ყველაზე მთავარია, ყასიდა კიტასგან თემების სიმრავლით განსხვავდება. კიტა  მოიცავდა ერთ თემას, ყასიდა მოიცავდა ერთ დასრულებულ ლექსში სხვადასხვა განსხვავებულ თემებს: „ ნასიბს“ -სატრფოს გახსენებას; „ მადიჰს“-ოდას; „ ვასფის“-ბუნებისა და ცხოველის აღწერას; „ მუფახარას“-საკუთარი ტომის განდიდებას; „ ხამრიას“ – ლხინს; „ ტარდს’’-ნადირობის აღწერას. აგრეთვე, ბრძნულ შეგონებებს, სენტენციებს, აფორიზმებს. იმ პერიოდში  შექმნილ პოეზიას ჰქონდა ერთი თავისებურება, არაბი პოეტები აღწერდნენ საგნის თვისებებს და არაფრით არ ახსენებდნენ საგანს. ასეთი ლექსი თითქოს რაღაცით რებუსს ანდა ლექს-გამოცანას ჰგავდა.

ისლამამდელი არაბული პოეზია იგივე „ მუალაკები“,  ერთგვარი ანთოლოგია შეუდგენიათ ქრისტიანული წელთაღრიცხვით VII საუკუნეში. ჩვენამდე მოღწეულ ანთოლოგიაში შესულია შვიდი გამოჩენილი პოეტის თითო-თითო ყასიდა. ეს პოეტები არიან:  იმრუ ლ-კაისი;  ტარაფა; ზუჰაირი;  ანთარა; ამრ იბნ ქულსუმი ;  ჰარის იბნ ჰილიზა და  ლაბიდი .

რაც შეეხება თვითონ „მუალაკას“  მნიშვნელობას, მასზე სხვადასხვა აზრი არსებობს. მუალაკას ( რომლის ერთ-ერთი მნიშვნელობაა – ჩამოკიდებული ) უწოდებდნენ მექის მახლობლად, უქაზის ბაზრობაზე გამართულ პოეტთა პაექრობაში გამარჯვებულ ყასიდას, რომელსაც ძვირფას ქსოვილზე წერდნენ და ქააბის კედელზე კიდებდნენ. ეს მოსაზრება მოგვიანებით ბევრმა მეცნიერმა უარყო. არაბული ენის დიალექტით მუალაკა  ყელსაბამის, მეორე დიალექტით კი  წყობილი მარგალიტის , ანუ ლექსის სინონიმია. ანდა ეს არის ძვირფასი რაღაც, რომელიც მაღლა უნდა დააყენო, ფართოდ გამოაჩინო.

იმრუ ლ-კაისი ( 500-540 წწ) – მისი სატრფიალო და პეიზაჟური ლირიკა სიყვარულითა და სიცოცხლის წყურვილით არის გაჯერებული. მისი ენის უბრალოება და გამომსახველობა ისლამამდელ პოეტთა სორის პირველ ადგილას აყენებს. ბევრი მკვლევარი მას კასიდის შექმნასაც მიაწერს.

ტარაფა – მისი სრული სახელია ტარაფა იბნ ალ-აბადი. მასზე მხოლოდ ის ვიცით, რომ მოღვაწეობდა მეექვსე საუკუნეში. იცნობენ ალ-იშრინის ( ძე ოცისა)  მეტსახელით. გადმოცემის თანახმად მეფის დისთვის მიძღვნილი ექსპრომტის გამო, ცოცხლად დაუმარხავთ.

ანთარა იბნ შადადის ( 525-615 წწ.) – გადმოცემის თანახმად ანთარა სახელოვანი მეომრის და შავკანიანი ეთიოპიელი მონის შვილი ყოფილა. ისლამამდელ არაბებში მონისგან შეძენილი შვილი, მონად ითვლებოდა. ის უიმედოდ ყოფილა შეყვარებული ვინმე ქალ აბლაზე.

მისი კასიდებისთვის დამახასიათებელია ფაქიზი ლირიზმი, რომელიც ერწყმის გმირულ მოტივებს.  მისი ლექსები ომაიანთა დინასტიის დროს საბრძოლო სიმღერებად იქცა.

იბნ აბუ სულმა ზუჰაირს( 530-627წწ) –   ის თურმე დიდ ხანს მუშაობდა ს ყველა ნაწარმოებზე. მაგალითად, ერთ  კასიდაზე მას მთელი წელი უმუშავია. ამის გამო ის კასიდა ლიტერატურაში ცნობილია ერთწლიანი კასიდით.

აბუ აკილ ლაბიდ იბნ რაბია ( 560-661წწ) – ისლამამდელი  ეპოქის უკანასკნელი ბედუინი პოეტია, მუალაკთა კრებულის ყველაზე გვიანდელი ავტორი. ის მოესწრო ისლამის დამკვიდრება და აღიარა კიდეც. თუმცა მისი შემოქმედება მთლიანად ისლამამდელ ხანას ეკუთვნის.

მეშვიდე საუკუნის შუა ხანებში დაიწყო მძლავრი კულტურული ამაღლება აბასიანთა სახალიფოში. ეს პერიოდი არაბული ლიტერატურის ოქროს ხანაა. ირანელმა იბნ ალ-მუკაფამ ფალაურიდან არაბულზე თარგმნა „ ქილილა და დამანა“, რითაც საფუძველი ჩაუყარა პროზას არაბულ ენაზე.

ისლამის გამოჩენამ მნიშვნელოვანი კვალი დაამჩნია არაბულ პოეზიას. ახლა პოეტების უმეტესობა ხოტბას მუჰამედს, უზენაესი ღმერთის მოციქულს უძღვნიდნენ. ომაიანთა ხანაში შეიქმნა კიდევ ერთი ახალი „ პოლიტიკური ჟანრი“, რომელიც ხელისუფალთა განდიდებას ემსახურებოდა. აგრეთვე, იყო სატრფიალო ლირიკაც, რომლის უდიდესი წარმომადგენლები არიან  უმარ იბნ აბუ რაბია-  არაბთა შორის “უდიდესი სიყვარულის მომღერალი“ და მაჯნუნად წოდებული  კაის იბნ მულავაჰი.

განსაკუთრებით საინტერესოა  მამუნ იბნ კაისი ( 570-625 წწ ), ის ცნობილია   ალ აშას მეტსახელით, რაც ბეცს ნიშნავს. ბრმა პოეტს, გადმოცემის თანახმად, თავის გასატანად სახოტბო პოეზიის წერა უწევდა.

იდეალები ისლამის შემდეგაც, რა თქმა უნდა დარჩა, თუმცა ახლა ამოსავალი წერტილი ყურანი და მისი სწავლება გახდა.  ყურანი კი არა მარტო არაბული, არამედ მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი პოეტური წიგნია. ეს წმინდა წიგნი მუჰამედის მექასა და მედინაში წარმოთქმული ქადაგებების კრებულია. ის ისეთივე ძვირფასი წიგნია მუსლიმებისთვის, როგორც „თალმუდი“ იუდეველებისთვის და „ ბიბლია“ ქრისტიანებისთვის. ყურანი შეიცავს ლოცვებს., შელოცვებს, წინასწარმეტყველებებს ქვეყნიერების აღსასრულის შესახებ, იუდაისტური და ქრისტიანული მითოლოგიის სიუჟეტებს, არაბულ ფოლკლორს. ყურანის პირველი ჩაწერილი ტექსტი მუჰამედის სიკვდილის შემდგომი პერიოდისაა.

„ ყურანი“ მსოფლიოს მრავალ ენაზეა თარგმნილი,მაგრამ ვერც ერთი, თვით ყველაზე უნაკლო თარგმანიც კი, ვერ გადმოსცემს სრულად იმ უფაქიზეს ლირიზმს, ექსტაზსა და აღტყინებას, ღვთაებრივ სიმშვიდეს, რასაც მუსლიმს ამ წიგნის არაბულ ენაზე წაკითხვა განაცდევინებს. ამიტომაც ყველა მუსლიმს ევალება არაბული ენა ისწავლოს.

შეუძლებელია ისაუბრო არაბულ ლიტერატურაზე და არ ახსენო „ ათას ერთი ღამე“, ამ ულამაზეს ზღაპარს დიდი კავშირი აქვს უძველეს ინდურ კულტურასთან და მისი გავლენა აქვს შუა საუკუნეების ევროპულ მხატვრულ ნიმუშებსაც, თუნდაც იტალიელი მწერლის ჯოვანი ბო კაჩოს “დეკამერონს”.

„ ათას ერთი ღამე“  ერთ სიუჟეტში გაერთიანებული მრავალფეროვანი მოთხრობების კრებულია. ზღაპარი იწყება მეფე შაჰრიარის ამბით, რომელსაც პირველმა ცოლმა უღალატა, ხოლო ამით განრისხებულმა მეფემ, ქალებზე შურისძიება გადაწყვიტა. ის ყოველდღე ირთავდა ცოლს, მეორე დღეს კი კლავდა. ერთხელ, ვეზირის ქალიშვილის, შაჰრაზადის დროც დადგა. ჭკვიანმა შაჰრაზადმა დაიფიცა, რომ საშინელი ხვედრისგან იხსნიდა ქალებს. ქორწინების შემდეგ, ღამით, მან ზღაპრის მოყოლა დაიწყო და როცა გათენდა, მოყოლა შეწყვიტა. მეფეს ისე მოუნდა ზღაპრის გაგრძელების მოსმენა,  რომ შაჰრაზადი სიკვდილით არ დასაჯა  იმ დღეს. შაჰრაზადი კი ყოველღამე უყვებოდა მეფეს ზღაპრებს და ყველაზე საინტერესო ადგილას წყვეტდა მათ, რომ შემდეგ ღამესაც გაეგრძელებინა. მეფეს კი, ამასობაში, თავისი ცოლი შეუყვარდება და აღარ მოკლავს მას.

ჩვენი ტექსტის სათაურის შუა ნაწილი ხორხე ლუის ბორხესის 1939 წელს შექმნილი, ერთი ძალიან საყურადღებო ფიქციიდანაა და მას ჰქვია[1] „პიერ მენარი, „დონ კიხოტის“ ავტორი“.  ამბავი ასეთია:  ბორხესის მიერ გამოგონილ-რეალური მწერლის, პიერ მენარის ნაშრომთა ჩამონათვალში, თითქოსდა იძებნება 1917 წელს დაწერილი, მრავალთაგან ერთ-ერთი ტექსტი „Les problemes d,un probleme”, რომელშიც ქრონოლოგიურადაა წარმოდგენილი აქილევსისა და კუს საქვეყნოდ ცნობილი პარადოქსის ამოხსნის შესაძლო ვარიანტები, თან ახლავს ლაიბნიცის რჩევა, კუ, ბატონო, ნუ შეგაშინებთო[2]  (თუმცა ქართულად, შესაძლოა, უფრო უპრიანი იყოს ამგვარად თარგმნა: კუ, ბატონო, კინუ შეგაშინებთო).

თუკი მენარი ფიქციაა,  აქილევსის და კუს შესახებ გამოთქმა  ნამდვილად არსებობს და იგი ძველბერძენი ფილოსოფოსის, ზენონ ელეელის[3] (ძვ. წ. მე-5 ს.), ერთ-ერთი აპორიაა (ბერძნ. Άπορία). მეც მკითხველს აღარ შევახსენებ, რომ აპორია ანტიკურ ფილოსოფიაში რაიმე პრობლემის გადაჭრისას დაუძლეველ, ლოგიკურ წინააღმდეგობას ნიშნავს, არც ზემონახსენები აპორიის აზრს, რომ ფეხმარდი აქილევსი ვერასდროს დაეწევა აუჩქარებელ კუს, თუკი მოძრაობის დასაწყისში კუ აქილევსზე წინაა;  მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ ამ პარადოქსის ერთ-ერთი შესაძლო ახსნაა მცდარი წარმოდგენა დროისა და მანძილის უსასრულო დაყოფის შესახებ.

აი, თურმე რატომ ახსენებს იმ აპორეას ხორხე ბორხესი, რომლის ხსენებულ ფიქციას ლიტერატურის კრიტიკოსები შედევრს უწოდებენ[4],  – პიერ მენარი თითქოს რეალური მწერალია და იგი სწორედ სერვანტესის „დონ კიხოტის“ შექმნას ცდილობს თავიდან, მაგრამ არა მექანიკურ გადაწერას  ეხება საქმე, არამედ შექმნას ახალი რომანისა, რომელიც არ იქნება ორიგინალის ასლი, თუმცა სიტყვა-სიტყვით დაემთხვევა სერვანტესის ქმნილებას.  დასახულის მიზნის მისაღწევად კი ავტორმა ძალიან კარგად უნდა შეისწავლოს ესპანური, მთელი მისი ბიოგრაფიით იქცეს სერვანტესად და ასე დაწეროს, თუმცა სიმარტივის გამო პიერ მენარი ამ მეთოდს თავიდანვე უარყოფს, რამდენადაც ავტორი ასე პიერ მენარად ვერ დარჩება, მაგრამ ფაქტია – პიერ მენარი ქმნის „დონ კიხოტს“, რომანს, რომელიც სიტყვა-სიტყვით ემთხვევა სერვანტესის ნაწარმოებს, თუმცა იდენტური სიტყვებით გადმოცემული აზრები აბსოლუტურად სხვადასხვაა[5], მიუხედავად სოფისტიკურად გადმოცემული მცდარი აზრებისა. ჯულიენ ბენდას[6], ბერტრან რასელის[7] თუ უილიამ ჯემსის[8] თანამედროვე, პიერ მენარის ტექსტი კრიტიკოსი ქალბატონებისაგან გმირის ფსიქოლოოგიისადმი მორჩილებად ან ნიცშეს გავლენად ფასდება. სერვანტესისა და მენარის ტექსტები სიტყვების მხრივ იდენტურია, თუმცა მეორე გაცილებით ჯაბნის პირველს შინაარსის თვალსაზრისითო (ბოროტ ენებს კი  ათქმევინებს, უფრო ორაზროვნებითო), მაგრამ სიმდიდრე ხომ სწორედაც ორაზროვნებააო, — იუმორით დასძენს ხორხე ბორხესი და თავის ამ გენიალურ ქმნილებას „შეგნებული ანაქრონიზმისა“ და ირონიის წყალობით  მოსაწყენ სწავლებებისაგან გათავისუფლების ხალისიან გზად გვისახავს.

ახლა ჩვენი სათაურის წინა ნაწილისაკენ გადავინაცვლოთ. ამისწინ, ორუელის „ესროლე სპილოს“ შესახებ მეთოდოლოგიური წერილი მოვამზადე,  როგორ გამოიყენონ ანტიტოტალიტარისტული და საყოველთაოდ აღიარებული ესეი ქართველმა ინგლისურის მასწავლებლებმა ესეის შესასწავლ რესურსად. წესით, სხვა რამ მინდოდა დამეწერა, მაგრამ ისეთი დღეები იყო, ვერ გავბედე, მთრგუნავდა ყოველდღე ჩაფხუტებიან-ფორმებიანთა მწკრივების დანახვა, არადა  ინგლისელი პოლიციის ოფიცრის ხატიც[9] თავს არ მავიწყებდა, არც ხმები, მას ბრბო რომ აგონებდა, არც მოვალეობანი.   ჰოდა, ბორხესული იუმორის ნატვრაში მყოფს, მწერალმა ირაკლი ლომოურმა სოციალური ქსელით შემოგვძახა, ჩემი და ჩემი დის[10] ახალი, ერთობლივი წიგნის — „პარალელური საქართველოს ქრონიკები და ნარატივები“ —  პრეზენტაციაზე მეწვიეთო. ახალ კრებულში, რომლის ყდაზევე ამ ორი საინტერესო მწერლის შემოქმედებას მებიუსის ლენტი აერთიანებს, ბატონი ირაკლის მანამდელი მოთხრობებიც (ისინიც, რომლებიც 2010-ში ცალკე წიგნად გამოიცა) შესულა. აქვეა „ორუელის სპილოც“. მენიშნა, გავხალისდი და ლენტმაც სხვა ქრონოტოპში,[11] ანუ, დრო-სივრცულ კონტინუუმში[12] გადამისროლა.

საოცარია, მაგრამ დროში მოგზაურობის მსურველები თითქმის აღარ არიან. თუ არ ჩავთვლით მეცნიერ-ისტორიკოსებს, მაგრამ ისინიც კი თითქოს მოვალეობის მოხდის გამო დაფრინავენ წარსულში, — ნამდვილი: შმაგი, ცინცხალი, დაუოკებელი ინტერესი დაიკარგაო, — ჩვეული იუმორით იწყებს თავის სიურრეალისტურ[13] მოთხრობას  მწერალი ირაკლი ლომოური და ქრონოსკოპისტის (ანუ —ქრონოპილოტის როლით) აღწერს მისი „თანამედროვე“, 2215 წლის ამბებს, დროისა, როცა ქრონოსკოპ „ბუმქრორის“ გამოგონების გამო  დედამიწას სამი მილიონიღა კაცი შემორჩა და ჩამომსვლელი ტურისტების რაოდენობაც წლიდან წლამდე მცირდება, კოსმოსში გადახვეწილ ადამიანებს კი სენტიმენტალური გრძნობების ნატამალიც აღარ შერჩენიათ მშობლიურ პლანეტაზე თუნდაც სიცოცხლის მერე დასაბრუნებლად. ჰოდა ძალიან საინტერესოდ გვიყვება ორუელთან შეხვედრის თუ საკუთარი გაორუელების  ამბავს. თუ რა მიზეზით, თუ რა მიზნით, — ამას თავადაც წაიკითხავთ. მე მხოლოდ ერთ ამონარიდს მოვიტან: ,,როდესაც თეთრკანიანი ადამიანი ტირანი ხდება, იგი საკუთარ თავისუფლებას სპობს და ანადგურებს“.

როგორ ფიქრობთ, დაუშვებს მწერალი ირაკლი ლომოური  ჯორჯ ორუელის იმპერიალისტის ხელში მარიონეტად დარჩენას? აბა, რას მოიმოქმედებს იგი? პასუხი აქაა[14]. უნდა ნახოთ და უმცროს მეგობრებსაც გაუზიაროთ, თან ჰკითხოთ, სპილო მათთვის რისი მეტაფორაა.

კლასში რომ დამაყენონ, მათთვის კიდევ ერთ ამონარიდს ხმამაღლა წავიკითხავდი ფრანც ფანონის ცნობილი ნაშრომიდან: „ბედკრულნი ამა ქვეყნისა — ძალადობის შესახებ“[15]: „ კოლონისტის ფეხებს ვერასდროს შეამჩნევ, იქნებ ზღვაზე მოგეხერხებინა, მაგრამ იქაც ვერასდროს მიუახლოვდები საკმარისად. ამ ფეხებს მყარი ფეხსაცმელი იცავს… კოლონისტის ქალაქი მაძღარი, გაზულუქებულია… კოლონიზებულის ქალაქი წელში მოხრილი, დაჩოქებულია[16]… აქ ღირებულებები მიივიწყეს[17],  კოლონიზებული შურიანია. [ის ღირებულებების მტერია, ამ აზრით, კოლონიზებული აბსოლუტური ბოროტებაა[18]]. კოლონისტმა ეს იცის. რამდენჯერაც კოლონიზებულის შეპარულ მზერას ჩაიჭერს, სიმწრით, მაგრამ მუდამ შემართული დაადგენს: „მათ უნდათ, ჩვენი ადგილი დაიკავონ“. ეს სიმართლეა, არ არსებობს კოლონიზებული, რომელიც დღეში ერთხელ მაინც არ ოცნებობს კოლონისტის ადგილას დამკვიდრებაზე… ამ ისტორიაში მრავალნი არიან წვეულნი და მცირედნი კი — რჩეულ“[19].

აკი ბატონი ირაკლის მოთხრობაშიც სერ ჰერკულეს ლაიონელლიც ეუბნება ნიკ ნიკოლსონს, ორუელმა იხსნა ცივილიზაცია, თქვენ კი არც გაგიგიათ, რას გასწავლიან ქრონოპილოტების აკადემიაშიო.  ჩვენს მოწაფეებსაც იგივე რომ არ უთხრან, ეს ამბები კიდევ ერთხელ ვურჩიოთ წასაკითხად, ხორხე ბორხესიც  რედუპლიკაციასავით მოვაგონოთ და დავამახსოვროთ, იხალისებენ. სტივენ კინგის[20]  ნოველის — „11.22.63-ის“  ეკრანიზაცია თუ უკვე უნახავთ, ვუთხრათ მაინც, რომ ქრონოსკოპისტობა ქართველმა მწერალმა აშკარად დაასწრო ამერიკელ მწერალსა და “King of Horror“-ს. კარგი იქნება, იხალისებენ, პარალელურ სამყაროში მოგზაურობით გაერთობიან, იქნებ მათაც გაუჩნდეთ კითხვა,  აკლიათ  თუ არა მეცნიერული ცნობისწადილი და მერე იქნებ თავადაც გამოიცნონ, მართლა რატომ არ უნდა შეუშინდნენ კუს.

[1] მის შესახებ იხ. https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Menard,_Author_of_the_Quixote

[2] „Ne craignez point, monsieur, la tortue”

[3] ყოველ შემთხვევაში, მას მიეწერება, თუმცა დიოგენე ლაერტელი ამ ცნობილი აპორიის ავტორად მიიჩნევდა პარმენიდეს, ზენონის მასწავლებელს^[1]. კუ, როგორც პერსონაჟი, ჩასმულია მოგვიანებით კომენტატორის მიერ. არისტოტელეს „ფიზიკაში“ მოყვანილი აპორიის ტექსტში ფეხმარდი აქილევსი სხვა მორბენალს მისდევს.

[4] იხ.: Oliver Tearle, A Summary and Analysis of Jorge Luis Borges’ ‘Pierre Menard, Author of the Quixote’, Loughborough University, https://interestingliterature.com/2021/02/jorge-luis-borges-pierre-menard-author-of-the-quixote-summary-analysis/

ასევე: Howard Giskin, Borges’ Revisioning of Reading in “Pierre Menard, Author of the Quixote”, Variaciones Borges, No. 19 (2005), pp. 103-123 (21 pages), Published By: Borges Center, University of Pittsburgh.

[5] ლიტერატურის კრიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასე, პარადოქსულად, არის აგებული მთელი მოთხრობა, რომელზეც ბორხესი 1938 წელს ბიბლიოთეკის სარდაფში მუშაობდა და რომლიდანაც წამოვიდა მთელი პოსტმოდერნული ლიტერატურა. „პოსტ–მოდერნისტულ კონტექსტში, მოთხრობა ეძღვნება იმას, რომ ახალი ტექსტები შეუძლებელია. მეტიც, ტექსტების რიცხვი შეზღუდულია, ისინი დათვლილია და ყველაფერი უკვე დაწერილია. ანუ, ახალი წიგნების დაწერას აზრი არა აქვს და პრინციპში, შეუძლებელიც კია. ამასთანავე, დონ კიხოტი უფრო რეალურია, ვიდრე პიერ მენარი, რომელიც სინამდვილეში არ არსებობს. რა თქმა უნდა, ლიტერატურა ბევრად უფრო რეალურია, ვიდრე თავად მწერალი. ანუ მწერალი კი არ წერს წიგნებს, არამედ უკვე მზა წიგნები, რომლებიც უნივერსალურ ბიბლიოთეკაშია განთავსებული, იწერება, მეორდება მწერლების მიერ. სწორედ ამის პრინციპული შესაძლებლობა დაამტკიცა პიერ მენარმა. აი ასე, ხორხე ლუის ბორხესი, რომელსაც ინდოეთის აღმოჩენა უნდოდა, აღმოაჩენს ამერიკას”, –  ლევან ბერძენიშვილი, ხორხე ლუის ბორხესი – კაცი, რომელმაც მკითხველი მწერლად აქცია, ჟურნალი „ლიბერალი“, თბილისი, 09 მაისი, 2019.

[6] Julien Benda (1867–1956)  ფრანგი ნოველისტი და კრიტიკოსი.

[7] ბერტრან არტურ უილიამ რასელი (1872-1970), ბრიტანელი ფილოსოფოსი, ლოგიკოსი, მათემატიკოსი, საზოგადო მოღვაწე, მნიშვნელოვანი ევოლუციის ავტორი ფილოსოფიაში, მიიჩნევა ინგლისური ლოგიკური პოზიტივიზმისა და ნეორეალიზმის ერთ-ერთ მთავარ დამაარსებლად.

[8] უილიამ ჯეიმსი (William James — 1842-1910) განიხილავდა ცნობიერებას, როგორც ინდივიდუალურ ნაკადს, რომელშიაც ერთი და იგივე შეგრძნებები ან აზრები არასოდეს ორჯერ არ წარმოიშობიან (მსგავსად ჰერაკლიტეს დებულებისა ერთსა და იმავე მდინარეში ორჯერ შესვლის შეუძლებლობის შესახებ). ცნობიერების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებლად ჯეიმსი თვლიდა მის შერჩევითობას. ჯეიმსის თვალსაზრისით, ცნობიერება არის ფუნქცია, რომელიც, „ერთობ სავარაუდოა ისევე, როგორც სხვა ბიოლოგიური ფუნქციები, ისინი ვითარდებოდა იმიტომ, რომ სასარგებლოა“.

[9] ორუელის იმ ცნობილ ესეიში პროტაგონისტი ხომ ბრიტანელი ოფიცერია.

[10] პროფესორ მარინა ლომოურის (თუმცა, თავად ეს არ უთქვამს, არც პრეზენტაციასა ან წიგნშია ნახსენები სადმე).

[11]  ბერძნულიდან: χρόνο — დრო,  τοποσ — სივრცე.  ქრონოტოპი — დრო და სივრცე ერთად.

[12]  Continuum, ლათ. — უწყვეტი” — მოვლენების, პროცესების უწყვეტობა, ერთობლიობა.

[13] ფრანგ. სიურრეალიზმი — „ზერეალობა“.  სიურრეალისტების მიზნად სახავენ სამყაროს შეცვლას. მათი აზრით, მართალია, შემოქმედება მოდის არა რეალობიდან, არამედ  — ქვეცნობიერიდან და არის სრულიად თავისუფალი, მაგრამ შემოქმედს აკისრია, როგორც პოლიტიკური, ასევე — მორალური პასუხისმგებლობა, ამიტომ მან აუცილებლად უნდა დააფიქსიროს თავისი პოზიცია. როგორც მიმდინარეობა, სიურრეალიზმი მტკიცდება ბრეტონის მანიფესტში, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში —„სიურრეალისტური რევოლუცია“ — 1922 წელს.

[14] https://newsaunje.ge/index.php?do=full&id=69

[15] შრომა შესულია თარგმანების კრებულში „სამხრეთიც არსებობს, ნაწ. 1, თბილისი, 2019.

[16] იქვე, გვ. 12.

[17] იქვე, გვ. 14.

[18] იქვე, გვ. 15.

[19] იქვე, გვ. 15.

[20] https://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_King